Kosovo

Kosovo (Albanees: Kosova, [kɔˈsɔva] of Kosovë, [kɔˈsɔvə]; Serwies: Косово, [kôsoʋo]), amptelik die Republiek Kosovo (Albanees: Republika e Kosovës; Serwies: Република Косово, Republika Kosovo), is ’n politieke omstrede entiteit op die Balkanskiereiland wat homself op 17 Februarie 2008 eensydig onafhanklik verklaar het van Serwië. Dit is voorheen bestuur deur die VN-missie Unmik. De jure is Kosovo ’n outonome provinsie van Serwië en sy onafhanklikheid word nog nie heeltemal deur die internasionale gemeenskap erken nie. Die Republiek Kosovo word tans deur 97 lande erken.

Republiek Kosovo
Republika e Kosovës (Albanees)
Република Косово (Serwies)
Republika Kosovo

Vlag Wapen
Volkslied: Europa
Hoofstad	Pristina 42°40′N 21°10′O
Grootste stad	Pristina
Amptelike tale	Albanees en Serwies
Regering • President • Eerste minister	Unitêre parlementêre grondwetlike republiek Vjosa Osmani Albin Kurti
Onafhanklikheid Vorming • Vilayet Kosovo • Outonome provinsie • Republiek Kosovo • UNSCR 1244 • VN-administrasie • Onafhanklikheid • Huidige grondwet • Volle soewereiniteit • Brussel-ooreenkoms	1877 31 Januarie 1946 2 Julie 1990 10 Junie 1999 Junie 1999 17 Februarie 2008 15 Junie 2008 10 September 2012 19 April 2013
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	10 887 km2  (171ste) 4 203 myl2 1,0
Bevolking  - 2020-skatting  - 2011-sensus  - Digtheid	1 873 160 (152ste) 1 739 825 159 / km2 411,8 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2021-skatting $21,570 miljard $11 888
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2021-skatting $8,624 miljard $4 753
MOI (2016)	0,742 ([[Lys van lande volgens Menslike Ontwikkelingsindeks|]])  –  hoog
Gini (2017)	29(121ste) –  laag
Geldeenheid	Euro (€) (EUR)
Tydsone  - Somertyd	MET (UTC+1) MEST (UTC+2)
Internet-TLD
Skakelkode	+383

Kaart van Kosovo

Kosovo het 'n bevolking van sowat twee miljoen, waarvan ongeveer 92% etniese Albanese is. Dit grens aan Montenegro, Serwië, Noord-Masedonië en Albanië. Die hoofstad en grootste stad is Pristina met 'n bevolking van sowat 200 000, wat as die ekonomiese en kulturele sentrum dien.

Geskiedenis

Vroeë geskiedenis

Eerste bewoners

Die oudste bekende bewoners van die voormalige Joego-Slawië is die Illiriërs: Hulle beset omstreeks 1000 v.C. groot dele van die land en vestig hulle veral in die kusstrook. In die 1ste eeu v.C. beset die Romeine groot dele van die Illiriese binneland – tot aan die Donau.

Die eerste Slawiese stamme steek die Donau in die 5de eeu oor en trek deur die land suid (joeg = suid) van die vroeëre Romeinse grensrivier. Hulle kom onder invloed van die Romeins-Bisantynse kultuur en maak kennis met die Christendom.

In die 6de eeu beset die Slawiese Serwiërs die huidige Serwië. Daar vorm hulle klein vorstedomme (bestuur deur ’n župan) wat in ’n voortdurende staat van oorlog met mekaar leef. Eers in die 12de eeu slaag Stefan Nemanja daarin om ’n Serwiese koninkryk te stig wat voortdurend deur sy opvolgers uitgebrei word. Dit word ’n magtige Balkanstaat onder Dušan (1331–1355), wat in 1346 vir hom die titel keiser (tsaar) toeëien.

Turkse besetting

Die Slag op die "Amselfeld" in 1389

Die Vilayet Kosovo binne die Ottomaanse Ryk tussen 1875 en 1878

In 1354 begin die Turke die Balkanskiereiland bewoon. Die Serwiese Keiserryk kom op 28 Junie 1389 tot ’n einde toe die Serwiese leër deur die Turke verpletter word by Kosovo Polje. Die veldslag duur sestien dae, waarin sowel die Serwiese tsaar Lazar as die Turkse sultan Murat I sterf. Ná Murat I se dood volg Bajezid I hom op.

Tydens die Derde Heilige Liga (of Groot Turkse Oorlog van 1683–1699) word Kosovo verower deur Oostenrykse troepe met die hulp van ongeveer 6 000 Albanese onder leiding van die Rooms-Katolieke aartsbiskop Pjetër Bogdani. In 1690 lei die Serwiese patriarg Peć Arsenije III 30 000 families, waaronder moontlik ook nie-Serwiërs, uit Kosovo om te ontsnap aan die wraak van die Ottomaanse Turke toe hulle die gebied herower. Talle mense trek uit die gebied weg weens die wreedhede deur die Turke.

Die Turke sluit Kosovo in in die bestuurhervormings van 1864. Dit sorg vir ’n groot volksverhuising; talle Islamitiese en Rooms-Katolieke Albanese en Turke kom vestig hulle in Kosovo, in so ’n mate dat die Albanese die meerderheid word. Baie Serwiërs neem ook Islam en die Albanese Moslems se kultuur en taal aan.

Serwiese opstande word in 1804, 1809 en 1815 op bloedige wyse gewreek. Ná die Russies-Turkse Oorlog, wat eindig met die algehele nederlaag van die Turke (vandaar die gevoel van solidariteit tussen Serwië en Rusland), word Serwië in 1878 ’n onafhanklike staat. By die Kongres van Berlyn verkry Serwië die gebied wat tans bekend is as Suid-Serwië (ongeveer die grootte van Kosovo). Binne twee maande word die gebied etnies gesuiwer deur die Serwiërs en die bevolking verdryf na Kosovo, Masedonië en veral die huidige Turkye.

Twintigste eeu

Balkanoorloë

Die Vilayet Kosovo binne die Ottomaanse Ryk tussen 1881 en 1912

Besetting van Kosovo tydens die Tweede Wêreldoorlog in 1941

Tydens die Balkanoorloë word Kosovo en Albanië in 1912 deur Serwië verower en die westelike deel van Kosovo deur Montenegro. Die Serwiërs wil Kosovo weer suiwer van Albanese, maar ná onderhandelinge met Turkye word afgespreek dat die Albanese toegelaat sal word om na Turkye te trek, ’n plan met weinig sukses.

In 1912 verklaar Albanië hom onafhanklik van die Ottomaanse Ryk nadat Serwië, Montenegro en Griekeland hul aanspraak op die gebied ophef. Ná die einde van die Tweede Balkanoorlog verleen die Groot Lande in 1913 op die Konferensie van Londen onafhanklikheid aan Albanië. Kosovo word egter beskou as ’n integrale onderdeel van Serwië en verkry nie onafhanklikheid nie.

Die Koninkryk van die Serwiërs, Kroate en Slowene

Ná die Eerste Wêreldoorlog smelt Serwië, Montenegro, Slowenië, Kroasië, Bosnië en Herzegowina en Masedonië saam tot die staat Joego-Slawië: ’n bont allegaartje van die mees uiteenlopende kulture, onder die naam "Koninkryk van die Serwiërs, Kroate en Slowene". Later word dit Joego-Slawië genoem.

Onder Tito

Die outonome provinsie Kosovo binne Joego-Slawië

Tydens Josip Broz Tito se staatshervorming van 1974 word Kosovo (net soos Vojvodina) ’n outonome provinsie van die deelstaat Serwië, waarmee Kosovo feitlik ewe veel seggenskap verkry as ’n deelstaat (met sy eie parlement, regering en regbank).

Ná die val van Joego-Slawie vorm Serwië en Montenegro ’n nuwe federasie terwyl die ander deelstate onafhanklik word. Serwië het twee provinsies met beperkte outonomie: Vojvodina (met ’n belangrike Hongaarse minderheid) en Kosovo (met ’n belangrike Albanese meerderheid).

Konflikte om Kosovo

Ná onderdrukkende optrede teen die Albanese in Kosovo in 1974 en 1976 kom die Albanese inwoners op 11 Maart 1981 in opstand. Hulle eis dat Kosovo nes al die ander deelstate behandel word. Ná die onderdrukking van die opstand word sowat 2 000 Albanese gevange geneem, waaronder ’n belangrike deel van die Albanese intelligentsia en partykaders.

Dit was net ’n proeflopie vir die opstand van 1986, wat eindelik ook ’n uitwerking op die ander Joego-Slawiese republieke sou hê. In 1989 beëindig president Slobodan Milosevic die outonomie van Kosovo en kom die gebied weer geheel en al onder Serwiese bestuur. Honderdduisende Albanese verloor hul werk en hul parlement word ontbind. Die Albanese bevolking van Kosovo reageer daarop deur hulle onder leiding van Ibrahim Rugova ondergronds te organiseer. Hierdie skadusamelewing in Kosovo het sy eie regering en parlement, ’n universiteit, skole en hospitale. Dit word gefinansier deur middel van ’n eie belastingstelsel en met behulp van Kosovare wat in die buiteland werk). Intussen is daar vanuit die internasionale gemeenskap min belangstelling in die onderdrukking van Albanese in Kosovo.

Kosovo-oorlog

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Kosovo-oorlog.

Etniese groepe in Kosovo in 2005

Die Serwiese streek Noord-Kosovo

In 1997 verander dit egter. Milosevic sien dat sy posisie deur die opposisie bedreig word. Ekonomiese probleme weens internasionale boikotte en grootskaalse korrupsie en misdaad het die meeste Serwiërs van hom vervreem. Tegelykertyd raak 'n deel van die Albanese bevolking radikaal omdat agt jaar van vreedsame verset geen verbetering opgelewer het nie. Hulle stig die Kosovaarse Bevrydingsleër (UÇK), wat die wapens opneem teen die Serwiërs. Dit word gevolg deur aanslae op Albanese wat van sameswering beskuldig word.

Die Verenigde State het die UÇK in die begin nog as ’n terroriste-organisasie beskou, maar verander van mening in die stryd teen Milosevic. Die land en NAVO steun die stryd van die UCK sedertdien. In Februarie 1997 antwoord Belgrado op die konstante provokasies van die UÇK met ’n groot militêre aanval.

In Februarie 1999 word die Kosovo-konferensie in die Franse Rambouillet gehou. Hier ontstaan die plan om vir ’n periode van drie jaar selfbestuur aan Kosovo te verleen, maar geen onafhanklikheid nie. Die Kosovare onderteken die plan in Maart 1999 in Parys. Maar die Serwiërs is daarteen omdat die plan ook ’n NAVO-troepemag in Kosovo insluit: Die besetting van Serwiese grondgebied deur buitelandse troepe is vir hulle onaanvaarbaar. Ook dreigement van NAVO-lugaanvalle staan Serwië nie aan nie.

Einde Maart begin die lugaanvalle, waarvoor die toestemming van die VN-Veiligheidsraad nie gekry is soos wat die oorlogsreg vereis nie. Die teikens van die aanvalle is sowel militêr as burgerlik: brûe, spoorlyne, chemiese fabrieke en selfs ’n televisiesender in Belgrado word deur NAVO-vliegtuie verwoes, ten koste van burgerlike slagoffers. Ná 78 dae se bombardering van Serwiese teikens in Serwië, Montenegro en Kosovo teken Belgrado die Ooreenkoms van Kumanovo vir die onttrekking van die Serwiese leër uit Kosovo.

Status

Kosovo is sedertdien onder bestuur van die Verenigde Nasies, wat die missie Unmik (United Nation Interim Administration Mission in Kosovo) daarvoor geskep het. ’n NAVO-vredesmag met die naam KFOR (Kosovo Force) hou toesig op die openbare orde. Die Kosovaarse parlement sorg in oorleg met Unmik vir wetgewing, wat op sommige terrein (soos die strafreg) die Serwiese wetgewing heeltemal vervang.

Onafhanklikheid

Internasionale erkenning van Kosovo

Erkenning van Kosovo in die Europese Unie

Die eensydige onafhanklikheidsverklaring is op voorstel van die destydse premier Hashim Thaçi op Sondag 17 Februarie 2008 om 16:00 eenparig uitgeroep deur die Kosovaarse parlement. Daar was tien afwesiges, onder andere die afgevaardigdes van die Serwiërs in Kosovo.

In die verklaring staan onder meer:

• Kosovo se stigting is gebaseer op die plan van Martti Ahtisaari, die Finse diplomaat wat ’n bloudruk opgestel het van die beginsels waaraan Kosovo moet hou, soos internasionale toesig deur die EU en die beskerming van minderhede.
• Kosovo is ’n multi-etniese en demokratiese staat
• Kosovo sal hom wy aan vrede en stabiliteit in die streek
• Kosovo stem in tot internasionale toesig en die aanwesigheid van ’n vredesmag.

Dit was in werklikheid Kosovo se tweede onafhanklikheidsverklaring. Die eerste is uitgeroep op 7 September 1990, maar is toe slegs deur die buurland Albanië erken.

Duitsland, Frankryk, die Verenigde Koninkryk en die Verenigde State het reeds die nuwe staat erken, terwyl Griekeland, Roemenië, Rusland, Siprus, Slowakye en Spanje dit as onwettig beskou en bang is dit wakker oproer onder hul eie minderheidsgroepe aan. Hierdie lande is nog onseker oor hoe om te reageer.

Die Serwiese premier, Vojislav Kostunica, het die onafhanklike Kosovo ’n "onegte" staat genoem wat gestig is in oortreding van internasionale wette. Serwië weier verdere samewerking met Kosovo en wil sy betrekkinge met lande wat die onafhanklikheid erken, heroorweeg.

Rusland het die Veiligheidsraad van die Verenigde Nasies vir ’n spoedberaad byeengeroep om die situasie te bespreek. Rusland eis maatreëls van Unmik en die NAVO-troepe om die onafhanklikheid ongedaan te maak. Die destydse sekretaris-generaal van die VN, Ban Ki-moon, het in ’n verklaring sy besorgdheid uitgespreek en het gevra "dat afgesien word van enige optrede of verklaring wat die vrede in Kosovo en die omliggende gebied in gevaar kan stel, mense kan oprui tot geweld of die veiligheid in gevaar kan stel".

Op 22 Julie 2010 het die Internasionale Geregshof beslis dat die Kosovaarse onafhanklikheidsverklaring nie in stryd is met die internasionale reg nie.

Bronne

Algemeen

• (en) "Kosovo". Encyclopædia Britannica. Besoek op 5 April 2021.
• (en) "Kosovo". Central Intelligence Agency. Besoek op 5 April 2021.

Geskiedenis

• (en) Malcolm, Noel (1998). Kosovo: A Short History. Macmillan. ISBN 0-333-66612-7.
• (en) Elsie, Robert (2004). Historical Dictionary of Kosova. Scarecrow Press. ISBN 0-8108-5309-4.

Verdere leesstof

• (en) Dušan T. Bataković, The Kosovo Chronicles, Plato Books, Belgrado 1992.
• (en) The Serbs and Their National Interest, N. Von Ragenfeld-Feldman & D. T. Bataković (eds.), SUC, San Francisco & Belgrado 1997
• (en) Kosovo and Metohija. Living in the Enclave, D. T. Bataković (ed.), Institute for Balkan Studies, SASA, Belgrado 2007.
• (en) Dušan T. Bataković, Kosovo. Un conflit sans fin ?, Lausanne, L`Age d`Homme 2008.
• (en) Dušan T. Bataković, Serbia’s Kosovo Drama. A Historical Perspective, Čigoja Štampa, Belgrado 2012.

Eksterne skakels

• (en) Toerisme-inligting oor Kosovo op Wikivoyage

Van Kosovo

• (en) Parlement van Kosovo
• (en) Regering van Kosovo Geargiveer 20 Julie 2010 op Wayback Machine
• (en) President van Kosovo
• (en) Eerste Minister van Kosovo

Van Serwië

• (en) Serwiese Regering van Kosovo-Metohija Geargiveer 22 Januarie 2016 op Wayback Machine
• (en) Serwiese Minister van Kosovo-Metohija

Internasionale organisasies

• (en) VN-missie in Kosovo (Unmik)
• (en) OVCE-missie in Kosovo (OMIK)
• (en) EU-missie in Kosovo (EULEX) Geargiveer 26 Julie 2010 op Wayback Machine
• (en) NAVO-missie in Kosovo (KFOR)