Pieter Wenning
Pieter Willem Frederik Wenning (Den Haag, Nederland, 9 September 1873 – Pretoria, Suid-Afrika 24 Januarie 1921) was 'n Suid-Afrikaanse kunstenaar en die vader van die Kaapse Impressionisme.
Pieter Willem Frederick Wenning | |
|---|---|
 Pieter Wenning – Okt. 1919 | |
| Gebore | Pieter Willem Frederick Wenning 9 September 1873 Den Haag, Nederland |
| Sterf | 24 Januarie 1921 (op 47) Pretoria, Suid-Afrika |
| Nasionaliteit | Nederland, Suid-Afrika |
| Bekend vir | Skilderkuns |
| Beweging | Kaapse Impressionisme |
Hy is in Nederland gebore en was weens gesondheidsredes op jeugdige ouderdom na Suid-Afrika gebring. Hy het eers by J.H. de Bussy se boekhandel gewerk. Hy begin skilder en sy talent kom onder die aandag van D.C. Boonzaier. Dié oorreed hom om na die Kaap te verhuis. Hy was arm en sy gesondheid swak en het sy skilderye goedkoop verkoop. Sy werk, hoewel onder die invloed van Impressioniste, is as heeltemal oorspronklik beskou. Hy is in Pretoria oorlede.
Lewensloop wysig
Wenning was die oudste kind van die Wenning-gesin, wat van Friese afkoms was. Sy vader was 'n kunstenaar wat veral die heraldiekkuns beoefen het; sy neef Ype Wenning was ook in Friesland as skilder bekend. Wenning is aan die Rijks Hoogere Burgerschool in Leeuwarden opgelei, waar hy in tale en tekenkuns uitgeblink het. Sy kunsonderwyser, Bubberman, het Wenning met die werk van eietydse skilders bekendgestel en die werk van die Nederlandse impressioniste, soos Willem Maris, J.B. Jongkind, Anton Mauve en G.H. Breitner, het 'n blywende invloed op Wenning se kuns nagelaat.
Ná sy hoërskoolopleiding het Wenning klerk by die Hollandsch IJzeren Spoorweg Maatschappij geword. Sy kennis van Engels, Frans en Duits het hom spoedig bevordering tot buitelandse korrespondent in die klaringsafdeling besorg en hy onderneem reise na Engeland, Skotland, Frankryk, Switserland en Duitsland. Hy het reeds gereeld geskilder en van sy werkies in die portiershuisie op die Zaandamstasie vertoon en verkoop.
In 1898 trou Wenning met Johanna Hillegonda Kramer-Bennink (3 Julie 1866 – Februarie 1919), 'n weduwee met twee kinders, en uit hierdie huwelik is twee seuns gebore: Harco Wenning (gebore 22 November 1899) en Siegfried Wenning (gebore 2 Augustus 1901).
Op 14 Junie 1905 het Wenning aansoek om 'n betrekking by die firma J.H. de Bussy en Kie., boekhandelaars en uitgewers, se filiaal in Pretoria gedoen. Hy en sy gesin het in Junie 1905 met die Gaika in Durban aangekom met 'n brief van koningin Wilhelmina aan die goewerneur van Transvaal, wat hulle in staat gestel het om as immigrante in Pretoria te woon. In sy ledige uurtjies het Wenning steeds met skets en skilder voortgegaan en die tonele van ou Pretoria het hy met frisheid en spontaniteit uitgebeeld: huisies, "lokasie"-tonele, bome in die plantasies van Pretoria-Noord, agterbuurte en klein straatjies was sy geliefkoosde onderwerpe.
Danksy sy beskaafde, vriendelike geaardheid (hoewel hy ook besonder ingetoë en soms swygsaam was) het Wenning gemaklik 'n kringetjie intieme vriende om hom geskaar, mense wat hom ook aktief in sy kuns ondersteun en aangemoedig het. Wenning was lid van die Pretoriase tak van die Frieslandse Vereniging en later ook 'n tyd lank vertaler by die hooggeregshof. Hy het belanggestel in Esperanto en Japannees bestudeer vir sy besoek aan die Ooste waaroor hy jare lank droom. Die invloed van die kuns van China en Japan op Wenning se styl was groot. Met sy kennismaking met Boonzaier en sy mooi versameling Oosterse kunsstukke groei hierdie belangstelling sterk aan. Afgesien van die menigte stillewes wat Wenning in "Japannese styl" uitvoer (vergelyk die akwarel "Vaas met bloeisels" in die Pretoriase Kunsmuseum), kan die gebruik van oop vlakke in sy komposisie — waarteenoor die dele wat in fyn besonderhede geskilder is, mooi kontrasteer — hierop teruggevoer word. Ook sy gebruik om besondere teksture te verkry deur met ligte kleure oor swart of ander donker kleure te skilder, sluit hierby aan. Verder het die styl wat die Oosterse kuns by Wenning help vorm het, ook saamgeval met sy liefde vir die Europese impressionisme; en dit is bekend dat impressioniste soos Degas, Toulouse-Lautrec en Van Gogh sterk deur die Japanse kuns beïnvloed is.
Einde 1909 het Wenning reeds begin oorslaan van tekenkryt en waterverf na olie, 'n medium waarin hy sy grootste werke sou skilder en wat die mees geliefde vir hom sou bly. Wenning het sy lewe lank met geldelike probleme geworstel en dit was slegs met die hulp van sy vriende dat hy in staat gestel is om met sy kuns voort te gaan. Selfs nadat hy 'n mate van bekendheid verwerf het, is 54 van sy werke nog in September 1917 by Lezard in Johannesburg vir die geringe bedrag van £225 verkoop.
In 1911 het die firma J.H. de Bussy besluit om ook kunstenaarsmateriaal, etse en afdrukke (onder meer Japannese houtdrukke) te verkoop, en Wenning staan in beheer van hierdie afdeling. In dieselfde jaar stig vooraanstaande kunstenaars van Pretoria 'n vereniging, The Individualists, waarvan onder andere Frans Oerder, J.H. Pierneef, Nina Murray en Erich Mayer lid was. Wenning is tot sekretaris daarvan benoem en het deelgeneem aan die groep se tentoonstellings.
In 1912 het Wenning se eie etspers uit die buiteland aanegkom en nadat hy in 1913 in die Johannesburgse tak van De Bussy gaan werk het, voltooi hy sy eerste bundel etse, getitel Johannesburg impressions. In Julie van dié jaar het sy firma hom Kaapstad toe gestuur en gevolglik het sy eerste kennismaking met die Kaapse natuurskoon plaasgevind. In sy artikel “Kunst in Zuid-Afrika”, in Neerlandia, Afrika-nommer (September, 1913), het hy geskryf oor motiewe en kenmerke in die Suid-Afrikaanse skilderkuns van sy tyd en die leser 'n kykie in sy eie opvattings gegee.
Toe sy hart bekommernis begin besorg, het Wenning en sy vrou in 1915 op aanbeveling van hul arts na Kaapstad vertrek. Wenning het die Kaap besonder liefgehad, heel waarskynlik omdat die nat winters met die weemoedige stemming en gedempte kleure daarvan die beste aansluit by die kuns wat hy as jong man in Nederland leer ken het, maar seker ook weens sy eie afkeer van die ruwe en oorweldigende elemente in die natuur. Ander dele van Suid-Afrika kon hy egter ewe goed weergee; dit is trouens verbasend hoe Wenning 'n ryk verskeidenheid stemminge op soms hoogs verrassende wyse kon uitbeeld en by geleentheid sy sombere palet vir helder kleure kon versaak. Hul verblyf daar was wel kort, maar in Maart 1916 skep D.C. Boonzaier en ander kunsvriende vir Wenning die geleentheid om drie maande lank sonder geldelike sorge in die Kaap te skilder. Hierdie geleentheid het die keerpunt in sy kunsloopbaan gevorm, want dit was voortaan sy begeerte om hom heeltyds aan sy kuns te wy. Die kennismaking met Boonzaier, 'n buitengewone kultuurmens, wyd belese en in voeling met internasionale strominge op die gebied van die kuns en die filosofie, het vir Wenning besonder vrugbaar geword. Teen Julie 1916 het hy reeds sy eerste privaat tentoonstelling van 40 werke in Boonzaier se ateljee in Keeromstraat gehou en feitlik al die werke is verkoop. Boonzaier se groot versameling Oosterse kunsvoorwerpe het ook die invloed van die Oosterse kuns op Wenning verstrek.
Gedurende 1917 en 1918 het Wenning hoofsaaklik in die Kaap gewerk, maar ook na Lourenco Marques, Durban en Zanzibar gereis. In 1902 het hy reeds in opdrag 'n borsbeeld van pres. S.J.P. Kruger vir die Transvaalsche Vereeniging in Amsterdam boetseer. Nou het hy 'n tweede amptelike opdrag uitgevoer deur 'n skildery van die Vrouemonument in Bloemfontein te skilder, wat later aan mev. president M.T. Steyn geskenk is. In Julie 1917 het hy deelgeneem aan 'n groepstentoonstelling saam met Edward Roworth, Hugo Naudé en Nita Spilhaus. In September het die verkoping van sy 54 werke by Lezard in Johannesburg plaas en in November 1918 het hy skilderye tentoongestel by Ashbey in Kaapstad. Wenning het altesaam tussen 300 en 400 olieverfskilderye voltooi, en na skatting net soveel etse en tekeninge – in potlood, kryt, soms met die toevoeging van waterverf. Die meeste hiervan is in die laaste vyf jaar van sy lewe uitgevoer.
Sy vrou se dood in 1919 het Wenning nog meer tot homself laat inkeer. Hy het in die omgewing van Nelspruit, Potgietersrus, Nylstroom en Pietersburg gaan skilder. Toe hy in die herfs van 1919 terug is in die Kaap, het sy gesondheid vinnig verswak. In 1920 het hy wat feitlik sy laaste 20 skilderye was verkoop, vir £200 om daarmee sy lang beplande reis na die Ooste te onderneem, maar sy doel is verydel omdat hy nie skeepsgeleentheid kon kry nie. Op 7 Januarie 1921 het hy in 'n uiters verswakte toestand in Pretoria teruggekeer, waar hy kort daarna in die Zuid-Afrikaansche Hospitaal oorlede is.
Geaardheid wysig
Hy was beskeie in sy omgang met mense, vrygewig (hy het dikwels van sy werke weggegee aan mense wat dit gewaardeer het) en impulsief, maar terselfdertyd besonder verfynd, met onberispelike smaak en idealisme en met 'n wakker gees bedeel. Sy toe-gewydheid aan sy kuns, veral in die laaste jare van sy lewe, was so groot dat hy dit ook aan sy medekunstenaars oorgedra het. Dit het heel waarskynlik tot gevolg gehad dat hierdie kunstenaars, en deur hulle die publiek, kuns in Suid-Afrika met groter agting begin bejeën het.
Waardering wysig
Dr. C.A. Luckhoff skryf van Wenning in Die Suid-Afrikaanse Heldegalery: “Een van die merkwaardigste van alle Suid-Afrikaanse kunstenaars was Pieter Wenning . . . Wenning het sy werk met die fyngevoeligheid van 'n digter en die erns van 'n denker en mistikus benader, en dit met geesdrif en 'n soort hoë avontuursdrang aangepak. Hy was ryk aan ideë, en sy kunstenaarsiel het altyd nuwe metodes nagestreef waarmee hy aan hierdie ideë uiting kon gee.
“Toe hy in Kaapstad aankom, was hy na gees en gemoed voorberei, ywerig in die kennis van sy potensiële kragte tot uitlewing, en oortuig van die juistheid van die pad wat hy moes bewandel. Hy het die dowwe paadjies van die stad uitgekies en hom na die klein straatjies en die woude van die Kaapse Skiereiland begeef, om aldaar sy besieling te vind.
“Sy eerste tekeninge gee 'n baie duidelike beeld van sy helder begrip, sy onderskeidings- en suggestievermoë en die wyse waarop hy sy afbeelding binne selfgepaalde perke kon hou. 'n Sekere verfyning is in die lyne van sy tekeninge waar te neem. Sy gevoel vind uiting in sy tekeninge soos ook in al sy werk – die tekenaarskap is nie alleen ongeëwenaard nie, maar lewer duidelike bewys van die stemminge wat met die afbeelding daarvan gepaard gaan. In sy wandelinge deur die bosse sou hy op 'n toneel afkom wat 'n bepaalde atmosfeer dra, en hierdie atmosfeer sou 'n intieme meegevoel en antwoord in hom uitlok. So 'n stemming sou hy dan in 'n skildery probeer weergee. Daar bestaan verskeie van hierdie werke – leersame voorbeelde van 'n voortreflike en buitengewone vertolking van natuurtoestand in nouste harmonie met die gees van die skilder.
“Weens die erns en sagtheid van sy gemoed het die nederige en melancholiese aspekte van die natuur hom diep getref. Fynheid van bou, 'n suiwere bekoorlikheid van vorm en lyn en prag van kleur het hom met blydskap vervul. Vir hom was die natuur magtig en groots van bou, maar nietemin vol geheimsinnigheid en suggestie in die somber tone en donker skaduwees, groot in die vertes en in die boog van die lug, en daarby oneindig bekoorlik in sy stemminge. Die natuur was 'n lewende gees, 'n toevlugsoord vir sy gees en 'n verwesenliking van sy verlange.
“Perspektief en stemming het hom altyd sterk aangetrek. Die opbou van sy komposisies is nooit swak of onbeholpe nie; inteendeel, altyd stewig. Daar is geen eentonigheid te bespeur nie, maar 'n volle mate van belangwekkendheid in elke skildery. Kleurritme en -skakering kom tot uiting in sy werke, maar so subtiel is die kleure, tone en kontraste saamgevleg, dat dit nie opvallend is nie, maai deur die harmonie van die skildery as geheel op die agtergrond gestel word.
“Min kunstenaars het soveel invloed op andere in Suid-Afrika uitgeoefen as Pieter Wenning. Sy werk is vol stemming en dikwels somberheid, en die elusiewe, mistieke kwaliteit van die skilderye van Japan is dikwels duidelik te bespeur in sy werke. Hy was die inluier van die egte impressionistiese beweging in die skilderkuns in Suid-Afrika, en daar kan met 'n mate van waarheid van 'n Wenning-kultus in Suid-Afrika gepraat word.”
Galery wysig
-
Boeddha met twee vase, olie op doek, 21,5 x 31,5 cm -
Agterplaas, Malta-plaas, Observatory, olie op doek, 34 x 46 cm -
Maleierbuurt, olie op doek, 36,5 cm x 46,5 -
Die Brug, Rondebosch, olie op doek, 27,5 cm x 37 cm
_The_Bridge,_Rondebosch.jpeg)
Bronnelys wysig
- Ensiklopedie van Suidelike Afrika, Eric Rosenthal, 1967.
- Werth, A.J.: Die lewe en kuns van Pieter Wenning. Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 16, no. 4, Junie 1967.