Slag van Magersfontein

Datum	11 Desember 1899
Ligging	Magersfonteinkop, Suid van Kimberley, Noord-Kaap, Suid-Afrika
Resultaat	Oorwinning vir Boeremagte

Slag van Magersfontein
	Deel van die Tweede Vryheidsoorlog
	; Luitenant-genl. Lord Methuen en Genl. Piet Cronje
Datum	11 Desember 1899
Ligging	Magersfonteinkop, Suid van Kimberley, Noord-Kaap, Suid-Afrika
Resultaat	Oorwinning vir Boeremagte
Strydende partye
Verenigde Koninkryk	Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaal); Oranje-Vrystaat
Bevelvoerders
Lt.genl. Lord Methuen; Maj.genl. Wauchope	Genl. Piet Cronje; Genl. Koos De La Rey
Sterkte
12 000 troepe met 35 kanonne	8000-8500 Boere met ten minste 5 x 75 mm Krupp-kanonne en vyf 1 pond “pom-pom” (Maxim-Nordenfeldt) grofgeskut
Ongevalle
976, waarvan ongeveer 244 gesneuwel of aan wonde beswyk het.	250, waarvan ongeveer 105 gesneuwel of aan wonde beswyk het.

Die Slag van Magersfontein het 'n beroemde oorwinning geword vir die Boeremagte tydens die Tweede Vryheidsoorlog. Hierdie slag het een van 'n driestuks neerlae deur die Britse magte (saam met Colenso en Stormberg) uitgemaak wat in Brittanje as die Swart Week bekend gestaan het. Die slag het gevolg na drie opeenvolgende nederlae (Belmont, Graspan en Twee Riviere (aan die Engelse bekend as die slag van Modderrivier) wat deur die Boeremagte gelei is in hul poging om Lord Methuen se opmars om Kimberley te ontset, te stuit. Die slagveld is naby die N12 nasionale pad.

Aanloop tot die geveg

Die geveg het gevolg op die veldslae by Belmont en Graspan waar die Boere die tradisionele gevegstaktiek gebruik het deur die hoër grond in te neem. Generaal De la Rey (wat betrokke was by die beplanning van Magersfontein) het egter hieruit geleer dat die hoë grond die aanvalsmag bevoordeel het deurdat die koppe 'n duidelike teiken vir grofgeskut was en selfs belangriker dat die hoek van vuur dit moeiliker gemaak het om voldoende verliese toe te dien om 'n aanval te stuit. De la Rey het daarop sy taktiek aangepas en hierdie lesse toegepas met die keuse van sy volgende verdedigingslinie by die sameloop van die Modder- en Rietriviere. Hier het sy burgers hulself in loopgrawe en skuilgate ingegrawe sowat 50 tot 100 meter aan die voorkant van die rivier met die opgeblaasde spoorbrug as die middelpunt van die linie. Tydens die veldslag op 28 November is die Britse magte gevoelige verliese toegedien maar die regterkantste flank van die verdediginglinie is oorrompel en is die Boeremagte genoodsaak om hulle posisies in die nag te ontruim.

'n Hewige rusie oor waar om volgende in te grawe en te veg het tussen Generaal De la Rey en Generaal Piet Cronje ontstaan. Generaal Cronje was ten gunste daarvan om die heuwels by Spytfontein in te neem, maar De la Rey was van mening dat grondvlak verdedigingsposisies by Magersfontein meer doeltreffend sou wees. De la Rey het geredeneer dat Spytfontein te kwesbaar was vir 'n Britse artillerie-aanval vanaf die Magersfontein koppies. Die dooiepunt tussen die twee generaals is deur President Steyn, wat De la Rey se taktiek gesteun het, gebreek tydens 'n krygsraad wat op 4 Desember gehou is.

Voorbereidings vir die geveg

Uitsig vandag vanaf Magersfonteinkop oor die vlakte waar die geveg plaasgevind het. Oorblyfsels van die loopgrawe kan steeds in die veld gesien word. Let wel: van die loopgrawe is eers na die geveg gegrawe. Daar was ook baie min bome in die veld tydens die veldslag aangesien die hout vir brandstof in Kimberley gebruik is.

Die Boeremagte het die 9th Lancers wat die Magersfonteinkoppe as verkenningspos gebruik het, gedwing om die posisie te ontruim, wat dit vir die Britse magte moeiliker gemaak het om die Boere se posisies te verken. Die Boere se verdediginglinie het gestrek vanaf die westekant van die spoorlyn by Langberg deur Magersfontein tot by Mossdrif aan die suidoostekant van die Modderrivier. Van die verdedigingsposisies veral by Langberg was op hoë grond geleë met die grootste deel daarvan op grondvlak. Die verdedigingsposisies het hoofsaaklik uit grondwalle, skanse (lae klipmure) en 'n enkelry loopgrawe naby die suidwestelike voet van Magersfonteinkop bestaan. 'n Gaping in die verdedigingslinie net oos van Magersfonteinkop het ontstaan omdat die Boeremagte genoop was om hulle magte te konsentreer op die mees waarskynlikste aanvalspunte (flankaanvalle). Die Britse bombardement van Magersfonteinkop op die negende en tiende Desember het dit egter duidelik laat blyk dat Magersfonteinkop die middelpunt van die aanval sou wees. Die bombardement het ook nie die gewenste demoraliserende impak op die boeremagte gehad nie omdat dit hoofsaaklik op die kop self gekonsentreer was en slegs 3 burgers is gewond ten spyte van die feit dat soveel as 31 kanonne op die tiende op die kop losgebrand het. Daar is toe begin om die gaping met sandsakke te versterk en hierdie werk was skynbaar nog onderweg toe die geveg begin het. Daar bestaan egter onsekerheid oor die omvang van die sandsakskanse tydens die geveg.

Hierdie frontaanvalstaktiek van Methuen is deur Wauchope bevraagteken maar hy het geen ondersteuning van die ander senior Britse offisiere (Pole Carew en Colville) gekry nie. Die Boeremagte was egter voorbereid en op die nag van die tiende het hulle brandwagte voor die linie geplaas om hulle te waarsku as 'n Engelse opmars bespeur sou word. Een van hierdie groepe in die voorhoede was die Skandinawiese vrywilligers onder bevel van kaptein Flygare. Hulle het 'n waarnemingspos op "Horse Artillery Hill" beman wat hulle in staat sou stel om 'n opmars na "Scrub Ridge" te hoor.

Die veldslag

Die Skandinawiese monument ter nagedagtenis aan die lede van die Skandinawiese Korps wat te Magersfontein gesneuwel het. Die inskrywing lees:Hulle kon nie retireer, hulle kon slegs sneuwel. -- Ter nagedagtenis aan die Skandinawiërs wat hier gesterf het.

Majoor George Benson het die bevel gekry om die Highland Brigade te lei na 'n punt sowat 700 meter suid van Magersfontein se suidpunt (spur) en om die punt omstreeks drieuur die oggend te ontplooi vir 'n aanval net voor eerstelig. Die beroemde Black Watch regiment was aan die voorhoede van die opmars en sou die heel regterkantste flank van die aanval uitgemaak het met die Seaforths aan hulle linkerflank en die Argyll en Sutherland Highlanders aan die Seaforths se linkerkant. Drie Infanterie artillerie batterye en 'n berede artillerie battery sou artillerie ondersteuning verskaf het. Die Britse kolonne het in geslote gelid gemarsjeer wat meegebring het dat sowat 3500 man in 'n gebied so min as 40 meter diep en 160 meter breed ingepas is.

'n Donderstorm gedurende die nag het die Britse opmars vertraag en ook veroorsaak dat hulle sowat 500 meter te ver links vanaf die beoogde ontplooiingspunt was. Ten spyte van majoor Benson se aanbeveling aan Wauchope om die manne te ontplooi het Wauchope besluit om voort te marsjeer. 'n Ry swarthaak-bosse het hulle opmars verder vertraag en eers nadat die Black Watch hulle pad daardeur oopgebeur het, het Wauchope die bevel gegee om te ontplooi. Om vir die afwyking te vergoed het Wauchope die Seaforths beveel om die posisie regs van die Black Watch in te neem en die Argyll- en Sutherland Highlanders om verder regs van hulle te ontplooi. Baie van die manne het egter in die donker van hulle eenhede afgedwaal en sou onbewus gewees het van die veranderinge in die planne en het waarskynlik bygedra tot die verwarring tydens die gebeure wat daarop gevolg het.

Die Boere se brandwagte sou ongetwyfeld die opmars gehoor het en het hul medeburgers gewaarsku dat die Britse opmars onderweg was. Dis onseker watter gebeurtenis die Boereskuts laat losbrand het. Sommiges reken dit was die klank van bajonette wat gemonteer is wat die Boere oortuig dat die Britte naby genoeg gekom het en daar word vertel dat 'n lantern op die kop uitgedoof as teken om te begin vuur. Conan Doyle sê in sy boek dat 'n Boer wat by die geveg betrokke was aan hom gesê het dat dit die klank van verklikkers (blikkies wat aan drade gebind was) wat hulle laat skiet het. 'n Hewige vuur is op die Britse troepe losgelaat veral vanaf die Kroonstad- en Hoopstadkommando's wat in loopgrawe skaars 400 m voor die Britte ingegrawe was. Chaos het in die Britse kolonne ontstaan en baie van die troepe is binne die eerste paar minute van die geveg getref (volgens Conan Doyle soveel as 700 binne die eerste 5 minute). Wauchope het die Black Watch saam met 'n groep van die Seaforths beveel om die "gaping" en die sandsaklinie te storm maar kon nie meer as 40 m vorder nie en het groot verliese in die proses gelei. Generaal Wauchope en kolonel Coode van die Black Watch het ook binne die eerste paar minute van die geveg gesneuwel. Teen hierdie tyd het dit al begin lig word en het die verliese begin toeneem onder die vegtende voorhoede wat op die grond met min beskutting neergepen was. Onder die agterhoede wat nog besig was met ontplooiing het paniek uitgebreek en het sowat 250 m teruggeval.

Die Skandinawiese Korps wat agter klein rotse en skanse ingegrawe was op 'n voorwaartse verkenningspos wat later deur die Engelse "Horse Artillery Hill" gedoop was, het hulself aan die regterkantste flank van die Highlanders bevind. Toe die Highlanders begin terugval en in hulle rigting begin uitwyk het, het hulle hewig losgebrand op die Highlanders. Hulle posisie is bestorm en omdat hulle geïsoleer geraak het van die ander Boeremagte is hulle oorweldig en is die korps geheel en al uitgewis ('n Monument ter nagedagtenis aan hierdie dapper vegters staan vandag daar op "Horse Artillery Hill").

Drie groepe Highlanders het daarin geslaag om deur die "gaping" te breek en het die agterste helling en nek tussen die kop en die rif begin bestyg. Die eerste twee groepe onder 'n kaptein Macfarlan en 'n luitenant Cox moes egter terugval toe hulle onder vuur gekom het vanaf die burgers op die kruin van die kop. 'n Derde groep onder leiding van 'n luitenant Wilson van die Seaforth Highlanders het goed gevorder maar in die swak lig hulself misgis en 'n groep vasgemaakte perde vir Boere aangesien en die meeste van hulle doodgeskiet (en sodoende hulle posisie verklap). Kommandant Diedericks het sy Ladybrand kommando wat sopas daar aangekom het, het 'n deel van sy groep gestuur om die "gaping" toe te maak en die Britte op die kop van agter begin aanval. Kommandant Diederichs is tydens hierdie beslissende aanval gedood asook Generaal Christiaan de Wet se oudste broer. Colville se Guards Brigade is hierna deur senior offisiere by "Headquarters Hill" gelas om "Scrub Hill" in te neem en dan vandaar die "gaping" in die Boerelinies aan te val. Die aanval is egter hier gestuit. Na verdere bombardemente het Methuen in 'n desperate poging om die loop van die geveg te verander, sy laaste beskikbare reserwes, die Gordon Highlanders onder 'n luitenant-kolonel Downman beveel om 'n front-aanval op die Boere loopgrawe te doen om die troepe wat op die vlakte voor die Magersfontein hoogtes vasgepen is te versterk. Hulle is egter elke keer as hulle opgestaan het om te storm gevoelige verliese toegedien deur akkurate vuur uit die loopgrawe en is uiteindelik ook op die vlakte neergepen.

Die reliëfmodel by die Magersfonteinmuseum wat die troepebewegings tydens die geveg verduidelik.

Op hierdie stadium toe dit duidelik word dat die Langberg deel van die linie geen bedreiging in die gesig gestaar het nie, het die Potchefstroom-kommando onder bevel van genl. Andries Cronje hulle posisies ontruim en onder leiding van genl. Naas Ferreira agter "Scrub Ridge" posisie ingeneem om sodoende die Vrystaatse kommando's te versterk. 'n Dapper teenaanval deur Ferreira is toe begin om besit te neem van die grond tussen die Highlanders by "Horse Artillery Hill" en "Scrub Ridge" en die Highlanders wat voor die loopgrawe vasgepen was onder hewige bombardement van kanonne waarvan die vuur deur verkenners in 'n balon gerig is. (Baie kritiek is uitgespreek oor Methuen se besluit om die aanval te loods voordat die balon in plek was om die Boereposisies te kon bespied.)

'n Poging van luitenant-kolonel Hughes-Hallet om hierdie dreigende wig wat Ferreira se aanval in die linies toe te stop is verkeerdelik deur die Highlanders as 'n algemene onttrekking geïnterpreteer en het hulle oraloor op die vlug begin slaan. Hierdie aksie het die Boere 'n uitstekende teiken verskaf en die Highlanders is verdere gevoelige verliese toegedien. Die Boere se 75 mm Kruppkanon bo-op Magersfonteinkop wat die heeldag stil was het ook op die stadium losgebrand en verdere chaos en verwarring onder die Highlanders gesaai. Die oorblywende Highlanders het agter "Headquarters Hill" stelling ingeneem en rondom 4 nm. het die slagveld stil geword. Die Britse gewondes voor die loopgrawe is deur die Boere toegelaat om sonder hulle wapens die veld te verlaat en die Britse Mediese Korps het die grootste deel van die nag gespandeer om dooies en gewondes van die veld te verwyder. Die Britte het egter nie onttrek nie in die hoop dat die Boeremagte soos by Magersfontein in die donker sou onttrek. Dit het egter nie gebeur nie en 'n algemene skietstilstand is rondom 9 vm. op die oggend van die 12de verklaar sodat gewondes wat hulself nog steeds op die slagveld bevind het verwyder kon word. Teen namiddag moes Lord Methuen noodgedwonge die neerlaag aanvaar en het hy na Modderrivierstasie teruggetrek.

Nadraai

Hierdie neerlaag saam met die nederlae by Stormberg en Spioenkop het gelei tot 'n verandering in die Britse bevelstruktuur deurdat veldmaarskalk Lord Roberts Generaal Sir Redvers Buller as opperbevelvoerder van die magte in Suid-Afrika vervang het. Generaal Cronje en De la Rey se struwelinge het ook gelei tot laasgenoemde se verplasing na die Colesberg-gebied en hy is deur Generaal Christiaan de Wet vervang.

Medaljes en toekennings

Luitenant H.E.M. Douglas van die Britse Mediese Korps het die Victoriakruis verwerf vir sy omsien na gewondes onder hewige vuur. Korporaal J Shaul het ook 'n Victoriakruis verwerf vir soortgelyke dade. Kaptein E.B. Towse van die Gordon Highlanders wat die dodelik gewonde Kolonel Downman op sy rug van die veld afgedra, het saam met 'n vlagsersant Nelson en 'n onderkorporaal Hodgson wat hom ondersteun het, die Distinguished Conduct Medal verwerf. Towse het later die VC verwerf tydens 'n skermutseling by Taba'Nchu waar hy verblind is.

Die Boeremagte het ten tye van die oorlog geen formele militêre toekennings gemaak nie.

Sien ook

Skermutselinge van die Tweede Vryheidsoorlog

Bronne

Magersfontein REVISITED 10 – 12 December 1899, Steve Lunderstedt en Garth Benneyworth, Kimberley Marketing and Promotions, ISBN 0-620-27802-1
The Great Boer War, Arthur Conan Doyle, Galago Publishing, ISBN 1-919854-13-4