NG gemeente Pondoland

Die NG gemeente Pondoland was 'n gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die huidige gebied van die Sinode van Oos-Kaapland en saam met die NG gemeente Du Plessis 'n vroeë slagoffer van die destydse Nasionale Party-regering se beleid om die tuislande te konsolideer, in dié geval die Transkei, toe blanke plase, waarop gewoonlik NG lidmate gewoon het, uitgekoop is om die tuisland se gebied te vergroot en as 't ware "af te rond". Latere slagoffers was die NG gemeente Greykerk wat op 11 Desember 1983 by die NG gemeente Fort Beaufort ingelyf is, Komga (ingelyf by Stutterheim), Alice (ook ingelyf by Fort Beaufort) en Peddie (ingelyf by King William's Town).

Ds. Daniël Michaelis Christoffel Smit, eerste leraar van Pondoland van 1950 tot sy aftrede in 1956.

Agtergrond

Die NG gemeente Pondoland het op sy dag ongeveer 'n kwart van die hele Transkei-gebied beslaan. Aan die oostekant het dit gegrens aan Natal en aan die suidweste aan die onderloop van die Umzimvuburivier. In sy onderhandelinge met Dingaan het Piet Retief die gebied tussen die Tugela en die Umzimvubu verkry. Later, in die dae van die Kaapse eerste minister Cecil John Rhodes, is die gebied Pondoland by die Kaapkolonie ingelyf.

Die eerste Afrikaners wat hulle in dié deel kom vestig het, was bossaers uit die Oostelike Provinsie. Onder hulle was die vanne Kapp, Ferreira, Mortlock en Du Preez. Later het die Van Niekerks ingetrek, ook aan die oostelike kant, en hulle veral op die handel met die plaaslike swart inwoners toegespits.

Aanleiding tot stigting

Die geestelike bearbeiding van hierdie mense het in 1918 begin toe ds. Lambrecht van die indertydse Umtata, waar reeds in 1890/'91 'n NG gemeente gestig is deur die toedoen van ds. W.A. Alheit van die NG gemeente Dordrecht wat hom die geestelike welsyn van die lidmate in die reservaat-gebiede aangetrek het, saam met die broeder I.P. van Niekerk (bekend as oom Naas Lekkerlag van Mdini) te perd die kronkelende Umzimvubu na die Tabankulu-bos deurreis het om die families Hechter en Ferreira te besoek. In 1920 het ds. Stander van Cedarville saam met die broeder Willie Prinsloo (van Mansfield) met kar en perde 'n reis van ongeveer 110 km onderneem na Mpetsheni, Bizana, waar die broeder S.J. van Niekerk en sy gesin gewoon het. Kort hierna het ds. C.C. Nepgen van Umtata 14 dae lank katkisasie en aanneme op Ndlovu, Bizana, gehou.

Gemeentestigting

Met die stigting van die NG gemeente Kokstad in 1923 het daar ook 'n beter dag vir die mense van Pondoland aangebreek. Ds. M.J. Mey, eerste leraar van Kokstad, kan met reg die baanbreker van die NG Kerk in Pondoland genoem word. Tot in 1948, toe Pondoland sy eerste tree as selfstandige gemeente gee, moes die leraars van Kokstad ook hierdie uitgestrekte deel van die gemeente bearbei.

In Ons gemeentelike feesalbum van 1952 skryf die medewerker van die gemeente Pondoland: "Wat die toekoms van die blanke gemeentes in die Transkei sal oplewer, kan nou nog nie voorsien word nie. Al sou die blankes uit die Naturellegebied al gaande (sic) moet verdwyn en ook die gemeentes, sal daar in elk geval 'n goeie erfenis vir die groeiende Bantoekerk gelaat word."

Die gemeente het op 24 September 1968 ontbind, slegs 20 jaar ná sy ontstaan, waarna lidmate ingeskakel het by die NG gemeente Kokstad. In 1959 was daar byvoorbeeld net 140 belydende lidmate en 37 dooplidmate.

Enkele leraars

• Daniël Michaelis Christoffel Smit, 1950–1956, waarna afgetree
• Alexander Floris Gerber, 1956–1960

Bronne

• Olivier, ds. P.L. (samesteller), 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.