Jacobsdal
Jacobsdal is 'n boerderygemeenskap in die suidwestelike gedeelte van die Suid-Afrikaanse provinsie Vrystaat. Die dorp is op 7 Maart 1859 gestig op die plaas Kalkfontein van Christoffel Jacobs en die dorpsdistriksverklaring het op 22 Februarie 1861 plaasgevind.
Jacobsdal | |
|---|---|
  Jacobsdal Jacobsdal se ligging in Vrystaat | |
| Koördinate: 29°7′42″S 24°46′30″O / 29.12833°S 24.77500°O | |
| Land |  Suid-Afrika |
| Provinsie | Vrystaat |
| Distrik | Xhariep |
| Munisipaliteit | Letsemeng |
| Stigting | 1859[1] |
| Oppervlak | |
| • Totaal | 59,63 km2 (23,02 vk. myl) |
| Bevolking (2011)[2] | |
| • Totaal | 3 504 |
| • Digtheid | 59/km2 (150/vk. myl) |
| Rasverdeling (2011) | |
| • Wit mense | 6.6% |
| • Indiërs/Asiërs | 0.3% |
| • Bruin mense | 26.7% |
| • Swart mense | 65.9% |
| • Ander | 0.5% |
| Taal (2011) | |
| • Afrikaans | 90.4% |
| • Sotho | 3.4% |
| • Tswana | 2.9% |
| • Engels | 1.3% |
| • Ander | 2.1% |
| Poskode (strate) | 8710 |
| Poskode (posbusse) | 8710 |
| Skakelkode | 053 |
Oorsig
wysigDie distrik is hoofsaaklik bekend vir sy uitgebreide veeboerdery en aansienlike besproeiingsboerdery waar druiwe, mielies, koring, sonneblom, lusern en verskeie ander kontantgewasse gekweek word. Jacobsdal het ook die onderskeiding dat die eerste wynkelder buite die Kaapprovinsie hier ontwikkel is. Die distrik het sy eerste besproeiingswater vanaf die Kalkfonteindam ontvang en besproeiingsplase is langs die kanaal, en veral in die Rietrivier-nedersetting ontwikkel. Desondanks die goeie landboupotensiaal het die besproeiingsboerdery tot in die laat 1980's aansienlike probleme ondervind as gevolg van die wisselvallige watervoorsiening. Hierdie probleem is egter opgelos met die ingebruikneming van die Oranje-Riet kanaal. Hierdie kanaal is die lewensaar van die beproeiingsboerdery in die distrik self, maar speel ook 'n groot rol in aanliggende distrikte waarheen hierdie water uit die Garieprivier versprei word.
Alhoewel dit vir 'n kort tydjie was, het die gebeure tydens die eerste fase van die Boere-offensief, asook die Eerste en begin van die Tweede Britse Offensiewe, Jacobsdal ten nouste geraak.
Tweede Vryheidsoorlog
wysigJacobsdal het op 14 Februarie 1900 die eerste Vrystaatse dorp geword wat in Engelse hande geval het. Talle veldslae, Belmont, Rooilaagte (Enslin), Twee Riviere en Magersfontein, het aan die begin van die oorlog aan die einde van 1899 aan die Westelike grens van die distrik (binne die geannekseerde gedeelte van die Vrystaat en oorspronklik deel van die Jacobsdaldistrik), plaasgevind. Die welbekende Slag van Paardeberg (Perdeberg) het dan ook net binne die distrik se Noordelike grens plaasgevind. Verskeie kleiner skermutselinge het in die eerste maande van 1900 in en om Jacobsdal plaasgevind ten tye van Lord Roberts se offensief om Kimberley te ontset en die Republieke binne te val. Die Jacobsdal Kommando was van die begin van die oorlog af by die veldslae op die Westelike grens van die distrik betrokke en was deel van generaal De Wet se kommando ten tye van Lord Roberts se deurtog deur die Jacobsdal distrik en die gevegte by Perdeberg. Die Jacobsdal Kommando het dan ook verder saam met generaal De Wet se kommando's aan verskeie ander veldslae en skermutselinge deel gehad. Dit was dan ook Kommandant H.P.J. Pretorius van Jacobsdal Kommando wat op die 31 Mei 1902 die voorstel gemaak het dat generaals Smuts en Hertzog se deklerasie (verklaring) so aanvaar word. Die stemming wat na hierdie voorstel gevolg het (54 ten gunste, 6 teen), het die einde van die oorlog beteken.
Die begin van die oorlog - gebeure aan Jacobsdal se Wesgrens
wysigMet die uitbreek van die oorlog is Jacobsdal Kommando ingesluit in 'n afdeling van ongeveer 4 800 manskappe wat onderskeidelik op Boshof onder hoofkommandant C.J. Wessels en op Jacobsdal onder kommandant J. Prinsloo, saamgetrek het. Die kommando's Fauresmith, Bloemfontein, Ladybrand, Boshof en Hoopstad was ook by hierdie mag ingesluit. Die taak van hierdie aansienlike mag was om die Engelse magte wat die Vrystaat grens vanaf Oranjerivierstasie en vanuit Kimberley bedreig het onskadelik te stel. Hulle moes ook hierdie gebied van die Vrystaat teen aanvalle vanuit Griekwaland-wes beskerm.
Nadat Jacobsdal Kommando opgeroep is het hulle 'n klipstapeling net buite die dorp (naby die teenswoordige Hoër Landbouskool) gedoen. Sommige manskappe het hul name op die klippe uitgekrap.
Die Vrystaatse magte het die grens eers enkele dae na die oorlogsverklaring oorgesteek. Die rede hiervoor was naamlik dat President M.T.Steyn eers met die Kaapkolonie onderhandel het om vas te stel of hulle nie neutraal wou bly nie. Toe dit egter blyk dat die Kaapkolonie sy kragte by Groot-Brittanje sal ingooi het die Vrystaatse magte op hulle verskillende poste opdrag gekry om die grens oor te steek en met die Boere-offensief aan te gaan. Aan die magte te Jacobsdal is die opdrag gegee om die spoorlyn na Kimberley onbegaanbaar te maak. Dit is ongelukkig so dat hierdie opdrag met die aanvang van die offensief nie met baie dringendheid benader is nie en sou heelwat verleentheid en ergernis tot gevolg hê.
Die westelike magte te Jacobsdal het op die 14e Oktober na die Modderrivier opgeruk en in twee groepe verdeel. Die een groep het Noordwaarts beweeg en Scholtznek en Spytfontein stelling ingeneem. Die ander groep waarby Jacobsdal Kommando ingesluit was, het laatmiddag op Modderrivier aangekom en by die Stasiemeester op Modderrivier aangedring om besitname van die goedere wat vir Jacobsdal en Koffiefontein bestem was. Die stasiemeester het hulle egter oortuig dat hy met Kimberley sal moet praat, wat dan ook per telegraaf gedoen het en het gesê dat hulle die volgende dag die goedere kon kom haal. Die Engelse het egter dadelik 'n trein gestuur om dieselfde nag nog die goedere te gaan haal. Dit sou wou voorkom asof daar op hierdie stadium redelike onenigheid tussen Kommandant Lubbe van Jacobsdal Kommando en Kommandant Van der Merwe van Fauresmith Kommando bestaan het. Hierdie onenigheid was so erg dat President Steyn self moes ingryp.
Nadat die boere agtergekom het dat die Stasiemeester hulle ore aangesit het, het hulle die spoorwegbrug oor die Modderrivier in besit geneem en opgeblaas en voortgegaan om die spoor in die omgewing van Modderrivier op te breek. Die Jacobsdal en Fauresmith Kommando's het die spoorlyn by Rooilaagte opgebreek, die telegraaflyne afgesny en digby Belmont stelling ingeneem.
Op hierdie stadium het die ander Vrystaatse Kommando's wat daarmee belas was, Kimberley gedeeltelik van die buitewêreld afgesny deur die Suidelike en Noordelike treinspore op te breek en het kolonel Robert Kekewich en sy ongeveer 1 600 manskappe hoofsaaklik tot Kimberley beperk. Die magte by Belmont en Heuningneskloof het op hierdie stadium slegs die Engelse magte van so 3 700 – 4 000 persone by Oranjerivierstasie gehad om hulle oor te bekommer.
Die Engelse magte by Oranjerivierstasie
wysigDie Engelse magte by Oranjerivierstasie het tot en met die aankoms van luitenant-generaal lord Methuen op die 12de November 1899, hulle aktiwiteite hoofsaaklik tot die verkenning en kartering van die onmiddellike omgewing beperk. Hulle het weliswaar op die 6de November 1899 'n patrollie tot naby Belmont uitgestuur. Toe hulle nie die Boere gewaar het nie, het 'n volgende patrollie dit op die 9de November tot by Heuningneskloof gewaag waar hulle hulle in kommandant Van der Merwe se manne vasgeloop het. Die Engelse moes tot op Witput terugval waar hulle die nag deurgebring het. Hulle het weer die volgende dag hulle verkenningstog hervat en naby Belmont weer in kommandant van der Merwe se manne vasgeloop. Na 'n skermutseling van vier ure en verskeie ongevalle aan hulle kant moes die Engelse na Oranjerivierstasie terugval.
Hierdie skermutseling het Presidente Kruger en Steyn oortuig dat hulle die magte te Belmont aansienlik sal moet versterk met die oog op die verwagte aanval vanuit die Suide. Op die dag van die slag van Belmont was daar ongeveer 2950 Boere in die Belmont omgewing. Dit is ongelukkig wel so dat slegs sowat 2 000 man vir die geveg toegerus was.
Dit is ongelukkig ook so dat die Engelse magte te Oranjerivierstasie ook in die tydperk sedert generaal Methuen se aankoms tot 10500 aangegroei het en dat generaal Methuen met sy troepe op die 21ste November begin het met hulle opmars om sy instruksies, naamlik om Kimberley te ontset, te gaan uitvoer. Hierdie mag het tot op die plaas van Fincham naby Witput getrek en daar halt geroep. Methuen se verkenningsmagte het vasgestel dat daar 'n mag van ongeveer 1 500 Boere by Belmont stelling ingeneem het en het generaal Methuen sy magte op die 22ste November tot sowat 3 kilometer duskant Belmont verskuif en gereed gemaak om die Boerestellings in die rante by Belmont op die volgende dag aan te val. Sy genietroepe het dan ook in die tyd begin om die spoorlyn tussen Witput en Belmont te herstel.
Verskeie langafstand geweer- en artillerieskermutselinge het ook op die 22ste November plaasgevind terwyl die Boere gepoog het om die Engelse se werksaamhede in en om die spoorlyn in die wiele te ry.
Die slag van Belmont
wysigDie Boerekommando's, Boshof, Fauresmith, Jacobsdal, Winburg, Hoopstad en gedeeltes van Kroonstad en Bloemfontein onder die aanvoering van veggeneraal J. Prinsloo het op die 22e besluit om die Engelse die volgende dag op Thomas se plaas aan te val deur 'n kommando van 600 man agterom die Engelse magte te stuur. Van hierdie plan sou egter niks kom nie omdat generaal Methuen sy troepe reeds om 2 vm. gemobiliseer het om die boerestellings aan te val. Soos hy beplan het, was sy aanval 'n groot verrassing vir die Boere wat nie op hierdie stadium 'n aanval verwag het nie.
Generaal Methuen se aanval was goed beplan en sy troepe was baie goed voorbereid. Die Engelse topograaf het egter die afstande na die rante waar die Boerestellings was baie sleg onderskat, en hierdie feit het, tesame met 'n baie klipperige veld vol miershope, die Engelse aanval so vertraag dat die Boere hulle betyds gewaar het en 'n hewige geveg het ontwikkel waartydens die Engelse magte swaar ongevalle sou ly voordat hulle die Vrystaters uit die rante by Belmont kon verdryf.
NG gemeente
wysigVir hoofartikel, sien NG gemeente Jacobsdal
Ten tyde van Jacobsdal se stigting was hierdie gebied nog deel van die Kaapse Kerk en bekend as die Transgariepse Ring. Daar is dadelik begin met voorbereidings vir die bou van 'n kerk en 'n pastorie en die vind van 'n predikant. Tog is met al drie baie gesukkel en die eerste beroep is eers in 1865 uitgebring en die derde beroep was eers suksesvol, dié op proponent E.A.J. du Toit. Ds. Du Toit was van 1866 tot 1880 predikant van die gemeente en was verantwoordelik vir die eerste kerkgebou wat in 1879 ingewy is. Gedurende hierdie tydperk het die ramp in verband met die diamantveldkwessie die gemeente van feitlik twee derdes van sy lede beroof. Op 14 Junie 1877 is 'n versoekskrif van die gemeente Jacobsdal voor die Vrystaatse Volksraad ingedien, waarin versoek is dat die distrik van Jacobsdal gebiedsuitbreiding moet kry na Boshof en Fauresmith se rigting om te vergoed vir die verlies en ook £10 000 kontant om die bou van die kerk moontlik te maak. Hierdie bespreking was baie uiteenlopend. Gedeeltelike gebiedsuitbreiding is toegestaan en £2 000 vir die bou van 'n kerk.
Vanaf 1881 tot 1899 is die gemeente bedien deur ds. Andrew Murray (die seun van prof. John Murray van die Kweekskool), wat in 1893 die pragtige ystertraliewerk om die kerk laat aanbring het teen 'n koste van £1 100. Ds. P.J.J. Boshof het die gemeente van 1899 tot 1904 gedien. Gedurende hierdie tyd het die verskriklike oorlog gewoed en is die geestelike werk onder baie moeilike omstandighede gedoen. Met die aanval van die Jacobsdalse kommando op die Britse besetting in die dorp in Oktober 1900, het die dominee ook onder verdenking gekom en is hy 'n nag lank saam met ander in die kruithuisie buite die dorp opgesluit, waar hulle byna versmoor het; die dag daarna is die dominee deur die owerheid uit die dorp verban, wat hy per trapfiets moes verlaat met net die nodigste agter op. Baie huise en ook die pastorie is deur die Britse magte in Jacobsdal verniel. Jacobsdal was die eerste Vrystaatse dorp wat in Engelse hande geval het en wel op 15 Februarie 1900.
Bekende boorlinge
wysig- Eric Louw, kabinetsminister
Bronne
wysig- ↑ "Chronological order of town establishment in South Africa based on Floyd (1960:20-26)" (PDF) (in Engels). pp. xlv–lii. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 13 Julie 2019. Besoek op 12 Januarie 2014.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 "Hoofplek Jacobsdal". Sensus 2011.
- (af) Gronum, M.A: Die Engelse Oorlog 1899-1902,Tafelberg Uitgewers, Kaapstad en Johannesburg. 1971. p. 244
- (af) Breytenbach, P.H: Die Geskiedenis van die Tweede Vryheidsoorlog in Suid-Afrika, 1899-1902. Deel I. Die Boere-Offensief Okt-Nov 1899. Kaapstad. Kaap en Transvaal Drukkers. 1969. p. 507
- (af) Jansen, E en Jonckheere, W: Boer en Brit. Menlopark: Protea Boekhuis, 1999, p. 345 ISBN 0-620-23831-3
- (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
- (af) Oberholster, prof. dr. J.J. 1964. Die Nederduitse Gerformeerde Kerk in die Oranje-Vrystaat. Bloemfontein: Die N.G. Kerk in die O.V.S.
- (af) Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
- (af) Van den Heever, C.M: Generaal J.B.M.Hertzog. A.P.Uitgewers. Johannesburg. 1943. p.771