Jordanië

Jordanië (Arabies: الأُرْدُنّ, Al-‘Urdunn, [al.ʔur.dunː]), amptelik die Hasjemitiese Koninkryk Jordanië (المملكة الأردنية الهاشمية, Al-Mamlaka al-Urduniyya al-Hāshimiyya), is 'n land in die Midde-Ooste en Wes-Asië. Dit beslaan 'n oppervlakte van 89 342 km² en het 'n bevolking van 11 174 024 in 2024 gehad. Amman is die hoofstad en grootste stad van dié land en het 'n bevolking van sowat 2 520 000 in 2005 gehad.

Hasjemitiese Koninkryk Jordanië
المملكة الأردنية الهاشمية (Arabies)
Al-Mamlaka al-Urduniyya al-Hāshimiyya

Vlag Wapen
Nasionale leuse: الله، الوطن، الملك Allāh, al-Waṭan, al-Malik (Arabies vir: "God, Nasie, Koning")
Volkslied: السلام الملكي الأردني as-Salām al-Malakī al-Urdunī (Arabies vir: "Vrede vir die koning van Jordanië")
Hoofstad	Amman 31°57′N 35°56′O
Grootste stad	Amman
Amptelike tale	Arabies
Regering • Monarg • Eerste minister	Unitêre parlementêre grondwetlike monargie Abdullah II Jafar Hassan
Onafhanklikheid • Emiraat Transjordanië • Britse mandaat beëindig • Huidige grondwet	van die Verenigde Koninkryk 11 April 1921 25 Mei 1946 11 Januarie 1952
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	89 342 km2  (112de) 34 495 myl2 0,6
Bevolking  - 2024-skatting  - 2015-sensus  - Digtheid	11 174 024 (84ste) 9 531 712 125,1 / km2 (70ste) 323,9 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2024-skatting $141,191 miljard (91ste) $12 402 (112de)
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2024-skatting $53,570 miljard (93ste) $4 705 (114de)
MOI (2022)	0,736 (99ste)  –  hoog
Gini (2010)	33,7 –  medium
Geldeenheid	Dinar (JOD)
Tydsone  - Somertyd	WAST (UTC+2) nie toegepas nie (UTC+2)
Internet-TLD	.jo, الاردن.
Skakelkode	+962

Nasa-sateelietbeeld van Jordanië

Kaart van Jordanië

Jordanië grens aan Israel en Palestina in die weste, Sirië in die noorde, Irak in die noordooste en Saoedi-Arabië in die suidooste. Akaba is die belangrikste hawestad aan die Rooisee. Jordanië is genoem ná die Jordaanrivier, wat die westelike grens met Israel en Palestina vorm. Dit is amper 'n landingeslote land en beskik net in die suidweste deur die Golf van Akaba toegang tot die Rooisee.

As gevolg van die Ottomaanse Ryk se neerlaag tydens die Eerste Wêreldoorlog is op 11 April 1921 die Emiraat Transjordanië binne die Britse mandaat van Palestina gestig. Jordanië het op 25 Mei 1946 van die Britse mandaat van Palestina onafhanklik geword en is volgens die grondwet van 1952 'n grondwetlike monargie met 'n monarg as staatshoof.

Jordanië is 'n gewilde toeristebestemming met die Dooie See en Bybelse plekke in die weste, die ruïnestad Petra en die kruisvaarderskasteel Montréal in die suidweste.

Ligging en klimaat

Klimaatsones in Jordanië volgens die Köppen-klimaatklassifikasie

Jordanië lê in Suidwes-Asië en word in die weste begrens deur Israel en Palestina. Sedert die westelike Jordaan-gebied, wat uit Samaria en Judea bestaan het, in Junie 1967 deur Israel beset is, word die westelike grens van noord na suid gevorm deur die Jordaanvallei, die Dooie See en die Wadi el Araba. In die noorde grens Jordanië aan Sirië, in die noordooste aan Irak en in die ooste en suidooste aan Saoedi-Arabië.

Die noordweste van die land het 'n Middellandse See-klimaat met warm somers en koel, reënerige winters. Die res van die land het ’n woestynklimaat. In die ooste is die gemiddelde somertemperatuur 32° C en hoër. Verder wes byvoorbeeld in die gebied rondom die hoofstad Amman, is die temperature 'n bietjie laer, sowat 26° C. Die wintertemperatuur wissel tussen 10 en 15° C.

In die ooste is die jaarlikse neerslag sowat 125 mm en in die weste is dit 'n bietjie meer, naamlik 200 mm. In die berglandgebied wes van die Jordaan is die somertemperatuur ongeveer 22° C en in die Jordaanvallei wissel dit tussen 28 en 34° C. Die wintertemperatuur in die dal is gemiddeld 12° C en in die bergland 10° C. In die hoogste dele is die temperatuur laer en dit sneeu elke jaar. Die reënval in die noorde is ongeveer 800 mm per jaar en dit reën gedurende die winter (November tot Mei). Na die suide is die reënval egter laer (400 mm). In die Jordaanvallei is die reënval 400 mm in die noorde en 100 mm in die suide.

Bodem en reliëf

Topografiese kaart van Jordanië

Jordanië kan in vier dele ingedeel word, naamlik ’n heuwelland wat wes van die Jordaan tot 1 000 m bo seespieël, die Jordaanvallei, die heuwelland oos van die Jordaan en ’n gemiddelde hoogte van 1 200 m, en die oostelike plato, wat tot in Sirië en Saoedi-Arabië strek. Die gebied wes van die Jordaan sluit die Hoogland van Juda in die suide en die Hoogland van Samaria in die noorde in.

Die Hoogland van Juda bestaan aan die oostekant uit terrasse wat deur droë rivierbeddings oorkruis word en die Hoogland van Samaria uit heuwels en breë dale. Die hele gebied bestaan uit kalksteenheuwels waarop vrugbare grond gevorm is, soos swart grond en terra rossa. Deur middel van besproeiing was dit die vrugbaarste gebied van Jordanië, ondanks die feit dat dit slegs 6% van die totale oppervlakte van dié land beslaan.

Die Jordaanvallei bestaan uit 'n reeks bekkens wat na die suide al hoe laer benede die seevlak daal. In die noorde lê die Meer van Tiberias 209 m benede die seevlak en in die suide is die Dooie See (Bahrat Loet) 395 m benede seespieël. AI Choer, die suidelike deel van die Jordaanvallei, is die diepste slenkdal ter wêreld.

Die bodem van die Dooie See lê 829 m onder seespieël. Van die Dooie See af na die Golf van Akaba loop die vroeë riviervallei Wadi al-Araba. Oos van die Jordaanvallei is steil kalkplato's, wat na die ooste geleidelik oorgaan in sand-, rots en gruiswoestyne. Die gebied beslaan byna 94% van die land en is feitlik glad nie vrugbaar nie.

Bevolking

Etnies kon die bevolking vroeër ingedeel word in die Arabiere oos van die Jordaan (Transjordanië) en die Palestyne wes daarvan. Na die verlies van die Wesoewer in 1967 het honderdduisende vlugtelinge egter na die oostelike oewer gevlug.

Die Transjordaniese en die Palestynse bevolkingsgroepe het moeilik geïntegreer omdat die bevolking in Transjordanië nomadies en die Palestynse bevolking grootliks verstedelik was. Afgesien van die twee groepe is daar nog 'n minderheidsgroep, die Sirkassiërs, wat in die 19de en 20ste eeu uit die Kaukasus gevlug het. Jordanië het in 2024 ’n bevolking van 11,2 miljoen gehad.

Taal, godsdiens en onderwys

Alle bevolkingsgroepe praat die amptelike taal Arabies. Daarnaas word Engels ook as handelstaal gebruik. Meer as 90% van die bevolking is Moslems, terwyl tussen 6 en 8% Christene is. Die onderwystoestande in Jordanië is baie swak vanweë die voortdurende gevaar van oorlog en die vlugtelingprobleem. Sowat 20% van die onderwys word gefinansier deur 'n organisasie van die VVO, die Verenigde Nasies se Noodleningsagentskap vir Palestynse Vlugtelinge (UNRWA).

Ekonomie

Akaba is die enigste hawestad van Jordanië

Die ekonomiese ontwikkeling van Jordanië is ernstig geknou deur die oorloë van 1948, 1967 en die burgeroorlog van 1970. Veral die verlies van die Wesoewer van die Jordaan was 'n harde slag vir die ekonomie. Die gebied het voor 1967 80% van die vrugte, 45% van die groente en 25% van die graan gelewer wat in Jordanië geproduseer is.

Die toerisme was ook veral op die Wesoewer gerig. Die oostelike oewer is baie minder ontwikkel en is baie aan erosie blootgestel. Besproeiing word bemoeilik deur 'n gebrek aan kapitaal. Die belangrikste bestaansmiddel in die gebied is veeteelt, wat hoofsaaklik deur die Bedoeïene bedryf word. Die meeste boere verbou ook net genoeg gewasse om in hul eie behoeftes te kan voorsien en die meeste graan vir die stede moet ingevoer word. Die belangrikste nywerhede is die ontginning van fosfaat, sementfabrieke en petroleumraffinaderye. In die vroeë tagtigerjare het die Jordaniese invoer 590 miljoen dinar (sowat 90 miljoen Amerikaanse dollar) beloop, terwyl die uitvoere slegs 120 miljoen dinar bedra het.

Die uitvoer is hoofsaaklik op Arabiese lande gerig, terwyl Saoedi-Arabië, Duitsland, die Verenigde Koninkryk en die Verenigde State die belangrikste lande is waarvandaan ingevoer word. Die hawe van Akaba word al hoe belangriker en die belangrikste lughawe lê 4 km van Amman af. Die nasionale lugvaartmaatskappy, ALIA, het gereelde dienste na Europa en daaglikse vlugte na Kaïro en Beiroet. Daar is twee belangrike oliepypleidings in die land: die pypleiding van Kirkoek (Irak) na Haifa en die Transarabiese pypleiding (TAP), wat olie uit Saoedi-Arabië na Libanon vervoer.

Toerisme

Die woestynstad Petra in Jordanië

Die kruisvaarderskasteel Montréal

As gevolg van die verowering van die westelike Jordaanoewer deur Israel, het Jordanië nie net die digs bevolkte en ekonomies belangrikste gebied van die land verloor nie, maar ook die gebied wat die meeste toeriste (veral Christene) gelok het.

Die oostelike oewer het egter ook 'n groot aantal historiese besienswaardighede. Die land word jaarliks deur sowat een miljoen toeriste besoek. Ongeveer 36 km suid van Amman lê Madaba, waar die oudste kaarte van die land ontdek is. Die kaarte is van mosaïekteëls gemaak en is in ’n Grieks-Ortodokse kerk. Daar naby is die berg Nebo (802 m), van waar Moses die land Kanaän voor sy dood aanskou het.

Noord van Amman is Jerasj, 'n ou, goed bewaarde Romeinse nedersetting, en in Adjloen is 'n Arabiese kasteel uit die tyd van die kruisvaarders. Akaba is, naas die hawestad, ook ’n wintersportsentrum. Oos van Akaba lê Wadi Roem, waar 'n deel van die woestynopnames vir die rolprent Lawrence of Arabia gemaak is.

Bestuur

Jordanië se hoofstad Amman

Die regering is in Amman gesetel. Jordanië het 'n nasionale vergadering, wat bestaan uit 'n huis van afgevaardigdes (met gekose lede) en 'n senaat (met benoemde lede). Die ministersraad moet aan die huis van afgevaardigdes verantwoording doen. Die koning is egter nog baie magtig en kan die parlement byeenroep, verdaag of ontbind en tydelik deur dekreet regeer.

Hy benoem ook die premier, laat verkiesings uitskryf en dies meer. Koning Hoessein het sy posisie in 1971 versterk deur 'n raad van stamme in te stel (met kroonprins Hassan as voorsitter), en deur die vorming van die enigste politieke party wat in die land toegelaat word, die Arabiese Nasionale Unie. Die party laat geen Kommuniste of aanhangers van die "ingevoerde ideologieë" toe nie.

Die koning is die president van die unie en hy benoem die lede van die uitvoerende komitee. Naas die siviele geregshowe is daar ook twee godsdienstige geregshowe: die Sjara-hof vir die Moslems en die kerklike regbank vir die Christene. Die regbanke hanteer straf- en gesinsake.

Bronnelys

Algemeen

• (en) "Jordan". Encyclopædia Britannica. Besoek op 15 September 2024.
• (en) "Jordan". Central Intelligence Agency. Besoek op 15 September 2024.
• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-53-2 band

Eksterne skakels

• (en) Toerisme-inligting oor Jordanië op Wikivoyage
• (ar) Amptelike webwerf van die Jordaniese regering