Woiwodskap Podlachië
Die Woiwodskap Podlachië (Pools: Województwo podlaskie) is in die noordooste van Pole geleë en behels naas Suwalszczyzna of die Suwałki-streek ook 'n deel van die naamgewende Podlachië. Die woiwodskap – een van 16 in Pole – is in 1999 met die samesmelting van die voormalige woiwodskappe Białystok en Łomża en 'n deel van Suwałki gevorm en word deur die woiwodskappe Ermland-Masurië, Masowië en Lublin omsluit. Behalwe vir die hoofstad Białystok is Podlachië 'n oorwegend landelike en ylbevolkte gebied.
| |||
|---|---|---|---|
| Kaart | |||
.png)
| |||
| Wapen en seël | |||
|
| ||
| Basiese gegewens | |||
| Hoofstad: | Białystok | ||
| Woiwode: | Maciej Żywno | ||
| Woiwodskapsmaarskalk: | Jarosław Dworzański | ||
| Grootste stad: | Białystok | ||
| ISO 3166-2: | PL-PD | ||
| Bevolking: | 1 190 828 (30 Junie 2009)[1] | ||
| Bevolkingsdigtheid: | 59 inwoners per km² | ||
| Geografie | |||
| Oppervlakte: | 20 180 km² | ||
| - waarvan land: | ? km² | ||
| - waarvan water: | ? km² | ||
| Strekking: | Noord-suid: tot 229 km Wes-oos: 48-147 km | ||
| Hoogste punt: | ? bo seevlak | ||
| Laagste punt: | ? benede seevlak | ||
| Landskaplike struktuur | |||
| Bosse: | ? % | ||
| Waterliggame: | ? % | ||
| Landbou: | Byna 60 % | ||
| Ander: | ? % | ||
| Administratiewe verdeling | |||
| Selfregerende stede: | 3 | ||
| Powiat (landelike distrikte): | 14 | ||
| - Munisipaliteite: | 118 | ||
.jpg)
Die woiwodskap, wat in die ooste aan Litaue en Wit-Rusland grens, word van oudsher deur etniese diversiteit gekenmerk en naas Pole ook deur Wit-Russe, Litauers en nakomelinge van Tatare bewoon wat hulle tydens die heerskappy van koning Jan III Sobieski hier gevestig het. So het aanhangers van verskillende godsdienste – Rooms-Katolieke, Ortodokses en Moslems – hier steeds vreedsaam naas mekaar geleef.
Deur die loop van eeue was Podlachië meestal 'n grensgebied – tussen Pole en die Grootvorstedom Litaue, tussen Poolse gebiede wat deur Pruise geannekseer is en Rusland en later tussen Rusland en die Koninkryk Pole. Die grootste deel van hierdie streek het met die herstigting van 'n onafhanklike Poolse staat in 1918 weer Pools geword. Die munisipaliteit Puńsk (Gmina Puńsk, Litaus: Punsko valsčius), wat merendeels deur Litaussprekendes bewoon word, is sedert 2006 amptelik tweetalig.
Geografie en klimaat
wysig
Nywerheidsontwikkeling in Podlachië het beperk gebly tot groter nedersettings sodat die woiwodskap ook vandag 'n redelik ylbevolkte streek met natuurskoon is wat vir sy vars onbesoedelde lug, ongerepte woude en wilde riviere (soos die Biebrza) bekend staan.
Die Poolse benaming vir Podlachië, Podlasie, kan vertaal word as "Land benede die woud", alhoewel hier 'n verskeidenheid landskapsvorme aangetref word wat van klein oorblyfsels van die oorspronklike oerwoude tot uitgestrekte vlaktes strek. Dikwels gee donker wolke 'n besonderse atmosfeer aan die streek. Podlachië se bosgebiede sluit dié van Białowieża (hierdie biosfeerreservaat, wat tot in Wit-Rusland strek, is deur Unesco tot wêrelderfenisgebied verklaar), Augustow, Knyszyń en Czerwony Bór in.
Veertig persent van die totale oppervlakte word as natuurbewaringsgebiede bestuur. Tans bestaan daar vier nasionale parke (Biołowieża, Narew, Biebrza en Wigry), 'n aantal natuurparke soos Suwalski, Lomżyński en Nadbużański i Knyszyński asook meer as tagtig natuurreservate. Podlachië vorm sodoende 'n habitat vir talle dierspesies soos rooikatte, wolwe, bewers en wisente ('n bisonsoort).
'n Rykdom aan mere – waaronder die Hańcza-meer, die diepste in Pole (met maksimaal 113 meter) – maak van Podlachië 'n gewilde bestemming vir watersportentoesiaste soos kanoevaarders. Die Augustowski-kanaal, wat in die eerste helfte van die 19de eeu gebou is, is nog steeds in bedryf en verbind die rivierbekkens van Wisła en Nemunas met mekaar. Die kanaal, wat vir skepe en bote met minder as 100 ton bevaarbaar is, loop oor 'n afstand van 102 kilometer en behels agtien sluise.
Vanweë sy ligging in die uiterste noordooste van die land is Podlachië die koudste gebied in Pole. Dit het 'n kontinentale klimaat met warm somers en koue winters, waarby koue fronte uit Skandinawië en Siberië 'n beduidende invloed op die plaaslike weerstoestande kan uitoefen. Die gemiddelde wintertemperature is tussen -15 °C en -4 °C.
Geskiedenis
wysigPodlachië was in die Middeleeue oor 'n lang tyd omstrede tussen Kiëf-Roes, die vorstedom Wladimir en Pole en het in die 14de eeu onder Litause invloed gekom. Eers in 1520 en 1569 is groot dele van die gebied by Pole ingelyf.
Na die grootste nedersetting in Podlachië, Białystok, word in 'n 15de eeuse dokument nog as 'n onbeduidende dorpie verwys. Eers in 1665 het die nedersetting stadstatus verwerf en het daarna 'n besitting van die Branicki-gesin geword. In 1815 is die doeanegrens tussen Kongres-Pole en Rusland (insluitende Białystok) langs die Narew-rivier vasgelê. As mededinger van Ŀódź het Białystok nou danksy belastingvoorregte vir ambagsmanne en nyweraars 'n ekonomiese bloeitydperk beleef.
Een van die bekendste inwoners van Białystok was Ludwik Lejzer Zamenhof (1859–1917) wat as skepper van die kunsmatige taal Esperanto bekendheid verwerf het. Sy hoop dat dié taal tot 'n vreedsame naasbestaan van nasies sou kon bydra, kontrasteer met een van die ergste anti-Joodse pogroms ooit wat in 1906 deur die tsaristiese owerheid in Białystok aangestook is.[2]
1920 het Feliks Dzierżyński, beter bekend onder sy Russiese naam Dzerzjinski (1877–1926) en as stigter van die Sowjet-Russiese geheime veiligheidsdiens Tsjeka (later GPU, NKW en KGB), 'n kortstondige Poolse Republiek van Rade vanuit die plaaslike kasteel se balkon uitgeroep.
Tussen 1939 en 1941 het die gebied rondom Białystok deel gevorm van Sowjet-Rusland. Dit was sodoende die enigste stalinistiese gebiedsuitbreiding volgens die ooreenkoms tussen Hitler en Stalin van 1939 wat ná 1943 weer herroep is. In 1941 het die Nasionaal-Sosialistiese Duitse besetters hier 'n ghetto opgerig waar bewoners in September 1943 'n opstand begin het.
Kultuurgeskiedenis
wysig.jpg)
Podlachië staan bekend vir sy kulturele diversiteit – mense van verskillende etniese en godsdienstige agtergronde het hulle stempel op die gebied afgedruk: Wit-Russe, Litauers, Oekraïeners, Russe, Sinti en Roma, Tatare, Jode en Ougelowiges uit Rusland.
'n Groot verskeidenheid sakrale geboue word by Podlachië se kulturele en argitektoniese erfenis gereken, soos die 18de eeuse barok-klooster van die Kamedule-orde naby die Wigry-meer, die Jesuïete-klooster in Drohiczyn, die Russies-Ortodokse Verheerliking-van-Christus-kerk by die Heilige Berg Grabarka (Pools Święta Góra Grabarka), die Russies-Ortodokse Nikolaas-die-Wonderdadige-kerk in Białystok, die sinagoge in Tykocin en die moskees in Bohoniki en Kruszyniany, die oudste in Pole. Ander belangrike religieuse geboue sluit die Rooms-Katolieke kerke van Sejny, Drohiczyn en Siemiatycze, die Ortodokse kerke in Bielsk Podlaski, Białowieża, Mielnik, Sokółka en Hajnowka in. Die Ougelowiges beskik oor heiligdomme (sogenaamde molenny) in Wodziłki en Grabowe Grądy.
Die belangrikste voorbeeld van geskiedkundige wêreldlike argitektuur is die Lutoslawski-landgoed in Drozdowo. Van die beduidendste kulturele instellings is die Joodse museum in Tykocin, die museums vir natuurwetenskappe in Białowieża en Drozdów en die Skansen-of opelug-museums vir volkskunde in Ciechanowiec, Nowgoród en Jurowce. Die dorp Suchowola is sedert 1775 een van 'n aantal nedersettings in Europa wat daarop aanspraak maak om die geografiese middelpunt van die vasteland te wees.
Ekonomie
wysigLandbou
wysigLandbou is steeds die belangrikste bron van inkomste vir Podlachië se bevolking. Die streek se meer as 100 000 boerderye (met 'n gemiddeld van 13 hektaar per eenheid) verkeer in 'n moeilike en uitdagende natuurlike omgewing. Groeiperiodes word verkort deur die ongunstige plaaslike klimaat met betreklik lae temperature in die wintermaande en wisselvallige reënval wat soms tot watertekorte kan lei. Ook is die bewerkbare grond meestal van lae gehalte. Nogtans het melkboerdery en beesteelt potensiaal in die gebied. Daarnaas word aartappels en graan (soos rog, hawer, koring en mielies) asook suikerbiet verbou. Eko- en agrotoerisme bied nuwe geleenthede vir Podlachiese boere.[3]
Landbouverwante nywerhede soos aanlegte vir melkverwerking, vleis, pluimvee, graan en brouerye toon stewige groei. Podlachië se groot en moderne suiwelfabrieke het in Pole 'n reputasie opgebou met produkte van hoë gehalte wat intussen ook na ander lidstate van die Europese Unie uitgevoer word.
Bosbou
wysigPodlachië se bosse vorm die natuurlike basis vir 'n goed ontwikkelde houtverwerkingsbedryf wat parketvloere, meubels en houtgebaseerde boumateriale vervaardig.
Vroeg in 2017 het die Poolse regering 'n groot aantal bome in die Białowieża-oerwoud, die laaste laagland-oerwoud in Europa, laat kap om - soos beweer is - 'n baskewerplaag te bestry. Omgewingsbewaarders beskou hierdie aktiwiteite egter as onwettige kommersiële houtontginning in 'n natuurbewaringsgebied en wys daarop dat die baskewer deel uitmaak van die oerwoud se ekostelsel. Die Europese Kommissie het 'n klag by die Europese Geregshof ingedien en 'n oorwinning behaal. Die Poolse regering het aanvanklik geweier om die hof se beslissing te aanvaar, maar uiteindelik is die kapping gestaak.[4][5]
Ligte nywerhede
wysigPodlachië se ligte nywerhede vervaardig tekstiele, tapyte en vliese, keramiek, keistene, silikate, masjiene asook verskillende komponente vir die masjienboubedryf.
Grootste nedersettings
wysig- Nedersettings met meer as 20 000 inwoners in 2005
.svg){kind=small}
Bronne
wysig- Christian Parma en Renata Grunwald-Kopeć: La voïvodie de Podlachie. In: Pologne. Warskou: Wydawnictwo Parma Press 2003, bl. 32-39
Verwysings
wysig| Wikimedia Commons bevat media in verband met Podlaskie Voivodeship. |
- ↑ Główny Urząd Statystyczny „LUDNOŚĆ – STAN I STRUKTURA W PRZEKROJU TERYTORIALNYM“, soos op 30 Junie 2009()
- ↑ Tomasz Torbus: Polen. Keulen: DuMont 2002, bl. 131
- ↑ www.wrotapodlasia.pl: Economy of the Podlaskie Region. Besoek op 13 Februarie 2019
- ↑ Zeit Online, 19 November 2017: Der Kampf um einen der letzten Urwälder Europas. Besoek op 15 Februarie 2019
- ↑ forstpraxis.de: Urteil des EuGH zum Bialowieza-Nationalpark. Besoek op 15 November 2019
Eksterne skakels
wysig- Media
| Woiwodskappe van Pole | 
|
|---|---|
|
| |
