Wikipedia

Seekoei

Groot soogdier in Afrika

Die seekoei (Hippopotamus amphibius) is 'n groot, oorwegend plantetende Afrika-soogdier, een van slegs twee bestaande spesies in die familie Hippopotamidae (vanaf Grieks: ἱπποπόταμος hippopotamos, waar hippos "perd" en potamos "rivier" beteken). Die naam "seekoei" was reeds by die Nederlandse volksplanting in Suid-Afrika deel van die Koloniaal-Nederlandse taalskat, soos opgeneem in die Daghregister van Jan van Riebeeck[3] (as zeekoe op 26 Oktober 1652) en die Duitse snydokter Johann Schreyer se reisverhaal, Neue Ost-Indianische Reisz-Beschreibung (1681).[4] Die ander spesie is die pigmie-seekoei.

Seekoei
Hippopotamus amphibius
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:
Animalia
Filum:
Chordata
Klas:
Mammalia
Superorde:
Cetartiodactyla
Orde:
Artiodactyla
Familie:
Hippopotamidae
Genus:
Hippopotamus

Linnaeus, 1758
Spesie:
H. amphibius
Binomiale naam
Hippopotamus amphibius
Linnaeus, 1758[2]
Verspreiding van die seekoei in die verlede (rooi) en hede (groen)[1]

Die seekoei is halfwaterliewend en woon in groepe van vyf tot veertig diere in riviere en mere in Afrika suid van die Sahara. Bedags verkoel hy homself deur in die water of modder te bly. Voortplanting en geboorte gebeur ook hier; met territoriale bulle wat waghou oor hulle stukkie water. Die diere verskyn teen skemer aan wal om gras te vreet. Hoewel groepsverband en -gebied in die water geld, wei seekoeie alleen op land, sonder beskerming van grondgebied.

Alhoewel hulle op varke en ander gelyktonige hoefdiere lyk, is hul naaste bestaande familie die setaseë (walvisagtiges, soos tornyne, bruinvisse, walvisse, ensovoorts). Die gedeelde voorvader van die walvisse en seekoeie het ongeveer sestig miljoen jaar gelede van die ander gelyktonige hoefdiere afgeskei. Die vroegste bekende seeikoeifossiele, van die genus Kenyapotamus in Afrika, dateer terug na ongeveer 16 miljoen jaar gelede.

Die seekoei is herkenbaar aan sy vaatjievormige borskas, enorme bek en tande, haarlose liggaam, stompiebene en geweldige grootte. Dit is ongeveer dieselfde grootte as die witrenoster; slegs olifante is deurgaans swaarder. Ten spyte van die bonkige vorm en kort bene kan 'n seekoei maklik vir 'n mens weghardloop (of stormloop). Teen kort afstande is 'n snelheid van 48 km per uur aangeteken, veel vinniger as 'n olimpiese naelloper. Die seekoei word beskou as Afrika se gevaarlikste soogdier en is van die wêreld se aggressiefste diere. Daar is nog 'n geskatte 125 000 tot 150 000 seekoeie regdeur Afrika (suid van die Sahara) oor, met die grootste bevolkings in Zambië (40 000) en Tanzanië (20 000–30 000).[1] Hulle bly bedreig as gevolg van wildstropery, vir hul vleis en ivoorslagtande, en as gevolg van die verlies van hul habitat. Hulle word deur die IUBN geklassifiseer as 'n kwesbare spesie.

Taksonomie en oorspronge

wysig
 
'n Seekoei in die ISimangaliso-vleilandpark, Suid-Afrika

Seekoeie is kuddediere, en leef in groepe van tot veertig diere saam; so 'n groep word 'n trop genoem. 'n Manlike seekoei staan as "bul" bekend, 'n vroulike dier as 'n "koei" en 'n kleintjie as 'n "kalf".

Die seekoei is die voorbeeldgenus van die familie "Hippopotamidae". Die pigmie-seekoei is van 'n ander genus, óf Choeropsis óf Hexaprotodon. Sommige taksonome groepeer die seekoei en die anthracotheres of "steenkoolgediertes" ('n familie uitgestorwe seekoei-agtige hoefdiere) saam in die superfamilie Anthracotheroidea of Hippopotamoidea.

Daar blyk vyf subspesies van seekoeie te bestaan, wat onderskei word deur die morfologiese verskille tussen hulle skedels en die geografiese verskille tussen hulle habitats.[5]

  • H. a. amphibius – (die benoemde subspesie) wat voorkom of voorgekom het vanaf Egipte, waar hulle tans uitgesterf is, af met die Nylrivier langs tot by Tanzanië en Mosambiek.
  • H. a. kiboko – wat voorkom in die Horing van Afrika, in Kenia en Somalië. Kiboko is die Swahili-woord vir seekoei. Hulle het breër neusvleuels en 'n holler gebied tussen die oogkaste.
  • H. a. capensis – wat voorkom vanaf Zambië tot by Suid-Afrika. Hulle het die platste skedel van die spesie.
  • H. a. tschadensis – wat dwarsdeur Wes-Afrika tot by, soos die naam suggereer, Tsjad voorkom. Hulle het 'n gering korter en wyer gesig, met prominente oogkaste.
  • H. a. constrictus – wat voorkom in Angola, die suidelike gedeelte van die Demokratiese Republiek van die Kongo en Namibië. Hulle is vernoem na die dieper vernouing reg voor die oogkas.

Hierdie voorgestelde subspesiebenaming is nog nooit wyd gebruik nie of bekragtig deur bioloë wat op grondvlak daarmee werk nie; die morfologiese verskille soos beskryf is só klein dat dit die resultaat kan wees van eenvoudige verskille in onverteenwoordigende monsters.[6] Daar is egter nou genetiese analise op die voorkoms van drie van hierdie beweerde subspesies gedoen. In 'n studie wat die mitokondriale DNS van velbiopsies vanuit 13 verskillende steekproefnemingsplekke ondersoek het, is die genetiese diversiteit en struktuur tussen seekoeibevolkings dwarsoor die kontinent oorweeg. Die skrywers van die studie het lae, maar statisties betekenisvolle genetiese differensiasie gevind tussen H. a. amphibius, H. a. capensis, en H. a. kiboko. H.a.constrictus en H.a.tschadensis is nie soortgelyk ondersoek nie.[7][8]

Klassifikasie

wysig
 
Die skedel van 'n seekoei. Let op die groot slagtande wat gebruik word om te veg

Seekoeie word tesame met ander gelyktonige hoefdiere geklassifiseer tot die orde Artiodactyla. Ander lede van hierdie orde sluit kamele, beeste, takbokke en varke in, alhoewel die seekoeie nie naby verwant is aan die ander spesies nie. (Die ou Grieke het die seekoei as verwant aan die perd beskou.) Tot en met 1985 het natuurkenners die seekoei geskakel met die vark, omdat hulle soortgelyke kiestandpatrone het. Nuwe getuienis, aanvanklik eers vanaf bloedproteïene en toe vanaf die gebied van molekulêre filogenie (die bestudering van molekules om 'n dier se evolusionele verwantskappe te identifiseer)[9] DNS[10] en die fossielgeskiedenis toon aan dat die seekoei se naaste bestaande verwantskap met die setaseë (walvisagtiges) is.[11][12] Seekoeie het meer in gemeen met die walvis as met ander gelyktonige hoefdiere soos die vark, omdat die gesamentlike voorvader van die seekoei en die walvis afgeskei het van die herkouers en die ander gelyktonige hoefdiere. Alhoewel die twee dus mekaar se naaste bestaande naasverwante is, het hul stamlyne van mekaar afgeskei kort nadat hulle gesamentlike voorvader van die res van die gelyktonige hoefdiere afgeskei het.[10][13]

Evolusie

wysig
 
Anthracotherium magnus en Elomeryx armatus, twee "steenkoolgediertes" (na aanleiding van die steenkoollaag waarin fossieloorblyfsels gevind is) van die Oligoseen-era het reeds ooreenkomste met die hedendaagse seekoei gehad

Die mees onlangse teorie aangaande die oorsprong van die seekoeifamilie postuleer dat seekoeie en walvisse 'n gemeenskaplike halfwaterliewende voorsaat gehad het wat ongeveer 60 miljoen jaar gelede afgeskei het van die ander gelyktonige hoefdiere.[10][11] Hierdie veronderstelde voorsaat het waarskynlik ongeveer 54 miljoen jaar gelede in twee verskillende takke vertak.[9] Een vertakking sou ontwikkel in setaseë en het waarskynlik ongeveer 52 miljoen jaar gelede begin met die eerste oerwalvis, die Pakicetus, asook ander vroeë walvisvoorsate, bekend as die "Archaeoceti", wat op sy beurt uiteindelik sodanig by water aangepas het dat die setaseë feitlik volledig-waterliewend geword het.[13]

Die ander vertakking het die "anthracotheriidae" geword, 'n groot familie diere met vier pote, waarvan die vroegste, gedurende die laat-Eoseen-epog, sou gelyk het na maer seekoeie met relatief klein, nou koppe. Al die vertakkings van die "anthracotheriidae", behalwe die seekoei, het uitgesterf sonder om nasate voort te bring.[11]

'n Rowwe evolusie kan egter nagespoor word vanaf die Eoseen- en Oligoseenspesies, Anthracotherium en Elomeryx, na die Mioseen-"steenkooldiere" Merycopotamus ("rivierherkouer") en Libycosaurus ("akkedis van Libië"). Merycopotamus, Libycosaurus en al die ander seekoeiagtiges het waarskynlik 'n enkele voorvader gehad en Libycosaurus was die naaste verwant aan die seekoei. Hul voorsaat sou ongeveer 20 miljoen jaar gelede in die Mioseen-epog geleef het. Die laaste "steenkooldier"-spesie het tydens die Plioseen-epog uitgesterf.[14] Die seekoeigroep is dus diep binne-in die familie Anthracotheriidae ingebed. Die oudsbekende seekoeiagtige dier is die genus Kenyapotamus wat 16 tot 8 miljoen jaar gelede in Afrika voorgekom het. Dié seekoei het waarskynlik in Afrika ontspring en alhoewel die spesie op een tydstip verspreid oor Asië en Europa voorgekom het, is daar nog nooit enige seekoeioorblyfsels in die Amerikas ontdek nie. ('n Hele paar steenkoolgedierte-genera het wel na Noord-Amerika geëmigreer tydens die vroeë Oligoseen-epog.) 'n Voorsaat van die hedendaagse seekoei, die Archaeopotamus, het ongeveer 7,5 tot 1,8 miljoen jaar gelede in Afrika en die Midde-Ooste voorgekom.[15]

Alhoewel die fossielrekord van die seekoei nog nie duidelik is nie, het die twee hedendaagse genera Hippopotamus en Choeropsis (Grieks: "varkagtig") (soms bekend as Hexaprotodon) (Grieks: "ses voortande") dalk so lank gelede as 8 miljoen jaar gelede uiteengeloop.[14][15]

Uitgestorwe spesies

wysig
 
Hippopotamus gorgops ("Gorgoonse oog-rivierperd") het besondere hoë oogkaste gehad. Hulle het in Europa voorgekom, maar het uitgesterf voor die laaste Ystydperk

Tot drie spesies van die Malgassiese seekoei het op Madagaskar uitgestorwe geraak gedurende die Holoseen-epog, waarvan een binne die laaste millennium. Die Malgassiese seekoei was kleiner as die hedendaagse seekoei, waarskynlik as gevolg van insulêre dwerggroei (die proses en toestand van grootteverkleining van groot soogdiere wanneer die geenpoel beperk is tot 'n baie klein omgewing, soos 'n eiland.)[16] Fossielgetuienis bewys dat vele van die Malgassiese seekoeie gejag is deur die mens en dat dit waarskynlik 'n rol gespeel het in hul uiteindelike uitsterwing.[16][17] In 1976 het inwoners van 'n dorpie in Madagaskar 'n lewende dier beskryf wat 'n Malgassiese seekoei kon wees; geïsoleerde diere van die spesies oorleef dus dalk nog in afgeleë plekke op die eiland.[18]

Twee ander spesies seekoei, die "Europese seekoei" (H. antiquus) en die Hippopotamus gorgops, het dwarsdeur kontinentale Europa en die Britse Eilande voorgekom. Altwee spesies het voor die laaste Ystydperk uitgesterf. Voorsate van die Europese seekoei het op talle eilande van die Mediterreense See beland tydens die Pleistoseen-epog en insulêre dwerggroei ondergaan.[19]

Dié dwergseekoeie was te vind op Kreta ("Hippopotamus creutzburgi"), Siprus, (H. minor), Malta (H. melitensis) en Sisilië (H. pentlandi). Die dwergseekoei van Siprus het die langste oorleef, tot die einde van die Pleistoseen- of vroeë Holoseen-epog. Die argeologiese bevindings van die opgrawings by "Aetokremnos" op Kreta veroorsaak steeds volgehoue debat of die spesie die mens raakgeloop het en of die mens tot hul uitsterwing bygedra het.[20][19]

Beskrywing

wysig
 
'n Seekoei in Lissabon se dieretuin

Seekoeie is van die grootste bestaande soogdiere in die wêreld. Omdat hulle so enorm groot is, is dit moeilik om seekoeie in die natuur te weeg. Die meeste massaskattings spruit vanaf uitskietveldtogte wat in die 1960s plaasgevind het. Die gemiddelde massa vir bulle is tussen 1500–1800 kg. Koeie is kleiner as bulle, met 'n gemiddelde massa van tussen 1300–1500 kg.[6] Ouer bulle weeg nog swaarder, met massas van 3200 kg en soms 3600 kg.[21] Seekoeibulle hou aan met groei dwarsdeur hul lewens, terwyl koeie hul maksimum massa teen ouderdom 25 bereik.[22]

Die lengte van seekoeie is gemiddeld 3,5 meter en hulle het 'n skouerhoogte van 1,5 meter. Die reikwydte van seekoeigroottes oorvleuel met dié van die witrenoster en aangesien verskillende metingstelsels gebruik word, is dit nie duidelik watter een van die twee die naasgrootste landdier (ná die olifant) is nie. Ten spyte van hul grootte kan seekoeie vir 'n paar honderd meter lank snelhede van tussen 30 km/uur tot 50 km/uur bereik.[6]

 
'n Seekoeibul op land in die Ngorongoro-krater, Tanzanië

Die seekoei se leeftyd strek tussen 40 tot 50 jaar.[6] Donna die seekoei was die oudste lewende seekoei in aanhouding. Sy het in die Meskerparkdieretuin in Evansville, Indiana, gewoon en 57 jaar oud geword op 15 Julie 2008.[23][24] Die oudste bekende seekoei, Tanga, het in München, Duitsland gewoon. Sy is in 1995 op die ouderdom van 61 jaar dood.[25]

 
'n Skets van 'n seekoeiskelet

Die oë, ore en neusgate van die seekoei is hoog geplaas op die dak van die skedel. Dit laat toe dat hulle feitlik ten volle onder die water en modder van die tropiese riviere kan bly ten einde koel te bly en sonbrand te voorkom. Die struktuur van hul skelet is 'n aanpassing by hul rivieroewerleefstyl. Hulle algemene anatomiese struktuur is graviportaal (met kort, massiewe ledemate), om die diere se enorme massa te kan dra. Seekoeie het klein pote in vergelyking met ander groot landdiere, omdat die water hul gewig help verlig. Soos talle ander waterlewende diere het seekoeie min liggaamsbeharing.[6]

 
Die oog van 'n seekoei in die San Francisco-dieretuin

Hul vel skei 'n natuurlike rooi sonskermstof af, waarna soms verwys word as "bloedsweet", maar dit is nie bloed of sweet nie. Alhoewel die afskeiding aanvanklik kleurloos is, verander dit binne minute na 'n oranje-rooi kleur en later na bruin. Twee verskillende hoogs-suurvormende pigmente is in hierdie afskeiding geïdentifiseer: "rooi pigment-seekoeisweetsuur" en "oranje pigment-norseekoeisweetsuur". Die seekoeisweetsuur inhibeer die groei van siekteveroorsakende bakterieë, wat geloofwaardigheid verleen aan die teorie dat die sweetafskeiding 'n antibiotiese uitwerking het. Die ligabsorbsie van altwee pigmente bereik sy piek in die ultraviolet-area, wat dit dan as sonskerm laat werk. Alle seekoeie, ten spyte van verskillende diëte, skei die stowwe af, wat dit laat lyk of voedsel nie die bron van die pigmente is nie. Dit skyn of die diere die pigmente vervaardig vanaf proteienvoorlopers, soos die aminosuur tirosien.[26]

Verspreiding

wysig

Voor die laaste Ystydperk was Hippopotamus amphibius wydverspreid in Noord-Afrika en Europa. Die seekoei kan wel in kouer weersomstandighede lewe, mits die water nie in die winter vries nie. Die spesie het algemeen voorgekom in die Nylgebied van Egipte tot in die periode van opgetekende geskiedenis, maar is sedertdien uitgeroei. Plinius die ouere skryf dat in sy era die beste plek in Egipte om seekoeie te vang in die Saïs was;[27] die dier kon steeds raakgeloop word langs die Damietta-tak van die Nyl na die Arabiese inval in 639. Hedendaags kom seekoeie steeds voor in die riviere en mere van Uganda, Soedan, Somalië, Kenia, die noordelike gedeelte van die Demokratiese Republiek van die Kongo en Ethiopië, weswaarts deur Ghana na Gambië toe, en ook in Suider-Afrika (Botswana, die Republiek van Suid-Afrika, Zimbabwe en Zambië). 'n Afsonderlike bevolking bestaan ook in Tanzanië en Mosambiek.[6]

Bewaringstatus

wysig
 
Die seekoeijag (1617), deur Peter Paul Rubens

Genetiese analise toon aan dat die seekoei 'n bevolkingsontploffing gehad het in Afrika tydens of net ná die Pleistoseen-epog, wat toe te skryf is aan 'n vermeerdering in wateroppervlakte teen die end van daardie era. Hierdie bevinding het belangrike bewaringsimplikasies aangesien seekoeibevolkings dwarsoor die Afrika-kontinent huidig bedreig word deur die verlies van toegang tot water.[7] Seekoeie word ook gereeld die slagoffers van ongereguleerde verminderingsprojekte of veediefstal. 'n Verdere bewaringsuitdaging is om die genetiese diversiteit te bewaar ten einde die veiligheid van die spesie te verseker. In Mei 2006 is die seekoei op die Internasionale Unie vir die Bewaring van die Natuur en Natuurlike Hulpbronne (IUBN) se Rooilys identifiseer as 'n verwondbare spesie, met 'n geskatte bevolking van tussen 125 000 en 150 000 seekoeie, 'n afname van tussen sewe en twintig persent sedert die IUBN se 1996-opname.[1]

Die seekoeibevolking het sy mees dramatiese vermindering beleef in die Demokratiese Republiek van die Kongo.[28] Die bevolking in die Virunga Nasionale Park het geval tot net 800 of 900 diere van ongeveer 29 000 in die middel sewentigerjare van die twintigste eeu. Dit het kenners besorg gemaak oor die lewensvatbaarheid van daardie bevolking.[29] Die vermindering word toegeskryf aan die ontwrigtings van die Tweede Kongo-oorlog:[29] voormalige Hutu-rebelle, swakbetaalde Kongo-soldate en plaaslike burgermaggroepe was waarskynlik die wilddiewe;[29] die regverdiging van die wilddiewe is waarskynlik finansieel en hulle redenasie dat seekoeie die mens bedreig.[30] Alhoewel die verkoop van seekoeivleis onwettig is, is dit moeilik vir die Wêreldnatuurlewefonds (WWF) se amptenare om só iets na te spoor.[29][30]

Gedrag

wysig
 
'n Oopgerekte bek dui aan dat 'n seekoei bedreig voel

Die seekoei spandeer die grootste gedeelte van die dag in die water of modder, saam met ander lede van die trop. Die water hou die seekoei se liggaamstemperatuur koel en keer dat die vel uitdroog. Behalwe vir vreet, vind die meeste van die seekoei se lewe – voortplanting, geboorte, gevegte met ander seekoeie – in die water plaas.

Die seekoei verlaat die water teen skemer en beweeg dan landwaarts, soms tot sover as 8 kilometer van die waterblyplek af, om gras te vreet. Gras is die grootste bron van voedsel en die seekoei vreet tot 68 kilogram gras, vir vier tot vyf ure 'n nag.[31] Alhoewel die seekoei ook ander plante sal vreet, is die dieet in die natuur hoofsaaklik gras, met 'n baie klein inname van waterliewende plante.[32] Op rare geleenthede is die seekoei, gewoonlik ná aan die water, vasgelê op film terwyl dit aas eet. Verslae bestaan ook van vleisvreet en selfs kannibalisme.[33] Die anatomie van die seekoeimaag is nie geskik vir die inname van vleis nie en die vreet daarvan is dus waarskynlik die gevolg van afwykende gedrag of voedingstres.[6]

Die seekoei mis meestal in die water. Dit veroorsaak allogtone (die buitewaterse oorsprong van koolstof) neerslae van organiese materiaal in die rivierbeddings. Dit is nog onduidelik wat die ekologiese funksie van hierdie neerslae is.[32] Weens hul grootte en die gewoonte om dieselfde paadjie te loop op pad na hul vreetplek, het seekoeie 'n beduidende impak op die grond waaroor hulle loop, deur die grond skoon te vreet en die grond af te druk. Oor lang periodes kan die seekoei selfs die loop van waterkanale verander.[34]

 
'n Seekoei onderwater by die San Diego-dieretuin. Volwasse seekoeie moet ongeveer elke drie tot ses minute asemskep bo die wateroppervlak

Volwasse seekoeie kan nie swem nie en dryf gewoonlik ook nie. As hulle in diep water is, beweeg hulle vorentoe deur middel van spronge van die bodem af. Hulle beweeg teen tot 8 km/uur in die water. Jonger seekoeie kan wel dryf en nog swem – hulle beweeg vorentoe deur met hul agterpote te skop. Volwasse seekoeie moet elke vier tot ses minute asemskep bo die wateroppervlak, in teenstelling met die jongeres wat dit elke twee tot drie minute moet doen.[6] Om asem te skep bo die water is 'n onwillekeurige proses en selfs 'n slapende seekoei onderwater sal opstyg tot bokant die wateroppervlakte en asemhaal sonder om wakker te word. Die seekoei se neusvleuels word toegeklem onderwater.

Sosiale lewe

wysig
 
'n Trop seekoeie in die Luangwa-vallei in Zambië
 
Dit is moeilik om die geslag van seekoeie in die natuur te bepaal, onder meer omdat die navorser meestal slegs hul rûe kan sien, soos in die geval van dié trop in Tanzanië

Dit is moeilik om die interaksie tussen seekoeibulle en -koeie te bestudeer omdat seekoeie nie seksueel dimorfies is nie, wat beteken dat seekoeikoeie en jong bulle nouliks in die natuur van mekaar onderskei kan word.[35] Alhoewel seekoeie daarvan hou om ná aan mekaar in die water te lê, skyn dit nie of hulle werklike sosiale verwantskappe met mekaar vorm nie, behalwe in die geval van die koei en haar dogters. Hulle word nie as sosiale diere gereken nie en dit bly onbekend hoekom hulle ná aan mekaar vertoef in die water.[6]

Seekoeibulle is slegs territoriaal in die water. Elke bul hou wag oor sy stukkie water, gemiddeld 250 meter in lengte, en ongeveer tien koeie. Die grootste trop bevat ongeveer 100 seekoeie. Vrygeselle word toegelaat in die bul se deel van die rivier mits hulle onderdanig reageer teenoor die dominante bul. Die doel van dié gedrag is om paringsreg daar te stel. Binne-in die trop is die seekoeie geneig om volgens geslag bymekaar te hou. Vrygeselle skaar hulle by vrygeselle, koeie by koeie en die bul bly op sy eie. Wanneer seekoeie egter op land wei, loop elkeen sy eie pad.[6]

Dit skyn of seekoeie verbaal met mekaar kommunikeer; deur middel van kreune en bulke en dit word ook vermoed dat die seekoei eggo-oriëntasie gebruik, maar waarom dit die geval is, blyk onduidelik. Die seekoei is die enigste dier wat dit kan regkry om tegelyktertyd bokant en onderkant die water te kommunikeer, deur hul bek halfbo en halfonder die water te hou wanneer hulle bulk. Ander seekoeie reageer hierop of hulle nou binne-in of halfpad bokant die water is.[36]

Voortplanting

wysig

Koeie bereik seksuele volwassenheid teen die ouderdom van vyf of ses jaar en het 'n dragtydperk van agt maande. In 'n studie van hul endokriene stelsel is dit ontdek dat hul puberteit egter so vroeg as op drie- tot vierjarige ouderdom kan geskied.[37] Bulle raak seksueel volwasse teen sewe-en-'n-half jaar oud.

In 'n Ugandese ondersoek na die voortplantingsgedrag van die seekoei is bevind dat die meeste dekking plaasvind teen die einde van die reënseisoen in die somer met gevolglik die meeste kalwings aan die begin van die reënseisoen in laatwinter. Dié bevinding pas in met die ovulasiesiklus van die koeie, aangesien die bulle, soos in die geval van die meeste groter soogdiere, dwarsdeur die jaar seksueel aktief kan wees. Soortgelyke studies in Zambië en Suid-Afrika dui aan dat geboortes meestal aan die begin van die reënseisoen plaasvind.[6] Na haar dragtigheidsperiode ovuleer die tipiese koei nie vir 'n verdere nege maande nie.[37]

Paring vind plaas in die water: die koei is die meeste van die tyd onderwater, behalwe om elke nou en dan asem te skep. Die seekoei is een van die weinige soogdiere wat onderwater kalf. Die enigste ander diersoorte is die setaseë en die sireniërs (die doegonge en lamantyne). Seekoeikalfies weeg tussen 25 en 45 kg, is ongeveer 127 cm lank en moet na die oppervlakte toe swem om die eerste asemteug te gee. 'n Koei het meestal net een kalf, alhoewel daar wel tweelinge voorkom, maar die voorkomssyfer is onbekend. In diep water rus die kalfie dikwels op die koei se rug en moet hulle onderwater duik om te soog, alhoewel hulle ook soog wanneer die moeder aan land gaan. Spening begin teen die ouderdom van ses tot agt maande en die meeste kalwers is ten volle gespeen na 'n jaar.[6]

Seekoeie word gereken as "K-stratege", wat beteken dat hulle kwaliteit bo kwantiteit in hul voortplanting verkies ("K-keuring" is die standaard vir groot diere wat net 'n paar kalwers lewer met elke geboorte).[6][38]

Aggressie

wysig
 
Seekoeie kan nogal gevaarlik wees vir die mens, soos dié padteken in die Krugerwildtuin meld.

Seekoeie is uiters humeurige diere. Volwassenes is veral vyandiggesind teenoor krokodille wat dikwels in dieselfde watergat of rivier voorkom. Dit is veral die geval wanneer seekoeikalwers in die omtrek is. Dit is ook bekend dat seekoeie uiters aggressief is teenoor die mens en daar word dikwels gemeld dat die seekoei die dodelikste dier in Afrika is, maar die "Smithsonian Magazine" meld dat alhoewel die diere uiters gevaarlik is, daar nie betroubare statistiek hieroor bestaan nie.[28]

Om hul grondgebied te merk, tol die seekoei sy stert tydens die misproses om sodoende die mis oor die grootste moontlike terrein te versprei.[39] Seekoeie urineer ook agteruit vir waarskynlik dieselfde rede.[40]

Selfs in grondgebiedsgevegte dood seekoeie mekaar selde. Gewoonlik hou die twee bulle wat oor 'n gebied veg op sodra dit duidelik raak dat die een sterker is as die ander. Bulle sal slegs probeer om kalwers dood te maak in die geval van oorbevolking of die vermindering van habitat en soms sal koeie bulle dood ten einde hul kalwers te beskerm. Dié soort gedrag is egter skaars onder gewone omstandighede.[38]

Seekoeie en mense

wysig
 
'n Egiptiese beeldhouwerk uit die agtiende tot negentiende dinastie, ongeveer 1 500–1 300 v.C., toe seekoeie nog volop langs die Nylrivier voorgekom het

Die vroegste getuienis van menslike omgang met seekoeie dateer vier- tot vyfduisend jaar gelede op rotsgraverings en -tekeninge in die berge van Sentraal-Sahara. Een naby Djanet in die Tassili n'Ajjer-gebergtes toon die jag op seekoeie aan. Die seekoei was ook welbekend aan die ou Egiptenare, wat die seekoei erken het as 'n gevaarlike inwoner van die Nylrivier.[6] In die Egiptiese mitologie was Taweret die godin van die beskerming van swangerskap en geboorte. Sy het 'n seekoeikop gehad: die Egiptenare het die beskermende aard van die seekoeikoei teenoor haar kleintjies raakgesien.[41]

Die Griekse geskiedkundige Herodotos beskryf die seekoei in sy Die geskiedkundighede (geskryf teen ongeveer 440 v.C.) en die Romeinse geskiedkundige Plinius die Ouere het oor die seekoei geskryf in sy ensiklopedie Die natuurlike geskiedenis (geskryf teen ongeveer 77 n.C.).[27][42]

Seekoeie in dieretuine

wysig
 
Obaysch, die seekoei, in die Londense dieretuin in 1852

Seekoeie is al lankal gewilde diere in dieretuine. Die eerste dieretuinseekoei in moderne tye was genaamd Obaysch. Hy het op 25 Mei 1850 by die Londense dieretuin aangekom en het tot 10 000 besoekers per dag gehad. Hy was ook die inspirasie vir 'n gewilde liedjie, die Seekoeipolka.[43] Sedertdien het seekoeie gewilde dieretuindiere gebly. Hulle teel redelik goed aan in aanhouding. Die kalwingsyfers is laer as in die natuur, maar dit word toegeskryf aan dieretuine se besluit om minder seekoeie te teel, omdat seekoeie so groot is en duur is om te onderhou.[6][43]

Die meeste seekoeie in dieretuine het aangewas in aanhouding. Daar is genoeg seekoeie in die internasionale dieretuinstelsel dat die toetrede van seekoeie vanaf die wildernis onnodig is, mits die dieretuine saamwerk om die genetiese diversiteit van die teelgroep te behou.[6]

Soos in die geval van die meeste ander dieretuindiere was seekoeie tradisioneel uitgestal in betonhokke, maar het wel ook 'n poel water en 'n stukkie gras gehad. Teen die tagtigerjare van die twintigste eeu het dieretuinontwerpers toenemend begin om uitstallings te ontwerp wat die diere se natuurlike habitat reflekteer. Die mees welbekende hiervan is die Toledo-dieretuin se Seekoeikwarium, wat 'n poel van ongeveer 1,4 miljoen liter water het vir die seekoeie.[44] Navorsers kon in 1987 vir die eerste keer 'n onderwaterkalwing (soortgelyk aan hoe dit in die natuur gebeur) opneem by hierdie dieretuin. Die seekoei-uitstalling daar het so gewild geword dat die seekoeie nou die embleem geword het vir die Toledo-dieretuin.[45]

Kulturele uitbeeldings

wysig
 
Die voorblad van die bladmusiek van die "Seekoei-polka" vroeg in die 1850's

'n Rooi seekoei het die antieke Egiptiese god Set verteenwoordig, en die dy van die seekoei was die "falliese been van Set", 'n simbool van viriliteit. Set se metgesel, Taweret, is ook uitgebeeld as half-seekoei.[46] Die seekoei word uitgebreid beskryf in Job 40: 10–19, in die Ou Testament, wat waarskynlik verwys na 'n beskrywing uit ongeveer 1 400 v.C.[47]:

Kyk die seekoei: Ek het hom gemaak toe Ek jou gemaak het, hy vreet gras soos 'n bees. Daar is krag in sy liggaam, die spiere in sy lyf is sterk. Sy stert is so reguit soos 'n seder. Sy boudspiere is inmekaar gevleg. Die bene in sy lyf is soos bronspype, soos stukke yster...Die berge lewer vir hom die water en al die wilde diere speel daar. Hy lê tussen waterplante, hy skuil tussen die riete in die moeras. Die skadu van die waterplante is sy skuiling, rondom hom is rivierpopuliere. As die rivier sterk word, skrik dit hom nie af nie, hy bly rustig al styg die Jordaan hoe hoog. Wie kan hom van voor af pak, wie kan 'n vangtou aan sy neus sit?

Die seekoei was bekend aan die Grieke en Romeine as die "Gedierte van die Nyl".

Seekoeie was sedert die dae toe Obaysch die Seekoeipolka geïnspireer het, nog altyd gewilde diere in die Westerse kultuur, waarskynlik vir hulle plomp voorkoms wat vir talle snaaks is.[43] Stories van seekoeie soos Huberta wat beroemd geword het in Suid-Afrika in die dertigerjare met haar groot trek dwarsdeur Suid-Afrika;[48] of die verhaal van Owen en Mzee, 'n seekoei en skilpad wat innige vriende geword het, het mense vermaak en hul het seekoeiboeke, -handelsware en talle opgestopte speelgoed gekoop.[49][50] Seekoeie is ook gewilde strokiesprentkarakters, soos in die Disney-fliek Fantasia waar 'n ballerinaseekoei op maat van die musiek uit die opera La Gioconda dans.[28]

Sien ook

wysig

Fotogalery

wysig
  •  
    'n Volgroeide seekoei in 'n dieretuin vertoon
  •  
    'n Grys reier en twee seekoeie
  •  
    Pigmee-seekoei
  •  
    'n Jongeling
  •  
    In Lake Manyara
  •  
    In Lake Tana
  •  
    Seekoei in die Krugerwildtuin
  •  
    Ooi en kalfie in die Praagse dieretuin
  •  
    In 'n dieretuin in Rome
  •  
    In Lissabonse dieretuin
  •  
    In die Ostrava dieretuin
  •  
    Seekoeie wei in Ngorongoro, Tanzanië
  •  
    'n Bul in Philadelphia Dieretuin
  •  
    'n Seekoei wys sy tande in Botswana
  •  
    'n Familie seekoeie in Luangwa-vallei, Zambië

Verwysings

wysig
Hierdie artikel, of gedeeltes daarvan, is 'n vertaling van die Engelse Wikipedia-artikel "Hippopotamus".
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 (en) Lewison, R.; Oliver, W. (IUCN SSC Hippo Specialist Subgroup) (2008). Hippopotamus amphibius. 2008 IUBN Rooi Lys van bedreigde spesies. Internasionale Unie vir die Bewaring van die Natuur 2008. Verkry op 5 April 2009. Die databasisinskrywing bevat 'n verspreidingskaart en regverdiging vir die verwondbaarheidsbevinding.
  2. ↑ "ITIS on Hippopotamus amphibius". Integrated Taxonomic Information System (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Desember 2018. Besoek op 29 Julie 2007.
  3. ↑ (nl) etymologiebank.nl s.v. zeekoe
  4. ↑ (de) bl. 80 Das Wasser-Pferd / welches hier unrecht eine Seekuh genennet wird / ist auch ein sehr groß und schweres Thier...
  5. ↑ (en) Lydekker, R. (1915). Katalogus van die hoefdiersoogdiere in die "British Museum of Natural History". Vol. 5. Londen: Britse Museum.
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 (en) Eltringham, S.K. (1999). The Hippos. Poyser Natural History Series. London: Academic Press. ISBN 085661131X.
  7. ↑ 7,0 7,1 (en) Okello, J.B.A; Nyakaana, S.; Masembe, C.; Siegismund, H.R.; Arctander, P. (2005). "Mitochondrial DNA variation of the common hippopotamus: evidence for a recent population expansion". Heredity. 95: 206–215. doi:10.1038/sj.hdy.6800711.
  8. ↑ (en) Meijaard, Erik (ed.) (September 2005). "Suiform Soundings: The IUCN/SSC Pigs, Peccaries, and Hippos Specialist Group (PPHSG) Newsletter" (PDF). IUCN. 5 (1). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 8 Maart 2008. Besoek op 8 Julie 2008. {{cite journal}}: |author= has generic name (hulp)
  9. ↑ 9,0 9,1 (en) Ursing,B.M.; Arnason, U. (1998). "Analyses of mitochondrial genomes strongly support a hippopotamus-whale clade". Proceedings of the Royal Society. 265 (1412): 2251. doi:10.1098/rspb.1998.0567.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 (en) Gatesy, J. "More DNA support for a Cetacea/Hippopotamidae clade: the blood-clotting protein gene gamma-fibrinogen". "Molecular Biology and Evolution". 14: 537–543. PMID 9159931.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 (en) "Scientists find missing link between the dolphin, whale and its closest relative, the hippo". Science News Daily. 25 Januarie 2005. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Maart 2007. Besoek op 18 Junie 2007.
  12. ↑ (en) "National Geographic – Hippo: Africa's River Beast". National Geographic. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Junie 2011. Besoek op 18 Julie 2007.
  13. ↑ 13,0 13,1 (en) Boisserie, Jean-Renaud; Fabrice, Lihoreau; Michel, Brunet (Februarie 2005). "The position of Hippopotamidae within Cetartiodactyla". Proceedings of the National Academy of Sciences. 102 (5): 1537–1541. doi:10.1073/pnas.0409518102. PMID 15677331.
  14. ↑ 14,0 14,1 (en) Boisserie, Jean-Renaud; Lihoreau, Fabrice; Brunet, Michel (Maart 2005). "Origins of Hippopotamidae (Mammalia, Cetartiodactyla): towards resolution". Zoologica Scripta. 34 (2): 119–143. doi:10.1111/j.1463-6409.2005.00183.x/abs/. Besoek op 1 Junie 2007.
  15. ↑ 15,0 15,1 (en) Boisserie, Jean-Renaud (2005). "The phylogeny and taxonomy of Hippopotamidae (Mammalia: Artiodactyla): a review based on morphology and cladistic analysis". Zoological Journal of the Linnean Society. 143: 1–26. doi:10.1111/j.1096-3642.2004.00138.x/abs/. Besoek op 1 Junie 2007.
  16. ↑ 16,0 16,1 (en) Stuenes, Solweig (1989). "Taxonomy, habits and relationships of the sub-fossil Madagascan hippopotamuses Hippopotamus lemerlei and H. madagascariensis". Journal of Vertebrate Paleontology. 9: 241–268.
  17. ↑ (en) Tyson, Peter (2000). The Eighth Continent; Life, Death and Discovery in the Lost World of Madagascar. New York: William Morrow. ISBN 0380975777.
  18. ↑ (en) Burney, David A. (Desember 1998). "The Kilopilopitsofy, Kidoky, and Bokyboky: Accounts of Strange Animals from Belo-sur-mer, Madagascar, and the Megafaunal "Extinction Window"". American Anthropologist. 100 (4): 957–966. doi:10.1525/aa.1998.100.4.957.
  19. ↑ 19,0 19,1 (en) PDF fulltext Petronio, C. (1995): Note on the taxonomy of Pleistocene hippopotamuses. Ibex 3: 53–55. Geargiveer 12 September 2008 op Wayback Machine
  20. ↑ (en) A. Simmons (2000). "Faunal extinction in an island society: pygmy hippopotamus hunters of Cyprus". Geoarchaeology. 15 (4): 379–381. doi:10.1002/(SICI)1520-6548(200004)15:4<379::AID-GEA7>3.0.CO;2-E.
  21. ↑ http://whozoo.org/Intro98/herrick/sethherr.htm
  22. ↑ (en) Marshall, P.J.; Sayer, J.A. (1976). "Population ecology and response to cropping of a hippopotamus population in eastern Zambia". The Journal of Applied Ecology. 13 (2): 391–403. doi:10.2307/2401788.
  23. ↑ (en) "Oldest Hippo Turns 55!". Mesker Park Zoo. 12 Julie 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 September 2007. Besoek op 21 Junie 2007.
  24. ↑ "Celebrate with Donna". Evansville Courier & Press (in Engels). 12 Julie 2007. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Januarie 2014. Besoek op 15 Julie 2007.
  25. ↑ (en) "Old mother hippo dies". Agence France Press. 12 Julie 1995.
  26. ↑ (en) Saikawa Y, Hashimoto K, Nakata M, Yoshihara M, Nagai K, Ida M, Komiya T (2004). "Pigment chemistry: the red sweat of the hippopotamus". Nature. 429 (6990): 363. doi:10.1038/429363a. PMID 15164051.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  27. ↑ 27,0 27,1 (en) Plinius die Ouere. "Hoofstuk 15, Boek VIII". Die natuurlike geskiedenis (in Oorspronklike Latyn of Engelse vertaling). {{cite book}}: Eksterne skakel in |language= (hulp)AS1-onderhoud: onerkende taal (link)
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 "Hippo Haven". Smithsonian Magazine (in Engels). 1 Januarie 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 November 2008. Besoek op 23 Januarie 2007.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 "DR Congo's hippos face extinction". BBC (in Engels). 13 September 2005. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Mei 2020. Besoek op 14 November 2005.
  30. ↑ 30,0 30,1 (en) "Congo's hippos fast disappearing". Toronto Star.
  31. ↑ "Hippopotamus". Kruger Nasionale Park (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Desember 2013. Besoek op 18 Junie 2007.
  32. ↑ 32,0 32,1 (en) Grey, J.; Harper, D.M. (2002). "Using Stable Isotope Analyses To Identify Allochthonous Inputs to Lake Naivasha Mediated Via the Hippopotamus Gut". Isotopes in Environmental Health Studies. 38 (4): 245–250. doi:10.1080/10256010208033269.
  33. ↑ (en) J.P. Dudley. "Reports of carnivory by the common hippo Hippopotamus Amphibius". South African Journal of Wildlife Research. 28 (2): 58–59.
  34. ↑ (en) McCarthy, T.S.; Ellery, W.N.; Bloem, A (1998). "Some observations on the geomorphological impact of hippopotamus (Hippopotamus amphibius L.) in the Okavango Delta, Botswana". African Journal of Ecology. 36 (1): 44–56. doi:10.1046/j.1365-2028.1998.89-89089.x.
  35. ↑ (en) Beckwitt, R.; Shea, J.; Osborne, D.; Krueger, S.; Barklow, W. (2002). "A PCR-based method for sex identification in Hippopotamus amphibius". African Zoology: 127–130.
  36. ↑ (en) William E. Barklow (2004). "Low-frequency sounds and amphibious communication in Hippopotamus amphibious". The Journal of the Acoustical Society of America. 115 (5): 2555.
  37. ↑ 37,0 37,1 (en) Graham L.H.; Reid, K.; Webster, T.; Richards, M.; Joseph, S. (2002). "Endocrine patterns associated with reproduction in the Nile hippopotamus (Hippopotamus amphibius) as assessed by fecal progestagen analysis". General and Comparative Endocrinology. 128 (1): 74–81. doi:10.1016/S0016-6480(02)00066-7.
  38. ↑ 38,0 38,1 (en) Lewison, R (1998). "Infanticide in the hippopotamus: evidence for polygynous ungulates". "Ethology Ecology & Evolution". 10 (3): 277–286.
  39. ↑ (en) "National Geographic"-uitstalling oor verskillende diere en hul misgewoontes.
  40. ↑ (en) Die Natuur se wêreld: Afrika se leeus en wildebeeste. "Discovery HD Theater". Geargiveer 29 April 2011 op Wayback Machine
  41. ↑ (en) Hart, George (1986). A Dictionary of Egyptian Gods and Goddesses. Routledge. ISBN 0415059097.
  42. ↑ (en) Herodotos. "Hoofstuk 71, Boek II". Die geskiedkundighede (in Engelse vertaling). {{cite book}}: Eksterne skakel in |language= (hulp)AS1-onderhoud: onerkende taal (link)
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 (en) Root, N. J. (1993). "Victorian England's Hippomania". Natural History. 103: 34–39.
  44. ↑ (en) Melissa Greene (Desember 1987). "No rms, jungle vu: a new group of "landscape-immersion" zoo designers are trying to break down visitors' sense of security by reminding them that wild animals really are wild". The Atlantic Monthly.
  45. ↑ "Hippoquarium" (in Engels). Toledo Zoo. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Maart 2009. Besoek op 26 Maart 2007.
  46. ↑ (en) Cooper, JC (1992). Symbolic and Mythological Animals. London: Aquarian Press. p. 129. ISBN 1-85538-118-4.
  47. ↑ (af) Bybelgenootskap van Suid-Afrika (1983). Die Bybel Nuwe Vertaling. Kaapstad, RSA: Bybelgenootskap van Suid-Afrika. p. 572.
  48. ↑ (en) Chilvers, H.A. (1931). Huberta Goes South, a Record of the Lone Trek of the Celebrated Zululand Hippopotamus. London: Gordon & Gotch.
  49. ↑ "A hippo and tortoise tale". National Public Radio (in Engels). 17 Julie 2005. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Mei 2020. Besoek op 18 Junie 2007.
  50. ↑ (en) Isabella Hatkoff, Craig Hatkoff and Dr. Paula Kahumbu (2006). Owen & Mzee; The True Story of a Remarkable Friendship. New York: Scholastic Press.

Eksterne skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Seekoei&oldid=2582927"