NG gemeente Grahamstad

Die NG gemeente Grahamstad was 'n gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die Oos-Kaapse stad Grahamstad wat op 28 September 1916 van die moedergemeente Albanie afgestig het en op 1 Maart 2000 weer by die moedergemeente ingelyf is, hoewel sowat driekwart van die lidmate in Grahamstad se gemeente was. Met die inlywing het die 21ste oudste gemeente in Suid-Afrika en die sewende oudste in die Sinode van Oos-Kaapland egter bly voortbestaan. Die gemeente Albanie se middelpunt het weliswaar in 2000 Grahamstad geword, maar daar is steeds gereelde dienste op Riebeek-Oos, eertydse middelpunt van Albanie, Fonteinskloof en af en toe op Seven Fountains.

Ds. G.M. Daneel het die Grahamstadse NG kerkgebou se hoeksteen op 17 Maart 1951 gelê. Die argitek was Wynand Louw, of ten minste sy firma.

Voorgeskiedenis

Die gemeente se eerste kerkgebou was dié gebou, wat die kerksaal geword het met die bou van die nuwe kerkgebou. Die houtstoep aan die voorkant is later verwyder.

Met die gemeente se vyftigjarige bestaan in 1966 het die kerkraad dié bordjie laat vervaardig by die plaaslike Grahamstown Potteries Limited.

Suid-Afrika se oudste historiese gedenkwaardigheid staan betreklik naby Grahamstad, naamlik die kruis wat in 1488 by Kwaaihoek, in die huidige distrik Alexandria, deur die groot ontdekkingsreisiger Bartholomeus Dias opgerig is. Hierdie kruis het die oppermag van Portugal langs die suiderkus aangedui, maar terselfdertyd was dit ook 'n simbool van die Christendom wat mettertyd oor die lengte en breedte van die "Donker Vasteland" gedra moes word. Die vroegste spore van 'n Christelike en Westerse beskawing is dus in die Oostelike Provinsie getrap.

Byna drie eeue gaan verby en nou sien begin die ligstrepies van die beskawing hul pad vanuit die Weste na die Ooste vind. Die ossewa en die perd bring die trekkerveeboer na die ongerepte skoonheid van hierdie wilde wêreld en waar hy gaan, word die veeboer op sy eie primitiewe wyse die draer van die Westerse beskawing en die Christelike godsdiens. Sonder keer het die trek ooswaarts gerol. Die Kompanjiesgesag het aan die uitbreiding perk en paal wou stel, maar dit kon hom nie geluk nie totdat uiteindelik in 1775 die Visrivier tot grens verklaar en die streek wat vandag as die distrik Albanie bekendstaan, by die Kolonie ingesluit is. Een van die plase wat hier uitgegee is, was De Rietfontein, waar Lucas Meyer hom gevestig het en hier sou later die dorpie ontstaan wat nou die stad Grahamstad geword het. Juis toe die trekkers hierdie dele bereik, het daar egter ook 'n ander bevolkingstroom na die gesogte Suurveld gevloei. Die twee strome moes noodwendig bots en hierdie ontmoeting van die wit en die swart stroom, gepaard met die koms van 'n derde bevolkingselement, Britse Setlaars van 1820, het aan die verlede van die gebied waarin die Grahamstadse gemeente ontstaan het, sy kenmerkende karakter gegee. In die jare 1811–1812 is die Vierde Grensoorlog gevoer en die Xhosas deur die kragtige optrede van lt.kol. John Graham uit die Suurveld en oor die Visrivier gedryf. In hierdie tyd is daar toe op die verlate plaas van Lucas Meyer 'n dorpie aangelê om as hoofkwartier van die Kaapse Regiment te dien. Ter ere van die dappere Graham het dit die naam ontvang wat dit tans nog het.

Teen 1820 het 'n groot gedeelte van die grond hierlangs nog feitlik onbewoond gelê en dit was deel van goewerneur lord Charles Somerset se planne om die setlaars uit Brittanje hier te plaas. Hierdie beleid en die latere verhuising van 'n groot gedeelte van die Hollandse boere na die verre Noorde, het aan Grahamstad as hoofstad van die Oostelike Provinsie sy eertyds deur-en-deur Engelse karakter gegee sodat daar ook 'n volle eeu sou verloop voordat hier 'n eie gemeente van die NG kerk gestig kon word. Vir sowat tien jaar het die Hollandse boere aan die Vis- en Koenaprivier wat nie die lang reis na Uitenhage en later na Somerset-Oos kon onderneem nie, 'n geestelike heenkome in die Engelse kerke van Grahamstad gevind. 'n Herinnering aan daardie tyd is nog te vind in die huweliksregister van die Katedraal-gemeente waar die eerste huwelik (1823) dié van twee Afrikaners was, terwyl die eerste dopelinge onder die Wesleyaanse gemeente (1822) ook kindertjies van Afrikaanse ouers was.

'n Versoek van die boere wat in hierdie geweste die baanbrekers was, om 'n kerk van hul eie te hê, het in 1826 op die dowe ore van die destydse bewindhebbers geval, maar eindelik is daar in hul lang en diep gevoelde behoefte voorsiening gemaak toe die gemeente Albanie vroeg in 1831 sy beslag gekry het. Alhoewel die eerste kerkraadslede in Grahamstad voorgestel en hul eerste vergadering hier gehou is, het die plaas Mooimeisiesfontein, wat vroeër aan die beroemde Piet Retief behoort het, in 1840 die kerkplaas van die jong gemeente geword. Hier het toe ook die dorpie ontstaan wat sedert 1842 op aanbeveling van dr. Adrian Roux, die hooggeagte leraar van die gemeente vanaf 1842 tot 1882, die naam Riebeek-Oos dra. Interessant is dit dat toe dr. Roux in 1842 sy eerste huisbesoek deur die gemeente gedoen het, hy in Grahamstad slegs twaalf lidmate van die NG Kerk aangetref het. Een van hulle was die weduwee van 'n Afrikaanssprekende en een haar ongetroude dogter, terwyl die ander tien almal met mans van ander kerke getroud was. Daar was dus hier geen enkele manlike lidmaat van die NG Kerk nie. Ofskoon dr. Roux Grahamstad as 'n wyk van sy gemeente besoek het en hy byvoorbeeld tydens die Grensoorloë hier vir die Boerekommando's dienste gehou het, was daar eers teen 1887 in die tyd van sy wakkere opvolger, ds. W.P. Rousseau, sprake van gewone dienste in Grahamstad. Hierdie byeenkomste is in verskillende sale en soms selfs in 'n kamer in 'n losieshuis gehou en is volgens oorlewering deur sowat ses mense bygewoon. Ook is die doop by geleentheid hier bedien en jongmense aangeneem.

Die lede van die kerk in Grahamstad het egter nie stil gesit nie en telkens moes die kerkraad op Riebeek kennis neem van hul verlange na beter en gereelder bearbeiding. So gaan daar byvoorbeeld in Februarie 1894 'n versoekskrif waarin 21 "Leden en Vrienden der Nederduitsch Gereformeerde Kerk" — onder wie verskeie met Engelse name — vra dat die leraar een Sondag per maand dienste in Grahamstad moes kom hou, en indien dit onmoontlik was, dan ten minste een keer per kwartaal op 'n Sondag. Hulle het beloof om die losies en ander onkoste van die leraar te betaal en origens hul pligte teenoor die kerk getrou na te kom. Dergelike versoeke is dikwels herhaal met die klem later op die wenslikheid van die aanstelling van 'n hulpprediker of tweede leraar met Grahamstad as spesiale arbeidsveld.

Lidmate raak ongeduldig

Die NG kerksaal in Grahamstad, soos die kerkgebou ook in Hillstraat, maar 'n blok of wat nader aan die middestad.

Nadat die lede in Grahamstad teen 1904 ongeduldig begin word het met die langsame beweging van die kerkraad van Albanie, veral ook toe die aankoop van die Odd Fellows' Hall vir 'n kerkgebou deur die mat val, word in 1907 die blinde evangelis, die heer David Roux, in Grahamstad geplaas en vir 'n aantal jare het hy ten spyte van sy gebreke 'n geseënde werk gedoen. In 1911 het die Ring ingegryp en 'n oplossing vir die Grahamstad-probleem probeer vind. Die gedagtes het nog al die tyd in die rigting van 'n vaste hulpprediker gegaan. By die vergadering wat die Ringskommissie met die kerkraad gehou het, kon nou berig word dat daar hier 239 siele was wat tot die NG Kerk behoort het, asook 37 studente in die Opleidingskollege en 16 in die Rhodes Universiteitskollege, terwyl daar 42 leerlinge in die publieke skole en 12 in die kloosterskool was.

Die bemoeiinge van die Ring en die lofwaardige ondersteuning van Rings- en ander gemeentes en Christelike verenigings het dit toe moontlik gemaak om 'n beroep uit te bring waardeur aan 'n geordende hulpprediker £250 per jaar vir twee jaar gewaarborg is. "Die kerk het besef dat Grahamstad 'n strategiese punt was. Dit was hier 'n kwessie van die redding van ons armes, die behoud van ons studerende jeug, die troos van ons siekes," het ds. Roelof Johannes de Leeuw Theron jare later geskryf. Die kerkraad was gelukkig om die dienste van hierdie jong leraar te kry met wie se bevestiging op 2 Mei 1913 daar 'n nuwe hoofstuk in die geskiedenis van die NG Kerk hier begin. Meer as een wat die feestelike verwelkoming van die eerste hulpprediker bygewoon het, moes sy verbasing lug oor die groot aantal Afrikaners in Grahamstad en met toegewyde ywer het ds. Theron hom van sy moeilike taak gekwyt om die verstrooide skape van die kudde op te soek en hulle saam te snoer tot 'n eenheid wat sy verpligtinge sou voel en nakom.

Aanloop tot afstigting

Geen wonder dan ook dat daar reeds in September 1914 gerapporteer kon word dat die ou Odd Fellows' Hall in Hillstraat vir £1 200 aangekoop is om as kerkgebou ingerig te word nie, en in Desember van dieselfde jaar is dit opnuut aan die diens van God gewy. Opnuut omdat hierdie interessante en historiese gebou op 30 Maart 1851 ook as kerk in gebruik geneem is en wel deur 'n deel van die Doopsgesinde gemeente wat hulle onder eerw. Alexander Hay van die oorspronklike gemeente afgeskei het. Hierdie waardige leraar is in 1871 oorlede en toe daar teen die volgende jaar weer 'n hereniging van die twee seksies plaasvind, is die gebou aan die Vrymesselaars verkoop wat daar 'n netjiese losie aangebou het wat vir die NG gemeente goeie diens as konsistorie en saaltjie gedoen het. Deur 'n genadige beskikking van God kon die gemeentetjie in 'n kritieke tyd van sy bestaan hierdie ou Godsgebou aankoop en daarin het hulle vergader tot op hierdie dag waar hulle hul nuwe kerk in gebruik neem. Sonder twyfel mag gesê word dat die aankoop van 'n kerkgebou baie daartoe bygedra het om kerklike en nasionale selfrespek by die minderbevoorregte gemeentelede in te boesem.

Intussen het die begeerte na 'n selfstandige gemeente hy die lidmate steeds sterker geword en teen September 1915 was die verwesenliking van hierdie ideaal reeds in sig. Daar moes egter weer 'n struikelblok in die weg gekom het, want in Maart 1916 besluit die kerkraad van Albanie om ds. Theron daarvan te verwittig dat sy werk in Grahamstad aan die einde van daardie kwartaal gestaak moes word, tensy die geldsake anders sou toelaat. Hierdie besluit het waarskynlik die laaste stoot aan die afstigting gegee want op 29 April 1916 word in 'n buitengewone kerkraadsvergadering amptelik daartoe verlof gegee. Die werklike afstigting het op 28 September 1916 plaasgevind wat dan die geboortedag van die gemeente genoem mag word.

Eerste twee leraars

Ds. M.J. de Kock, van 1917 tot 1923 Grahamstad se eerste NG leraar, en daarna tot 1942 die NG gemeente Springfontein in die Vrystaat se tweede leraar.

'n Maand ná die afstigting tree prop. Mattheam Johannes de Kock voor die gemeente op om kort daarna met algemene stemme tot herder en leraar beroep te word. Sy ordening en bevestiging het op 3 Februarie 1917 plaasgevind. Geldelik het dit maar nog steeds moeilik gegaan, maar vir byna sewe jaar het ds. en mev. De Kock die veeleisende gemeente met toewyding bearbei en ywerig voortgebou op die fondamente wat gelê was. Dit was 'n tyd waarin die ledetal aansienlik toegeneem het en groot voorwaartse stappe is gedoen. Onder meer is daar hard gewerk om die kerkskuld te delg en dit het so goed gegaan dat daar selfs aan die moontlikheid van 'n nuwe kerk gedink is. Ook is daarop Port Alfred 'n stukkie grond vir latere gebruik aangekoop.

Ongelukkig het die leraar se gesondheidstoestand sodanig verswak dat hy in 1923 genoodsaak is om sy emeritaat aan te vra. (Later het hy weer tot die bediening toegetree en is op 26 September 1946 te Vanwyksvlei oorlede.) Die vakature het gelukkig nie lank geduur nie. Nog voor die einde van 1923 is ds. Andrew George Murray met algemene stemme beroep en op 3 Februarie 1924, presies sewe jaar ná sy voorganger, bevestig. Ds. Murray was die oudste seun van die alombeminde ds. George Murray, en 'n oom van een van die leraars, ds. George Murray Daneel. Alhoewel die arbeid van ds. Murray in Grahamstad slegs jaar geduur het, het hy baie diep spore in die gemeente nagelaat. As getroue en toegewyde dienskneg van Christus en ook deur sy moedige worsteling met swak gesondheid was hy by alle seksies van die samelewing baie hoog aangeskryf. Onder sy leiding is verskeie veranderings aangebring en die gemeente het vooruit gebeur. Reeds in 1925 is besluit om die ou basaarstelsel deur maandelikse bydraes te vervang en twee jaar later is die pastorie (Markstraat 3) verkoop en die gebou in Markstraat 42 aangekoop. Gedeeltelik deur die milde bydrae van dr. en mev. J.D. Louw kon hier noodsaaklike verbeterings aangebring word wat aan die gemeente sy huidige pastorie gegee het. (Die ander pastorie in Oatlandsweg 1 is in 1949 gebou en met hul aankoms in Desember van daardie jaar deur ds. en mev. Rabie in gebruik geneem.) Verder is daar voorsiening gemaak vir gereëlde dienste en Nagmaal elke drie maande op Port Alfred.

Ná 'n baie geseënde bediening het ds. Murray ernstig siek geword en moes gevolglik in 1928 aftree. Na 'n verblyf van enige jare op Somerset-Oos het hy en sy gesin na Stellenbosch vertrek waar hy op 27 Desember 1935 ná 'n lang lyding oorlede. Tydens die vakature van nege maande wat op die vertrek van ds. Murray gevolg het, is die gemeente eers deur eerw. P.F. Potgieter en toe deur teologiese student J.G.F. van Rooyen (later leraar van onder meer Oos-Londen-Noord) bearbei.

Derde tot vyfde leraars

Ds. Willem Stephanus Conradie, leraar van 1929 tot 1935.

Die kerkraad ten tyde van die nuwe kerkgebou se inwyding. Ds. Rabie sit vierde van links in die voorste ry en ds. Daneel vyfde.

Ds. Adriaan Jacobus van Wijk, leraar van 1940 tot 1946.

Die derde beroep is op prop. Willem Stephanus Conradie, destyds Algemene Sekretaris van die Christen-Studentevereniging uitgebring, en hy is op 1 Junie 1929 hier georden en bevestig. Veral in die eerste jare van ds. Conradie se dienstyd is enige groot voorwaartse stap deur die swaar depressie belet; nogtans het tekens van vordering en bloei nie uitgebly nie. So is die bearbeiding van die lede op Port Alfred byvoorbeeld op 'n vaster voet geplaas, terwyl selfs 'n boufonds daar in die lewe geroep is met die oog op die aanbring van 'n doelmatige saal wat dan ook teen 1942 in die tyd van ds. Van Wyk gebou is. Vir die kerk in Grahamstad is 'n Apollo-orrel teen £284 aangekoop en daar is 'n daadwerklike begin gemaak met die opbou van 'n kerkboufonds van £5 000. Ook het die ledetal in hierdie tyd sterk aangegroei. Die Kerklike Jaarboek vir 1920 stel die getal lidmate op 292, terwyl dit vir 1939 tot 565 gestyg het en in 1951 tot 1 040. In 1930 was daar 120 kinders in die Sondagskool wat in 1940 tot 246 verdubbel het en in 1951 tot 315 toegeneem het. Daar was destyds ook baie verblydende vordering in verband met die werk van die Kindersendingkrans. Nadat hy die gemeente sowat ses jaar gedien het, is ds. Conradie na die Karoo-gemeente Loxton, wat hy in 1941 met die stedelike Rondebosch verwissel het om in 1948 ná nog 'n universiteitsdorp, Stellenbosch, te gaan.

Sy opvolger was ds. Louis Jacobus Heyns, wat in 1938 uit Malmesbury hierheen gekom en ná slegs anderhalf jaar na Colesberg vertrek het. Hy is opgevolg is deur ds. Adriaan Jacobus van Wijk jr., wat vanaf 1940 tot aan die einde van 1945 hier gearbei en toe na Port Elizabeth vertrek het om aan die begin van die volgende jaar opgevolg te word deur ds. George Murray Daneel, wat die beroep na Grahamstad tydens sy werk as Veldprediker by die Suid-Afrikaanse troepe in Italië ontvang het. Nadat prop. Daniel Theodorus du Plessis Moolman 'n paar maande lank as hulpprediker hier gestaan het, is hy beroep en as die eerste medeleraar van die gemeente in Mei 1947 georden en bevestig. Twee jaar later het hy na Port Elizabeth-Sentraal gegaan.

Hierdie vakature is in Desember 1949 deur die aankoms van ds. Daniel Johannes Rabie uit die Transvaalse gemeente Vorentoe gevul. Ds. Henry Charles Hopkins skryf in die brosjure wat uitgebring is met die inwyding van Grahamstad se nuwe NG kerk in 1951: "Miskien meer as die meeste ander gemeentes was Grahamstad vanaf die vroeë jare van sy bestaan geseën met uitstaande persone wat as liefhebbers van die Here Jesus en sy Kerk, ook oor besondere talente en sterk persoonlikhede beskik het. Onder dié wat vandag in die vreugde van die gemeente by die inwyding van hul nuwe kerk deel, mag die naam van die heer Jan Daniel Louw nie verswyg word nie. As seun van die waardige ouderling Tobie Louw, van die Paarl, en 'n neef van ds. A.G. Murray, het hy in 1908 as tandarts na Grahamstad gekom en hom sedertdien ten nouste met al die werksaam-hede van ons gemeente vereenselwig. Vandag nog is hy 'n steunpilaar van die gemeente, en ook 'n geagte en beminde figuur in die hele samelewing."

Die nuwe kerk

Die hoeksteen van Grahamstad se NG kerk.

Ds. en mev. L.J. Heyns en hul kinders. Hy was leraar van 1938 tot 1940.

Ds. D.T. Du Plessis Moolman, leraar van 1947 tot 1949.

Ds. D.J. Rabie, leraar van 1949 tot 1953.

Dr. H.L.N. Joubert, leraar van 1953 tot 1957.

Ds. Hendrik Müller de Vos, leraar van 1957 tot 1959.

Ds. G.D.J. Kruger was leraar hier van 1964 tot 1968. Dié foto van die Kruger-gesin is geneem in sy dienstyd in die NG gemeente Merweville van 1951 tot 1960.

Ds. H.N. Janse van Rensburg was leraar met werkkring militêre diens van 1962 tot 1967.

Ds. J.F. Myburgh, leraar van 7 Desember 1967 tot 1974.

Begin 1947 is die perseel met twee ou geboue op die hoek van Mark- en Hillstraat teen £3 000 met die oog op die bou van 'n nuwe kerk aangekoop. Maar eers drie jaar later het die kerkraad besluit dat die tyd om met die bouwerk te begin, ryp was. Kort daarna is die bekende argitek Wynand H. Louw, van die Paarl, versoek om 'n plan te voorsien en later in die jaar is die uitvoering daarvan opgedra aan die bouaannemer F.P. van Heerden, van Germiston, wat reeds meer as 30 kerkgeboue tot sy krediet gehad het. Op 18 Januarie 1951 is die eerste sooi deur dr. J.D. Louw gespit en die boubedrywighede begin. Die werk het so fluks gevorder dat ds. G.M. Daneel die hoeksteen op 17 Maart 1951 kon lê toe ds. H.C. Hopkins, van Fort Beaufort, die rede gehou het. 'n Skaduwee het oor die bouverrigtinge geval toe oom Ben van Heerden, die bouvoorman wat nie alleen sy werk op baie bekwame wyse gedoen het nie maar ook van die begin af die volste vertroue van die gemeente geniet het, op die aand van 31 Mei plotseling oorlede is. Sy plek is deur J. de Wit geneem en teen die einde van Augustus, dit wil sê in die baie kort tyd van sewe en 'n half maande, was die werk feitlik voltooi. Die gebou van swart en rooibruin sierstene bied sitplek aan ten minste 700 persone. Die banke van die ou kerk is op die galerye gebruik, terwyl die nuwe banke asook die preekstoel van Transvaalse kiaat vervaardig is. Die toringhorlosie en klok wat nog in 'n uitstekende toestand is, kom uit die bekende Tower House in Bathurststraat en is teen 'n baie billike prys verkry. 'n Pyporrel sal is later aangebring. Van die boukoste is reeds met die inwyding sowat die helfte deur die bydraes van die gemeente en hulp van buite byeengebring.

Die inwyding van die nuwe Godshuis op 14 September 1951 was 'n baie belangrike mylpaal in die geskiedenis van ons kerk in Grahamstad bereik. Die verwesenliking van hierdie lank gekoesterde ideaal waarvoor deur die jare gebid en gewerk is, dien as besieling vir die gemeente om met nuwe moed die toekoms in te gaan, aldus ds. Hopkins.

'n Volgende hoogtepunt vir die gemeente was die stigting van die Hoërskool P.J. Olivier in 1956 as eerste Afrikaansmedium-hoërskool in dié oorwegend Engelse stad. Vandag nog bestaan daar 'n besondere band tussen die gemeente en die skool. In 1970 volg die afstigting van die militêre NG gemeente Grahamstad-Grenspos, maar dit is laat in die jare negentig weer by die moedergemeente ingelyf, soos die geval was met byna alle soortgelyke gemeentes in Suid-Afrika en Namibië.

Lidmaattal

Die lidmate in Grahamstad het gou dié op Riebeek-Oos verbysteek. In 1933 was daar in Albanie 420 en in Grahamstad 440 lidmate (66 meer as die totaal 77 jaar later, in 2010). Terwyl Albanie geleidelik gekrimp het (buiten 'n opflikkering in die middel jare negentig) tot 267 lidmate voor moeder en dogter in 2000 verenig het, was daar in die gemeente Grahamstad 1 149 lidmate in 1973, 950 in 1979, 772 in 1985, 820 in 1990, 841 in 1995 en 823 in 2000, die laaste jaar van die gemeente se bestaan. Terwyl die hele Sinode van Oos-Kaapland se lidmate byvoorbeeld van 1990 tot 2000 met 6,7% afgeneem het, het Grahamstad s'n so te sê onveranderd gebly. Intussen is NG gemeente Grahamstad-Grenspos in 1970 van die gemeente afgestig as militêre gemeente, soos trouens die geval was amper oral in Suid-Afrika waar daar 'n militêre basis was (sien Lys van ingelyfde NG gemeentes). Grenspos was egter altyd 'n klein gemeente met byvoorbeeld 89 lidmate in 1973, 95 lidmate en 400 dienspligtiges in 1979, onderskeidelik 120 en 600 in 1985, 67 en 1 112 in 1990 en 87 en 440 in 1995. Kort daarna is die gemeente by Grahamstad ingelyf, sonder enige noemenswaardige uitwerking op laasgenoemde se getal lidmate.

Bruin lidmate deel van gemeente

Ds. Strauss de Jager, reeds sedert 1984 leraar van Grahamstad en vanaf 2000 van Albanie, skryf op die gemeente se webtuiste dat die gemeente altyd pastoraal nou betrokke was by die plaaslike wyk van die Sendinggemeente Stockenström, vroeër die NG gemeente Stockenström. Leraars van Grahamstad het dan ook een maal per maand 'n diens vir dié gemeente se lidmate gehou. Mettertyd het die NG en Sendinglidmate hegte bande gesmee, dermate dat al die lidmate van die gemeente Stockenström in 1990 en '91 lidmate van Grahamstad geword het. De Jager sê: "Ek beskou dit as 'n besliste hoogtepunt van my tyd hier dat hierdie broers en susters (van buurte soos Hooggenoeg, Vergenoeg, Scotts Farm, asook Uitbr 6, 8 en 9) op so 'n mooi en sinvolle wyse kon deel word van die gemeente en ook op voortreflike wyse die Here saam met ons dien. Die groepie was vantevore deel van Stockenström-gemeente, waar die eerste aparte nagmaalsbediening in 1857 ingestel is."

Inlywing

Grahamstad se destyds amper 84 jaar oue gemeente is in 2000 ingelyf by die destyds amper 169 jaar oue NG gemeente Albanie en staan sedertdien as sodanig bekend.

Enkele leraars

• Mattheam Johannes de Kock, 1917–1923
• Andrew George Murray, 1924–1928 (emeriteer; oorlede op 27 Desember 1936)
• Willem Stephanus Conradie, 1929–1935 (leraar van NG gemeente Rondebosch van 1941 tot 1948)
• Louis Jacobus Heyns, 1938–1940
• Adriaan Jacobus van Wyk, 1940–1948 (leraar van NG gemeente Rondebosch van 1949 tot 1958)
• George Murray Daneel, 1946–1953
• Daniël Theodorus Du Plessis Moolman, 1947–1949
• Daniël Johannes Rabie, 1949–1953
• Dr. Hendrik Ludolph Neethling Joubert, 1953–1957
• Hendrik Müller de Vos, 1957–1959
• Dawid Johannes Marais, 1960–1964
• Pieter Kruger Mentz, 1961–1963
• Hendrik Nicolaas Janse van Rensburg, 1962–1967 (werkkring militêre diens)
• Gert Diederik Johannes Kruger, 21 Junie 1964–1968, waarna kapelaan en van 1970 leraar van Grahamstad-Grenspos
• Andrew Pieter du Toit, 11 April 1965–1969
• Jacobus Francois Myburgh, 7 Desember 1968–1974
• Johannes Schabort du Plessis, 31 Januarie 1970–1973
• Christoffel Frans Snyders le Roux, 17 Februarie 1978–1988 (uit die bediening)
• Frederick Strauss de Jager, 27 Januarie 1984 – hede

Bronne

• (en) Bulpin, T.V., 2001. Discovering Southern Africa. Cape Town: Discovering Southern Africa Publications cc.
• (af) Dreyer, eerw. A. 1932. Jaarboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1933, Kaapstad: Jaarboek-Kommissie van die Raad van die Kerke.
• (af) Gaum, dr. Frits (red.), 1989. Jaarboek van die Nederduitse Gereformeerde Kerke 1990. Pretoria: Tydskriftemaatskappy van die Nederduitse Gereformeerde Kerk.
• (af) Hopkins, ds. H.C. 1951. Ned. Geref. Gemeente Grahamstad. Soewenier Program Inwyding van die Nuwe Kerkgebou. 14-16 September 1951.
• (af) Maree, W.L. (red.), 1978. Jaarboek van die Nederduitse Gereformeerde Kerke 1979. Johannesburg: Tydskriftemaatskappy van die Nederduitse Gereformeerde Kerk.
• (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller), 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• (en) Raper, P.E., 1987. A Dictionary of South African Place Names. Johannesburg: Lowry Publishers.
• (af) Small, Mario (samesteller), 2009. Jaarboek van die Nederduitse Gereformeerde Kerke 2010. Wellington: Tydskriftemaatskappy.

Eksterne skakels

• (af) Die gemeente se geskiedenis tot 2013 op sy tuisblad Geargiveer 25 Augustus 2014 op Wayback Machine. URL besoek op 25 Julie 2015.
• (en) Besonderhede oor Feesbrosjure met 50ste bestaansherdenking. URL besoek op 25 Julie 2015.