Byeboerdery

Byeboerdery (of byeteelt) is mense se doelbewuste onderhouding van heuningby-kolonies, wat oorwegend in korwe plaasvind. 'n Byeboer (of byekundige) mag bye aanhou om heuning en byewas te versamel, of vir die doel om landbou-oeste te bestuif, of om bye te kweek vir verkoop aan ander byeboere. Bye word aangehou in 'n byehuis of in 'n byekamp.

Byeboerdery, tacuinum sanitatis casanatensis (14de eeu)

Heuningsoeker geskets op 'n 15 000 jaar oue grotskildery naby Valencia, Spanje.

Geskiedenis van byeboerdery

Oorsprong

Wêreldwyd is daar meer as 20 000 wilde byspesies, insluitende baie wat enkellopend is of wat hulle kleintjies grootmaak in tonnels en klein kolonies, soos die messelby of die hommelby. In Suid-Afrika is daar ander interessante byesoorte wat klein, primitiewe kolonies vorm, soos die angellose klein mopanie- en mokkabye. Ander bye is alleenlopers soos die houtkapperbye, wat hul neste in hout bou. Byeboerdery, of byeteelt, is gemoeid met die praktiese bestuur van die sosiale byspesies wat woon in kolonies so groot soos 100 000 individue. Die spesies wat orals bestuur word in Europa en die VSA deur byeboere is die Westerse heuningby (Apis mellifera), wat verskillende subspesies of streeksvariasies het, soos die Italiaanse by (Apis mellifera ligustica), Europese swartby (Apis mellifera mellifera) of die Carniolaanse heuningby (Apis mellifera carnica). In die trope word ander sosiale byspesies bestuur vir heuningproduksie, insluitende Apis cerana.

Al die Apis mellifera-subspesies kan moontlik uitteel en hibridiseer. Baie byteeltmaatskappye strewe om selektief te broei en kruisteelvariante vir gekose kwaliteite te lewer, soos pes- en parasietweerstand, goeie heuningproduksie, swermbeheer, vrugbare voortplanters en kalm geaardheid. Sommige van hierdie basters word bemark onder spesifieke handelsname, soos die "Buckfast Bee" of "Midnite Bee". Die voordele van die aanvanklike F1-basters wat deur kruisteelt gelewer word sluit in: baster-sterkte, verhoogde heuningproduksie en groter siekteweerstand. Die nadeel is dat in latere generasies hierdie voordele kan vervaag. Verder is basters geneig om baie beskermend te wees, indien nie suiwer aggressief nie.

Om hierdie redes probeer ander byetelers om die oorspronklike inheemse spesies te benut soos die British Black, die French Black of die Danish Black-by, tot voordeel van biodiversiteitsbewaring en die produksie van kalm bye. Die "inheemse by"-beweging is opmerklik in die VK (British Isles Bee Breeding Association; BIBBA), in Ierland (Galtee Bee Breeding Group) en in Denemarke.

Die oes van wilde heuning

Die berowing van wilde byekolonies is een van die oudste menslike aktiwiteite en word nog steeds beoefen deur inboorlingstamme in dele van Afrika, Asië, Australië en Suid-Amerika. Van die vroegste bewys van heuningversameling van wilde kolonies word gevind in grotskilderye, wat dateer na omstreeks 13 000 v.C. Die roof van wildeby-heuning word normaalweg gedoen deur die kalmering van bye met rook en die oopbreek van bome en rotse waar die bye se nes is, met die gevolg dat die kolonie vernietig word.

Makmaak van wilde bye

Vlegters in Engeland maak tradisionele strooikorwe.

Eens op 'n tyd het mense bye begin mak maak in kunsmatige byekorwe, naamlik hol boomstompe, houtkiste, kleivate en strooikorwe. Die makmaak van bye was goed ontwikkeld in Egipte en geseëlde heuningpotte is gevind in die grafskatte van Farao's soos Tutankhamun. Byeboerdery is ook beskryf deur die Romeinse skrywers Vergilius, Gaius Julius Hyginus, Varro en Columella. Aspekte van die by-woonwyse en byeboerdery is diepgaande bespreek deur Aristoteles.

Die argeoloog Amihai Mazar, van die Hebreeuse Universiteit in Jerusalem, sê dat vondse in die ruïnes van die stad Rehov (met 2 000 inwoners op sy tyd, Israelies en Kanaaniete) 30 heel korwe bevat het, en na 900 v.C. gedateer kan word, wat bewys dat 'n gevorderde heuningbedryf in die Heilige Land bestaan het in die tyd van die Bybel, 3 000 jaar gelede. Die byekorwe, gemaak van strooi en ongebakte klei is gevind in ordelike rye, drie stapels hoog, in 'n kamer wat tot 100 korwe kon bevat. Ezra Marcus, 'n kenner van Haifa-universiteit sê die vondse lewer 'n blik op antieke byeboerdery soos dit bekend is uit geskrifte en antieke kuns van die Nabye Ooste. Tekens van godsdienstige praktyke was opmerklik, weens 'n altaar versier met vrugbaarheidbeeldjies wat langs die byekorwe gevind is.

Die bepalende boek oor die geskiedenis van byeboerdery is 'The World History of Beekeeping and Honey Hunting' deur Eva Crane.

Die wetenskaplike studie van heuningbye

Vir baie duisende jare van menslike byeboerdery was die mens se verstandhouding van die biologie en ekologie van bye baie beperk en besaai met bygeloof en volksoorleweringe. Antieke waarnemers het gedink dat die bykoningin eintlik 'n mannetjie was, die sogenaamde 'bykoning', en hulle het glad nie verstaan hoe bye vermenigvuldig nie. Dit was nie tot die 18de eeu dat Europese natuurwetenskaplikes die wetenskaplike studie van bykolonies onderneem het en die komplekse en versteekte wêreld van byebiologie begin verstaan het nie. Prominent onder hierdie wetenskaplike pioniers was Swammerdam (1637–1680), René de Réaumur (1683–1757), Charles Bonnet (1720–1793) en spesifiek die blinde Switserse wetenskaplike Francois Huber (1750–1831). Swammerdam en Réaumur was van die eerste om 'n mikroskoop en disseksie te gebruik om die interne biologie van die heuningby te verstaan. Reaumur was van die eerste om 'n glaskantige waarnemingskorf te bou om die aktiwiteite binne-in die korf beter waar te neem. Hy het opgelet dat die koningin haar eiers in oop selle lê, maar het geen idee gehad hoe die koningin bevrug was nie; niemand het al ooit die paring van die koningin en die hommelby waargeneem nie, met baie teorieë dat die koningin 'self bevrug' terwyl ander geglo het dat die hommelbye 'n damp of 'miasma' afgee wat die koningin bevrug sonder direkte fisiese kontak. Huber was die eerste om deur waarneming en eksperimentering te bewys dat die koningin fisies bevrug word deur hommelbye buite die korf, gewoonlik ver weg.

Huber het verbeterde glaskorwe (volgens Réaumur se ontwerp) gebou en ook deursnitkorwe, wat kon oopmaak soos die bladsye van 'n boek, om die indiwiduele waskoeke te inspekteer; dit het die direkte waarneming van aktiwiteite binne-in die korf grootliks verbeter. Alhoewel hy blind word voor hy twintig was, werk 'n sekretaris, Francois Burnens, vir hom en maak daaglikse waarnemings, voer noukeurige eksperimente uit, en hou akkurate notas oor 'n periode van twintig jaar. Huber bevestig dat 'n korf bestaan uit een koningin wat die moeder van al die vroulike werkers en manlike hommelbye is. Hy was die eerste wat bevestig het dat paring met die hommelbye buite die korf afspeel, en dat die koningin bevrug word deur talle suksesvolle parings met manlike hommelbye, hoog in die lug en ver van die korf. Saam het hy en Burnens bye onder die mikroskoop gedissekteer en was hulle van die eerstes om die eierstok en saadsak (spermatheca) van die koningin asook die penis van die manlike hommelby te beskryf. Huber word algemeen beskou as 'die vader van moderne bywetenskap' en sy 'Nouvelles Observations sur Les Abeilles' ("Nuwe Waarnemings oor Bye") 1792 maak al die basiese wetenskaplike waarhede van die biologie en ekologie van die heuningby bekend.

Ontdekking van die beweegbare koekkorf

Vroeë metodes van heuningversameling het die vernietiging van die hele kolonie behels tydens oesting. Daar is kru in die wilde korf ingebreek met rook om die bye te bedwelm en die heuningkoeke is uitgeskeur saam met die eiers, larwes en heuning wat hulle bevat. Die vloeibare heuning van die vernietigde broeines was ruweg gesif deur 'n sif of mandjie. Dit was vernielsugtig en onhigiënies, maar dit het nie vir die jagter-versamelaar gemeenskappe saakgemaak nie, aangesien die heuning normaalweg dadelik gebruik was en daar altyd nog wilde kolonies vir uitbuiting was. Vir gevestigde gemeenskappe het die vernietiging van 'n bykolonie egter die vernietiging van 'n waardevolle bate beteken; dié nadeel het bestaan tot die 19de eeu, wat byeboerdery beide oneffektief en 'n soort van ruk en sluk besigheid gemaak het. Daar kon geen aaneenlopende produksie en geen selektiewe broeiery wees nie, aangesien elke bykolonie vernietig was tydens die oes, tesame met die ou koningin. Gedurende die middeleeue was kloosters die middelpunt van byeboerdery aangesien byewas hoogs gesog was vir kerse, en gegiste heuning gebruik is om alkoholiese heuningbier te maak in streke van Europa waar wingerde nie wou groei nie.

Lorenzo Langstroth (1810–1895)

Die 19de eeu sien 'n omwenteling in byeboerdery-praktyk met die ontdekking en vervolmaking van die 'beweegbare koek-korf' deur Lorenzo Langstroth, 'n Italiaanse immigrant na die Verenigde State. Langstroth was die eerste persoon om prakties gebruik te maak van Huber's se vroeë ontdekking dat daar 'n sekere ruimtelik afstand tussen waskoeke bestaan (later genoem die "byspasie"), wat bye nie met was sal blok nie, maar sal hou as 'n oop spasie. Na bepaling van die "byspasie" (tussen 5 en 8 mm), het Langstroth 'n reeks houtrame ontwerp binne 'n reghoekige korfkis, versigtig die korrekte byspasie tussen opeenvolgende rame behou, en gevind dat bye ewewydige heuningkoeke in die kas bou sonder om die koeke aan mekaar of die kas se kant te las. Dit stel die byeboer in staat om die rame uit te haal vir inspeksie, sonder om die bye of koek te beskadig en die eiers, die larwes en papies binne-in die sel beskerm. Ook kan die heuningkoeke vol heuning versigtig verwyder word en die heuning uitgespin word sonder om die koek te vernietig. Die leë heuningkoeke kan dan heel terug gegee word aan die bye vir hervulling. Langstroth se klassieke boek, The Hive and Honey-bee (gepubliseer 1853), beskryf sy ontdekking van die "byspasie" en die ontwikkeling van die beweegbare koek-korf patent.

Die ontdekking van die beweegbare koekkorf bevorder die groei van kommersiële heuningproduksie op 'n groot skaal in beide Europa en die VSA.

Ontwikkeling van korfontwerpe

Langstroth se ontwerp van beweegbare koekkorwe was deur byeboere en ontdekkers aan beide kante van die Atlantiese Oseaan aangegryp en 'n wye verskeidenheid beweegbare korwe was ontwerp en vervolmaak in Engeland, Frankryk, Duitsland en die Verenigde State. Klassieke ontwerpe het in elke land ontwikkel: Dadant- en Langstroth-korwe is steeds oorheersend in die VSA; in Frankryk het die Georges de Layens 'deur-korf' populêr geword en in die VK het die British National-korf so laat as die 1930's die standaard geword, terwyl die kleiner Smith-korf steeds in Skotland gewild bly. In die Skandinawiese lande en in Rusland het die gebruik van tradisionele 'deur-korwe' voortgeduur tot laat in die 20ste eeu, en word hulle steeds aangehou in sekere gebiede. Die Langstroth- en Dadant-ontwerpe bly egter alomteenwoordig in die VSA en ook in dele van Europa, alhoewel Swede, Denemarke, Duitsland, Frankryk en Italië almal hulle eie nasionale korfontwerpe het. Streeksvariëteite van korwe ontwikkel om die klimaat, blomproduksie en die reproduktiewe kenmerke van die verskeie subspesies van die plaaslike heuningby in elke bio-streek in ag te neem.

Die verskille in korfafmetings is onbeduidend in vergelyking met die gemene faktore in al hierdie korwe: hulle is almal vierkantig of reghoekig; hulle almal gebruik beweegbare houtrame; hulle almal bestaan uit 'n vloer, broeikas, heuningkas, kroonbord en dak. Korwe was tradisioneel gebou van seder-, denne- of sipreshout, maar in die laaste jare word korwe ook van inspuit-gevormde polistireen gemaak. Polistireen is 'n petrochemiese produk en as sulks nie geskik vir gebruik in 'n kosproduksie-eenheid (byekorf) nie. Ekologies degradeer dit baie stadig en laat giftige stowwe af wanneer dit verband word. Benseen, wat gebruik word tydens die produksie van polistireen, is 'n kankerverwekstof.

Korwe gebruik ook koninginskerms tussen die broeikas en heuningkaste om te verhoed dat die koningin eiers lê langsaan dié wat heuning bevat vir verbruik. Met die begin van 20ste eeuse mietpeste, word korfvloere ook gereeld (vir die hele of deel van die jaar) vervang met sifdraad en 'n verwyderbare skinkbord.

Pioniers van praktiese en kommersiële byeboerdery

Die 19de eeu produseer 'n ontploffing van innoveerders en uitvinders wat die ontwerp en produksie van byekorwe, bestuurstelsels en boerdery met verbetering deur selektiewe broeiery, heuning uitspinners en bemarking vervolmaak. Prominent onder hierdie innoveerders was:

L.L. Langstroth, geëer as die "vader van Amerikaanse byeteelt": geen ander enkeling het 'n groter invloed gehad op moderne byeboerderypraktyk as Lorenzo Lorraine Langstroth nie. Sy klassieke boek, "The Hive and Honey-bee", is in 1853 gepubliseer.

Moses Quinby, gereeld verwys na as "die vader van kommersiële byeboerdery in die Verenigde State" en skrywer van "Mysteries of Bee-Keeping Explained" (1853).

Amos Root, skrywer van die "ABC of Bee Culture" wat tot op hede aaneenlopend hersien word en nog steeds in druk is. Root was 'n voorbok met die vervaardiging van korwe en die verspreiding van byverpakkings in die Verenigde State.

A.J. Cook, "The Bee-Keepers' Guide; or Manual of the Apiary" (1876).

Dr. C.C. Miller was een van die eerste sakemanne wat waarlik 'n bestaan uit byeteelt gemaak het. Teen 1878 het hy byeboerdery sy enigste besigheid gemaak. Sy boek, "Fifty Years Among the Bees," bly 'n klassieke werk en sy invloed op bybestuur bestaan vandag nog.

Majoor Francesco De Hruschka, 'n Italiaanse militêre offisier, het 'n kardinale ontdekking gemaak wat die katalisator was vir die kommersiële heuningbedryf. In 1865 ontdek hy 'n eenvoudige masjien om heuningkoek uit te spin deur middel van middelpuntvlietende krag. Sy oorspronklik idee was eenvoudig om die koek met 'n metaalraam te ondersteun en dan binne 'n houer te spin wat die heuning versamel wat deur middelpuntvlietende krag uitgegooi word. Dit het beteken dat heuningkoeke ongeskonde maar leeg in die korf teruggeplaas kon word. Die bye sou baie aan werk, tyd en materiale bespaar. (Of dit werklik die geval is, word egter steeds bevraagteken.) Dié enkele ontdekking het grootliks die doeltreffendheid van heuningoes verbeter en was 'n katalisator vir die moderne heuningbedryf.

Abbé Émile Warré, 'n Fransman, het geëksperimenteer met meer as 350 verskillende korwe oor 'n periode van 50 jaar. Gedurende dié tyd ontwikkel hy 'n by-vriendelike, vaste koekkorf wat ontwerp is vir minimale ingryping, maklike oesting en vergroting asook die produksie van heuning met die minimum koste aan arbeid en toerusting. Hy noem sy korf la Ruche Populaire, wat vertaal kan word as "die Volkskorf" of beter bekend as die "Warré korf". Die resultate van sy navorsing is opgeneem in sy boek L' Apiculture Pour Tous en is in Engels vertaal as Beekeeping For All.

Tradisionele en moderne byeboerdery

Vaste raamkorwe

Houtkorwe in Stripeikiai in Litaue

Daar is aansienlike streeksvariëteite van korftipes waarin bye aangehou word. 'n Korf is 'n stel reghoekige houtkiste gevul met verwyderbare houtrame. Hierdie rame kan elk 'n vel wasfondasie hou óf, in die geval van 'n fondasielose raam, net 'n aansporingspunt. Die bye bou dan selle om volledige heuningkoeke te skep. Fondasies kom in verskillende selgrotes: klein-/natuurlike sel – boots die grote van die sel soos in die natuur gevind na; werkerfondasie – wat die bye in staat stel om klein, seskantige werkerselle te bou – en; "hommel"-fondasie wat bye in staat stel om veel groter selle te bou: "hommel"-selle, vir die produksie van hommelbye.

Die onderste kis, of broeikas, bevat die koningin en die meeste bye; die boonste kiste, of heuningkaste ("supers"), bevat net heuning. Net jong werker bye kan wasvlokkies produseer wat hulle tussen hulle abdominale plate uitskei. Hulle bou heuningkoeke met die kunsmatige wasfondasie as begin, waarna hulle broeisel kan grootmaak of stuifmeel en heuning in die selle van die koek kan plaas. Hierdie rame kan vrylik gemanipuleer word en heuningkiste met rame vol heuning kan geneem word en die heuning-oes uitgespin word.

Beweegbare raamkorwe

In die Verenigde State word die Langstroth-korf algemeen gebruik. Die Langstroth was die eerste suksesvolle bo-openende korf met beweegbare rame en ander ontwerpe is daarop gebaseer. Die Langstroth-korf was egter 'n afstammeling van Jan Dzierzons se Poolse korfontwerpe. In die Verenigde Koninkryk is die mees algemene korf die Britse Nasionale Korf, maar dit is nie ongewoon om ander tipe korwe (Smith, Commercial en WBC, selde Langstroth) te sien nie. Geweefde strooimandjies of Eng. skeps, bee gums, en ongeraamde korwe is nou onwettig in die meeste Amerikaanse deelstate, aangesien die koek en broeisel nie vir siektes geïnspekteer kan word nie. Strooimandjies (skeps) word alhoewel nog steeds deur stokperdjiegeesdriftiges in die VK gebruik om swerms te vang, vóór 'n skuif na 'n standaardkorf.

Bostaafkorwe

'n Paar stokperdjie-byeboere pas verskeie bostaafkorwe aan, soos gevind in Afrika. Dié korwe het geen kunsmatige fondasie nie en die heuninggevulde koeke word nie in die korf teruggesit soos met standaardkorwe nie. Om die rede is die produksie in 'n bostaafkorf omtrent net 20% die van 'n Langstroth-korf, maar die aanvanklike koste en toerustingvereistes is baie laer. Dit verminder die oordrag van siektes en peste wat in die koek vasgevang word. Bostaafkorwe bied ook 'n beter kans vir interaksie met die bye en die gewig om op te lig is baie minder. Bostaafkorwe word wyd in ontwikkelende lande in Afrika en Asië gebruik as gevolg van die "Bees For Development"-program.

Die vertikale bostaafkorf, ontwerp deur Abbé Warré en beskryf in sy boek, Beekeeping For All, is 'n alternatief vir die Keniane of Tanzaniese styl horisontale korf. Dit is ontwerp vir die minimum van ingryping gedurende die seisoen. Alhoewel enkele kas-optel benodig word by tye (minder geskik vir persone met ongeskiktheid), is die kaste kleiner as die mét raam korwe.

Beskermende klere

Byeboere dra gewoonlik beskermende klere om hulself teen bysteke te beskerm.

Terwyl kennis van bye die eerste lyn van verdediging is, dra meeste byeboere beskermende klere. Beginnende byeboere dra normaalweg handskoene en 'n pak met 'n kappie of hoed en sluier. Ervare byeboere verkies om nie handskoene te gebruik nie, aangesien dit delikate hantering belemmer. Die gesig en nek is die mees belangrikste plekke om te beskerm, so meeste byeboere sal ten minste 'n sluier dra.

Verdedigende bye word aangetrek deur die asem (dop), en 'n steek op die gesig kan lei tot baie meer pyn en swelling as op 'n ander plek, terwyl 'n steek op 'n oop hand gewoonlik vinnig met 'n vingernael verwyder kan word, voor te veel gif ingespuit kan word.

Die beskermde klere is lig gekleurd en van 'n gladde materiaal. Dit verskaf die grootste verskil van die bykolonie se natuurlike vyande (ratels, bere, ens.) wat neig om donker gekleurd en harig te wees.

Rokers

Byroker met hitteskild en haak.

Rook is die byeboer se derde lyn van verdediging. Meeste byeboere gebruik 'n "roker" — 'n toestel ontwerp om rook te skep van verskillende onvolledig-verbrande brandstowwe. Rook kalmeer bye: dit begin 'n voedingsreaksie in verwagting van 'n moontlike korfverlating a.g.v. vuur. Rook versteek ook alarm-feromone wat deur wagters vrygelaat word of wanneer bye vergruis word tydens inspeksie. Die gevolgde verwarring skep geleentheid vir die byeboer om die korf oop te maak en te werk sonder om aanleiding tot 'n verdedigingsreaksie te gee. Wanneer 'n by heuning vreet, swel die agterlyf, wat dit ook glo moeilik maak vir die nodige buigings om te steek, alhoewel dit nie wetenskaplik bewys is nie.

Rook se gebruik vir swerms is twyfelagtig omrede swerms nie heuningvoorraad het om te eet in reaksie nie. Rook is egter gewoonlik nie nodig nie, aangesien swerms neig om minder aggressief te wees, juis omrede hul geen voorraad het om te verdedig nie en 'n vars swerm goed gevreet het voor hul vlug van die korf.

Vele tipes brandstof kan in 'n roker gebruik word, solank dit natuurlik is en nie besmet is met skadelike stowwe nie. Hierdie brandstowwe sluit in goiing, denne naalde, kartondoos, en verrotte of swammige hout. Sommige byeboerderyverskaffers verkoop ook kommersiële brandstof soos papierpap en saamgedrukte katoen, en selfs spuitkanne met rook.

Byeboerdery in die Verenigde State

'n Heuningby opsoek na nektar in 'n blom

Ontwikkeling van byeboerdery in die Verenigde State

John Harbison, afkomstig van Pennsilvanië, het bye suksesvol na die VSA se weskus gebring in die 1860's, in 'n gebied bekend as Harbison Canyon, Kalifornië, en het die mark vir heuning regdeur die land vergroot.

Oorspronklik was byeboerdery beoefen vir die bye se heuning-oes, alhoewel oesbestuiwing deesdae dikwels 'n groter gedeelte van 'n kommersiële byeboer se inkomste verskaf. Ander korfprodukte is stuifmeel, koninginjellie en maagdewas, wat voeding en medisinale gebruike het, en byewas wat gebruik word vir die maak van kerse, kosmetiek, houtpolitoer en vir modelering. Die moderne gebruik van korfprodukte het min verander sedert antieke tye.

Westerse bye is nie inheems in die Amerikas nie. Amerikaanse, Australiese en Nieu-Seelandse koloniste het heuningbye van Europa ingevoer, gedeeltelik vir heuning en gedeeltelik vir hul nuttigheid as bestuiwers. Die eerste ingevoerde byspesie was heel moontlik die Europese swartbye. Later is Italiaanse bye, Carnioolse-heuningbye en Caucasian-bye bygevoeg.

Westerse heuningbye was ook na Primorsky Krai in Rusland gebring deur setlaars rondom 1850. Hierdie Russiese heuningbye, wat soortgelyk is aan die Carnioolse heuningby, was in die VSA ingevoer in 1990. Die Russiese heuningby het meer weerstand getoon teen die by parasiete Varroa destructor en Acarapis woodi.

Voor die 1980's was die meeste VSA stokperdjie-byeboere gewone boere of verwante van 'n boer en het hulle gewoon in landelike gebiede en bye aangehou met tegnieke wat vir generasies oorgelewer was. Die aankoms van heuningbysiektes, trageale miete en in die 1980's die Varroa-miete en klein kaskewers (Aethina tumida) in die 1990's lei tot die ontbinding van die praktyke deur meeste van hierdie byeboere aangesien hulle bye nie kon oorleef het tussen hierdie nuwe parasiete nie.

In Asië bestaan ander spesies van Apis wat deur plaaslike byeboere gebruik word vir heuning en byewas. Nie-Apis-spesies van heuningbye, kollektief bekend as steeklose bye, was ook aangehou sedert die outyd in Australië en Sentraal-Amerika alhoewel hierdie tradisies sterwend is, en sommige van die Meliponini-spesies wat gebruik word, bedreig is.

Tipe byeboere

'n Byeboer vang 'n byeswerm. Indien die koningin op die raam gevee kan word en in die kis geplaas word, sal die oorblywende bye haar reuk volg.

Byeboer kategoriseer hulself gewoonlik as:

• Kommersiële byeboer — Byeboerdery is sy primêre bron van inkomste.
• Bykomstige byeboer — Byeboerdery is 'n sekondêre bron van inkomste.
• Stokperdjiegeesdriftige — Byeboerdery is nie 'n insiggewende bron van inkomste nie.

Sommige byeboere in die suidelike VSA en suidelike halfrond (Nieu-Seeland) hou bye hoofsaaklik aan om koninginne groot te maak en bypakkette te verkoop. In die VSA kan noordelike byeboere vroeg lente koninginne en ongeveer 1,5 kg pakkette van lewendige werkerbye van die suide koop om hul korwe te hervul wat gedurende die winter gevrek het. Dit word egter minder prakties omrede die verspreiding van die Afrika-by.

In kouer klimate moet kommersiële byeboere migreer met die seisoene en sleep hulle al hul korwe op vragmotors suid, waar dit warmer is vir oorwintering en vir 'n vroeë lente-opbou. Baie maak "pitte" (Eng. nucs) (klein begin- of pitkolonies) om te verkoop of om hul eie verliese aan te vul in die vroeë lente. In die VSA kan sommige skorsies of komkommers in Florida bestuif word of vroeë heuning gemaak word in die sitrusboorde van Florida, Texas of Kalifornië. Die grootste aanvraag vir bestuiwing kom van die amandelboorde in Kalifornië. Soos lente noordwaarts beweeg, so beweeg die byeboer; om bye te verskaf vir vrugtebome, bloubessies, aarbeie, bosbessies en latere groente. Sommige kommersiële byeboere wissel tussen bestuiwingsdienste en heuningproduksie, maar kan gewoonlik nie beide terselfdertyd doen nie.

In die Noordelike Halfrond kan byeboere begin heuning oes vanaf Julie tot Oktober, volgens die heuningoes in hul gebied. Goeie bestuurspraktyke benodig dat korwe vry van peste en siektes gehou word en verseker word dat die bykolonie ruimte het vir uitbreiding in die korf. Chemiese behandeling as parasietbeheer, moet buite seisoen gedoen word om besmetting van heuning te verhoed. Die stokperdjiegeesdriftige se sukses hang ook af van die ligging van die byekamp en of dit 'n goeie nektar- en stuifmeelbron jaar uit het.

In die Suidelike Halfrond is byeboerdery 'n heeljaar-bedryf, alhoewel die aktiwiteit in kouer areas (soos die suide van Australië en Nieu-Seeland) in die winter (Mei tot Augustus) minimaal is. Gevolglik is die beweging van kommersiële korwe meer lokaal in hierdie gebiede. 'n Bekende byeboer van Nieu-Seeland was Edmund Hillary, 'n somerwerk wat hom toegelaat het om berg te klim in die winter.

Byverhurings en migrerende byeboerdery

Die verskuiwing van lente-bye van Suid-Carolina na Maine vir bloubessiebestuiwing.

'n Vrag heuningkaste

Ná die winter van 1907 het die Amerikaanse byeboer Nephi Miller besluit om met sy korwe te trek na ander dele van die land om hul produksie gedurende winter te verbeter. Sedertdien het migrerende byeboerdery wydverspreid geword in Amerika. Dit is 'n sleutelelement van VSA vrugteboerdery, wat glad nie naby die huidige vlakke kan produseer met inheemse bestuiwers alleen nie. Byeboere verdien meer met die uithuur van hul bye vir bestuiwing as wat hulle met heuningproduksie sou verdien.

Een kommersiële byeboer rapporteer beweging van sy korwe van Idaho na Kalifornië in Januarie om voor te berei vir die amandelbestuiwing in Februarie, dan na die appelboorde in Washington in Maart, daarna na Noord-Dakota twee maande later vir heuningproduksie, en dan terug na Idaho teen November – 'n toer van etlike duisend myle. Ander trek van Florida na New Hampshire of na Texas. Omtrent twee derdes van VSA se plaaslike bye besoek Kalifornië vir die amandelbloeisels in Februarie.

Byeboere in Europa en Asië is algemeen minder mobiel, met bybevolkings wat beweeg en meng binne-in 'n kleiner geografiese gebied (alhoewel sommige byeboere langer afstande beweeg, is dit minder algemeen). Die wyer verspreiding en vermenging in die VSA veroorsaak veel groter verliese deur die Varroa-mietinfeksie in latere jare.

Die bykolonie

Bye is samelinsekte soos termiete, miere en wespe en hul samelewing het verskillende kaste of groepe. Hierdie kaste in 'n nes is verskillende soorte individue wat verskillend lyk en elk 'n besonderse taak verrig. Die bykolonie het drie soorte individue wat wesenlik soos 'n enkele organisme fungeer.

'n Kolonie bye bestaan uit hierdie drie kaste bye:

• 'n Koningin, wat normaalweg die enigste lêende wyfie in die kolonie is.
• 'n Groot hoeveelheid wyfie werkerbye, normaalweg 30 000 tot 50 000 in grootte.
• 'n Hoeveelheid manlike hommelbye – strek van duisende in 'n sterk korf in die lente tot baie min gedurende 'n karige of koue seisoen.

Koningin

Die koningin is die enigste seksueel-volwasse wyfie in die korf en al die wyfie werkerbye en manlike hommelbye is haar afstammelinge. Die koningin kan tot drie jaar of meer lewe en is bekwaam om tot 'n halfmiljoen of meer eiers in haar leeftyd te lê. Op die spits van die lê-seisoen (laat lente tot somer) kan 'n goeie koningin 3000 eiers lê in een dag – meer as haar eie liggaamsgewig. Dit is egter uitsonderlik: 'n vrugbare koningin kan piek by 2000 eiers op 'n dag, maar 'n gewone koningin mag net 1500 eiers lê op 'n dag. Die koningin word gekweek van 'n normale werkereier, maar word meer gevoer met 'n stof genoemd koninginjellie as normale werkers – dit veroorsaak 'n radikale verskillende groei en gedaantewisseling. Die koningin beïnvloed die kolonie deur die produksie en disseminasie van 'n verskeidenheid feromone of geurstowwe. Een van die geurstowwe onderdruk die ontwikkeling van eiersakke in al die wyfie werkerbye in die korf en verhoed dat hulle eiers lê.

Paring van koninginne

Die koningin verskyn van haar sel na 15 dae van ontwikkeling en sy bly in die korf vir 3-7 dae voor sy uitgaan op haar paringsvlug. Haar eerste oriënteringsvlug kan net 'n paar sekondes duur, net genoeg om die posisie van die korf te merk. Verdere paringsvlugte kan duur van 5 tot 30 minute en sy kan paar met 'n aantal hommelbye op elke vlug. Oor verskeie parings, 'n dosyn of meer, sal die koningin genoeg sperm ontvang van 'n string hommelbye om honderdduisende eiers te bevrug. As sy nie die korf kan verlaat om te paar nie – as gevolg van slegte weer of as sy vasgevang is in 'n gedeelte van die korf – sal sy onvrugbaar bly en 'n hommellêer word – onkapabel om wyfiewerkerbye te produseer – en die korf is gedoem.

Paring vind 'n aansienlike afstand van die korf plaas en verskeie honderd voet in die lug; daar word geredeneer dat dit die sterk hommels van die swakkes skei en verseker dat slegs die vinnigste en sterkste hommels hul gene kan oordra.

Bevrugte eiers en onbevrugte eiers

Na afloop van 'n suksesvolle paringsvlug, sal die koningin na 'n paar dae vir die eerste keer begin eiers lê. Die oorgrote meerderheid eiers wat sy lê is bevrugte eiers en sal wyfiewerkerbye produseer. As sy 'n onbevrugte eier lê, ontwikkel dit in 'n hommelby. Hoe die kolonie besluit hoeveel werkers teenoor hommelbye grootgemaak moet word, word nog nie ten volle verstaan nie.

Wyfiewerkerbye

Amper al die bye in die korf is wyfiewerkerbye. Tydens die hoogtepunt van somer, wanneer werk in die korf woes en aaneenlopend is, kan die lewe van 'n by so kort as 6 weke wees; in laat herfs, wanneer geen broeisels grootgemaak word en geen nektar geoes word nie, kan 'n jong by tot 16 weke leef – reg deur winter. Gedurende die lewe van 'n werkerby verrig sy verskillende funksies in die korf, wat hoofsaaklik deur die ouderdom van die by bepaal word.

Periode	Werkaktiwiteit
Dag 1-3	Selskoonmaak en inkubasie
Dag 3-6	Voer van ouer papies
Dag 6-10	Voer van jonger papies
Dag 8-16	Ontvang heuning en stuifmeel van die veldbye
Dag 12-18	Wasvervaardiging en selbou
Dag 14 vorentoe	Toegangswagters, nektar- en stuifmeelinsameling

Manlike bye – hommelbye

Hommelbye is die grootste bye in die korf – amper drie keer die grootte van 'n werkerby. Hulle doen geen werk nie, oes nie stuifmeel of nektar nie en word slegs geproduseer om met nuwe koninginne te paar en hulle te bevrug op die paringsvlug. 'n Bykolonie sal gewoonlik hommelbye begin grootmaak 'n paar weke voor hulle koninginselle begin bou om 'n falende koningin te vervang of om voor te berei vir trek. Wanneer die koningin-broeiseisoen oor is, sal bye in kouer klimate die hommelbye uit die korf dryf om te vrek, en hulle byt en skeur aan hulle pote en vlerke; die hommelbye het 'n nuttelose las vir die kolonie geword en sal nie langer geduld word nie.

Verskillende fases van ontwikkeling

Fases van ontwikkeling	Koningin	Werker	Hommelby
Eier	3 dae	3 dae	3 dae
Larwe	8 dae	10 dae	13 dae
Papie	4 dae	8 dae	8 dae
Totaal	15 dae	21 dae	24 dae

Struktuur van 'n bykolonie

'n Makgemaakte bykolonie word gewoonlik in 'n reghoekige korfkis gehuisves, met tussen 10 en twaalf parallelle rame wat die vertikale koekplate hou en wat die eiers, larwes, papies en kos vir die kolonie bevat. As iemand 'n vertikale dwarsdeursnit maak deur die korf van kant tot kant, sal die broeines rofweg soos 'n ovale bal lyk en 5-8 koekrame beslaan. Die twee buitenste koeke aan elke kant van die korf is geneig om slegs gebruik te word vir die langtermyn stoor van heuning en stuifmeel.

In die middel van die broeines sal 'n enkele koekraam normaalweg 'n middelste skyf eiers, larwes en geseëlde broeiselle hê wat amper tot op die kant van die raam kan strek. Direk bo-op die broei-area strek 'n boog stuifmeelgevulde selle van kant tot kant, en bokant dit 'n nog wyer boog heuning-gevulde selle wat strek tot die raam se bokant. Die stuifmeel is proteïenryke kos vir die ontwikkelende larwes, terwyl heuning ook kos is, maar energieryk eerder as proteïenryk is. Die jong werkerbye wat sorg vir die groeiende broeisel skei 'n spesiale kos genaamd "koninginjellie" af ná hulle gevoed het op heuning en stuifmeel. Die hoeveelheid koninginjellie wat 'n papie gevoer word bepaal of dit 'n werker of koninginby gaan word.

Benewens die heuning in die broei-area gestoor, stoor bye ekstra heuning in die koeke bo die broeines. In moderne korwe plaas die byeboer aparte kiste, genaamd heuningkaste, bo die broeikas, waarin vlakker koeke stoorplek voorsien vir heuning. Dit stel die byeboer in staat om heuningkaste in die laat somer te verwyder en die ekstra heuning te oes sonder om die kolonie seer te maak of om die broeines te versteur. As al die heuning "gesteel" is, sonder om genoeg oor te hou vir die winter, moet die byeboer die bye voer met stroop. Dit verlaag die bye se weerstand en die kolonie sukkel om hul getalle weer op te bou in die lente. Die voer van stroop moet slegs plaasvind wanneer die oorlewing van die korf bedreig word.

Jaarlikse siklus van 'n bykolonie

Die ontwikkeling van die bykolonie volg 'n jaarlikse siklus van groei wat begin in die lente met 'n haastige uitbreiding van die broeines, so gou as stuifmeel beskikbaar is om die papies te voer. Sommige produksie van broeisel kan so vroeg as Januarie begin, selfs in 'n koue winter, maar broeiery versnel met 'n spits in Mei (in die Noordelike Halfrond), en produseer 'n rykheid van oestende bye in harmonie met die heuningstroom in die area. Elke byeras beplan hul opbou effens anders, afhangende van hoe die blomme in hul area bloei. Sommige streke van Europa het twee nektarstrome – een in laat lente en nog een laat Augustus. Ander streke het slegs 'n enkele nektarstroom. Die bedrewenheid van 'n byeboer lê in die vooruitskatting van wanneer die nektarstroom sal plaasvind en dat sy kolonie die maksimum bevolking van oesters sal hê op die regte tyd.

Die kernfaktor hier is die voorkoming, of suksesvolle bestuur van die treklus. As die kolonie onverwags trek en die byeboer kan nie die trekkende swerm vang nie, sal hy aansienlik minder heuning oes van die korf, aangesien hy die helfte van sy werkerbye met een slag kan verloor. Indien hy egter die trekimpuls om 'n nuwe koningin uit te broei kan gebruik, maar die bye bymekaar kan hou, sal die byeboer sy kanse van 'n goeie oes verbeter. Dit neem baie jare se leer en ondervinding om al hierdie dinge te bestuur – alhoewel weens verskillende omstandighede, kan selfs beginners 'n goeie heuningoes behaal.

Vorming van nuwe kolonies

Koloniereproduksie; trek en opvolging

'n Swerm voor landing

Alle kolonies is afhanklik van hul koningin, wat die enigste eierlêer is. Die beste koninginne lewe egter net 'n paar jaar; die norm is een of twee jaar. Sy kan kies of sy 'n eier lê wat bevrug is of nie; as sy so kies, ontwikkel dit in 'n wyfie werkerby; as sy 'n onbevrugte eier lê word dit 'n hommelby. Sy besluit water tipe eier om te lê afhangende van die grootte van die oop broeisel wat sy teëkom in die koek; in 'n klein werkersel lê sy 'n bevrugte eier; as sy 'n veel groter hommelsel vind, lê sy 'n onbevrugte hommelby eier.

Solank die koningin vrugbaar is en eiers lê, produseer sy 'n verskeidenheid geurstowwe wat die gedrag van die bye in die korf beheer; hierdie "doepa" is in werklikheid verskillende feromone met verskillende funksies. Soos die koningin ouer word, raak sy uit sperm en haar doepa begin te faal. Onvermydelik, begin die koningin mettertyd faal en sal die bye dan besluit om haar te vervang met 'n nuwe koningin, geskep van een van haar werkereiers. Hulle mag dit doen omrede sy beskadig is: 'n verlore been of antenne, omrede sy uit sperm gehardloop het en nie vrugbare eiers kan lê nie (het 'n hommel-lêende koningin geword) of omrede haar geurstowwe vervaag het tot op 'n punt waar sy nie meer haar bye kan beheer nie.

Op hierdie tydstip sal die werkers een of meer koninginselle maak deur bestaande werkerselle te modifiseer wat 'n normale wyfie werkereier bevat. Nietemin is daar twee duidelike gedragspatrone wat die bye navolg:

1. Opvolging – of koninginvervanging binne een korf sonder om te trek; 2. Trek-sel-produksie – die verdeling van die korf in twee kolonies deur te trek.

Verskillende subspesies van Apis Mellifera vertoon verskillende trek-eienskappe wat hul evolusie in verskillende ekotope van die Europese kontinent reflekteer. Die meer noordelike swart rasse swerm minder en volg meer op, terwyl gesê word dat die suidelike geel en grys variasies meer gereeld trek. Die waarheid word bemoeilik omrede die algemeenheid van kruisteling en verbastering van die subspesies en menings verskil.

Opvolging word hoog aangeslaan as gedragspatroon deur byeboere, omrede 'n korf wat sy koningin opvolg nie swerm nie en geen voorraad verlore gaan nie; dit skep slegs 'n nuwe koningin en laat toe dat die ou een verdof – of as alternatief word sy doodgemaak wanneer die nuwe koningin uitkom. Wanneer 'n koningin opgevolg word, produseer die bye net een of twee koninginselle, kenmerkend in die middel van die gesig van die broeikoek.

Met trek, in kontras, word 'n groot getal koninginselle geskep – tipies 'n dosyn of meer, en hierdie is geleë rondom die kante van die heuningkoek, meestal op die kante en aan die onderkant.

As die proses begin het, sal die ou koningin normaalweg die korf verlaat met die uitbroei van die eerste koninginsel. Wanneer die koningin die korf verlaat word sy vergesel deur 'n groot hoeveelheid bye, hoofsaaklik jong bye (was-uitskeiers), wat die basis van die nuwe korf sal vorm. Verkenners word uitgestuur voor die swerm om 'n geskikte hol boom of rotsgaping te vind en so gou een gevind word, trek die hele swerm in en bou nuwe was-broeikoeke binne ure, met die heuningvoorraad waarmee die jong bye hulself gevul het voor hul die ou korf verlaat het. Slegs jong bye skei was af van spesiale abdominale segmente en dit is hoekom daar meer jong as ou bye in swerms is. Dikwels vergesel 'n hoeveelheid kroonprinsesse die eerste swerm (die "hoofswerm"), en die ou koningin word vervang so gou as 'n prinses gepaar en begin lê het. Andersins sal sy baie vinnig opgevolg word in haar nuwe blyplek.

Faktore wat trek prikkel

Dit word algemeen aanvaar dat 'n kolonie bye nie sal trek tot hul al die broeikoeke voltooi het nie, met ander woorde, wanneer hulle al die beskikbare spasies gevul het met eiers, larwes en broeisel. Dit gebeur normaalweg laat lente, op 'n tydstip wanneer ander areas van die korf vinnig gevul word met heuningvoorraad. Dus is een sneller van die trek-instink wanneer die koningin nie meer plek het om eiers te lê nie en die populasie baie beknop raak. Onder hierdie omstandighede kan 'n hoofswerm uittrek met die koningin – met die gevolglike halvering van die populasie binne die korf – en die ou kolonie met 'n groot hoeveelheid uitbroeiende bye agterlaat. Die koningin wat wegtrek vind haarself in 'n nuwe korf met geen eiers en geen larwes nie, maar baie energieke bye wat 'n nuwe stel broeikoeke skep in 'n baie kort tyd.

Nog 'n belangrike faktor in die trek is die ouderdom van die koningin. Vir dié onder 'n jaar oud is dit onwaarskynlik om te trek tensy hulle koek uiters beknop is, terwyl ouer koninginne meer geneig is om te trek.

Byeboere hou hul kolonies fyn dop in die lente en let op vir die aanvang van koninginselle, wat 'n duidelike sein gee dat die kolonie bepaald wil trek.

Wanneer die kolonie besluit het om te trek, word koninginselle in getalle van 'n dosyn of meer geproduseer. Wanneer die eerste koninginselle geseëld is, na 8 dae van larwe voering, sal 'n kroonprinses verpop (in 'n papie verander) en kan verwag word sewe dae na seëling. Voor vertrek vul die werkerbye hul mae met heuning in voorbereiding vir die skepping van nuwe heuningkoeke in die nuwe tuiste. Hierdie vrag van heuning maak trekkende bye ook minder geneig om te steek en 'n nuutgevormde swerm is merkbaar kalm vir tot 24 uur – dikwels genoeg om sonder handskoene of sluier gehanteer te word.

'n Swerm geheg aan 'n tak.

Hierdie swerm soek 'n skuilte; 'n byeboer wat dit vang en aan 'n nuwe korf voorstel, voldoen aan hierdie behoefte. Andersins sal dit terugkeer na 'n wilde staat, in watter geval dit skuilplek sal vind in 'n hol boom, 'n uitgrawing, 'n verlate skoorsteen of selfs agter hortjiesvensters.

Terug by die oorspronklike korf ontwaak die kroonprinses van haar sel en begin dadelik om al haar teenstander-koninginne wat wag om uit te broei, op te spoor en dood te maak. Gewoonlik weerhou die bye haar egter om dit te doen, in welke geval sy ook 'n tweede swerm sal lei van die korf. Opeenvolgende swerms word genoem "na-swerms" of "kaste" en kan baie klein wees – dikwels met net 'n paar duisend of so bye, teenoor die hoofswerm wat uit tussen 10 000 of selfs 20 000 bye kan bestaan.

Klein na-swerms het 'n kleiner kans op oorlewing, maar kan die oorspronklike korf erg uitdun en sy oorlewing ook in gevaar stel. Wanneer 'n korf getrek het ten spyte van die byeboer se voorkomende bemoeienis, is die beste praktyk om die uitgedunde korf 'n paar rame met oop broeisel vol eiers te gee. Dit help om die korf gouer te hervul, en gun 'n tweede kans om 'n koningin groot te maak as die paring misluk.

Elke ras of subspesie van die heuningby het sy eie trek-eienskappe. Italiaanse bye is baie vrugbaar en geneig om te trek; Noord Europese "swartbye" het 'n sterk geneigdheid om hul ou koningin te vervang sonder om te trek. Hierdie verskille is die resultaat van verskillende evolusionêre drukke in die gebiede waar die subspesies ontwikkel het.

Kunsmatige trek

Wanneer 'n kolonie per ongeluk hul koningin verloor, word daar na die kolonie as "koninginloos" verwys. Die werkers besef die koningin is afwesig binne 'n uur na haar verlies, aangesien haar geurstowwe vervaag in die korf. Die kolonie kan nie oorleef sonder 'n bevrugte koningin wat eiers lê om die byebevolking in stand te hou nie. Die bye kies dan sommige van die selle wat eiers bevat wat minder as drie dae oud is en vergroot hierdie selle dramaties om "nood koninginselle" te vorm. Hierdie selle lyk soortgelyk aan 'n grondboontjiedop – ongeveer 20-25mm lank, wat hang van die middel of kant van die broeikoeke. Die ontwikkelende larwe in 'n koninginsel word verskillend gevoer as 'n gewone by. Sy ontvang – as byvoeding tot die normale heuning en stuifmeel – 'n groot gedeelte koninginjellie, 'n spesiale kos uitgeskei deur die jong werkerbye vanuit 'n klier in hul keelholte. Hierdie spesiale kos verander die groei en ontwikkeling van die larwe so dramaties dat dit ontwaak van die sel as 'n koninginby. Die koningin is die enigste by in die kolonie wat volledig ontwikkelde eierstokke het. Sy skei 'n geurstof af wat die normale ontwikkeling van eierstokke in al haar werker-dogters onderdruk. Die koninginby het 'n angel sonder weerhaak wat sy onder andere gebruik om die ander jong koninginbye wat nog nie uit die selle "uitgebroei" het nie, dood te steek om te verseker dat sy die enigste koninginby vir die swerm is.

Byeboere gebruik die bekwaamheid van bye om nuwe koninginne te produseer om hul kolonies te vermeerder, 'n proses bekend as "kolonieverdeling". Om dit te doen, verwyder hulle verskeie broeikoeke van 'n gesonde korf en verseker die ou koningin agterbly. Hierdie koeke moet eiers of larwes bevat wat minder as drie dae oud is en wat bedek word deur jong werkerbye wat sorg vir die broeisel en dit warm hou. Hierdie broeikoeke en bestaande werkerbye word dan geplaas in 'n klein "pitkorf" tesame met ander koeke wat heuning en stuifmeel bevat. So gou as wat die jong werkerbye hulself in hierdie korf bevind en besef dat hulle nie 'n koningin het nie, begin hulle met die konstruksie van "nood koninginselle" en benut die eiers of larwes wat hulle in die koeke het.

Wêreldbyeteelt

Wêreldwye heuningproduksie gedurende 2005

Land	Produksie (1000 tonne)	Verbruik (1000 tonne)
Europa en Russiese Federasie
Oekraïne	71.46	52
Russiese Federasie	52.13	54
Spanje	37.00	40
Duitsland	21.23	89
Hongarye	19.71	4
Roemenië	19.20	10
Griekeland	16.27	16
Frankryk	15.45	30
Bulgarye	11.22	2
Serwië	3 to 5	6.3
Noord-Amerika
Verenigde State van Amerika	79.22	163
Kanada	36.11	29
Latyns-Amerika
Argentinië	93.42	3
Meksiko	50.63	31
Brasilië	33.75	2
Uruguay	11.87	1
Oseanië
Australië	18.46	16
Nieu-Seeland	9.69	8
Asië
Volksrepubliek China	299.33	238
Turkye	82.34	66
Indië	52.23	45
Suid-Korea	23.82	27
Viëtnam	13.59	0
Turkmenistan	10.46	10
Afrika
Ethiopië	41.23	40
Tanzanië	28.68	28
Angola	23.77	23
Kenia	22.00	21
Sentraal-Afrikaanse Republiek	14.23	14
Bron: Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), August 2007.

Bronne:

• Serwië

Beelde van heuningoes

• 
  'n Byeboer verwyder rame van 'n korf
• 
  'n Raam
• 
  Rook van korf
• 
  Gebruik 'n blaser om die bye van die koek af te blaas voor verwydering na die heuningkamer
• 
  Oopmaak van selle: ontseëling
• 
  'n Ontseëlingsvurk
• 
  Ontseëling van selle met die hand met gebruik van ontseëlingsmes
• 
  Uitspin van heuning
• 
  Filtrering van heuning
• 
  Gooi in emmers (na veroudering)

Sien ook

• Landbou
• Wikipedia:Byeboerdery vir 'n lys van terminologie gebruik vir hierdie artikel.

Bronnelys

• Moore, Dinty: The bee through the ages. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 15, nr. 3, Maart 1966.

Eksterne skakels

• Bush Bees Natuurlike Byeboerdery, Advies vir Beginners, Alternatiewe Metodes, Huber's New Observations on the Natural History of Bees en ander boeke
• The British Beekeepers' Association
• Bee Craft – Maandelikse VK byeboerdery glans tydskrif. Gestig in 1921, dit is die joernaal vir beginners en ervare byeboere.
• The international federation of beekeepers associations, Apimondia
• The Bee Improvement and Bee Breeders' Association BIBBA was founded in 1964 for the conservation, restoration, study, selection and improvement of the native and near-native honeybees of Britain and Ireland (Apis mellifera mellifera L.)
• Value-Added Products from Beekeeping FAO Agricultural Services Bulletin No. 124
• BeeinBG Geargiveer 20 Februarie 2007 op Wayback Machine Byeboerdery in Bulgarye

Geskiedenis van byeboerdery

• Some giants in beekeeping Geargiveer 3 September 2006 op Wayback Machine, vir 'n meer gedetailleerde beskrywing van voorbokke in byeboerdery.

Ontwerp- en konstruksietekeninge vir standaardkorwe

• BeeSource Geargiveer 8 Oktober 2003 op Wayback Machine 'n Amerikaanse webwerf wat 'n reeks konstruksietekeninge vir Langstroth, Dadant en WBC korwe, as ook voerders, ontseëling tenks, heuningslingermasjiene en 'n wye verskeidenheid van byeboerdery toerusting.
• Dave A Cushman In die Verenigde Koningkryke is Dave Cushman met sy webwerf wat verniet konstruksietekeninge het vir Britse standaard korf toerusting, insluitende die British Standard Korf, Smith Korf, WBC Korf, Glen Korf, die Langstroth, die German National and Dadant Korwe.

Forums

• Beesource Beekeeping Forums Geargiveer 16 Januarie 2008 op Wayback Machine 'n Volledige forum met verskeie besprekingspunte.
• International Beekeeping Forums Dek 'n wyer bespreking veld. Goeie inliging oor konstruksie.
• The Top Bar Beekeeping Forum Minder aktief maar goeie inligting en konstruksie planne vir bostaaf korwe. Geskik vir ontwikkelings projekte.
• Organic Beekeepers Geargiveer 1 Mei 2008 op Wayback Machine 'n News group vir organiese byeboerdery en klein sel koeke.