NG gemeente Peddie

Die NG gemeente Peddie was 'n klein gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk met as middelpunt die dorp Peddie in wat teen die einde van die gemeente se bestaan die sogenaamde onafhanklike tuisland Ciskei was.

Agtergrond

Die dorpie Peddie het sy ontstaan te danke aan die Sesde Grensoorlog van 1834 tot 1835. Tydens die oorlog het die Fingoes hulle aan die kant van die nedersetters geskaar en is daar gevrees dat die Xhosas ná die oorlog wraak op hulle sou neem. Die Fingoes is toe in die sogenaamde neutrale gebied tussen die Keiskamma en die Groot-Visrivier geplaas en om hulle te beskerm is in die nabyheid 'n militêre fort gebou ten einde hulle aartsvyande, die Xhosas, weg te hou. Dié fort is in 1835 gebou en Fort Peddie genoem na lt.kol. John Peddie. Hy het 'n leidende rol in die voorafgaande oorlog gespeel.

Lord Charles Glenelg se beleid het bepaal dat alle blanke nedersetters die gebied moes verlaat, maar die garnisoene van Fort Peddie, Fort Willshire en ander is behou. Hoe nodig dié voorsorgmaatreëls was, blyk uit die verrassingsaanval deur die Xhosas op 2 Augustus 1837 op die Fingoes. Die Fingo-hoofman is in die rug gesteek toe hy met die Xhosas onderhandel het en korp. Porter en 10 Fingoes is gedood. Die Xhosas het 400 stuks vee geroof en hulle uit die voete gemaak. Die Fingoes is later in 'n sekere mate hiervoor vergoed deur die koloniale owerheid. Die gevolg was dat die ander Fingoes wat ook na Fort Peddie oorgeplaas sou word, verkies het om liewer na die Transkei te verhuis.

Met die uitbreek van die Sewende Grensoorlog is die Fingoes by Bekastasie, sowat vier myl van Peddie af, aangeval, maar dié keer is die aanvallers verdryf. Op 28 Mei 1846 is Fort Peddie self aangeval, maar deur doeltreffende kanonvuur van die Fort af is die Xhosas se aanval gefnuik. Dit was egter 'n groot slag vir die garnisoen toe 43 konvooiwaens op pad na Fort Trompettersdrift oormeester is.

Ná die beëindiging van dié oorlog het die goewerneur sir Peregrine Maitland by Fort Peddie met die Xhosa-kaptein onderhandel en so is die gebied tussen die Keiskamma en die Groot-Visrivier by die Kaapkolonie ingelyf onder die naam Provinsie Victoria, na die indertydse Britse koningin. Die suidelike deel was die gebied het eers bekendgestaan as Victoria South, maar op 8 Maart 1848 is die landdorsdistrik Fort Peddie gestig. Eers 10 jaar later is die naam van die dorpie na Peddie verander, hoewel dit nog 'n tydjie geduur het voor die naam Fort Peddie in onbruik geraak het. Die noordelike deel van die gebied was van 1847 af as die distrik Victoria-Oos bekend en die magistraatsdorp was Alice.

Die eerste magistraat (die term landdros is eers 'n eeu later ingevoer) was die heer W.M. Eyde. Die dorpserwe is uitgemeet en weldra het behalwe die amptenare ook burgerlike, feitlik almal Engelssprekendes, hulle op die dorpie gevestig. Reeds in 1841 is ander geskiedkundige geboue naas die fort opgerig, waarvan sommige nog tot sowat 50 jaar gelede bestaan het. Die wagtoring, ou militêre hospitaal en die ou kavallerie-barakke is vandag blywende herinneringe aan die Grensoorloë. Met die oorlog van 1851 het daar 'n gevaarlike posisie by Fort Peddie ontstaan toe van die gekleurde soldate teen die blanke offisiere gemuit het. Die blanke soldate kon betyds padgee.

Ná dié oorlog het talle burgers uit Albanie, die distrik waarvan Grahamstad die setel is, en ook Engelse boere hulle in die nuwe distrikte Victoria en Peddie kom vestig. Voorkeur is gegee aan mense wat aan die oorlog deelgeneem het. Onder die Britse intrekkers was daar Edward Driver, Joseph Stirk, Frederick C. Webb en Richard Tainton. Saam met hulle het die Afrikaans-Hollandse burgers hulle intrek geneem. Hulle was die voorvaders van baie van die Afrikaners wat honderd jaar later nog in die gebied gewoon het, maar waarvan die meeste eindelik verhuis het weens die destydse regering se beleid om grond vir vestiging deur Xhosasprekendes in die omringende tuisland op te koop. Onder die tipiese grensfamilies het mense met die vanne Bosch, Koekemoer, Naudé, Erasmus, Goosen en Bezuidenhout getel. Sommige van die Bezuidenhouts stam af van Johannes (Hans) Bezuidenhout, wat sy lewe in die Slagtersnek-rebellie verloor het. Sy twee oorlewende seuns het hulle eers in die gemeente Albanie gevestig. Van hulle nageslag het die steunpilare van die latere gemeentes Victoria (Alice) en Peddie geword.

Danksy sy strategiese ligging op die grootpad van Grahamstad na King William's Town het Peddie toe begin ontwikkel. Die boere in die distrik moes na die dorpie gaan vir hulle sake. Mettertyd het enkele Afrikaanse gesinne hulle dan ook op die dorp gevestig. Die nuwe intrekkers het nog onder die gemeente Albanie (met sy setel op Riebeek-Oos en met Grahamstad as 'n tweede kernpunt) geressorteer. Hulle moes ver ry om hulle kerklike voorregte te geniet; daarom het die NG lidmate van die twee distrikte hul kragte saamgesnoer en by die Ring van Albanie aansoek gedoen om 'n eie gemeente. Die gebruiklike versoekskrif is opgestel en deur lidmate uit beide distrikte onderteken en aan die Ringskommissie voorgelê. Die meeste Hollands-Afrikaanssprekende boere was in die distrik Victoria saamgetrek, maar die lidmate van Peddie het nietemin daarop aangedring dat hulle dorp ook erkenning as kerksentrum kry.

Stigting van gemeente Victoria en Peddie

Die Ringskommissie van Albanie het op 26 November 1862 vergader om oor die versoekskrif te beraadslaag. Die gevolg van die besprekings was dat die nuwe gemeente met die dubbeldoor-naam Victoria en Peddie gestig is. Die naam bewys dat Peddie uit die staanspoor nie as 'n onderdeel van Victoria beskou is nie, maar as 'n (junior) vennoot. Peddie se twee wyke destyds was Bokkraal en Beja. Feitlik van die begin af is Peddie in die sentrale kerkraad van die nuwe gemeente verteenwoordig. Vir die eerste 10 jaar was die gemeente herderloos en moes die konsulente die sakramente bedien. Hulle het nie net die Victoria-deel besoek nie, maar ook Nagmaal en doop op Peddie bedien.

Eers in 1872 het die nuwe gemeente sy eerste leraar in die persoon van ds. Willem Adolph Joubert ontvang. Hy het in die Victoria-deel gewoon, maar huisbesoek in albei dele gedoen. Twee maal per jaar het hy met perdekar na Peddie gekom om hier die Nagmaalviering en doopbediening waar te neem. By dié geleenthede het hy in die Peddie-hotel tuisgegaan omdat daar toe nog nie ander huisvesting beskikbaar was nie. Die dorpie was destyds oorweldigend Engels. Volgens statistiese opgawes van 1867 was al die amptenare van die magistraat tot by die tronkbewaarder Engelssprekend. Die enigste leraar wat in die jaar genoem word, is die Wesleyaanse predikant, ds. W. Halford. Selfs die eerste drie dopelinge op Peddie op 12 Augustus 1863 was nie Afrikaans-Hollands nie, maar Duits, naamlik ene Krull, Burkigt en Dobrowsky.

Victoria en Peddie was ds. Joubert se eerste gemeente. Hy was die regte man op die regte tyd op die regte plek, want die gemeente het so 'n jong man se werkywer en idealisme nodig gehad. Onder sy leiding het albei dele tor hulle reg gekom. Oral waar ds. Joubert predikant was, het hy kerke gebou, soos die sierlike kerkgeboue op Uniondale, Riversdal en in die Noorder-Paarl (die Toringkerk) getuig. Sy eerste bouwerk was op Peddie. Dié kerkie is in 1874 in gebruik geneem, nog voordat Alice se eerste kerk klaar was. Dié kerkgebou, wat later vergroot is, was sy hele bestaan lank die middelpunt van die gemeente se kerklike bedrywighede.

Peddie se NG kerkgebou is in 1874 onder leiding van ds. W.A. Joubert opgerig en ingewy en in 1904 vergroot.

Die Alice-deel van die gemeente het die Wesleyaanse kerkgebou vir die dienste gehuur, maar Peddie het voor 1874, dus vir die eerste 12 jaar van die tweedelige gemeente se bestaan, geen ander gebou gehad nie. Van 1863 het die lidmate hier aan hul eie kerkgebou begin beplan. Op 19 April 1863 het Peddie se diaken G.J. Goosen meegedeel dat 'n erf op Peddie vir die bou van 'n kerk tot die kerkraad se beskikking gestel is. Om die een of ander rede het die bouplanne nie gevorder nie. Eers in 1870 meld Peddie se kerkraadslede dat 'n geskikte stuk grond vir die gebou aangekoop is en in die naam van die gemeente Victoria en Peddie geregistreer is.

Hulle vra die kerkraad se verlof om met 'n boufonds te begin. Dit is toegestaan, maar met die uitdruklike voorwaarde dat Peddie nie aan afstigting moes begin dink nie. Dit was dan ook die eerste voorspooksel van die wantroue wat later jare keer p keer sou kop uitsteek. Die getal lidmate van die verenigde gemeente was in elk geval so min dat daar geen sprake van 'n verdeling kon wees nie. In 1894, 32 jaar ná afstigting, was dit maar nog 425, terwyl baie gemeentes destyds met ver oor die duisend lidmate slegs een leraar gehad het, anders as in latere jare. Die algemene opvatting in albei dele van die gemeente was indertyd dat Victoria en Peddie soos 'n Siamese tweeling was wat, indien hulle geskei sou word, albei sou doodbloei. (Dié opvatting het later geblyk waar te wees, maar so erg was die ontvolking van dié gebied, dat ook 'n verenigde gemeente nie sou kon voortbestaan nie.)

Die bou van die kerkie op Peddie in 1874 het dus nie die eenheid van die gemeente in gevaar gestel nie. Peddie se goeie voorbeeld het Alice net die jaar daarna aangespoor om hul eie kerkgebou te voltooi en in te wy.

Ds. Joubert is, ná 'n kort vakature, in 1879 opgevolg deur ds. B.B. Keet, die vader van die digter A.D. Keet en die teoloog prof. B.B. Keet. Nes sy voorganger het ds. Keet op Alice gaan woon. Daarvandaan het hy Peddie twee maal per jaar vir Nagmaal en doopbediening besoek. Uit die kerkraadsnotule van 2 April 1883 blyk dit duidelik dat Peddie nie meer gelukkig met dié reëling was nie. Veertig Peddie-lidmate het 'n versoekskrif onderteken waarin hulle aandring op vier Nagmaaldienste per jaar, 12 gewone Sondagdienste pleks van net ses en dat elke deel van die gemeente sy eie kerkkas kon aanhou. Laasgenoemde versoek dui daarop dat die Peddie-lidmate gevoel het dat hulle proporsioneel meer tot die sentrale kerkkas bygedra het as die Alice-deel en dat die dienste wat hulle vir dié bydrae ontvang het, nie in verhouding met hul bydrae was nie. Hulle wou naamlik 'n kerkkas opbou uit die surplus wat oorgebly het nadat hulle hul proporsionele deel tot die kerkkas bygedra het. Die Peddie-kerkraadslede was egter ver in die minderheid en daarom is die versoek afgewys. Net 'n beroep is op die leraar gedoen om meer dienste op Peddie te gaan hou, as hy daarvoor kans gesien het. Die notule meld nie wat van die voorstel geword het nie.

Met die kerkraadsvergadering in April 1901 het die kerkraad effens skiet gegee. Aan Peddie is die voorreg verleen dat sy kerkraadslede voortaan op Peddie, pleks van Alice, voorgestel kon word.

Reeds in 1898 is ds. Keet vervang deur ds. J.P. Kriel, stigter van die Jan Kriel-skool op Kuilsrivier, opgevolg. Enkele jare later het Peddie se lidmate weer bewys dat hulle bereid was om opofferings vir hul kerk te doen. Sonder hulp van Alice is die kerkgebou op Peddie in 1904 vergroot nadat die lidmate in daardie deel toegeneem het. Van toe af was daar kort-kort sprake dat Peddie sy verbintenis met Alice wou verbreek. Tussen ds. Kriel en die Peddie-lidmate was daar egter 'n sterk liefdesband en eers ná sy vertrek in 1920 het Peddie sterk begin werk vir 'n selfstandige gemeente.

Stigting van die gemeente Peddie

Op die vergadering van die Ringskommissie het ds. Abraham Faure, die skriba van die Ringskommissie, die volgende gerapporteer: "Dat de leden in 't district Peddie zich als afgescheiden van Victoria Oost hadden verklaard." Die rede was dat die bearbeiding van die Peddie-deel van die gemeente van nie na wense was nie. Die Ringskommissie het hom ten doel gestel om reëlings te tref vir die beter bearbeiding van Peddie. Die kommissie was in 'n penarie, want as Peddie sou wegbreek van Victoria sou laasgenoemde nie as gemeente kon bestaan nie. Daar was in die tyd sprake dat Fort Beaufort moontlik van Greykerk kon afskei en met Alice saamgaan. Daarom is bepaal dat Peddie slegs onafhanklik kon word indien Fort Beaufort by Alice inskakel. In 1920 het Peddie en Alice saam slegs 490 lidmate gehad; daarom was die Ringskommissie se huiwering te verstane en het hulle hul bes gedoen om 'n oplossing te kry wat vir alle partye aanneemlik sou wees.

Op 22 Februarie 1921 het die Ringskommissie onder voorsitterskap van ds. Du Plessis Steyn op Peddie vergader waar hulle 37 van Peddie se lidmate te woord gestaan het. Mnr. P.D. du Toit van Willow Park en mnr. P.D. Erasmus van Southey's Poort was die hoofonderhandelaars namens Peddie en het sterk argumente gevoer oor hoekom 'n afsonderlike gemeente nodig was. Daar was byvoorbeeld geen Sondagskool vir die sowat 150 Afrikaanssprekende leerlinge op Peddie en in die omgewing nie. Daar was ongedoopte kinders van twee tot drie jaar oud en baie bejaardes en ongetroude persone wat nog nie lidmaat van die kerk was nie. Dit word toegeskryf aan die afwesigheid van 'n leraar op Peddie. Die ledetal van Peddie het toe op 175 gestaan, byna die helfte van die gemeente. Op die dorp self het net 14 Afrikaanse gesinne gewoon, terwyl daar baie in die onmiddellike omgewing was. Die Ringskommissie het hierdie argumente gebillik, maar dit as sy plig geag om die aanwesiges daarop te wys dat indien hulle 'n eie leraar wou hê, hulle baie meer as die gebruiklike R300 per jaar sou moes vind. Peddie het kans gesien om dit tot R500 per jaar op te stoot, maar het besef dat hulle moeilik op eie bene sou kon staan. Daarom stel die woordvoerders van Peddie voor dat hulle met Alice sou saamwerk, as hulle 12 dienste pleks van ses kon kry, vier Nagmaalvierings pleks van twee, 'n jaarlikse huisbesoek deur die leraar aan alle lidmate en twee kerkraadsvergaderings per jaar op Peddie.

Met dié voorstelle is die kommissie toe na Alice, waar hulle met 32 belangstellendes onderhandel het. Die mense van Alice het onomwonde gesê dat Alice nie onafhanklik van Peddie kon bestaan nie. Hulle kon net toestemming gee tot Peddie se afskeiding indien Fort Beaufort van Greykerk weggeneem en by hulle aangesny word. Dieselfde dag (23 Februarie 1921) is die Ringskommissie na Fort Beaufort, waar hulle teëspoed teëgekom het. Die verteenwoordigers van die Greykerk wou glad nie daarvan hoor dat Fort Beaufort van hulle afskei en na Alice gaan nie. Vir die geduldige kommissie was daar dus net een uitweg: Alice en Peddie moes een gemeente bly en Alice moes net sorgdra dat aan Peddie se voorwaardes voldoen word.

Toe dit in 1921 lyk of Victoria en Peddie hul verskille uit die weg kon ruim en beter sou kon saamwerk, het die tweedelige gemeente vir ds. J.A. Malhebre beroep. Hy bly ná die afstigting van Peddie nog tot 1937 aan as leraar van die gemeente Alice, toe hy die tweede beroep deur die aanliggende NG gemeente Stockenström aanneem.

Aanvanklik het dit geblyk dat die strydbyl tussen die twee dele begrawe is. Op 16 April 1921 besluit die gesamentlike kerkraad dat die versoeke van Peddie toegestaan word. Die geldelike verpligtinge is as volg aanvaar: Elke deel betaal die helfte van die predikant se salaris, elke deel sorg vir instandhouding van hul eie kerkgebou en Peddie betaal ook 'n derde van die uitgawes wat aan die pastorie verbonde was. Albei partye was in hul skik met die ooreenkoms. Daarop het die hele kerkraad die volgende leraar, ds. J.H. Malherbe, beroep.

Die mooi beloftes en voornemens het egter gou skipbreuk gely. Met die Junievergadering van 1922 vra die Peddie-lidmate om verlof om 'n versoekskrif vir afskeiding op te stel. Daar was destyds weer sprake dat Fort Beaufort by Alice sou aansluit en gevolglik was Alice gewillig om Peddie se versoek toe te staan.

Die versoekskrif is geesdriftig deur Peddie se lidmate geteken en dis tesame met waarborglyste na die Ringskommissie gestuur. Die kommissie het op 22 Februarie 1923 vergader en moes toe weer die turksvy hanteer. Ds. J.J. Wassefall van Pearston het voorgestel dat Peddie kon afskei mits Fort Beaufort by Alice aansluit. Ds. G. de Beer van Adelaide het die voorstel gesekondeer. Die voorstel is met 10 teen vier stemme aanvaar. In die minderheid het ds. J.H. Malherbe (van Alice) en sy ouderling, M.C. Marx, gestem.

Eerste treë

Die vraag is later dikwels gevra of dit 'n wyse besluit was om 'n gemeente met slegs 200 lidmate af te stig. Die sekretarisse van die Armsorgkommissie het dikwels oor hierdie besluit gewonder, want feitlik van die begin af het Peddie om geldelike hulp by die Hulpbehoewende-Gemeentefonds aangeklop. Selfs van Peddie se leraars, soos ds. Hammann, het later die wysheid van die stap betwyfel.

Daar was faktore wat die lede van die ring ten gunste van Peddie laat besluit het. Die deel van die gemeente was feitlik eenparig ten gunste van die skeiding. Die verlede het bewys dat Peddie se mense gewillig was om hul kerk ruimskoots te ondersteun. So het mnr. M.M. Bosch op die waarborglys vir R200 per jaar ingestaan, terwyl mnr. P.D. du Toit vir R100 geteken het. Die gesamentlike gemeente was te groot vir een leraar om ordentlik te bearbei. Intussen het dinge so ontwikkel dat Fort Beaufort bereid was om by Alice in te skakel.

Op 23 Mei 1923 het die Ringskommissie op Peddie vergader om die stigting van 'n afsonderlike gemeente te finaliseer. Eenhonderd en twintig lidmate van Peddie het dié geskiedkundige vergadering bygewoon, 'n treffende bewys van die lidmate se geesdrif. Die eerste kerkraadslede was Barend Erasmus (ouderling), Willem Naudé (ouderling), Stephanus Bezuidenhout (diaken), Petrus du Toit (diaken), Adriaan Ackerman (diaken) en Jan Bosch (diaken). Die naam van die nuwe gemeente sou Peddie wees en die leraar van Alice, ds. Malherbe, is aangewys as die eerste konsulent. Die grenslyne was die fiskale grens tussen die distrikte Victoria en Peddie, aan die Ooste die Keiskammarivier, aan die Suide die see en aan die Weste die Grootvisrivier, maar met enkele afwykings. Die paar plase wes van die Grootvisrivier was die enigste wat van die gemeente Grahamstad aan Peddie toegewys is. In die tyd van ds. Senekal was daar 'n kwessie oor dié plase. Grahamstad was ontevrede omdat Peddie 'n kerkraadslid wes van die rivier gekies het, terwyl Peddie weer gemeen het dat Grahamstad wederregtelik by Peddie se lidmate kollekteer. Die saak is na die Ringskommissie verwys. Mnr. P.D. du Toit, diaken van Peddie, het spesiaal van Stutterheim gekom om ten gunste van Peddie te getuig. Die kommissie het die ou grenslyn van Peddie gehandhaaf, maar bepaal dat mnre. W.S. van der Merwe en Joseph Dunbar hul kerklike voorregte in Grahamstad kon geniet.

Geboue en pastorie

Peddie se kerksaal het die voorblad van Die Kerkbode van 25 Augustus 1937 gehaal.

Toe Peddie in 1923 gestig is, was daar reeds 'n doelmatige kerkgebou en 'n kerksaaltjie van sink, maar nig geen pastorie nie. Die eerste taak was dus om 'n predikantswoning daar te stel. Vir dié doel is 'n gemeentevergadering onmiddellik ná die stigtingsvergadering onder leiding van die konsulent gehou. Dit is die eerste genotuleerde vergadering van die nuwe gemeente. 'n Kommissie van nege lede is gekies om die planne vir die pastorie op te stel en die bouwerk is aan 'n werkende kommissie opgedra. Treffend is dat in elkeen van die kommissie drie Koekemoers gedien het. Dié keer het Johannes Hattingh aangebied om oor die bouery toesig te hou. Verskeie lidmate het aangebied om die bakstene vir die gebou te voorsien. Ander het weer hul wa en osse tot die beskikking van die boukommissie gestel sodat die boumateriaal daarmee vervoer kon word. Dit was 'n belowende begin vir die klein die jong gemeente.

Onder voorsitterskap van mnr. G.S. van Niekerk het die boukommissie met 'n fondsinsameling begin. Daarmee het dit nie so vlot gegaan nie. Die mikpunt was R900, maar op 11 Augustus 1923 moes die voorsitter rapporteer dat hulle slegs R348 in hande het. Daarna het die geld vinniger ingekom, want teen Oktober was daar net R360 kort. Met die bouery kon nie langer gewag word nie en die kerkraad het die tekort uit sy eie vaste fondse aangevul. Die bouery het goed gevorder want met die derde gemeentevergadering (op 2 Februarie 1924) is gerapporteer dat die pastorie klaar was, maar nog R200 moes bestee word aan die omheining van die terrein, buitegeboue en 'n onderaardse tenk vir die bewaring van reënwater. Die kerkraad het weereens die ekstra geld gestem. Die eerste taak van die gemeente is dus met sukses bekroon.

Vrugtelose beroepe

Toe die kerkraad in 1925 'n leraar beroep, het di. C.C. Nepgen en J.F. Hugo ewe veel stemme gekry, maar die lot het op ds. Hugo geval.

Die beroep van 'n vaste leraar was nou aan die beurt. Die konsulent het intussen gesorg dat die vernaamste werksaamhede van die gemeente nie skade ly nie. Vir elke besoek aan Peddie het hy R20 in verhoeding ontvang en vry losies. Die eerste ses kerkraadslede is op 2 Mei 1923 voorgestel. Die diaken P.D. du Toit van Willow Park het in die beginjare 'n belangrike rol gespeel. As korrespondent (skriba-kassier) het hy alle korrespondensie waargeneem, die register aangelê, die geldsake behartig en op Sondae as orrelis sy plek agter die kerkorrel ingeneem wat in 1919 deur prof. P.K. de Villiers ingewy is. En al hierdie dienste het hy sonder vergoeding verrig. Dit was dus 'n groot terugslag vir die gemeente toe hy in die loop van 1927 na Stutterheim verhuis het, vanwaar hy dan ook later sou kom om ten gunste van Peddie te getuig in die saak teen die NG gemeente Grahamstad, soos vroeër vermeld. Met sy vertrek het hy die erf wat hy op Peddie besit het, aan die gemeente geskenk.

Ná die voltooiing van die pastorie het die kerkraad die vrymoedigheid gehad om in Februarie 1924 die eerste beroep uit te bring. Dit was die eerste van 'n lang reeks mislukte beroepe. Eers is ds. M.T.R. Smit van die NG gemeente Ugie beroep en toe ds. A.F. Marais van Namies (die latere Pofadder). Die volgende beroep was op ds. M.J. de Kock van die NG gemeente Grahamstad, weereens tevergeefs. By al hierdie frustrasies kom toe nog 'n groot droogte in September 1924. Moedeloos vra die kerkraad van die Ring verlof om hul vierde beroep uit te stel.

Van Januarie 1925 af is daar 'n nuwe konsulent, ds. J.F. Hugo van King William's Town, aangesien Peddie van toe af onder die Ring van Queenstown val. In daardie maand is ds. F.B. Odendaal van Knysna be roep. Ds. Hugo het dit onder die aandag van die kerkraad gebring dat hulle baie moeilik 'n leraar sou bekom teen slegs R600 per jaar. In verband hiermee lees hy 'n brief voor wat hy van ds. A.D. Lückhoff, die Armsorgsekretaris, ontvang het. Daarin gee ds. Lückhoff te kenne dat die gemeente moontlik hulp uit die Hulpbehoewendegemeente-Fonds kon kry. Daarop is besluit dat as 'n toelaag uit die aard ontvang word, dit by die R600 gevoeg sou word om die salaris sodoende te verhoog. Nietemin het ds. Odendaal nie die beroep aanvaar nie. Op 4 April 1925 vergader die kerkraad weer om 'n leraar te beroep. By die finale stemming het ds. C.C. Nepgen van Umtata en ds. Hugo, die konsulent, ewe veel stemme gekry. Die lot moes beslis en dit val toe op ds. Hugo.

Op die daaropvolgende gewone kerkraadsvergadering het ds. Hugo 'n brief voorgelees van ds. Lückhoff waaruit dit blyk die AAK sal R100 per jaar aan Peddie skenk. Vir die jong gemeente was dit 'n uitkoms. In die jare wat sou volg moes Peddie maar alte dikwels staat maak op die toelaag van die AKK.

Eerste leraar

Eindelik, twee jaar ná die stigting van die gemeente, het Peddie sy eerste leraar gekry. Ds. J.F. Hugo het die beroep aangeneem. In Julie 1925 is ds. Hugo deur ds. C.C. Nepgen van Umtata in sy amp as leraar van Peddie bevestig. Gedurende die eerste 50 jaar van Peddie se bestaan is net drie leraars bevestig, naamlik ds. Hugo in 1925, ds. Hammann in 1935 en eers weer in 1970 ds. C.H. van Wyk.

Op Maandag 6 Julie 1925 hou ds. Hugo sy eerste kerkraadsvergadering as leraar van die gemeente. Vir Peddie kom daar nou heelwat nuwighede. Voortaan sou daar elke Sondag 'n diens in die plaaslike kerkgebou wees, terwyl daar vroeër op die meeste 15 per jaar was, dus skaars een elke drie weke. Die eerste Sondag in die maand sou voortaan as Kerksondag bekendstaan wanneer daar twee dienste sou wees. Die opkoms was gewoonlik goed, maar op die ander Sondae was dit gewoonlik swak omdat daar destyds net 14 Afrikaanse gesinne op die dorp gewoon het. Vaste tye vir doopbediening en Sondagskool is ingestel en bidure vir die dorp en buitewyke is gereël.

Ds. Hugo het hom ook beywer vir die stigting van 'n Christelike Jongeliedevereniging. Die CJV het ongelukkig ná sy vertrek in 1930 doodgeloop. Op 26 September 1926 was daar 'n indrukwekkende gebeurtenis in die gemeente toe 12 mense wat reeds getroud was, as lidmate aangeneem en voorgestel is. Ondanks die gemeente se problematiese finansies, wat gedurig 'n besprekingspunt op kerkraadsvergaderings was, kon die Vrouesendingbond vir ds. Hugo bystaan om sendingwerk te doen. Omdat die NG Kerk vir Peddie voorheen so swak bearbei het, was die Sewendedag-Adventiste en die Volle Evangelie-kerk bedrywig in die gemeente. Die kerkraad kon egter in 1925 meld dat geen NG lidmaat by hulle aangesluit het nie. Daar was destyds, soos in die daaropvolgende dekades, ook byna geen sosiale euwels in die gemeente nie sodat dit in die hele geskiedenis van die gemeente se bestaan amper nooit nodig was om sensuur op 'n lidmaat toe te pas nie.

Ongelukkig het besprekings van geldelike vraagstukke dikwels die betrekkinge in die gemeente vertroebel. In verhouding met sy lidmaattal van sowat 200 was die geldelike las natuurlik swaar. Die Armsorgkommissie het gelukkig altyd 'n sagte plekkie vir Peddie gehad en in 1926 is die toelaag van R100 per jaar opgeskuif na R150, maar in die kerkraad het sommige lede gevoel dat die toelaag vir meer as net die leraar se salaris aangewend moes word.

Die godsdiensverslag van 1927 was minder bemoedigend. Die kerk was steeds vol op Kerksondae, maar andersins betreklik leeg. Die gemeente was nog nie gewoond daaraan om op Goeie Vrydag en Kersfees kerk toe te kom nie. Die eerste Dingaansfees is op 16 Desember 1925 gehou.

Ds. Hugo vertrek

Dit was vir die gemeente 'n groot terugslag toe ds. Hugo in Junie 1927 'n beroep aanneem na die NG gemeente Komga. Op 27 Augustus 1927 het ds. J.P. le Roux, leraar van King William's Town oorgekom om aan ds. Hugo demissie te verleen. Op 1 September het Peddie afskeid van hul eerste leraar geneem. Ook op Komga het ds. Hugo nie lank gebly nie, want in 1930 vertrek hy na Ventersdorp, waar hy bly tot hy sy emeritaat in 1954 aanvaar het. Ds. Jean Francois Hugo was dus net twee jaar en vier maande in die gemeente, maar hy het sy moeilike taak met groot ywer aangepak, hoewel sy tydjie te kort was om regtig die gemeente op te bou. Ná sy vertrek sou dit 'n volle agt jaar duur voordat Peddie sy tweede vaste leraar kon kry.

Al die gemeente se geboue, afgeneem in waarskynlik die 1960's: van links is die kerksaal, die kerkgebou en groot pastorie, met op die voorgrond die klein pastorie waarin ds. en mev. Mentz gewoon het.

Inlywing

Soos die geval met die amper al die ander gemeentes in die Oos-Kaapse grensgebied wat deels of heeltemal binne die latere tuislande van Ciskei en Transkei geval het, het Peddie 'n stadige dood gesterf tot dit uiteindelik ingelyf is by King William's Town.

Greykerk is op 11 Desember 1983 by die NG gemeente Fort Beaufort ingelyf. Dieselfde lot het die NG gemeentes Pondoland (ingelyf by Kokstad), Du Plessis (ingelyf by Indwe), Komga (ingelyf by Stutterheim) en Alice (ook ingelyf by Fort Beaufort) getref.

Bronne

Heese, dr. J.A. 1973. Ned. Geref. Gemeente, Peddie. 50 Jaar Selfstandig 1923–1973. NG Sendingpers.

Enkele leraars

Jacobus Petrus Kriel, 1898–1920 (in kombinasie met Victoria, die latere NG gemeente Alice)
Joel Hendrik Malherbe, 1921–1926 (in kombinasie met Victoria, die latere NG gemeente Alice)
Jean Francois Hugo, 1925–1927
Dirk Pieter Hammann, 1935–1939
Dr. Abraham Coetzee, 1951 tot 1956 (in kombinasie met NG gemeente Alice)