Wikipedia

Lidj Josua van Ethiopië

(Aangestuur vanaf Lidj Iyasu van Ethiopië)

Lidj Iyasu, Josua of Jasoe (Ge'ez: ልጅ ኢያሱ), soms verkeerdelik Iyasu V genoem[nota 1] (4 Februarie 1895[nota 2] – 25 November 1935), was van 1913 tot 1916 die aangewese keiser van Ethiopië. Sy doopnaam was Kifle Yaqob (ክፍለ ያዕቆብ kəflä y’aqob). Ethiopiese keisers het tradisioneel hulle troonnaam gekies op die dag dat hulle gekroon is, en omdat hy nooit gekroon is nie word gewoonlik na hom verwys as Lidj Iyasu. (Lidj beteken "kind", veral een met koninklike bloed.)

Lidj Iyasu
Aangewese keiser van Ethiopië
Dinastie Huis van Salomo
Bewind 12 Desember 1913 - 27 September 1916
Kroning Nooit gekroon
Gebore (1895-02-04)4 Februarie 1895
Dessie, Wollo, Keiserryk Ethiopië
Gesterf 25 November 1935 (op 40)
Addis Abeba, Keiserryk Ethiopië
Voorganger Menelik II
Opvolger Zauditu
Gade Seble Wongel Hailu
Vader Mikael Ali
Moeder Woizero Shewaregga Menelik

Afkoms

wysig

Lidj Iyasu is in Wollo gebore tydens die bewind van Menelik II van Ethiopië. Sy ma, Woizero Shoaregga, was Menelek se oudste dogter. Sy pa was Ras Mikael, goewerneur van Wollo en jare lange vriend van Menelik. Mikael is gebore as Mohammed Ali en was ’n Moslem tot in 1875, toe hy die Christelike geloof aangeneem het.[1]

Keiserskap

wysig

Agtergrond

wysig

Laat in sy lewe is keiser Menelik gekonfronteer met die probleem van sy opvolging; as hy nie uitdruklik ’n erfgenaam aangewys het voordat hy sterf nie, sou die land wat hy opgebou het waarskynlik in ’n burgeroorlog beland en deur Europese koloniale moondhede opgeneem word. Hy het vier moontlike erfgename gehad. Volgens die tradisionele erfreëls was Dejazmach Taye Gulilat, die kleinseun van Menelik se oom, die volgende direkte erfgenaam. Sy ander drie erfgename was almal in die vroulike lyn. Die eerste hiervan was sy oudste kleinseun, Dejazmach Wosan Seged, seun van sy dogter Shoaregga Menelik deur haar eerste huwelik met Wedadjo Gobena. Die tweede was sy jonger kleinseun Lidj Iyasu. En dan was daar Menelik se oudste dogter, Zauditu, wat getroud was met Ras Gugsa Welle, neef van die keiserin Taitu.

Menelik het geweier om Taye Gulilat, van wie hy nie baie gehou het nie, te oorweeg. Wosan Seged het aan dwergisme gely en is in Maart 1908 aan tuberkulose dood. Dit was duidelik dat die aristokrasie nie ’n vrou as leier sou respekteer nie, en Zauditu is ook nie ernstig oorweeg nie.[2] Op 11 Junie 1908 het Menelik ’n beroerte gehad en op 15 Mei 1909 het hy sy ministers meegedeel dat Iyasu hom sou opvolg. Vanweë Iyasu se jeug het Menelik egter ingestem tot die voorstel dat hy ’n regent (Enderase) het terwyl hy minderjarig is.[3] Totdat Iyasu mondig geword het, sou die oudste staatsman, Ras Tessema Nadew, sy regent wees.

In Mei 1909, kort voordat die keiser hierdie besluit geneem het, het Lidj Iyasu getrou met Woizero Romanwerk Mengesha, die dogter van Ras Mengesha Yohannes en kleindogter van keiser Yohannes IV, en die niggie van keiserin Taitu.[4] Dié huwelik is egter nietig verklaar sonder dat dit voltrek is. Daarna, in April 1910, het Iyasu getrou met Sabla Wangel Hailu, die dogter van Ras Hailu Tekle Haymanot van Gojjam.

Regentskap

wysig

Nie lank nadat keiser Menelik besluit het Lidj Iyasu sou hom opvolg nie, het hy nog beroertes gehad. Dit het hom net ’n skaduwee van sy vorige self gemaak en hom buite aksie gestel tot met sy dood in 1913. In sy laaste paar jaar het keiserin Taitu, in ’n pogigng om die mag terug te kry, teen sy erfgenaam gekonkel en probeer om hom met haar stiefdogter Leult Zauditu of haar dogter se man, Ras Gugsa Welle, te vervang. In reaksie het ’n paar adellikes ’n alliansie teen haar gevorm. Op 28 Oktober 1909, nadat Menelik ’n massiewe beroerte gekry het, is sy keuse as opvolger aangekondig, met Ras Bitwoedded Tessema Nadew as regent.[5]

 
Lidj Iyasu by sy nuwe regent, Ras Tessema.

Die nuwe regent se gesag is nie net deur die verlamde keiser Menelik aan bande gelê nie, maar ook deur die keiserin.[6] Tessema was egter self siek en sou binne ’n jaar sterf. Saam met Tessema het Iyasu keiser Menelik se program van modernisering voortgesit, onder meer die vestiging van ’n eerste polisiemag in Addis Abeba.[7] Op 10 April 1911 het Tessema Nadew gesterf en toe ’n opvolger aangewys moes word, het Lidj Iyasu daarop aangedring om ’n sê in die saak te hê. Toe hy gevra word wie hy as regent wil hê, het hy glo gesê: "Myself!" Op 11 Mei het Iyasu se seël dié van sy oupa vervang, maar hy was nog nie keiser nie.[8]

Marcus beskryf Iyasu se onbekwaamhede as ’n heerser:

Van die begin van sy de facto-bewind af het Lidj Iyasu gewys hy is nie van die stoffasie waarvan groot monarge gemaak word nie. Hy was skerp, maar ook impulsief, wreed, wellustig, geneig tot depressie en egosentrisiteit en polities onbevoeg. Ondanks sy visie van ’n Ethiopië waarin godsdiens en etniese verband geen verskil in ’n mens se politieke of privaat beroep maak nie, het hy geen duidelike begrip gehad van die gesagswerklikhede in die ryk nie, ook nie van sy eie posisie as heerser nie.[9]

In die eerste jaar van sy bewind was daar ’n mislukte staatsgreep, ’n poging om Iyasu te vergiftig en die regering was op die punt van bankrotskap. Sy pa, Ras Mikael, het van nog ’n sameswering gehoor en op 14 November in Addis Abeba aangekom met ’n leër van 8 000 soldate. Dit was net die eerste van baie pogings deur Ras Mikael om sy seun op die troon te hou.[10] Agter die skerms het hy ’n magtige posisie beklee.

 
Lidj Iyasu by Dejazmach Tafari (later keiser Haile Selassie).

In dié tyd het Lidj Iyasu besluit om die hoofstad te verlaat, kwansuis op ’n militêre ekspedisie teen die Afar, maar hy het bloot deur Oos-Shewa en na Wollo gereis en van die burgers daar ontmoet. Hy het belowe om in Mei 1912 na Addis Abeba terug te keer, maar in plaas daarvan het hy Debre Libanos en toe Addis Alem besoek voordat hy by 'n ekspedisie na Suidwes-Ethiopië aangesluit het.[11] Hier het Lidj Iyasu aan ’n reeks slaweveldtogte deelgeneem waarin 40 000 mense van albei geslagte gevang is – die helfte is op pad dood aan pokke, disenterie, honger en moegheid.[12] Marcus meen dié lang reis buite die hoofstad was sy poging "om te bewys die regering kon nie sonder hom funksioneer nie en om die ministers te dwing om magtiging vir sy onmiddellike kroning te verleen".[13]

Nadat Iyasu terug was in die hoofstad, was daar dadelik konflik tussen hom en die bevelvoerder van die paleiswag. Dit het ontstaan deurdat Iyasu sy wens uitgespreek het dat die keiser uit die paleis verwyder word sodat Iyasu self daar kon gaan woon. In ’n poging om aan die troonopvolger toe te gee, het die ministers ’n oudiënsie met die keiserin gevra en voorgestel sy neem die kesier na Ankober omdat die verandering goed sou wees vir sy gesondheid. Taitu het egter van Iyasu se plan geweet en geweier. Toe die bevelvoerder van die paleiswag van die gesprek hoor, het hy gesweer dat hy die keiser met sy lewe sou beskerm.

Iyasu was woedend en het opdrag gegee dat sy soldate die paleiskompleks omsingel en net kos vir die keiser deurlaat. In die onderonsie met die paleiswag wat gevolg het, is skote gevuur en die keiser, wat aan sy bed gekluister was, moes na die kelderverdieping verskuif word nadat sy kamervensters stukkend geskiet is. Toe hy die skote hoor, het die Ethiopies-Ortodokse aartsbiskop Mattewos hom na die toneel gehaas en ’n skietstilstand gereël. Keiserin Taitu het toe uit die paleis gekom en Iyasu in die openbaar daarvan beskuldig dat hy ’n ondankbare kind is wat sy oupa wil vermoor. Sy het gesê nie sy of die keiser sou uit die paleis trek nie.

Iyasu wou uit weerwraak die bevelvoerder van die paleiswag kwaai straf, maar is eindelik oorreed om hom net uit die hoofstad te verban. Iyasu het ’n groot fees gehou, wat daartoe gelei het dat die Europese diplomate gesê het "hy verwaarloos met opset belangrike sake en verhinder die ministers om hulle pligte uit te voer".[14]

Lidj Iyasu het die hoofstad net meer as ’n maand hierna weer verlaat en ’n veldtog teen die Afar gevoer wat glo 300 van die Karayu-Oromo op Sadimalka aan die Awashrivier vermoor het. Hy kon nie die skuldige partye vind nie en het ’n strafekspedisie teen die hele bevolking gevoer. Dit het die Afar in opstand laat kom. Op 8 April, ná verskeie boodskappe van sy pa om dadelik na die hoofstad terug te keer, het hy eindelik teruggekeer.[14]

Iyasu se bewind

wysig
 
Iyasu en sy gevolg, omstreeks 1914.

Op 12 Desember 1913 het keiser Menelik II gesterf. Iyasu is oor sy oupa se dood ingelig. Die keiser se liggaam is in die geheim in ’n klein kamertjie langs die paleis se kerk toegesluit. Geen openbare aankondiging van die keiser se dood is gedoen en geen rouritueel is toegelaat nie. Keiserin Taitu is dadelik uit die paleis verban. Ook Iyasu se tante, Zauditu Menelik, is uit die paleis verban.

Teen middel Januarie het die nuus van Menelik se dood uitgelek. Die ministers het byeengekom om die toekoms te bespreek en daar is besluit om Iyasu nie dadelik te kroon nie, hoewel sy pa as "Negus (koning) van die Noorde" gekroon is.[15]

Lidj Iyasu het min belangstelling getoon in die alledaagse werkinge van die regering en het die meeste daarvan aan die ministers oorgelaat. Dié was nog dieselfde as in sy oupa se tyd en het teen dié tyd baie mag en invloed gehad. Lidj Iyasu het hule voortdurend beledig en verkleineer deur na hulle te verwys as "my oupa se vetgemaakte skape".[16]

Hy het altyd gepraat van sy plan om hulle te vervang en sy eie aristokrasie te skep. Sy hoofsaaklik reformistiese oriëntasie het gebots met die ministers se konserwatisme. Paul Henze sê dit lyk of Iyasu hulle met opset kwaad gemaak het. "Hy het die diplomatieke vaardigheid en verfynde sin vir deskresie kortgekom wat so natuurlik vir Tafari was."[17]

Iyasu se val

wysig

In 1914 het Iyasu vir Abdullahi Sadiq aangestel as goewerneur van Ogaden. Dit Britte was erg teen dié aanstelling gekant.[18][19] In Februarie 1915 het Iyasu na Harar gereis saam met Abdullahi Sadiq, wat sy konstante reisgenoot geword het, en is na die grootste moskee in die stad vir ’n diens van drie uur. Op sy besoek was hy vriendelik met die Moslems, iets wat die priesters van Ethiopië bekommerd gemaak het. Toe hy Paasfees in dié Moslemse gemeenskap deurbring, was hulle baie ontsteld.[20]

 
Lidj Iyasu in ’n Moslemse tulband saam met Abdullahi Sadiq.

Die buitelandse afvaardigings in Addis Abeba het egter met mekaar meegeding om hom aan hulle kant te kry in die Eerste Wêreldoorlog. Volgens Marcus was baie van die Ethiopiërs beïndruk deur die vroeë suksesse van die Sentrale Moondhede en het hulle gretig geluister na Duitse en Turkse propaganda oor gebeure. Albei kante wou Ethiopië se steun hê: die Sentrale Moondhede wou hê die Ethiopiërs moet die Italiane uit Eritrea verjaag. Daar was gerugte dat Iyasu, in ruil daarvoor dat hy (die Anglo-Egiptiese) Soedan met 50 000 soldate binneval, beloon sou word met die strategiese hawestad Djiboeti. Die Geallieerdes wou weer hê Ethiopië moet minstens neutraal bly.[21]

In Augustus 1915 het Iyasu Frans-Somaliland (die huidige Djiboeti) in die geheim besoek sonder om Franse diplomate in Addis Abeba of die koloniale regering in te lig. Daar het hy twee dae in geheimsinnige ontmoetings deurgebring. Fitawrari Tekle Hawariat Tekle Mariyam, ’n vurige hervormer en eertydse vriend van Iyasu, het in ’n onlangse outobiografie beweer die Djiboeti-reis was ’n soort vakansie vir Lidj Iyasu, en dat ’n groot deel van sy tyd bestee is in die geselskap van belangrike Moslems in die stad, asook aan die drink van groot hoeveelhede qat en die uitgee van feitlik al die geld van die Ethiopiese sending in die Franse kolonie.[22]

Min of meer dié tyd het die Britte gerapporteer dat dokumente waarin djihad teen die Europeërs gepredik word, in die mark van Harar opgeplak is. In Augustus van dié jaar het die Britte berig voorrade word gestuur na Jijiga ter ondersteuning van die aktiwiteite van die emir van Diriye Guure, Mohammed Abdullah Hassan, en sjeik Hassan Barsane, twee diep godsdienstige Moslems wat oorlog teen die Britte en Italiane in Somalië gevoer het. In September het die Italiane onthul een van hulle Somaliese agente het gesien hoe Iyasu in ’n vergadering met Moslemleiers verklaar dat hy ’n Moslem is en oor dié geloofsversaking op die Koran sweer. Dit het die ontevredenheid met Iyasu tot kookpunt gedryf. Europese koloniale magte in die streek het ook ’n staatsgreep teen hom begin steun weens tekens dat hy op die punt was om aan die teenstanders se kant by die oorlog aan te sluit.[23]

Op 27 September 1916, terwyl Iyasu in Harar was, is hy van die troon gesit ten gunste van sy tante, Zauditu.[24] Die adel het in die hoofstad byeengekom en Lidj Iyasu beskuldig van geloofsversaking. Hulle het beweer hy het hom tot die Islam bekeer en dus die troon versaak. Hy is van die troon gesit en uit die Christelike kerk geëkskommunikeer. Die adellikes het Zauditu Menelik as keiserin gekies en Dejazmatch Tafari Makonnen as haar opvolger. Laasgenoemde se titel is tot Ras verhoog.

Iyasu het ’n leër gestuur om Addis Abeba aan te val, maar hulle het omgedraai toe hulle teenstand kry. Sy pa het toe met 80 000 troepe na die hoofstad opgeruk, maar Negus Mikael is in die Slag van Segale verslaan. Iyasu het gevlug, maar is by Maqdala in hegtenis geneem. Hy het ontsnap en die inwoners van Wollo opgestook tot ’n rebellie. Op 27 Augustus[25] is baie van Iyasu se generaals gevange geneem.[26] Iyasu het weer gevlug, maar is ná vyf jaar in die woestyn op 11 Januarie 1921 gevang. Hy was daarna in ’n gerieflike huisarres.

Later jare

wysig

Keiserin Zauditu is in 1930 dood en is deur keiser Haile Selassie (Ras Tafari) opgevolg. Dié het veel minder simpatie met Iyasu gehad. In 1931 het Iyasu ontsnap, maar hy is kort daarna weer gevang. Hy is na 'n fort in Girawa geneem en daarna goed bewaak. Toe Italianse magte Ethiopië in 1935 aanval, het vliegtuie van die Italiaanse lugmag biljette gestrooi waarin die bevolking gevra is om teen Haile Selassie te rebelleer en "die ware keiser, Iyasu V", te steun. Daar was vrese dat die Italiane tweespalt in die bevolking sou veroorsaak om Ethiopië se teenstand teen hulle verowering te verminder.

In November 1935 is Iyasu se dood aangekondig. Die omstandighede is in geheimsinnigheid gehul, maat tot vandag toe is daar gerugte dat keiser Haile Selassie opdrag gegee het dat hy vermoor word. Ander betwis dit en beweer Iyasu is aan natuurlike oorsake dood.

Notas

wysig
  1. ↑ Daar is nooit deur Ethiopiërs of buitelanders na Lidj Iyasu as "Iyasu V" of selfs "die keiser" verwys nie. Hy is in 1914 in ’n verdrag tussen die VSA en Ethiopië bloot genoem "Sy Keiserlike Hoogheid prins Lidj Yassou". [1]
  2. ↑ Die presiese jaar van Iyasu se geboorte is nie bekend nie. In The Chronicle of Abeto Iyasu and Empress Zewditu of Ethiopia word die jaar aangedui as "18…"; in dieselfde hoofstuk word gemeld hy was 12 jaar oud in EK 1901 (of 1908/'09 n.C.). Reidulf K. Molvaer sê: "Hy was 13 of 14, eerder as 12 jaar oud (volgens die 'familietradisie' van Teferi Mekonnin en Imru Haile-Sellasie was Iyasu sowat drie jaar jonger as hulle)." Prowess, Piety, and Politics: The Chronicle of Abeto Iyasu and Empress Zewditu of Ethiopia (1909–1930) (Koeln: Ruediger Koeppe, 1994), p. 314 en nota.

Verwysings

wysig
  1. ↑ Marcus, Harold G. (1995). The Life and Times of Menelik II: Ethiopia 1844-1913. Lawrenceville: Red Sea. ISBN 1-56902-010-8., p. 58
  2. ↑ Marcus, Menelik II, p. 229f
  3. ↑ Marcus, Menelik II, p. 231
  4. ↑ Marcus, Menelik II, p. 238
  5. ↑ Marcus, Menelik II, p. 241.
  6. ↑ Marcus, Menelik II, p. 243.
  7. ↑ Bahru Zewde (2001). A History of Modern Ethiopia (2de uitg.). Oxford: James Currey. p. 122. ISBN 0-85255-786-8.
  8. ↑ Marcus, Menelik II, p. 251.
  9. ↑ Marcus, Menelik II, pp. 251f.
  10. ↑ Marcus, Menelik II, pp. 253–58.
  11. ↑ Marcus, Menelik II, pp. 258f.
  12. ↑ Richard Pankhurst, Economic History of Ethiopia (Addis Abeba: Haile Selassie I University, 1968), p. 107.
  13. ↑ Marcus, Menelik II, p. 259.
  14. ↑ 14,0 14,1 Marcus, Menelik II, p. 260.
  15. ↑ Marcus, Menelik II, pp. 261f.
  16. ↑ Bahru Zewde, A History, p. 123.
  17. ↑ Henze, Paul B. (2000). Layers of Time, A History of Ethiopia. New York: Palgrave. p. 193. ISBN 0-312-22719-1.
  18. ↑ Keller, Tait (2018). Environmental Histories of the First World War. Cambridge University Press. p. 226. ISBN 9781108429160.
  19. ↑ Scramble in the Horn (PDF). Everest press. p. 448. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 13 Julie 2018. Besoek op 27 Maart 2019.
  20. ↑ Marcus, Menelik II, p. 268.
  21. ↑ Nicolle, David (1997). The Italian Invasion of Abyssinia 1935-1936. Westminster, MD: Osprey. p. 48. ISBN 978-1-85532-692-7. p. 5.
  22. ↑ Hawariat, Tekle, Story of My Life .
  23. ↑ "How Ethiopian prince scuppered Germany's WW1 plans". BBC News.
  24. ↑ Shinn, David Hamilton; Ofcansky, Thomas P.; Prouty, Chris (2004). Historical dictionary of Ethiopia. Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-4910-5.
  25. ↑ Ficquet, Éloi; Smidt, Wolbert G. C. (2014). The Life and Times of Lïj Iyasu of Ethiopia: New Insights (in Engels). LIT Verlag Münster. p. 172. ISBN 9783643904768.
  26. ↑ Harold Marcus, Haile Sellassie I: The Formative Years (Lawrenceville: Red Sea Press, 1996), pp. 24-30

Skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Lidj_Josua_van_Ethiopië&oldid=2624938"