NG gemeente Greykerk

Die NG gemeente Greykerk was die 86ste oudste gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk en het die dorpies Seymour (jare lank deel van die voormalige tuisland Ciskei) en Balfour, 14 km daarvandaan in die Oos-Kaap, omsluit.

Die Greykerk wat in 1941 opgerig is. Die argitekte was Siemerink en Brinkman. Ds. S.S. Weyers het die hoeksteen op 21 Oktober 1941 gelê. In dieselfde omgewing staan die verwaarloosde ou kerkie en pastorie.

Die ou Greykerk, ingewy in 1862.

Die Greykerk was naby die dorpie Balfour, Oos-Kaap, maar het ook die hele destydse distrik Stockenström ingesluit, waarvan 'n groot gedeelte later deel van die voormalige tuisland Ciskei geword het. Greykerk is in 1983 by Fort Beaufort se NG gemeente ingelyf.

Agtergrond

Ds. Stephanus Salomon Weyers was leraar van die Greykerk van 1938 tot 1942 en voor dit van 1935 af leraar van die NG gemeente Venterstad, eweneens in die Oos-Kaap.

Die kerkgebou, einde 2010.

Ds. Hendrik Petrus van Straten was leraar van die Greykerk van 1928 tot 1938.

Die ou Greykerk soos hy deesdae lyk.

Die hoeksteen van die tweede Greykerk, wat ds. S.S. Weyers op 25 Oktober 1941 gelê het.

Ds. Tobias Izaak van Wyk. Greykerk was in 1912 sy eerste gemeente en hy was ook die eerste leraar van die gemeente nadat dit 'n volle 50 jaar lank as konsulentsgemeente deur die leraars van die NG gemeente Stockenström bedien is. Hy het in 1928 na Excelsior in die Vrystaat vertrek, in 1928 sy emeritaat aanvaar, maar toe van 1931 in Nieu-Bethesda gestaan en ook nog van 1945 tot 1954 in die NG gemeente Rietbron.

Ds. Gideon Nel was leraar van die Greykerk van 1947 tot 1952.

Ds. J.P.N. Prinsloo, leraar van 1952 tot 1960.

Ds. Petrus Arnoldus de Wet was leraar van die Greykerk van 1942 tot 1947 en weer van 1960 tot 1962.

Nadat die Britse regering van die Kaap dit reggekry het om die Xhosa-hoofman Macomo uit sy woongebied in die vrugbare valleie van die Katrivier en sy bolope te verdryf, het kaptein (later sir) Andries Stockenström, destyds kommissaris-generaal van die oostelike distrikte van die Kaapkolonie, op die gedagte gekom om hierdie ontruimde distrikte aan kleurlinge uit die sendingstasies Theopolis en Bethelsdorp te gee. Dit was die oorsprong van die geskiedkundige Katriviernedersettings wat as buffer tussen die blanke grensbewoners en die Xhosas moes dien en wat in 1844 as distrik die naam van sy stigter, Stockenström, ontvang het.

In 1830 is eerw. William Ritchie van die Londense Sendinggenootskap se Tjumie-sendingstasie deur die regering aangestel om in die nedersetting te arbei en enkele jare later het sy werkkring 'n gemeente van die NG Kerk, die latere NG gemeente Stockenström, geword. Dit het egter tot 1848 Balfour geheet, na die woonplek van die leraar.

Blanke nedersetting

In die Agtste Grensoorlog (1850 – '51) het 'n gedeelte van die gekleurdes van die Katrivier hulle aan die kant van die Xhosa-aanvallers geskaar, sodat hulle grond verbeurd verklaar is en aan blankes uitgegee is. 'n Ruk lank het dié blanke intrekkers saam met die Kleurlinge onder die bearbeiding van ds. Thomson gestaan, maar reeds in 1855 het hulle hul ontevredenheid te kenne gegee omdat hulle saam met die Kleurlinge die Nagmaal moes geniet (destyds nog uit een gemeenskaplike Nagmaalsbeker) en daar geen blanke kerkraadslede gekies is nie. Wat die laaste grief betref, was die kerkraad bereid om toe te gee, maar oor eersgenoemde wou hulle geen konsessie maak nie. Die Ring het die handelswyse van die kerkraad goedgekeur, maar terselfdertyd by hulle aanbeveel om een of meer tafels "voor de nieuwe of blanke leden" te bedien. Al die blankes het nie met dié reëling geneë geneem nie en in Februarie 1860 het hulle besluit om hulle eie kerk op te rig waarin ook die Engelse van die distrik 'n heenkome kon vind.

Afstigting

'n Komitee wat die saak moes behartig, het in dieselfde jaar 'n memorie voor die Ring gelê met die versoek om 'n afsonderlike gemeente uit te maak, maar gee as enigste motief aan dat die bestaande kerkgebou te klein was. Die Ring het dit nie as voldoende rede vir afstigting beskou nie, maar die saak is verder ondersoek en in 1862 is daar toe uit Stockenström 'n gemeente vir die blankes gestig, sover bekend die eerste en enigste maal dat blankes uit 'n oorwegend bruin kerk afgestig het.

Eers is besluit om die kerk wat reeds in Julie 1862 ingewy is en wat dekades lank nog as kerksaal sou dien, "Sir George's Dutch Reformed Church" te noem, maar later is dié naam deur "Greykerk" vervang, albei ter ere van die gewilde Kaapse goewerneur sir George Grey, wat die kerkplaas aan die gemeente geskenk het.

Eerste eie leraar

'n Volle 50 jaar lank is die gemeente as konsulentsgemeente deur die leraars van Stockenström bedien. Eers in 1912 is ds. Tobias Izaak van Wyk tot eerste eie leraar van Greykerk bevestig en hy is opgevolg deur di. H.P. van Straten (1928 – '38), S.S. Weyers (1938 – '42), P.A. de Wet (1942 – '47), Gibeon Nel en andere. Die gemeentegrense was dieselfde as dié van die distrik en gemeente Stockenström. Die kerkgebou en pastorie het nie op die hoofdorp, Seymour gestaan nie, maar op 'n plaas van amper 140 ha naby die dorpie Balfour aan die voet van die skilderagtige Katberg, in die middel van die distrik, by die spoorwegstasie Katberg en aan die latere R67 tussen Fort Beaufort en Queenstown.

Ds. P.A. de Wet

Petrus Arnoldus De Wet (6 Junie 1903 – 23 Februarie 1992) is gedoop op 26 Julie 1903 op Lichtenburg. Hy word in 1934 gelegitimeer en dien agtereenvolgens in die volgende gemeentes: Christiana (1935), Duplooysburg (1937), Greykerk (1942), Queenstown (1947), Kerkenberg (1949), Willowmore (1953), Bedelia (1956), Greykerk (1960), Potchefstroom-Noord (1962) en Ventersdorp-Oos (1966). Hy aanvaar sy eerste emeritaat in 1969 maar aanvaar ’n beroep in 1973 na Dwaalboom. Op 25 Januarie 1976 aanvaar hy sy tweede emeritaat. Hy woon voor sy dood op Magaliesburg. Twee kinders is uit sy huwelik in 1933 met Cornelia Hester van Rooyen gebore op Winburg op 6 Maart 1914.

Inlywing

Soos die geval met die amper al die ander gemeentes in die Oos-Kaapse grensgebied wat deels of heeltemal binne die latere tuislande van Ciskei en Transkei geval het, het Greykerk ophou bestaan en is dit op 11 Desember 1983 by die NG gemeente Fort Beaufort ingelyf. Dieselfde lot het die NG gemeentes Pondoland (ingelyf by NG gemeente Kokstad), Du Plessis (ingelyf by Indwe), Komga (ingelyf by Stutterheim), Alice (ook ingelyf by Fort Beaufort) en Peddie (ingelyf by King William's Town) getref.

Die omgewing om Blinkwater, Buxton, Hertzog, Balfour, Katberg en Seymour was ’n vooruitstrewende landbougebied gedurende die 1940's tot 1960's. Boere het veral met lemoene en tabak geboer. Daar was selfs twee groot sitruspakhuise in die omgewing en heelwat van die sitrusproduksie is daarvandaan uitgevoer. Hierdie gebied het buite die stamgrond van die destydse Ciskei geval. Gedurende die 1970's het die owerheid van Ciskei, toe nog nie "onafhanklik" nie, aanspraak op gebiede binne die gemeentegrense gemaak. So is dit vroeg in die 1980's by Ciskei, wat in 1981 "onafhanklik" geword het, ingelyf. Die wit boere en hul gesinne moes die gebied verlaat en die Greykerk het ontbind. Die Suid-Afrikaanse regering het die NG Kerk vir die verlies van die Greykerk-eiendom vergoed. ’n Gedeelte van die geld is gebruik om akkommodasie vir van die Greykerk-lidmate in Huis Corrie Dreyer-ouetehuis op Adelaide te bou. Die res van die geld is belê sodat die lidmate verder finansieel ondersteun kon word.

Nagevolge van Sinodebesluit van 1857

Die NG Sinode van Oos-Kaapland skryf die Kaapse Sinode van 1857 het besluit – "vanweë die swakheid van sommige" – na aanleiding van die blanke lidmate van Stockenström se beswaar, dat gemeentes wat uit die heidene opgerig word hulle Christelike voorregte in 'n afsonderlike gebou of gestig kon geniet. "Dit is uiters belangrik om raak te sien dat hierdie geen prinsipiële besluit tot afsonderlike kerkvorming was nie. Immers begin die besluit met die uitspraak: 'De Synode beschouwt het wenschelijk en schriftmatig, dat onze ledematen uit die Heidenen in onze bestaande gemeenten opgenomen en ingelijfd worden, overal waar zulks geschieden kan.' Veel eerder moet dit as 'n ordereëling gesien word, beskou as in die beste belang van 'de bevordering van de saak van Christus onder de Heidenen'. Ongelukkig het hierdie besluit tog die weg tot afsonderlike kerkontwikkeling gebaan." En verderaan: "Die verdere (ongelukkige) verloop van die geskiedenis is bekend: in 1881 word die NG Sendingkerk gestig, in 1910 die (swart) NG Kerk in Afrika, en in 1968 die (Indiër) Reformed Church in Africa."

Enkele leraars

• Tobias Izaak van Wyk, 1912–1928
• Hendrik Petrus van Straten, 1928–1938
• Stephanus Salomon Weyers, 1938–1942
• Petrus Arnoldus de Wet, 1942–1947, 1960–1962
• Gideon Nel, 1947–?
• Joachim Petrus Nicolaas Prinsloo, 1952–1960
• Christoffel Frans Snyders le Roux, 24 Februarie 1968–1974 (waarna Kuruman en NG gemeente Grahamstad, 1978–1988, en toe uit die bediening)
• Isak Marthinus Stephanus Joubert, 1975–1981 (uit die bediening)
• André Johan de Villiers, 1980–1983 (laaste leraar)

Sien ook

• Lys van ingelyfde NG gemeentes

Bronne

• (af) Verhaal van die Sinode van Oos-Kaapland.
• (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller), 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• (en) Raper, P.E., 1987. Dictionary of South African Place Names. Johannesburg: Lowry Publishers.

Eksterne skakels

• Ben du Toit oor onder meer die oorsprong van kerkapartheid^{[dooie skakel]}.
• Die kerkgebou soos hy gelyk het in 2008. Geargiveer 29 Oktober 2015 op Wayback Machine
• Die kerkgebou, ou kerkgebou en pastorie op artefacts.co.za
• Besonderhede oor 'n gedenkboek oor die gemeente op Google Books