NG gemeente Loerie

Loerie was kerklik deel van die gemeente van die Nederduits Gereformeerde Kerk Uitenhage. Die afstand vanaf Loerie na Uitenhage was groot en vervoer na Uitenhage was 'n ernstige probleem wat die geestelike bearbeiding in die Loerie gebied benadeel het.

Ds. C.L. Greyvenstein, van 1943 tot 11 Desember 1983 die tweede leraar. Loerie was sy enigste gemeente.

Gedurende 1897 is begin om buitedienste op Loerie te hou en dienste is toe gereeld in die huis van mnr. Dirk van Rooyen gehou. Reeds in Februarie 1903 verwittig ds. Pienaar die kerkraad van Uitenhage van 'n plan "om een kerkgebouw in die wyk Loerie Rivier op te richten." <(Smit, A.P. 1967. Ligbaken aan die Swartkops. Nederduitse Gereformeerde Kerk Uitenhage; 1817 - 1967:189)

Die eerste kerk (1903-kerk)

Stadigaan het lidmaatgetalle in die omgewing begin toeneem en in 1903 is ʼn kerkgebou onder leiding van ds. D.J. Pienaar op die plaas Fairview van Freek van Onselen opgerig. Op 4 Augustus 1903 is hierdie eenvoudige geboutjie van hout en sink deur ds. Pienaar van Uitenhage en ds. B.B. Keet van Humansdorp ingewy. (Smit,A.P.,1967:189) Die eerste huwelik wat in hierdie kerkie voltrek is, was dié van mnr. en mev. J. Nel. (N.G.Kerk Gedenkbrosjure 1963:7)

Hierdie eerste bedehuis van die wyk Loerie Rivier het sowat 1 kilometer van die spoorwegstasie, Loerie, gestaan. Vroeg in 1904 het Broeder Andries du Preez (leke-evangelis van Uitenhage) in opdrag van die kerkraad van Uitenhage die dienste daar waargeneem. Die eerste dankfeesbasaar in die Loeriewyk is gedurende Mei 1916 gehou. (Smit, A.P., 1967:100)

Teen 1922 het die Loerie wyk al 200 huisgesinne gehad. Die werk in die wyk is in daardie jare baie gestrem deurdat die kerkgrond op die plaas Fairview nie gunstig geleë en geskik was nie. Keer op keer as voorstelle tot vergroting van hierdie kerkie voor die kerkraad gedien het, het ds. Pienaar dit teengestaan, omdat dit sy oortuiging was dat "de kerk nog eendag te Loerie Station zal staan." (Smit, A.P., 1967:190)

Sake het skynbaar rustig verloop totdat die kwessie ontstaan het omtrent die plek waar die kerk eintlik gebou moes word. Op 6 Oktober 1919 bied mnr. J. Nel aan om sy plaas aan die kerk te verkoop of om grond te gee vir kerk- en skooldoeleindes. Dit is nie aangeneem nie. Daarna bied mnr. Freek van Onselen nog grond aan vir die oprigting van 'n kerk. Dit is ook verwerp. Op 8 Oktober 1923 bied mnre. Jakob en George van der Watt 4 morge grond aan en op 24 November 1923 bied mnr. J.W.J. van Wyk weer sowat 25 morge grond aan teen £200.

Die tweede kerk (1924-kerk)

Oplaas het die kerkraad in April 1924 besluit om van die ou "kerkplaats" as synde "ondoelmatig en ongerieflik" geleë, afstand te doen en 'n ander kerkplaas wat meer geleë was, aan te koop. (Smit, A.P.,1967:190) Op 7 April 1924 het die kerkraad van Uitenhage op aandrang van brs. W.Williams, I.S. Ferreira en C.V.R. Wait besluit om die sentrale punt te vestig deur 3½ morge "zeer gerieflyk gelegen" grond te Loerie teen die bedrag van £150 van die broers Jakob en George van der Watt te koop. Hierdie stukkie grond was naby die spoorwegstasie van Loerie geleë.

Intussen het die lidmate van die Loerie-wyk gevra dat die sink en houtgebou vanaf die plaas van mnr. Freek van Onselen na die kerkterrein te Loerie verskuif sal word en só is die kerkie gedurende 1924 vanaf die plaas Fairview na Loerie verskuif en op die perseel waar die huidige kerk staan, opgerig. Deurdat probleme met die oordrag van hierdie stuk grond ondervind is, is die bou van 'n nuwe kerk daarop geruime tyd vertraag.

Vanaf 1925 is lidmate hier plaaslik gekatkiseer en aangeneem. Vanaf 1927 is selfs die nagmaal hier gevier, nadat vorige versoeke daarvoor keer op keer deur die kerkraad afgewys is.

Vir die volgende dekade het die eenvoudige sinkkerkie as plek vir aanbidding gedien, totdat ‘n nuwe kerk in 1935 gebou is. Hierdie gebou is tans die huidige kerksaal. Die ou sink kerkie het toe as kerksaal gedien en is later in 1955 gesloop.

Die derde kerk (1935-kerk)

Eers teen Julie 1927 was die oordrag van die kerkgrond voltooi en kon aanstaltes gemaak word vir die oprigting van 'n meer doelmatige bedehuis. Dadelik is begin met die maak van stene en op 17 September 1927 is deur die kerkraad besluit om 'n kerk te bou met 450 sitplekke, konsistorie, dopelingkamer en die nodige private teen die bedrag van £1,300. Dit moes so na as moontlik aan die huidige pad wees met die oog op 'n selfstandige kerk, wanneer Loerie wyk vanaf Uitenhage gemeente sou afstig as 'n selfstandige gemeente.

Maar toe volg die een vertraging na die ander. Eers is die bouplanne deur die argitek afgekeur en moes 'n nuwe plan opgetrek word. Toe weer volg die bou van ʼn nuwe kerk op Uitenhage wat alle aandag en geld-middele in beslag geneem het. Pas was dit klaar, of die ekonomiese depressie druk so swaar dat die kerkraad in Maart 1931 besluit het om met die bou van die Loerie-kerk te wag totdat omstandig-hede verbeter.

Nog het dit gesloer tot Maart 1935 voordat die tender van D. de Bruyn en Roodt vir sowat £1,335 aanvaar is. Oplaas het die bouery begin, maar na drie maande het die scriba-kassier, P.J. Olivier (van die Uitenhage-gemeente wat ook as werksopsigter opgetree het), rapporteer dat die werk "baie vertraag is deur die swaar reën van die afgelope twee maande. Die mure is deur en deur nat en daar word gevrees dat dit nadelige gevolge kan hê." Dit het darem nie gehad nie.

Op 27 April 1935 is die hoeksteen deur ds. P.M. van Heerden gelê.

Op 21 September 1935 is die kerk op Loerie einde ten laaste ingewy deur die ringsvoorsitter, ds. J.A. van der Merwe.

Voor die afstigting moes die predikant van Uitenhage ook hierdie wyk bearbei. Die bevolking van die bosbounedersettings van Otterford, Loerie en Longmore het so uitgebrei dat die Kerkraad genoodsaak was om ʼn hulpleraar net vir hierdie wyk aan te stel. Finansiële bystand van die Algemene Armesorgkommissie het dit moontlik gemaak. Die eerste hulpleraar was prop. C.J. van Lill wat vanaf April tot Desember 1936 hier gearbei het. (Smit, A.P.,1967:132)

Afstigting van die gemeente Loerie

Op 22 Januarie 1937 is 'n petisie deur 355 inwoners van die Loerie-wyk onderteken om te versoek dat Loerie-wyk afgestig sal word tot 'n selfstandige gemeente. Die kerkraad van Uitenhage het nie sy weg oopgesien om die versoek vir afstigting goed te keur nie. Hierdie saak het egter gedurig na vore gekom en op 27 November 1937 is besluit om 'n tweede hulpprediker te kry met die oog op die Loerie-wyk. Prop. J.J.S. Botha van Oudtshoorn is gevra om so spoedig moontlik oor te kom.

In Januarie 1938 kon ‘n hulpleraar vir Loerie bekom word in die persoon van prop. J.J.S. Botha wat toe op 30 April 1938 bevestig is. Ds. Botha het tydelik saam met sy gade in die konsistoriekamer gewoon tot die huidige pastorie in 1938 teen die bedrag van £700 gebou is.

Onder leiding van ds. Botha is Loerie gereed gemaak vir afstigting. Afstigting was nou 'n praktiese moontlikheid en op 10 November 1938 het Loerie-wyk 'n selfstandige gemeente met 535 belydende lidmate en 684 kinders, geword.

Die grenslyne is as volg vasgestel: Die oostelike grens was vanaf die see langs die Van Stadensrivier tot by die bergketting. Die noordelike grens was langs die bergketting oor Heuningkloof, Kleinfontein en Klein-rivier tot aan die grenslyne tussen Uitenhage en tot by Humansdorp. Die westelike grens het gebly soos die grens oorspronklik tussen Uitenhage en Humansdorp was en die suidelike grens het langs die Gamtoosrivier tot by die see gestrek. (N.G.Kerk Loeie, Gedenk-brosjure 1963:14)

Die Kerkraad van Uitenhage het al drie geboue, nl. die kerkgebou, pastorie en kerk-saaltjie onbe-swaard afgestaan sonder skuld.

Die vierde kerk (1964-kerk)

Ds. G.J.U. Rothman het die vierde kerk ingewy.

Die NG kerk Loerie, ontwerp deur die argitek Wollie Bronkhorst.

Tydens ‘n Kerkraadsvergadering van 1 Desember 1945 het die eerste gedagtes ontstaan met betrekking tot die bou van ‘n nuwe kerk. Op 16 Augustus 1947 het die Kerkraad £15 (R30) van mej. Martha Williams vir die kerkboufonds ontvang en op 21 Augustus weer £100 (R200) van die CJV van Kleinrivier. (Gedenkbrosjure 1963:14)

Nadat die 1935-kerk gedurende 1953 in ʼn saal verander is, was die gemeente daartoe verbind om eendag ‘n nuwe kerkgebou op te rig. Op 9 Februarie 1962 is die saak van kerkbou weer geopper toe die bedrag van R200 uit die boedel van wyle mev. Sally Wait ontvang is.

Die tyd wat die kerkbou voorafgegaan het, was soms maar stormagtig soos dit uit die notules blyk. Op 16 November 1962 is kennis gegee van 'n voorstel dat begin sou word met die bou van 'n nuwe kerk en is ʼn Boukommissie gekies wat bestaan het die volgende lede: ds. C.L. Greyvensteyn, ouderling P.J. Kock, ouderling W.J. Rankin, diaken W.P.P. Anker en diaken S.E.J. Terblanche.

Die eerste sooi word gespit deur Tant Sannie van der Watt 25 Jan. 1964.

Nadat die argitek, W. De W. Bronkhorst, die plan vir die nuwe kerkgebou opgestel het, kon die bouery amptelik begin. Die eerste sooi vir Loerie se vierde kerk is gespit op 25 Januarie 1964. By hierdie geleentheid het die oudste lidmaat Tant Sannie van der Watt ook aan die seremonie deelgeneem. Nou was die proses van kerkbou vol aan die gang en het die gemeente uitgesien na die voltooiing van die projek.

Die hoeksteenlegging is op 4 Julie 1964 deur ds. Greyvensteyn waargeneem. Gelukkig was dit nie net moeilike dae en stormagtige vergaderings wat aan die orde van die dag was nie, maar ook ligter oomblike waarvan die gemeente nie altyd geweet het nie.

Die klok vir die nuwe kerk is in Mei 1964 van C.F. Wagner gekoop teen die bedrag van R640.00 en op 18 November 1964 om 15 minute voor 11, het die klok van die nuwe kerk vir die eerste keer gelui. (Marx, F.G.F. (Sors),:Onge-publiseerde aantekeninge)

Die nuwe kerk te Loerie is teen die koste van R40,377 deur die Ferreira Broers van Patensie gebou en is op 21 November 1964 deur ds. G.J.U. Rothmann ingewy.

Op Sondag 22 November 1964 om 10 vm. is die Nagmaalsdiens deur ds. G.J.U. Rothmann gelei en die middag om 3.30 nm het die dankseggingsdiens en doop-bediening plaasgevind.

Die huidige pyporrel is na die inwyding van die kerk in 1964 deur S.A. Orrelbouers (Edms) Bpk. geïnstalleer. Die totale koste het R3,974 beloop en is in paaiemente as volg betaal: Mei 1964 R1,326.00, November 1964 R1326.00, April 1965 R1128.00 en Junie 1965 R200.00.

Gereelde buitedienste is ook gehou en die kerk se jaarprogram verwys soos volg na die program vir buitedienste: Longmore, elke tweede Sondag om 3.30 nm; Loerie-plantasie, elke derde Sondag om 3.30 nm; Otterford, elke vierde Sondag om 3.30 nm; Kleinrivier, elke vyfde Sondag om 3.30 nm; en Gamtoos, elke vyfde Sondag om 7 nm. (Jaarprogram 1975 NG Kerk Loerie)

Predikante

Predikante wat die gemeente bedien het:

Ds. J.J.S. Botha

In Januarie 1938 het Prop. J.J.S. Botha as ‘n hulpleraar na Loerie gekom en hy is op 30 April 1938 bevestig. Ds. Botha het tydelik saam met sy gade in die konsistoriekamer gewoon totdat die pastorie in 1938 voltooi is.

Ds. Botha is later na NG gemeente Steytlerville beroep en het sy laaste doop-plegtigheid waargeneem op Sondag 7 November 1943 en sy afskeidsrede was op 13 November 1943.

Ds. C.L. Greyvensteyn

Prop. C.L.Greyvensteyn is op 9 Desember 1944 as leraar in die gemeente georden, waar hy na baie jare in die bediening van hierdie gemeente sou aftree.

Na sowat 39 jaar in die bediening het ds. Greyvensteyn afgetree en het sy emeritaat op Sondag 11 Desember 1983, aanvaar. Ds. & mev. Greyvensteyn het hulle toe in Port Elizabeth gaan vestig.

Hierdie gemeente staan as ‘n monument vir sy harde arbeid en al die opofferings en ontberings wat hy moes trotseer – al die lief en leed wat hy saam met sy vrou en gesin moes deel. Ds. Greyvensteyn het in die rype ouderdom van 83 jaar gesterf en is in die begraafplaas op Loerie ter ruste gelê. “HY HET GELEEF SOOS GOD DIT WOU.”

Ds. J.P. Bekker

Na die aftrede van ds. Greyvensteyn is prop. J.P. Bekker (Kapelaan in Port Elizabeth) op 16 Februarie 1984 na Loerie beroep en is hy deur ds. F.J. Mostert op Saterdag, 31 Maart 1984 bevestig. Ds. Bekker het sy intreepreek op Sondag 1 April 1984 gelewer en het sy eerste doopdiens op Sondag, 8 April 1984 waargeneem.

Op Sondag 29 November 2009 neem die Loerie-gemeente na ongeveer 26 jaar afskeid van Ds. Kobie Bekker. Hy tree as gevolg van gesondheidsredes uit die voltydse bediening en die egpaar gaan vestig hulle in Jeffreysbaai.

Ds. J.J. Louw

Op Sondagaand 31 Januarie 2010 word Ds. Jasper Johannes Louw deur Ds. Evert de Kock as die vierde predikant van die Loerie-gemeente bevestig.

Ds. Louw is in Boksburg gebore en het sy studies aan die Universiteit van Pretoria in 1979 voltooi. Hy het behalwe as voltydse predikant in Suikerbos, Vereeniging ook as Moderator van die Sinode van die Wes-Transvaal opgetree.(N.G. Kerk Loerie: Program by Ontvangs en Bevestiging van Ds. J.J. Louw)

Die Sendingkerk

‘n Tak van die Vrouesendingbond (VSB) van die NG gemeente Uitenhage het op Loerie bestaan. In 1938 ná afstigting, is die VSB-tak van die gemeente Loerie formeel gestig. Sendingywer het in die Loerie gemeente so toegeneem sodat daar in 1943 besluit is om 'n Evangelis aan te stel vir die werk onder die swartmense. Op 19 Junie 1943 is besluit om grond aan te koop met die oog op huisvesting van die Evangelis wat in Januarie 1944 sou begin.

Die eerste Evangelis wat hier begin het, was Evangelis A. Golinyati en hy het tot 1955 diens gedoen. Vordering in gemeentegroei was maar stadig en teen Julie 1949 het die sendinggemeente uit 6 lidmate bestaan, naamlik 2 Nyasas, 2 Basoetoes in Otterford en die Evangelis en sy vrou.

Die Kerk was vir 'n geruime tyd sedert 1946 besig om 'n fonds op te bou vir 'n sendingkerk en daar is op 12 Februarie 1955 by die Kerkraad aansoek gedoen vir 'n stukkie van die kerkplaas om 'n sendingkerk op te rig. Op 'n gemeentevergadering is toe versoek om die deel van die kerkplaas aan die bokant van die pad vir sendingdoeleindes te reserveer- “ …as die Kerkraad gewillig is; as die huidige huurder (Kerkmeester) gewillig is; en as die gemeente gewillig is, dat die grond geskenk sal word.” Daar is toe besluit “dat die stukkie grond aan die bokant van die pad van die plaas van die Loeriegemeente by Loerie Hoogte gereserveer word vir die sendingwerk van die gemeente.” (NGK notule 13 Mei 1955)

Die ou blik kerksaaltjie was teen 1954 nie meer in gebruik nie en ‘n voorstel om dit af te breek en as ‘n Sendingkerk te gebruik, kon ongelukkig nie realiseer nie vanweë die geweldige teenkanting wat teen die voorstel ervaar is. (Kerkraad notule 13 Maart 1954)

Op 12 Februarie 1955 het die Kerkraad wel besluit om 8 banke van die klein saaltjie aan die Sendingbond vir die voorgenome sendingkerk te skenk. Dit was egter eers drie jaar later in 1958 dat die Manne Sendingbond en Vroue Sendingbond die Sendingkerk vir swartmense op die aangewese stuk grond kon bou.

Die MSB en VSB het die Kerkraad in 1957 versoek om die balans van die nodige fondse beskikbaar te stel, aangesien hulle nie oor genoeg fondse beskik het nie. (NGK notule 23 November 1957) Dit het nie geblyk of die Kerkraad gretig was om te help nie en op 8 Februarie 1958 het die Voorsitter aan die Kerkraad rapporteer dat die MSB die uitstaande bedrag wat vir die bou van die kerk gekort het, geskenk het. Die totale koste van die bou van die kerk was + £473 s9 d5 (R946.95c) en die gebou is op 15 Maart 1958 in gebruik geneem. (VSB notule 1 Desember 1957)

Die vreugde van ‘n eie kerk was van korte duur toe “die Kommissaris van Naturelle sake verklaar dat die Sendingkerk tydelik gebruik kan word totdat die Regering se beleid van reservate toegepas word.” (Kerkraad notule 23 Mei 1959)

Evangelis Gabriël Mowali was sedert 1957 tot 1960 hier in die bediening. Dit het maar moeilik gegaan om die Evangelis se salaris te betaal en sedert Junie 1959 kon die VSB nie meer tot die Evangelis se salaris bydra nie. (VSB notule 7 Junie 1959)

Op 5 Junie 1960 is kennis gegee dat Evangelis Gabriël Mowali na Botrivier sou gaan om daar onder die groot aantal Nyassas te werk. ʼn Afskeid is toe op die eerste Sondag van September 1960 vir hom gegee.

In die afwesigheid van ‘n Evangelis het Piet Brekvis as prediker opgetree. Die dienste is maar swak bygewoon met ‘n gemiddelde opkoms van sowat 32 tot ‘n maksimum van 62 tydens Nagmaal. Daar is ook maar net 10 lidmate wat Nagmaal gebruik het en 20 kinders het die Sondagskool bygewoon. Bidure is ook by Melon en Gamtoos gehou. (MSB notule 1 Desember 1963) Klagtes is egter oor die lekeprediker ontvang en die MSB “besluit dat indien hy nie onberispelik lewe nie, hy nie bevoeg kan wees om tot ander te preek nie.” (MSB notule 5 April 1964)

In Junie 1965 is gerapporteer dat daar nog steeds nie ʼn Evangelis was nie en geen dienste is gehou nie, behalwe vir die paar Nyassas in Longmore.

Aangesien die Kerkraad reeds kennis gekry het dat die grond as "Blankegebied" verklaar sou word en daar ook nie meer ‘n Evangelis beskikbaar is om dienste te hou nie, het 'n privaat persoon op 1 Februrie 1966 aansoek gedoen om die Sendingkerk teen 'n bedrag van R700 te koop. Op 14 Mei 1966 is 'n verdere aanbod van R800 vir die koop van die grond ontvang en word daar toestemming verleen om die grond en die kerkgebou vir die bedrag van R800 te verkoop.

Teen Februarie 1967 het die kerk vir swart lidmate nie meer bestaan nie (MSB notule 5 Februarie 1967) en so het die era van die Sendingkerk vir Xhosa-sprekendes in Loerie tot ‘n einde gekom. Die kerkgebou is in 'n woonhuis verander waarna dit sedertdien 'n paar keer van eienaar verander het.

Bron

• LOERIE Quo Vadis? 'n Kultuur-Historiese Oorsig, deur Theo Vosloo