Organiese molekules
Indien die inhoud van lewende selle ontleed word, word daar behalwe water groot hoeveelhede koolhidrate, vette en proteïene aangetref. Laasgenoemde 3 is klasse organiese molekules; dit is molekules wat uit hoofsaaklik koolstof, waterstof en suurstof bestaan en van lewende organismes afkomstig is.
Plante moet al hul organiese molekules self vervaardig, terwyl diere die meeste uit voedsel moet verkry en 'n gedeelte ook kan sintetiseer. Die molekules verrig noodsaaklike strukturele, metaboliese en reguleringsfunksies in lewende organismes en kan daarom ook as biomolekules bekend staan. Koolhidrate is die algemeenste en wydste verspreide groep organiese molekules in die natuur en word in plante, diere, swamme en bakterieë aangetref.
'n Monosakkaried (enkelsuiker), glukose, is die eerste organiese molekule wat deur fotosintetiserende plante en bakterieë gesintetiseer word en die molekule word gebruik om al die ander organiese molekules te vervaardig. Koolhidrate is koolstofverbindings met die algemene formule (CH2O)n, waar n = 3 of meer; ander chemiese kenmerke is dat koolhidrate altyd hidroksielgroepe (-OH-groepe), asook keto-groepe (C=O-groepe) bevat.
Die meeste groot en ingewikkelde koolhidrate (polisakkariede) word vervaardig deur ʼn aantal glukose-eenhede (monosakkariedeenhede) in ʼn ketting aan mekaar te voeg. Verskille in die verbindings en vertakkings van die ketting veroorsaak die vorming van verskillende polisakkariede, wat elk kenmerkende funksies verrig, soos sellulose wat stewigheid aan plante verleen en stysel wat as reserwe-energiebron geberg word. Vette en olies word in 'n verskeidenheid vorme in lewende organismes aangetref en kan ook as lipiede bekend staan.
Die algemeenste lipied in dierselle word trigliseried genoem en bestaan uit drie vetsure (verskillende groottes karboksielsure) wat deur esterverbindings aan ʼn gliserolmolekule gekoppel is. Olies verskil van vette omdat olies se vetsure onversadig is (daar is dubbelverbindings tussen 2 koolstofmolekules). Lipiede is ʼn belangrike reserwe-energiebron, want meer energie kan per eenheid massa geberg word as in soortgelyke hoeveelhede koolhidrate of proteïene. Die molekules het ook belangrike strukturele funksies omdat hulle ʼn bestanddeel van selmembrane is, en hulle kan ook van vitamiene en hormone deel uitmaak.
Proteïene het ʼn verskeidenheid funksies en is daarom waarskynlik die belangrikste organiese molekules. Omdat die molekules sulke verskillende funksies verrig, het hulle ook ʼn baie groot verskeidenheid vorme. Hulle word buite selmembrane, as deel van selmembrane, en binne die selle van plante, diere, swamme en bakterieë gevind.
Proteïene fungeer in selmembrane as strukturele bestanddele wat die deurgang van stowwe bepaal en moontlik maak, terwyl hulle binne die selle ensieme kan wees wat reaksies reguleer en daartoe bydra dat die intra-sellulêre (binne die sel) toestand konstant bly. 'n Groot aantal ensieme word aangetref omdat elke reaksie deur net 'n spesifieke ensiem gekataliseer word. Proteïene bepaal die struktuur van vere, die huid, hoewe, sy, spinnerakke en spiere. Ander proteïene, soos hemoglobiene en hemosianiene, vervoer stowwe in die liggame van mense en diere.
Die immunoglobiene dien as teenliggaampies om soogdiere en die mens te help om siektes te bestry. Baie hormone is proteïene, soos insulien, wat help om die glukose-metabolisme te reguleer, terwyl baie toksiene, byvoorbeeld slanggif, ook 'n proteïen is. Ondanks die proteïene se verskillende vorme, is almal saamgestel uit slegs 20 verskillende kombinasies aminosure. Hierdie aminosure kan in verskillende kombinasies in kettings van wisselende lengte gevoeg word.
Koolhidrate wysig
Koolhidrate kan op grond van hulle groottes in verskillende kategorieë geplaas word. Verdere onderskeid word gemaak op grond van die rangskikking van atome waaruit die molekules bestaan en die aanwesigheid van sekere chemiese radikale. Die agtervoegsel -ose in ʼn molekule se naam dui aan dat dit ʼn koolhidraat is en daar kan ook van hulle as suikers gepraat word.
Monosakkariede wysig
Monosakkariede is die kleinste koolhidraateenhede, met die algemene chemiese formule (CH2O)n waar = n 3 of meer. Monosakkariede het 'n onvertakte koolstofketting; een koolstofatoom is verbind met ʼn suurstofgroep (C = O –groep), wat gewoonlik as ʼn aldehiedgroep, CHO-groep, aangetref word, terwyl die ander koolstowwe met hidroksielgroepe (-OH-groepe) verbind is. Indien die suurstofgroep aan die einde van die ketting voorkom, is die suiker ʼn aldehied en word dit ʼn aldose genoem, en as die suurstofgroep in ʼn ander posisie is, is die suiker ʼn ketoon en word dit ʼn ketogroep genoem.
ʼn Monosakkaried met drie koolstowwe word ʼn triose genoem, een met vier koolstowwe ʼn tetrose, een met vyf koolstowwe ʼn pentose, een met ses koolstowwe ʼn heksose, een met sewe koolstowwe ʼn heptose, een met agt koolstowwe ʼn oktose, ensovoorts. Elke suiker kan as ʼn aldose of ʼn ketose voorkom.
Die eenvoudigste monosakkaried is ʼn triose genaamd gliseraldehied, wat ook ʼn aldose is. Die meeste monosakkariede is wit, kristalagtige stowwe, oplosbaar in water maar onoplosbaar in organiese oplosmiddels soos koolstoftetrachloried of benseen (bensol). Die formules is voorstellings van die belangrikste natuurlike polisakkariede. Gliseraldehied kom in fotosintetiese en respirasiereaksies voor en dit is ook ʼn belangrike tussenmiddel vir ʼn aantal anaboliese reaksies. Ribose is ʼn belangrike struktuurbestanddeel van RNS, 'n nukleïensuur.
Glukose is die belangrikste energiebron van alle lewende organismes en dit dien ook as basis vir die sintese van ander organiese molekules. 'n Isomeer daarvan, mannose, word as 'n reserwe-energiebron in bakteriële selle geberg. Galaktose en fruktose is suikers wat in onderskeidelik melk en vrugte voorkom en hulle dien ook as struktuureenhede in sommige groot koolhidrate. Die formules is slegs 'n tweedimensionele voorstelling van die suikers se samestelling, wat in natuurlike vorm heeltemal anders lyk.
Disakkariede wysig
Disakkariede is ʼn belangrike groep suikers en hulle word gevorm deur 2 monosakkariede se -OH-groepe aaneen te koppel. met 'n gevolglike waterverlies. Die reaksie verloop soos
volg:
R- OH + HO- R' → R- O- R' + H20
(Die simbole R en R' word gebruik om die res van elke monosakkaried voor te stel.) Wanneer 2 aldoheksoses so verbind word, kan die verbinding 'n glikosiedverbinding genoem word. Die bekendste disakkariede is mannose (moutsuiker) wat uit 2 glukosemolekules bestaan, sukrose (rietsuiker), wat ontstaan nadat glukose en fruktose gekoppel is, en laktose (melksuiker), wat 'n kombinasie van glukose en galaktose is.
Oligosakkariede wysig
Oligosakkariede is suikers wat ontstaan nadat 3 en 10 monosakkariede aanmekaargevoeg is, Die bekendste oligosakkariede is raffinose (fruktose-glukosegalaktose) en melesitose (gJukosefruktose-glukose). Suikerbeet bevat groot hoeveelhede raffinose, en melesitose kom in die sap van sommige bome voor.
Polisakkariede wysig
Polisakkariede is groot molekules (makromolekules) wat uit 'n aantal (meer as 10) suikereenhede opgebou is. Hulle is in alle lewende organismes aanwesig en die bekendstes is stysel en sellulose, wat in plante aangetref word, asook glikogeen in die spiere en lewer van diere en mense.
Polisakkariede wat uit slegs een soort monosakkaried opgebou is, word homopolisakkariede genoem, en die wat uit verskillende soorte bestaan, word heteropolisakkariede genoem. Stysel en glikogeen word gevorm nadat 'n groot aantal D-glukose-molekules in 'n reguit ketting verbindings gekoppel is. Indien ʼn styselmolekule afgebreek is tot ʼn aantal kleiner eenhede wat nog polisakkariede is, word dit dekstriene genoem. Bruinwiere gebruik ʼn homopolisakkaried met 'n aantal syverbindings, lamarien, as ʼn reserwe-energiebron. Sellulose is ʼn belangrike struktuurelement in plantselle en daar is gevind dat die molekule uit 'n aantal disakkariede, naamlik sellobiose, bestaan. Sellobiose bestaan op sy beurt uit 2 glukosemolekules.
Funksie wysig
Koolhidrate word in lewende organismes as energiebron, as energiebergingsmateriaal en as struktuurbestanddeel gebruik. Glukose, 'n monosakkaried, is die eindproduk van fotosintese, waartydens die son se stralingsenergie omgeskep word tot chemiese, potensiële energie in die molekule se chemiese verbindings en in die vorm vir die plant en ander lewende organismes beskikbaar word. Glukose is osmoties aktief en word in stysel omgesit sodat die osmotiese balans van die selle nie versteur word nie.
Plante berg die koolhidrate in gespesialiseerde opslagorgane, soos stingelknolle (aartappels), verdikte wortels (wortels), blare (uie en slaai), asook in vrugte. Fruktose word in vrugte geberg omdat die soet smaak die vrug aantreklik maak vir diere, wat dit kan eet en wegdra en die sade sodoende versprei. Fruktose kan ook in die vorm van 'n polisakkaried (fruktane), soos inulien, in plante geberg word. Bakterieë gebruik dekstran as reserwe-energiebron en die molekule is opgebou uit 'n reeks glikosiedverbindings met 'n aantal ander syverbindings.
Glukose word in diere en die mens omgesit in glikogeen en dien dan as reserwe-energiebron in hulle spiere en lewer. Tydens glikolise word glukose afgebreek tot gliseraldehied, wat tot ander stowwe soos gliserol of aminosure omvorm kan word. Gliserol is 'n bestanddeel van vette en aminosure word gebruik om proteïene te maak. Koolhidrate dien ook as struktuureenhede in lewende organismes. Plante gebruik 'n polimeer van glukose, naamlik sellulose, om stewigheid aan hulle selwande en sodoende aan die plant self te verleen.
Die hout van volgroeide bome bevat ongeveer 50 % sellulose, wat aanmekaargebind word deur nog 'n polisakkaried, hemisellulose, 'n kombinasie van xilose, arabinose en enkele ander suikers. Ander polisakkariede, soos pektien, help ook om verdere versterking aan die plantselwande te verleen. Bakteriële selwande bevat ook sekere polisakkariede. Dierselle het nie selwande nie, maar op elektronmikroskoopmikrograwe is die aanwesigheid van polisakkariede aan die buitekant van setmembrane aangetoon.
Daar word vermoed dat die suikers selle help om ander seltipes en ook hul eie seltipes uit te ken. Ongewerwelde diere, veral insekte, het ʼn eksoskelet (uitwendige geraamte) van chitien, 'n polisakkaried wat uit N-asetiel-D-glukosamien opgebou is. Swamme se selwande is ook uit chitien opgebou.
Vette wysig
Lipiede is die versamelnaam vir molekules wat algemeen as vette en olies bekend staan. Die stowwe het 'n baie hoë energiewaarde, want 1g vet lewer 38 X103 J energie by verbranding, wat meer as die 17 X 103 J van 1g stysel is. Vette het ook 'n belangrike strukturele rol in organismes. Vette is onoplosbaar in water, maar oplosbaar in organiese oplosmiddels soos chloroform, eter en benseen.
Struktuur wysig
Die alkohol gliserol (regte benaming 1,2,3-propaantriol) is 'n sentrale bestanddeel in vette, aangesien 'n vet of olie gekenmerk word deur een of meer vetsure wat 'n esterverbinding met gliserol vorm. Die aantal vetsure wat verbindings vorm, beïnvloed die geaardheid van die lipied en het verskillende benamings tot gevolg. Indien 1 vetsuur 'n verbinding vorm, word dit 'n monogliseried genoem; 2 vetsure vorm 'n digliseried en 3 vetsure 'n trigliseried. Hoogstens 3 vetsure kan met gliserol verbind. ʼn Vetsuur is 'n monokarboksielsuur. Dit word as R-COOH voorgestel, met R as die koolstofketting wat verskillende groottes kan hê, en COOH as die monokarboksielsuur.
Soorte wysig
Suiwer trigliseriede is onoplosbaar in water omdat die vetsure se koolstofkettings nie-polêr (alle ladings eweredig versprei sodat daar geen ladingsverskille oor die hele molekule waargeneem kan word nie) en water polêr is (ongebalanseerde ladingsverspreidings). Die soort vette word neutrale vette genoem.
Die afwesigheid van ladingsverskille op die trigliseriede veroorsaak dat dit nie tussen die watermolekules ingetrek kan word nie. Wanneer trigliseriede egter in die aanwesigheid van 'n suur of ʼn basis gekook word, word die esterverbindings tussen die gliserol en die vetsuur verbreek (gehidroliseer). Seep word vervaardig deur vette met 'n basis, veral NaOH (natriumhidroksied of seepsoda), te hidroliseer. Wanneer die gliserolvetsuurverbinding verbreek word, bind natrium met die vetsure en die sout wat so gevorm word, is seep.
Vette word op 'n soortgelyke wyse in die spysverteringstelsel deur galsoute en ensieme opgebreek. 'n Tweede groep lipiede is poler en ladingsverskille kan in dele van die molekule waargeneem word. Indien die ladingsverskil deur die aanwesigheid van fosfate in die vetsure veroorsaak word, word dit ʼn fosfolipied genoem. Die molekules kom veral in selmembrane voor, met die fosfolipiedgedeelte wat aan die buitekant of die binnekant van die selmembraan georiënteer is.
Dit gebeur omdat die fosfaatgedeelte in neutrale omstandighede 'n negatiewe lading het (polêr is), en dit word gevolglik deur water aangetrek (molekules is hidrofilies). Die res van die lipied is nie-polêr en word deur die water weggestoot (hidrofobies). Die sfingolipiede is 'n groep polêre lipiede wat 'n sfingogroep bevat of wat ander verwante groepe (soos fitosfingosien) in die plek van gliserol het. 'n Glikolipied is 'n soort sfingolipied waaraan 'n koolhidraat geheg is.
Die sfingolipiede kom in membrane voor en sfingomiëlien het 'n belangrike funksie in senuweeselle. Vetsure se graad van versadiging word gebruik om te onderskei tussen die soliede vette en vloeibare olies. Wanneer vetsure 'n dubbel-chemiese binding tussen koolstowwe van die koolstofketting bevat (-C= C-), of in uiterste gevalle 'n driedubbele binding (-C≡C-), word die vet as onversadig beskou. Die onversadigdheid veroorsaak dat die gliseried vloeibaar is.
Indien 'n vetsuur meer as een onversadigde binding bevat, word dit 'n poli-onversadigde vetsuur genoem. Vetsure met geen dubbele bindings is onversadig en hulle is nie vloeibaar nie. Die bekendste vetsure is palmitiensuur, steariensuur, linoloïensuur en aragidonsuur. Vetsure afkomstig van plante het altyd 'n ewegetal koolstowwe (tussen 14 en 22 koolstowwe), maar vetsure met 16 of 18 koolstowwe is die algemeenste. Diervette het versadigde vetsure en plantolies se vetsure is meestal onversadig.
Die lang koolstofketting van vetsure maak dit nie-polêr en gevolglik hidrofobies. Sommige toevoegings, soos fosfate of amino-groepe, veroorsaak dat 'n deel van die vetsuur polêr en gevolglik hidrofilies is. Die verskil in geaardhede bring mee dat van vette se polêre koppe en nie-polêre sterte gepraat word.
Funksies wysig
Lipiede word veral in die vorm van neutrale trigliseriede in dierlike en menslike liggame as energievoedsel geberg. Dit word in gespesialiseerde weefsel, die adipose weefsel, gedoen en kan hieraan onttrek word indien die organisme energie nodig het. Plante berg trigliseriede in hul sade om vir ontkiemende plante as energiebron te dien.
Diere en die mens het die vermoë om die meeste van hul vetsure self te vervaardig, maar sekere vetsure soos aragidonsuur moet hulle as voedsel uit plante verkry. Tekorte aan hierdie essensiële vetsure lei tot gebreke by diere en die mens, soos velletsels, verswakte hare en vertraagde groei. Die gebreke dui daarop dat lipiede nog ander funksies moet hê. Neutrale lipiede word in ʼn speklaag onder die vel geberg om veral diere soos walvisse en robbe teen koue te isoleer. Vetlae op die oogkaste beskerm die oë teen stampe.
Soogdiere en die mens se niere word deur groot vetneerslae in posisie gehou en teen stampe beskerm. Fosfogliseriede is 'n belangrike bestanddeel in selmembrane, waar hulle behulpsaam is met die handhawing van konstante interne toestande. By senuweeselle fungeer hulle ook in die geleiding van senuwee-impulse. Soogdiere en die mens se bloed bevat bloedplaatjies, wat help met die stolling van bloed. Afgesien van 'n aantal proteïene bevat die bloedplaatjies ook fosfogliseriede, maar die aksie hiervan is nog nie duidelik nie.
Sfingolipiede word in veral senuweeselle in mielienskedes gevind, maar daar is nog nie baie oor hulle funksie bekend nie. Hulle is waarskynlik ook betrokke by die oordrag van senu-impulse op sinapse. Die sfingolipiede is ook in die selmembrane van rooi bloedselle aanwesig en veroorsaak bloedgroepspesifisiteit. In ander selle fungeer die lipiede om selle hul identiteit te gee. Sterols is 'n biologies aktiewe groep lipiede. Die bekendstes is cholesterol, wat 'n belangrike strukturele funksie in selmembrane het, galsure, sekere hormone (soos die androgene en estrogene, dit wil sê manlike en vroulike geslagshormone) en vitamien D. Die karotenoïede is ook sterols en hulle is belangrike pigmente in die fotosintetiese proses.
Proteïene wysig
Proteïene is 'n baie uiteenlopende klas makromolekules wat in alle lewende organismes aangetref word. Die molekules het 'n baie ingewikkelde samestelling en het na gelang van hul funksie verskillende strukture. Die struktuur van byvoorbeeld spierproteïene verskil dus van die van lewerproteïene.
Struktuur wysig
Proteïene word gesintetiseer deur slegs 20 verskillende aminosure te gebruik. Aminosure is klein, organiese molekules wat bestaan uit 'n sentrale koolstofatoom, met 4 groepe daaraan vasgeheg. Alle aminosure het ʼn aminogroep (-NH2) en 'n karboksielgroep (-GOOH), asook ʼn waterstofatoom (- H). Die verskille tussen die aminosure word veroorsaak deur 'n groep (die R-groep) wat van aminosuurtot aminosuur wissel. Op grond van die chemiese en fisiese geaardheid van die R-groepe word tussen 4 kategorieë aminosure onderskei.
Die eerste groep is nie-polêr, soos alanien, valien, leusien, isoleusien, prolien, triptofaan, fenielalanien en metionien. Die polêre aminosure (gepolariseerde) is maklik oplosbaar in water en sluit in serien, sisteïen, treonien, tirosien, asparagien, glutamien en glisien. Sisteïen is 'n baie belangrike aminosuur, omdat dit die sterk polêre tiogroep (- SH) bevat. Die derde groep is die suur aminosure, wat 'n addisionele karboksielgroep bevat wat in water tot COO- ioniseer.
Hulle is asparagiensuur en glutamiensuur. Die basiese aminosure bevat 'n ekstra aminogroep en ioniseer in water tot NH3+. Die basiese aminosure is lisien, arginien en histidien. Proteïensintese begin wanneer aminosure aan mekaar gekoppel word. Die karboksielgroep van een aminosuur word aan 'n ander se aminogroep gevoeg, terwyl ʼn watermolekule (H2O) gevorm word. 'n Dipeptied is 2 aminosure wat aanmekaar gevoeg is, terwyl 3 aminosure 'n tripeptied en 'n aantal 'n polipeptied genoem word. Die woord peptied word gebruik vir ʼn ketting aminosure wat nie die ingewikkelde vorm van 'n proteïen aangeneem het nie. ‘n Proteïen se aminosuurvolgorde, met ander woorde die plasing van die aminosure in 'n ketting, word die primêre struktuur van die proteïene genoem.
Die sekondêre struktuur is die gevolg van die aminosure se voue in ruimte (die konformasie daarvan), omdat die stikstofkoolstofbindings nie in 'n reguit lyn kan lê nie, maar 'n hoek van 110˚ met mekaar vorm. Die 2 atome roteer ook in 'n mate, sodat die peptiedkettings 'n heliks vorm. Dit word by die meeste peptiede waargeneem en proteïene soos alfakeratien (hare, naels en vere), betakeratien (hoewe) en fibroïen (sy) het sulke strukture.
Die tersiêre struktuur kom tot stand as gevolg van die R-groepe se wisselwerking met die onmiddellike omgewing en ook onderling. Polêre aminosure word daardeur weggestoot; die 2 reaksies veroorsaak ʼn reeks voue in die peptiedketting. Die suur aminosure het ʼn negatiewe lading, terwyl die basiese aminosure 'n positiewe lading het; die 2 trek mekaar gevolglik aan, waardeur verdere voue veroorsaak word. Die voue bring ander dele van die ketting na-aan mekaar en die stikstofgebonde waterstof (die imiedwaterstof) reageer met die suurstof van die karboksielsuur (die karbonielgroep (C= O) en veroorsaak waterstofbindings. Die bindings help om die struktuur te stabiliseer.
Proteïene wat baie sisteïen bevat, vou gewoonlik so dat 2 sisteïenmolekules teenoor mekaar lê, wat ʼn swaelbrug tussen die kettings veroorsaak ('n disulfiedbinding, - S- S-bindings). 'n Relatief groot aantal disulfiedbindings veroorsaak dat 'n globulêre proteïen, soos hemoglobien en mioglobien, gevorm word. Proteïen met relatief min disulfiedbindings is gewoonlik lang, lineêre strukture, soos aktien in die spiere, en word fibrillere proteïene genoem.
Wanneer 'n aantal polipeptiede wat reeds 'n tersiêre struktuur het, tot een struktuur gebind word, is die proteïen 'n oligomeer en word dit as 'n proteïen se kwartere struktuur beskou. Hemoglobien demonstreer die kwartere struktuur duidelik omdat dit bestaan uit 4 aparte subeenhede wat deur 'n verskeidenheid bindings aanmekaargehou word. Anorganiese bestanddele soos magnesium, yster en koper word aangetref in sommige proteïene, bekend as gekonjugeerde proteïene, die anorganiese bestanddeel word die prostetiese groep genoem. Sitochroom c, chlorofil en mioglobien is net 'n paar van die belangrike gekonjugeerde proteïene.
Biologiese aktiwiteit wysig
Omdat proteïene se struktuur en funksie baie nou aan mekaar gebonde is, is proteïene baie sensitief vir veranderings in hulle omgewing, waardeur veranderings in hul struktuur teweeggebring word. Eierwit verander van 'n deursigtige stof tot 'n wit stof wanneer dit gekook word omdat die waterstofbindings van die proteïen, albumien, verbreek is en die tersiêre struktuur na 'n sekondêre struktuur verander het. Die proses word denaturasie genoem. Proteïene kan ook deur pH-veranderings gedenatureer word.
Funksies wysig
Baie proteïene is ensieme, 'n belangrike en groot groep biologiese katalisators. Hulle fungeer om reaksies wat by ʼn temperatuur van 37°C en by pH 7 nooit eens sou plaasgevind het nie, vinnig te laat verloop. Strukturele proteïene is ʼn belangrike groep. Glikoproteïene ('n kombinasie van proteïene en koolhidrate) help sellulose om plantselwande 1e versterk. Proteïene is essensieel in die funksionering van selmembrane, waar dit die deurgang van stowwe reguleer, selidentiteit verskaf en die membrane rekbaar of saamtrekbaar maak.
Ander strukturele proteïene is kollageen in kraakbeen, miosien in die spiere, elastien in ligamente en die keratien in die vel. Die proteïenkapsule wat virusse se nukleïensuur omhul, word ook as ʼn strukturele proteïen beskou. Sommige proteïene word gebruik om stowwe te vervoer, byvoorbeeld hemoglobien wat asemhalingsgasse in die bloed van vertebrate vervoer. Lipiede word in die bloed vervoer deur 'n klas lipoproteïene (‘n kombinasie van proteïene en lipiede).
Proteïene kan as reserwe-energiebron dien, soos die albumien in voëleiers, wat aan ontwikkelende kuikens energie en aminosure vir groei moet verskaf. Plante berg proteïene in hul sade om as energiebron en as aminosuurbron te dien wanneer die sade ontkiem. 'n Voorbeeld hiervan is die legumien in boontjies. Vanweë hul struktuur maak proteïene soos aktien en miosien dit vir spiere moontlik om te kan saamtrek. Trombien en fibrinogeen, byvoorbeeld, help bloed om te stol.
Teenliggaampies help met die bestryding van siektes. Immunoglobiene reageer op die aanwesigheid van vreemde stowwe in die liggaam, identifiseer hulle en help om hulle te neutraliseer. Baie toksiene (gifstowwe) is proteïene, soos ook die meeste bakteriële eksotoksiene, soos die toksien van Clostridium botilinum, wat 'n soort voedselvergiftiging veroorsaak. Slanggif en spinnekopgif is ook proteïene. Ook baie hormone is proteïene, maar hierdie stowwe het net ʼn regulerende werking en is nie by reaksies betrokke soos ensieme nie. Voorbeelde van sulke hormone is insulien en die luteïniserende hormoon (LH).
Bronnelys wysig
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409621, volume 21, bl. 212