C. Louis Leipoldt

C. Louis Leipoldt (1880–1947) was ’n dokter, digter, dramaturg en skrywer, wat verskeie toekennings ontvang het vir sy skryfwerk, insluitende die Hertzogprys vir poësie en drama. Hy was een van die leidende figure van die Tweede Taalbeweging (tesame met Jan F.E. Celliers en J.D. du Toit). Benewens gedigte, het hy ook romans, toneelstukke, kinderverhale, kookboeke en 'n reisjoernaal geskryf. Hy was 'n liefhebber van die natuur, en het dit dikwels as tema vir sy werk gebruik, maar met spesifieke klem op die legendes en landskappe van sy geliefde Hantam. Ander temas betrek die lyding en pyn wat deur die Tweede Vryheidsoorlog veroorsaak is, en die kulturele leefwêreld van die Kaapse Maleiers.

C. Louis Leipoldt
Leipoldt ca. 1915
Gebore	Christian Frederik Louis Leipoldt 28 Desember 1880 Worcester, Kaapprovinsie
Sterf	12 April 1947 (op 66) Kaapstad, Unie van Suid-Afrika
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Skrywer

Lewe en werk

Christiaan Frederik Louis Leipoldt is op 28 Desember 1880 gebore in die huis van sy grootvader aan moederskant, eerwaarde Louis François Esselen, destyds sendeling op Worcester. Beide sy ouers stam uit sendingfamilies. Leipoldt se grootvader aan vaderskant is Johann Gottlieb Leipoldt, wat saam met P.D. Lückhoff en G.A. Zahn in 1818 die grondlegger was van die Rynse Sending in Suid-Afrika en die eerste sendingstasie op Ebenhaezer aan die Olifantsrivier gestig het. Sy vader, Christian Friedrich Leipoldt (4 Oktober 1844 – 11 November 1911), is ’n Duitse predikant wat op Wupperthal in Suid-Afrika gebore is maar sy skoling vanaf sy vyfde jaar in Barmen in Duitsland ondergaan. Onder die vaandel van die Rynse Sendinggenootskap het hy vanaf 1869 tot 1879 sendingwerk gedoen in Nederlands Oos-Indië (Sumatra). Sy moeder is Anna Meta Christina Esselen (29 Maart 1848 – 23 November 1903), vroeër van Worcester. Sy ouers is op 15 Oktober 1874 in Sumatra met mekaar getroud. Hy is die vierde van vyf kinders waarvan net vier groot word. Hy het ’n ouer suster, Louisa Frances Carolina (Issa) (gebore 1875), ’n ouer broer Johann Gottlieb Wilhelm (Johnny) (1877) en ’n jonger suster Catharina Wilhelmina (Katy) (1888). Sy ouer broer Charles William is in Mei 1879 gebore, maar is slegs tien dae na sy geboorte oorlede en word in Sumatra begrawe voordat die gesin terug na Suid-Afrika verhuis.

Omdat alle poste binne die Rynse Sendinggenootskap in daardie tyd gevul is, kan Leipoldt se vader slegs as hulpprediker by sy skoonvader se gemeente op Worcester diens doen, waar hy hoofsaaklik onderwys gee in die sendingskool. Tot met sy vierde jaar bly die jong Leipoldt dus op Worcester. Ten einde ’n pos te kry gaan sy vader in 1883 oor na die Calvinistiese geloof. In Junie 1884 verhuis die gesin dan na Clanwilliam, waar sy vader leraar word in die plaaslike Nederduits Gereformeerde Kerk en waar hy groot word. Sy eerste besoek aan Kaapstad is in 1886, waar sy vader die sinodesitting bywoon en hy besoek Kaapstad dan weer in 1890 met die volgende sinodesitting. Hy is in 1887 langdurig siek aan sinkingskoors (waarskynlik rumatiekkoors), wat sy hart aantas en vir die res van sy lewe moet hy sorg dra om nie sy hart te ooreis nie. Hoewel Louis ’n goeie verhouding het met sy vader, is sy moeder sieklik en temperamenteel en voel die jong Leipoldt nooit geborge in sy verhouding met haar nie. Sy moeder is op 23 November 1903 aan beri-beri oorlede.

Alhoewel daar ’n goeie dorpskool op Clanwilliam was, ontvang hy sy skoolopleiding tuis van sy vader en ’n Latynse leraar. As kind het hy vrye toegang tot sy vader se groot verskeidenheid boeke en is al vroeg belese in die Engelse, Nederlandse, Duitse en Franse taal en literatuur, terwyl hy ook van Latyn kennis dra en ook Maleis kon praat. Die nadeel van sy tuisopleiding is dat hy nie goed onderrig is in rekenkunde of meetkunde nie, waarmee hy vir die res van sy lewe sukkel. Van vroeg af het hy ’n belangstelling in die natuur en begin as jong kind reeds met ’n plantversameling en klipversameling. Hy vergesel sy vader na die periodieke Sinodesittings van die Nederduits Gereformeerde Kerk in Kaapstad, waar hy in 1890 die skeikundige professor Daniel Hahn van die Suid-Afrikaanse Kollege ontmoet, wat hom oor sy vakgebied onderrig. Hy ontmoet ook vir professor Peter MacOwan van die herbarium van die regering en leer in 1895 deur hom ook vir meneer (later doktor) Harry Bolus ken. MacOwan en Bolus stel hom bekend aan die geheime van die plantkunde. In 1895 ontmoet hy die plantkundige en reisiger Rudolf Schlechter op Clanwilliam en onderneem dieselfde jaar ’n reis deur Namakwaland saam met hom. Hier vind hulle ’n onbekende blomsoort, wat deur Schlechter vernoem word as Aspalathus leipoldtii, ter herinnering aan sy jong vriend. In Julie 1897 lê Leipoldt die matrikulasie-eksamen van die University of the Cape of Good Hope suksesvol af.

Vanaf Maart 1896 begin hy gereeld berigte skryf vir The Cape Argus, The Cape Illustrated Magazine, The Cape Times en De Zuid-Afrikaan. Reeds op 24 September 1896 publiseer hy onder ’n skuilnaam (Forsythe W. Bancombe) ’n brief in The Cape Times waarin hy gelyke regte vir alle burgers, swart en wit, bepleit, wat tot groot polemiek in die koerant lei. Ná matriek verlaat hy teen November 1898 sy ouerhuis en verhuis na Kaapstad, waar hy hom voorberei vir die staatsdienseksamen en dit in Desember 1898 suksesvol aflê. Deeltyds studeer hy dan verder aan die University of the Cape of Good Hope vir ’n Intermediêre B.A.-graad, maar weens sy probleme met die vereiste Wiskunde en Rekenkunde slaag hy nie die eksamen nie. In hierdie tyd verstewig sy vriendskap met Harry Bolus, by wie hy dikwels besoek aflê. Leipoldt werk as junior verslaggewer mee aan De Kolonist (opvolger van Het Dagblad, wat in 1896 deur S.J. du Toit begin is) en in September 1899 word hy aangestel op die redaksie van die nuut gestigte The South African News. Na die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog tree hy op as korrespondent van ’n hele aantal pro-Boerse Europese koerante, onder andere Het Nieuws van den Dag in Den Haag in Nederland, Neueste Nachrichten van Hamburg in Duitsland, Petit Bleu in Brussel in België, die Chicago Record en die Boston Post in die Verenigde State van Amerika en Daily Express en die Manchester Guardian in Brittanje. Vir Het Nieuws van den dag skryf hy benewens oorlogsberigte ook maandeliks ’n reeks “Brieven uit de Kaapkolonie”. Hy is vanaf 1900 tot 1901 werksaam as verslaggewer van die Rondgaande Hof wat die Kaapse rebelle moet verhoor en moet vanaf April 1901 optree as waarnemende redakteur van The South African News wanneer die redakteur tot gevangenisstraf veroordeel word op grond van sogenaamde opruiende artikels teen die Britse magte. Baie van sy oorlogsverse, wat later in “Oom Gert vertel en ander gedigte” saamgebundel word, dateer uit hierdie tyd nog voor sy een-en-twintigste verjaardag.

As The South African News in Oktober 1901 weens krygswet nie meer gepubliseer mag word nie, vertrek hy op 25 Januarie 1902 met die S.S. Persic na Londen. Hier doen hy aanvanklik vryskut joernalistieke werk vir die Manchester Guardian, vir wie hy oorlogskorrespondent was, wat hom ook na Europa stuur om verslag te doen oor die stakings wat in daardie tyd onder dokwerkers, lettersetters en diamantslypers in Nederland, België, Spanje en Frankryk geheers het. Sodoende leer hy ook die vasteland van Europa ken en hierdie is die eerste van ’n aantal sodanige besoeke wat hy later namens verskeie koerante doen. In Utrecht voer hy ook kort voor die Vrede van Vereeniging onderhoude met dr. Willem Leyds, staatsekretaris van die Zuid-Afrikaansche Republiek, en president Paul Kruger.

Vanaf September 1902 skryf Leipoldt hom in by Guy’s Hospital waar hy met geldelike hulp van meneer Bolus in die geneeskunde studeer, terwyl hy steeds vryskut joernalistieke werk vir verskeie koerante en tydskrifte doen, insluitende die Manchester Guardian, The Spectator, The Gentleman’s Magazine, Macmillan’s Magazine, The Monthly Review en The Westminster Review. In 1905 onderneem hy ’n maandlange reis deur Italië, terwyl hy gereeld die Kerstyd in Yorkshire deurbring en tydens vakansies telkens ’n ander deel van Brittanje besoek. In 1907 besoek hy die vasteland weer wanneer hy na Switserland toe gaan om ’n mediese kongres by te woon en ook tyd in Italië deurbring.

Reeds in 1905 het hy al sy verpligte werk vir sy mediese kursus voltooi en is gereed om die eindeksamen af te lê, maar die regulasies vereis dat hy hom eers na vyf jaar as student vir die eksamen kan aanmeld. Vir die volgende twee jaar wy hy dus sy aandag aan spesiale onderwerpe. Hy skryf ook in vir die Londense matriekeksamen, maar druip twee keer Wiskunde, wat die Engelse kwalifikasie van M.D. buite sy bereik plaas. Tydens sy studentejare word Leipoldt in Maart 1906 redakteur van Guy’s Hospital Gazette, wat daartoe lei dat hy later daardie jaar deur sir Henry Burdett genader word om as redakteur op te tree van sy blad The Hospital, in daardie tyd die grootste mediese tydskrif in die land. Hy beklee hierdie posisie met kort onderbrekings tot laat in 1910 en in hierdie hoedanigheid maak hy kennis met verskeie groot hospitale in Europa en Amerika. In Junie 1907 maak hy sy studies as geneesheer klaar en verwerf die Licenciate of the Royal College of Physicians (L.R.C.P.) en die Membership of the Royal College of Surgeons (M.R.C.S.). Hy ontvang ook die goue medaljes (die hoogste toekenning wat ’n student van Guy’s kan ontvang) plus sertifikate in die medisyne sowel as die chirurgie.

Hy werk dan vir ’n aantal maande tot Januarie 1908 as huisarts in Guy’s Hospital, ’n aanstelling wat ’n groot eer is, al is daar nie ’n salaris aan verbonde nie. Sy akkommodasie in die hospitaal en voedsel is egter gratis. Hierna werk hy ’n rukkie as locum tenens vir ’n dokter in New Cross. In Maart 1908 vertrek hy op ’n studiereis deur Europa, wat deur The Hospital geborg word op voorwaarde dat hy ’n reeks artikels skryf oor studiemoontlikhede vir Britse studente op die vasteland. Sy eerste stop is in Berlyn in Duitsland, waar hy by plaaslike klinieke werk en lesings bywoon, hoofsaaklik in die ortopedie. Hiervandaan besoek hy Europese stede soos Leipzig, Hamburg, Dresden, Halle, Praag, Brünn, Wene, Warschau en Wroclaw (destyds Duitse Breslau), waarna hy na Rusland gaan om in Moskou ondersoek in te stel na die stand van die mediese dienste in hospitale aldaar. Hierna gaan hy na Graz in Oostenryk waar hy vir ’n aantal maande kindersiektes bestudeer, waarna hy saam met ander ’n paar van die spitse in die Alpe gaan uitklim. Vier van die artikels wat hy in hierdie tyd skryf word in 1909 deur die Londense Scientific Press in ’n pamflet van 32 bladsye onder die titel “The ideal graduate study institution: What Germany has done” gepubliseer. Deur Italië keer hy dan terug na Londen, waar hy in Oktober 1908 aankom en in November 1908 die eksamens vir die Fellowship of the Royal College of Surgeons (F.R.C.S.) aflê. Weens griep wat hy onder lede het, druip hy egter hierdie eksamen.

Hy kry dan ’n aanstelling as persoonlike geneesheer vir die geselskap van die blinde koerantmagnaat Joseph Pulitzer en in Desember 1908 gaan hy per boot na Amerika, vanwaar die geselskap in ’n luukse seiljag al langs die kus vaar en onder andere Kuba, Meksiko en Brasilië aandoen en dan terugkeer via die ooskus van Amerika. Leipoldt kry tydens hierdie reis die geleentheid om stede soos New York, Washington, Chicago en Boston te besigtig. Daarna vertrek hulle na Europa en arriveer op 18 April 1909 in Lissabon in Portugal, waar Leipoldt die geselskap verlaat.

Terug in Londen behaal hy in Mei 1909 die Fellowship of the Royal College of Surgeons (F.R.C.S.), waarna hy later hierdie maand weer ’n uitgebreide reis deur Europa onderneem, hierdie keer saam met meneer Bolus. Hulle besoek Italië, Switserland, Duitsland, Nederland en België en keer dan na ses weke terug na Londen. As huisdokter doen Leipoldt dan diens by dr. Daniell van New Cross en vir spesifieke dae per week doen hy ook diens by twee groot hospitale. In Oktober 1909 open hy sy eie algemene mediese praktyk, terwyl hy ook by geleentheid die praktyk van dr. Daniell behartig. Hy is ook deeltyds verbonde aan die Duitse hospitaal te Dalston en die kindersiekehuis te Chelsea. Naas sy voortgesette redaksie van The Hospital behartig hy in hierdie tyd ’n weeklikse rubriek vir The South African News. In September 1910 word hy ’n voltydse posisie as skooldokter van die London City Council in Hampstead aangebied, ’n betrekking wat hy met ’n kort onderbreking in 1912 beklee tot met sy vertrek na Suid-Afrika. Tydens sy jaarlikse besoek aan Londen sterf Leipoldt se weldoener Harry Bolus op 24 Mei 1911 aan ’n hartaanval, iets wat vir Leipoldt ’n besondere groot persoonlike verlies was, terwyl sy vader op 11 November 1911 op besoek aan sy suster Issa op Hopefield tot sterwe kom.

In Londen ontwikkel Leipoldt tot ’n knap kok, wat meermale afloswerk in restaurante doen. Hy werk onder andere in die kombuis van die beroemde Franse sjef Augustu Escoffier in die beste hotel van sy tyd, die Carlton, en voltooi onder sy leiding ’n diploma in internasionale kookkuns. In hierdie hoedanigheid vergesel hy selfs per geleentheid vir Escoffier na Buckingham-paleis om vir onthale te kook.

In Januarie 1912 bedank hy as skooldokter om gesondheidsredes, nadat hy ’n blindedermoperasie ondergaan en hy ontwikkel ook ernstige longontsteking, vermoedelik weens ooreising. Om te herstel doen hy aansoek om ’n pos as skeepsdokter op ’n vragskip, die SS Ulysses, en onderneem dan ’n lang seereis na die Ooste en besoek onder andere die eilande Java, Sumatra en Borneo (tans deel van Indonesië). Op hierdie reis word hy geboei deur die gedenkteken vir die rebel Pieter Elberveld naby Batavia, aan wie hy later aandag sou skenk in sy letterkundige oeuvre en verskeie stukke, meesal onvoltooid, oor hom skryf. Onderweg doen Leipoldt ook by Gibraltar en Port Said aan die beginpunt van die Suezkanaal aan. Oor hierdie reis skryf hy later “Uit my Oosterse dagboek” en verskeie gedigte wat hoofsaaklik in “Uit drie wêrelddele” gepubliseer word.

Hy keer in Mei 1912 na Londen terug. In hierdie tyd skryf en publiseer hy die boek oor kos en eetgewoontes, “Common sense dietics”, asook “The school nurse: Her duties and responsibilities”. Na ’n kort tyd as locum vir drs. Maitland en Daniell kry hy in Augustus 1912 weer sy pos as skooldokter in Hampstead terug, waar hy in 1913 ook die redaksie van die amptelike blad van die vakgenootskap van skooldokters, The School Hygiene, behartig. In 1913 onderneem hy saam met ’n groep skoolkinders ’n reis deur België.

In April 1914 keer Leipoldt terug na Suid-Afrika, waar hy aangestel is as hoof van die nuut gestigte Mediese Inspeksie van Skole in Transvaal en vestig hom in Pretoria. Vir hierdie pos is daar nog geen behoorlike wetgewing en ordonnansies nie en hy moet aanvanklik individuele toestemming van elke ouer kry om die kinders te ondersoek. Die armoede onder die plattelandse mense en die ondervoeding wat daarmee gepaardgaan, het baie van hierdie kinders se liggaamlike en geestelike groei benadeel. In die Bosveld was omtrent helfte van die kinders lyers van malaria of bilharzia.

Met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog in Augustus 1914 word Leipoldt met die rang van kaptein na die Suid-Afrikaanse Leër gesekondeer en hy word in Oktober 1914 aangestel as generaal Louis Botha se persoonlike arts tydens die veldtog in Duitswes-Afrika. Vir sy rol in hierdie veldtog ontvang Leipoldt in 1918 eervolle vermelding in ’n dokument geteken deur sir Winston Churchill in sy hoedanigheid as Staatsekretaris van Oorlog.

In Junie 1915 kan Leipoldt weer sy werk as mediese skoolinspekteur hervat en hy bedien ook in 1916 vir Natal en die Kaapprovinsie van advies wanneer hulle ook wil begin met ’n skool mediese diens. Sy omvattende publikasie in 1916 oor “Skoolgesondheid” (geskoei op “The school nurse” maar met Suid-Afrikaanse voorbeelde en gevalle) is dan ook die eerste handleiding oor hierdie onderwerp in Afrikaans. In die tweede helfte van 1919 word hy vir ses maande as skooldokter na die Kaapse Onderwysdepartement gesekondeer en hy lê eindelik sy betrekking as skooldokter in die Transvaal af aan die einde van 1922. In Pretoria bly Leipoldt aanvanklik by sy suster Issa en haar man, die Engelse predikant Robert Pattison. Hierdie reëling eindig in Oktober 1918, wanneer Leipoldt nie langer Issa se moeilike temperament en haar kinders se onbeheerste gedrag kan hanteer nie en hy vir ’n ruk in die Pretoria Club bly. Volgens oorlewering bly hy hierna ’n ruk saam met Eugène Marais, maar hierdie saamwonery, as dit plaasgevind het, moes binne ’n kort rukkie in ’n botsing geëindig het. Hierna is die verhouding tussen hierdie twee digters stram. In November 1919 betaal Leipoldt sy studieskuld aan dr. Bolus finaal af en koop hy vir hom ’n huis in Meirsstraat 125, Sunnyside, waar sy neef Ewald Esselen en sy gesin die huis met hom deel.

Van Januarie 1923 is hy as assistent-redakteur verbonde aan De Volkstem in Pretoria, ’n koerant wat onder die redakteurskap van F.V. Engelenburg die Suid-Afrikaanse Party van generaal Smuts goedgesind was. Kort na sy toetrede begin Leipoldt met sy gereelde rubriek “Diwagasies van oom Gert”, waar hy die woord “diwagasies” omskryf as “afdwalings” of “’n rondlopery met woorde”. Kenmerkend van die rubriek is Leipoldt se eerlike en reguit styl, waarmee hy verskeie instansies en persoonlikhede aanvat. Met onderbreking in 1925 hou hy hierdie rubriek vol tot 1931. In September 1924 bedank Engelenburg as redakteur van De Volkstem en Gustav Preller word dan aangewys as die nuwe redakteur. Die verhouding tussen hom en Leipoldt is nooit goed nie en op 10 Februarie 1925 laat weet Preller vir Leipoldt dat sy dienste by die koerant nie verder nodig is nie.

Generaal Smuts is met die algemene verkiesing van 1924 bekommerd oor verlore steun van sy party ná die mynonluste van 1922. Hy nader dus vir Leipoldt, as bekende volksdigter, om hom as kandidaat van die Suid-Afrikaanse Party verkiesbaar te stel in die Wonderboom-Suid kiesafdeling. Leipoldt en ook Smuts se party verloor die verkiesing en dit is die eerste en enigste keer wat Leipoldt hom aktief met die politiek bemoei. Hy word weer in 1943 gevra om hom vir die Verenigde Party in Worcester beskikbaar te stel, maar wys dit van die hand.

In April 1925 vestig Leipoldt hom permanent in Kaapstad en nadat hy eers woonplek huur, koop hy in 1927 die dubbelverdiepinghuis Arbury in Kenilworth, wat hy in September 1927 betrek. In Kaapstad praktiseer hy as kinderspesialis en versorg ook vanaf 1927 die redaksionele werk van die South African Medical Journal, wat van 1932 ook tweetalig uitgegee word as Die Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Geneeskunde. Vir Die Huisgenoot behartig hy die gereelde rubriek “Geneeskundige vrae” onder die skuilnaam Medikus en lewer ook verskeie artikel en verhale vir hierdie tydskrif. Hy is vanaf 1927 tot 1939 deeltydse dosent in kindersiektes aan die Universiteit van Kaapstad en gee in hierdie posisie elke Dinsdag en Donderdag lesings en praktiese demonstrasies in die Somerset Hospitaal. Hy tree ook op as sekretaris van die Mediese Vereniging vanaf 1927 tot Desember 1944, voltyds vanaf 1939. In 1943 stel die raad hom in kennis dat die pos van redakteur van die South African Medical Journal en sekretaris van die Mediese Vereniging aan P.J. de Villiers aangebied is en hulle oorhandig ’n brief aan Leipoldt waarin sy kontrak gekanselleer en sy dienste beëindig word. Wanneer De Villiers egter vir die pos bedank, word Leipoldt heraangestel tot aan die einde van 1944 en beding hy gunstige terme vir homself.

Sy inkomste uit sy medies-verwante bedrywighede is onvoldoende en hy vul dit veral aan met sy skryfwerk. Deur die jare skryf hy gereeld artikels vir koerante en benewens die “Diwagasies van Oom Gert” rubriek in Die Volkstem skryf hy ook ’n gereelde rubriek oor kos en die kookkuns in Die Huisgenoot, wat na sy dood as “Polfyntjies vir die proe” gepubliseer word. Na sy aftrede op sestigjarige leeftyd wy hy hom veral aan die joernalistiek.

Met die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog skaar Leipoldt hom by die Eerste Minister Jan Smuts se beleid van betrokkenheid teen Duitsland en as sekretaris van die Mediese Vereniging organiseer hy praktiserende medici vir vrywillige diens, terwyl op sy inisiatief die federale raad van die Mediese Vereniging vergoeding reël vir afhanklikes van dokters wat tydens militêre diens ongeskik raak of beswyk. Wanneer Duitsland Nederland in Mei 1940 binneval, skryf Leipoldt ’n verklaring van meegevoel wat hy aan Smuts voorlê as amptelike verklaring, wat dan net so in Die Volkstem verskyn. Hy skryf ook ’n aantal oorlogsgedigte waarin hy sy gevoelens oor die oorlog en sy verontwaardiging oor sommige Afrikaners se traak-my-nie-agtige houding oor die inval in Nederland uitspreek. Hierdie gedigte stuur hy aan die Nederlandse digter Jan Greshoff en dit verskyn in April 1944 in die Nederlandse tydskrif De Stoep, wat in Batavia gepubliseer is, en op 24 Julie 1944 in Die Volkstem. Hoewel nie van Leipoldt se beste gedigte nie, is die hartstog en passie wat daaruit spreek aangrypend, terwyl hy met hierdie gedigte ook optree as gewete van sy volk.

Alhoewel Leipoldt ’n vrygesel is, maak hy verskeie seuns groot en laat hulle verder studeer. Baie van hierdie seuns is onder diegene wat hy tydens sy skoolbesoeke raakloop en wat óf baie skrander óf baie behoeftig is. Hy reël ook verskeie skoolkampe vir leerlinge om hulle opvoeding aan te help en neem onder andere, saam met ’n paar onderwysers en volwassenes, ’n groep van vyf en twintig kinders in 1928 op ’n opvoedkundige reis na Brittanje. Op hierdie reis neem hy ook in Brittanje ’n sewejarige seun wettiglik aan wat hierna as Jeffery Barnett Leipoldt bekend sou staan. ’n Ander seun wat ook by hom inwoon is Peter Shields, later ’n dokter en kopiereghouer van Leipoldt se letterkundige geskrifte na sy dood. Hierdie twee is dan ook mede-erfgename van sy boedel.

Sy voogdyskap van seuns, gekoppel met die feit dat hy nooit getroud is nie, laat vele spekulasies oor sy seksualiteit ontstaan. Hierdie saak word indringend deur Kannemeyer aangespreek in sy biografie, met die slotsom dat daar geen bewyse is dat hy gay was nie en dat die getuienis van seuns wat by hom ingewoon het, teen so ’n bewering gekant is. Leipoldt was egter ’n baie private persoon en bitter min is bekend van sy persoonlike intieme verhoudings met lede van beide geslagte. Dit is egter opvallend dat hy bitter min liefdesgedigte geskryf het en dat dit onbekend is aan wie ’n gedig soos “Wys my die plek” gerig is. Hy is verder ’n eksentrieke persoon wat veral daarvan hou om oordrewe en radikale uitsprake te maak, klaarblyklik met die uitsluitlike doel om te skok en reaksie uit te lok. Hierdie gewoonte veroorsaak egter dat sy eie mededelings en inligting oor feitelike gevalle nie altyd te vertrou is nie, terwyl mense wat hom nie goed geken het nie, terselfdertyd ’n skewe indruk van sy persoonlikheid kry. By sy vriende was hy egter bekend as ’n goedhartige man

Met sy naderende aftrede by die Mediese Vereniging en al die seuns reeds uit die huis, verkoop hy in Junie 1944 sy woning. Hierna woon hy in by dr. Bobby Forsyth se huis in Nuweland terwyl dié diens doen in die Tweede Wêreldoorlog, waarna hy kamers huur by mev. O’Connor in Seepunt. Op Saterdag 12 April 1947 is hy in Kaapstad aan hartprobleme oorlede en sy as word begrawe in die Pakhuispas naby Clanwilliam.

Skryfwerk

Voorblad van Oom Gert vertel en ander gedigte deur C. Louis Leipoldt.

Poësie

Leipoldt skryf reeds in sy kindertyd gedigte en ’n opstel wat hy op ongeveer twaalfjarige ouderdom aan The Boy’s Own Paper stuur, verwerf in Februarie 1893 ’n eerste prys in die afdeling twaalf tot sestien jaar. Van Maart 1896 verskyn daar gereelde bydraes van hom in The Cape Argus. “Oktobermaand”, wat later een van sy bekendste gedigte word, is reeds in 1897 geskryf en hy skryf in die jare 1896–1897 ook reeds ander gedigte soos “Ou Booi se pondok”, “Sterretjie”, “Die ou meul”, “Mordegai” en “Op my ou Karoo”.

In die Afrikaanse letterkunde lewer hy baanbrekerswerk. As digter verwoord hy die smart van die Afrikaner na die tragiek van die Anglo-Boereoorlog en open die oë van sy volk vir die natuurprag van sy land, beskryf in die prag van sy eie taal. Van sy gedigte is tydloos en word steeds gereken as van die beste en mooiste wat in Afrikaans verskyn het. “Boggom en Voertsek”, “Op my ou ramkietjie”, “Oom Gert vertel”, “Wys my die plek”, “Van Noot se laaste aand” en “’n Handvol gruis uit die Hantam” is enkele voorbeelde. Hy is een van die eerstes om die volkslied in sy gedigte te gebruik en hy maak ook ruim gebruik van ironie. Verder is hy die eerste om belydenispoësie in Afrikaans te skryf en gebruik te maak van die gewone spreektaal of praatpoësie. Hy is nie eerstens ’n volksdigter wat nasionale temas verwoord nie, soos talle ander van sy geslag, maar ’n kunstenaar wat skoonheid en vrye uitdrukking nastreef. Daarby het hy ’n liefde vir die vreemde en bring ander wêreldstreke en kulture na die Afrikaanse letterkunde, om so die Afrikaanse tematiek te verruim. Gemeet teen sy tydgenote is sy poësie veel meer universeel van aard, met sy beste oorlogsgedigte wat byvoorbeeld uitstyg tot protes teen alle vorms van geweld en sy natuurverse wat ’n aansluiting vind by die psige. Teen hierdie agtergrond is dit jammer dat sy teksversorging dikwels slordig was, soos Kannemeyer in sy biografie oor Leipoldt aantoon, sodat dit selfs moeilik is om ’n definitiewe weergawe van ’n groot aantal van sy gedigte vas te stel.

Reeds met die verskyning van sy eerste digbundel, “Oom Gert vertel en ander gedigte”, oes Leipoldt lof van vooraanstaande kritici in. In Nederland spreek die bekende digter Albert Verwey en letterkundige C.G.N. de Vooys hulle positief uit oor sy digkuns en daarmee saam ook oor die bewys dat Afrikaans wel op eie voete kan staan en ’n eie letterkunde kan ontwikkel. W.E.G. Louw bestempel hierdie bundel as Leipoldt se belangrikste bundel en wat digterlike vormgewing betref ook die sterkste. Die bekende taalkundige J.J. Smith skryf ’n inleiding vir die bundel, waarin hy die sterk mening uitspreek dat hierdie gedigte aantoon dat Afrikaans die natuurlikste kommunikasiemiddel vir die Afrikaner is. Leipoldt bundel hier hoofsaaklik gedigte oor die Anglo-Boereoorlog en die Suid-Afrikaanse natuur. Die titelgedig is een van die hoogtepunte in sy oeuvre, waar Oom Gert die storie van “sy sterfte” vertel. Oom Gert is as Kapenaar tydens die Anglo-Boereoorlog self te bang om iets vir die Boere te doen, maar daar is tog van sy kontreimense wat voel dat dit hulle plig is om te help. Oom Gert gee vir twee jongmans van die dorp perde om hulle te help om kommando toe te gaan. Dit is duidelik dat oom Gert nie weet of hy te veel of te min gedoen het nie. Die klimaks van sy verhaal is die teregstelling van die twee jongmans Bennie en Johnnie as Kaapse rebelle, maar die manier waarop die verhaal vertel word en die baie skynbaar onbelangrike inligting wat oom Gert deurgee, verklap ontsaglik baie van sy eie karakter en van die res van die dorpsmense. Die emosies van oom Gert verhewig en verander soos hy die verhaal vertel en homself deurentyd probeer verontskuldig, sodat die dramatiese impak van sy vertelling hewig is. Hierdie dramatiese direktheid word ook teruggevind in sterk gedigte soos “Vrede-aand”, “’n Nuwe liedjie op ’n ou deuntjie”, “In die konsentrasiekamp” en “Aan ’n seepkissie”. “Vrede-aand” is in 1902 in Londen geskryf, kort na die aankondiging van die vredesluiting in Vereeniging. Hier is ook ’n bepaalde spreker aan die woord, ’n ontnugterde jong Afrikaner wat hom in hierdie tyd in Londen bevind en saam met sy hoorder ’n bottel soetwyn drink terwyl die mense buite hulle oorwinningsfees vier. Die spreker bekyk in elke strofe die oorwinning en die gevolge vir sy volk uit ’n ander hoek, met die bitter refrein en die drink van die wyn as bindingselemente. In sy beskonke toestand gee die spreker vrylik teuels aan sy emosies, wat smart, vernedering en ’n persoonlike skuldbesef insluit omdat daar nie meer gedoen is om vryheid te behou nie. “’n Nuwe liedjie op ’n ou deuntjie” is gebaseer op twee volksliedjies (“Siembamba” en “Potjie rys, potjie vleis”), met sommige reëls wat na die hol uitsprake van volksleiers klink. Hierin word die wrede lot van die kinders in die konsentrasiekampe op aangrypende en ironiese wyse verwoord teen die agtergrond van die troostende aard van die liedjies waarop dit gebaseer is. “In die konsentrasiekamp” gee met sy ironiese refreinreël uit Dante se “Paradiso” slegs skynbare vertroosting. “Aan almal wat voorgegaan het” is ’n interessante mengsel van natuurgedig en oorlogsgedig, met die natuur wat gevul is met herinneringe van die lyding van die volk. “Oktobermaand” en “Lenteliedjie” is tiperend van sy vreugde in die natuur en word baie bekend, terwyl hy in sterk kontras in “Die soutpan” die natuur se dorheid uitbeeld. Vele ander natuurverskynsels word ook beskryf, soos in die geslaagde “Die doringboom”. “Op my ou Karoo” is nie soseer ’n loflied aan die natuur nie as ’n uitbeelding van die spreker se begeerte om in die “grougeel klei” te rus, met ’n suggestie van sy eensaamheid. Die bundel word afgesluit met ’n twintigtal persoonlike en eerlike “Slampamperliedjies”, wat eiesoortig is aan Leipoldt se digkuns en waarin hy sy innerlike gewaarwordinge verwoord, soos in die aangrypende “Sekretarisvoël met jou lange bene”, “Ek sing van die wind”, “Jy sê vir my”, “Klossies, jul bewe en bibber” en “Kriekie, jy wat op die solder sanik”. In hierdie verse stel die spreker vrae oor die misterie van die bestaan en oor sy plek in die wêreld en kom hy soms tot ’n persoonlike onthulling.

Omstreeks 1916 begin Leipoldt met ’n epies-liriese reeks gedigte oor die Voortrekkers, maar in sy besinning oor hierdie tydperk van die geskiedenis vind hy dan veel wat nie heroïes is nie. Die uiteinde is dat “Dingaansdag” in sy eie woorde in die voorwoord meer ’n aaneenskakeling word van los gedagtes oor volkstoestande as die beoogde epos. Daar is wel fragmente van deurdagte betekenis, aangrypende bewoënheid oor tragiese gebeure en ’n aantal sterk liriese verse, maar oor die algemeen is hierdie bundel ’n groot insinking in vergelyking met sy debuut. Die titel van die bundel is slegs gedeeltelik van toepassing op die verse, aangesien geen enkele heldefiguur uit die Groot Trek tree na vore tree nie. Na die lang en onbeholpe “Aanroeping” word die lewe en mymeringe van die Voortrekkers op die vooraand van die Trek weergegee, terwyl die verhale van Glaukus, Wolraad Woltemade en Koenraad Fiet deur stories om die kampvuur vertel word. Daarna volg gedigte oor die aankoms in Natal, ’n skets van Dingaan en gedigte oor die moorde op vrouens en kinders. In later drukke word van die gedigte grondig verwerk en ’n aantal byvoegings en weglatings gemaak. “Die koperkapel kom uit sy gat” is die hoogtepunt in die bundel en beeld diere uit (die koperkapel, meerkat, ystervark, geitjie en steenuil) wat kommentaar lewer op ’n veldslag uit die Trek.

Sommige van die gedigte in “Uit drie wêrelddele” ontstaan reeds in Europa en Oos-Indië en word sedert 1914 in tydskrifte gepubliseer, sodat dit sy vorige bundel gedeeltelik voorafgaan. Die titel verwys dan na die ontstaansplek van die gedigte, naamlik Europa, Indië en Suid-Afrika. Die openingsgedig is die lang “’n Voorspel vir ’n Afrikaanse heldedig”, waarin die Portugese ontdekkingsreisigers wat vanaf die vyftiende eeu die Kaap aandoen, besing word. Hoewel die vroeë geskiedenis hier op beeldryke wyse beskryf word, bly dit by beskrywing eerder as noodwendigheid. Drie reekse gedigte in hierdie bundel is noemenswaardig. Die siklus van agt “Sonnette” beeld gesamentlik ’n liefde se opbloei en uiteindelike teleurstelling uit, met “Die aakligste” ’n besondere hoogtepunt. Die gedeelte “Uit my Oosterse dagboek” verruim die tematiek om vir die eerste keer Afrikaanse gedigte oor ’n nie-Afrikaanse natuur te skep. Die eksotiese natuurskoon van die trope word beskryf (“Vaarwel aan Insulinde”, “Padang” en “Die oerbos”, laasgenoemde met ’n weelde van plante en diere). Dit is egter veral die mense van die Ooste (“Aan Seli”, “Meta Api”) en die eensame stryders (“De Lesseps”, “Aan Multatuli”) wat bekoor. Uitstaande is weereens die “Slampamperliedjies”, hierdie keer 52 van hulle, wat insluit die klassiek geworde “’n Handvol gruis uit die Hantam” (waar die handvol grond en gedroogde blare assosiatief die jeugwêreld oproep en die spreker besef hoe ryk aan geestelike goedere hierdie wêreld en sy herinneringe daaraan inderdaad is); “Boggom en Voertsek” (met sy aangrypende weergawe van die onbekende diere se sinnelose lewe en sterwe); “Waar die Katberg, witkapok-gekroon” (die verhaal van twee beeste wat, waarskynlik saam met die Groot Trek, ’n nuwe wêreld in die noorderland leer ken); “Waar die koue noordpool-naarheid” (met pragtige beelding van die wit ysbeer en sy bestaan); “Ek het ’n mannetjie van potklei gemaak” en “In ’n gat daar onder die sukkeldoring” (met die speel- en sprokieswêreld van die kind as boustof) en “Op my ou ramkietjie” (waar die musikant se spel op die eensnaar-instrument aan die natuur gerig is, waaruit hy vertroosting vind, met die mense se reaksie wat onbelangrik is). “Grysblou bulte” beskryf Dingaan se vlug en die verhaal van sy lewe en skuldgevoel. Die bundel sluit ook die dramatiese “Van Noot se laaste aand” in, die gegewe waarvan hy later verwerk tot sy treffende drama “Die laaste aand”, waarin die Kaapse goewerneur Pieter Gysbert van Noodt toevallig sterf dieselfde dag as vier mans wat hy ter dood veroordeel het. Hierna ontstaan die legende dat een van die mans hom voor die regterstoel van God gedaag het om saam met hom te boet en dus só verantwoordelik was vir sy dood. “Die beste” (na aanleiding van “Seven wise men on an old black settle” uit “A coiner of angels” van Alfred Noyes) is met sy siening van die Suid-Afrikaanse landskap en effektiewe gebruik van die refrein, en die kontras met die gedagte van dood en verganklikheid te midde van die prag, ook ’n hoogtepunt. “Reisigers” is ook goed, met Leipoldt wat in die derde strofe hier gebruik maak van die irrasionele in die verbeelding, wat aan die gedig ’n steeds moderne aansig gee.

“Die bergtragedie” is reeds voor 1900 begin skryf in Engels. Dit is ’n lang gedig wat filosofies besin oor die lewe, die dood en die ewige skoonheid en wat gedagte-inhoud betref diepgaande is. Dit vertel die verhaal van ’n jong man wat tydens bergklim op Tafelberg verongeluk, waarna sy siel vir nog ’n dag oor die Kaapse landskap en dorpe sweef voordat dit opgaan in die ruimtelose eensaamheid. In hierdie tyd besin hy oor die sin en aard van die lewe en neem hy ook die omgewing in oënskou. Die bespiegelings is gebaseer op die panteïstiese lewensfilosofie na die Boeddhistiese leer van Karma en Bardo. Die meeste kritici beskou die werk egter as ’n mislukking, veral weens die gebrekkige vormgewing wat die spreker aan sy gedagtes gee en die onsuiwer en selfs verwarrende gebruik van woorde en uitdrukkings. Die gedig slaag dus nie as poësie nie, selfs al het Leipoldt dit per geleentheid as sy beste werk beskou.

“Skoonheidstroos” word in 1934 met die Hertzogprys bekroon. Hierdie bundel sluit aan by “Die bergtragedie” daarin dat die skoonheid wat hierin besing word, ook geskoei is op dieselfde lewensfilosofie. Die toonaard van hierdie gedigte is ontdaan van die heftige innerlike stryd en die uitbundige genieting van die skoonheid. In die plek daarvan is skoonheidsherinneringe wat met kalmte en ingetoënheid betrag word, sonder dat dit tot volkome bevrediging kan kom. “’n Kersnaglegende” vertel die legendariese verhaal van Judas wat een nag in die jaar gegun word om op die Noordpool af te koel. Mooi is die natuurskildering in “Bosveldlied” en bowenal “Pater Servaas” se ironie, waar die fanatieke sendeling se bekeringsywer só deur die Oosterse filosofieë beïnvloed word dat hy aan sy geloof twyfel en terugvlug na die veiligheid van die klooster. In “’n Kersnaggebed” is die spreker se bede dat hy in die aardse skoonheid die weerkaatsing van God sal aanskou. Hierdie gedig toon ’n hegte bou met ’n indrukwekkende oploop tot ’n klimaks. Ook hierdie bundel bevat ’n aantal slampamperliedjies, met hoogtepunte soos “Wys my die plek” (een van die min liefdesgedigte van Leipoldt, waarin die spreker hom deurentyd tot ’n afwesige geliefde rig en ’n tyd van geluk en samesyn in herinnering roep), “Kom gee vir my polfyntjie”, “As ouderdom, wat alles breek”, “Sielsanker”, “Tuinroos tussen die tulpe”, “Gun my ’n blommetjie, Kelkiewyn” en “Gee vir my boegoe, en kanniedood-blare”, hoewel hierdie slampamperliedjies oor die algemeen die spontaneïteit van die vroeëre werke van hierdie aard mis. Later word al die slampamperliedjies uit “Oom Gert vertel en ander gedigte”, “Uit drie wêrelddele” en “Skoonheidstroos” in ’n afsonderlike uitgawe as “Slampamperliedjies” gepubliseer.

Hoewel Leipoldt nie aanleg of liefde vir musiek gehad het nie, word sy verse weens die musikaliteit daarvan gereeld deur talle komponiste getoonset, in Suid-Afrika sowel as in Nederland. Gedigte wat getoonset is, sluit in “Ek sing van die wind”, “Op my ou ramkietjie”, “Siembamba”, “Lenteliedjie” en “Oktobermaand”. Hy skryf ook die teks vir ’n klugtige operette, “Die waarheidsliewende kandidaat – ’n musikale onmoontlikheid in drie stuiptrekkings”, wat deur M.L. de Villiers getoonset is. Hierdie operette is nooit gepubliseer nie. Oor die Tweede Wêreldoorlog dig hy hoofsaaklik in Engels, maar skryf ook die reeks van sestien Afrikaanse De Stoep-gedigte, wat die eerste keer in April 1944 in De Stoep, ’n Nederlandse tydskrif, verskyn wat te Curaçao gedruk is omdat Nederland toe nog onder Duitse bewind was. Die gedigte word in Julie 1944 ook in Die Volkstem gepubliseer. Hierin trek hy heftig te velde teen diegene in die Afrikanervolk wat teen Suid-Afrika se deelname aan “Engeland se oorlog” gekant was en beweer dat hulle daardeur ook hulle stamland, Nederland, in die steek gelaat het. W.E.G. Louw stel in 1946 ’n gesaghebbende bloemlesing uit sy gedigte saam, wat onder die titel “Vyftig gedigte van C. Louis Leipoldt” verskyn, met ’n waarderende inleiding oor sy werk.

Na Leipoldt se dood word ’n keuse uit sy nagelate gedigte in “Die moormansgat en ander verhalende en natuurgedigte” (versorg deur P.J. Nienaber) uitgegee, maar die gedigte hierin toon in die geheel dieselfde probleme van valse beeldspraak en slordige tegniek wat regdeur sy oeuvre teenwoordig is, terwyl daar geen verse is wat kan vergelyk word met sy bestes nie. Die titelgedig is ’n spanningsverhaal in dialoogvorm met die selfdood van ’n moordenaar as tema, waaruit sy belangstelling in die afwykende karakter en die spookagtige blyk. Sommige van die natuurverse is nie sonder verdienste nie, maar is nie op dieselfde peil as vroeër soortgelyke werk nie. Later verskyn nog ’n keur uit sy nagelate gedigte onder die titel “Geseënde skaduwees”, versorg deur J.R.L. van Bruggen. Die gedigte hierin sluit aan by bekende temas uit sy digkuns, soos die bekoring van die Ooste en die verlore liefde. Die “Verse van die tentmaker, Omar” is ’n vertaling van sestien van Fitzgerald se vertalings van Omar Khayyam kwatryne, met soortgelyke vertalings wat reeds deur C.J. Langenhoven en Abraham H. Jonker gemaak is. Dit is onduidelik op watter gronde die samestellers dit nodig geag het om twee bundels uit sy nadoodse erfenis saam te stel, aangesien nóg die gehalte, nóg die tematiek dit regverdig. Van sy beste ongepubliseerde gedigte, soos “Faustus” uitgebeeld in sy laaste ure (gepubliseer in Standpunte van Desember 1950) en die sestien De Stoep-gedigte, word glad nie in hierdie bundels opgeneem nie.

Vir kinders skryf hy verskeie gedigte wat versprei is deur sy bundels, maar vir wie hy ’n keur uit sy oeuvre saamstel in die bundels “Uitgesoekte gedigte vir jong Suid-Afrika” en later “’n Versieboord vir kinders”. In die eerste bundel is daar ’n paar verhalende verse, waarin onder andere “Die storie van Wolraad Woltemade” en “Die storie van Glaukus” op rym aan jonger lesers bekendgestel word. Beide bundels bevat “Die Slamaierwinkel”, ’n jeugherinnering wat bekoor met sy klankspel, met “Die duiwelby” en “In die spens” uit laasgenoemde ook bekoorlik. “Driesprong” is ’n keur van W.E.G. Louw uit gedigte van hom, Totius en Jan F.E. Celliers. Leipoldt se “Versamelde gedigte” verskyn in 1980 en hierin word ook verse opgeneem wat verspreid in tydskrifte verskyn het of nog nooit gepubliseer is nie. Sy gedigte word in verskeie bloemlesings opgeneem, waaronder “Groot verseboek”, “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte”, “Digters en digkuns”, “Digters en digsoorte”, “Digterstemme”, “Uit ons digkuns”, “Afrikaanse verse”, “Afrikaanse letterkunde”, “Junior verseboek”, “Die junior digbundel”, “Nuwe Kleinverseboek”, “Nuwe Kleuterverseboek”, “Uit ons letterkunde”, “Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte”, “Afrikaanse natuurpoësie”, “Faune”, “Stories op rym”, “Woordpaljas”, “Miskien sal ek die wingerd prys”, “Liggaamlose taal”, “My Afrikaanse verseboek”, “Die goue vreugde”, “Tussen die engtes”, “Voorspraak” en “Die tweede gerf”.

Drama

Reeds vroeg illustreer Leipoldt sy dramatiese aanleg met die dramatiese monoloë uit sy digbundels, soos “Oom Gert vertel”, “Vrede-aand” en “Van Noot se laaste aand”. Hy is dan ook een van die eerste belangrike dramaturge wat Afrikaans oplewer. “Die heks” is omstreeks 1911 in Engels geskryf en daarna in Afrikaans vertaal en verwerk, waarna dit in 1920 as “Die hamer van die hekse” persklaar gemaak is, maar eers later as “Die heks” gepubliseer is. Hierdie drama word beskou as die eerste groot drama in Afrikaans en saam met “Die laaste aand” as van die bestes in Afrikaans. Beide dramas (veral “Die heks”) word dan ook gereeld opgevoer deur die Afrikaanse rondreisende toneelgeselskappe van daardie tyd, asook deur die amateur toneelverenigings. “Die heks” is ook een van die eerste dramas wat verfilm word met die koms van televisie in die sewentigerjare. Volgens ’n mededeling van Leipoldt self is die drama ’n verwerking van ’n ou legende en bestaan daar ook ’n mate van ooreenkoms met Ernst von Wildenbruch se gedig “Das Hexenlied”. Die stuk speel af in die eerste kwart van die vyftiende eeu in die denkbeeldige kasteel Ahrweiler in Noord-Duitsland, in ’n tyd toe die bloedige vervolging van sogenaamde hekse deur die Rooms-Katolieke Kerk hoogty gevier het. Hierdie praktyk is geregverdig op grond van Ou Testamentiese wette en spesifiek Exodus 22: 18: “Die towerheks mag jy nie laat lewe nie”. Die drama vertel die verhaal van kardinaal Jeronimo D’Orilla, bekend as “Die hamer van die hekse”, wat twee hekse ter dood veroordeel. Sy dienskneg Placido wys hom dan ’n wapenseël wat hulle by die ouer heks gekry het en die kardinaal herken dit as sy eie. Die twee hekse, Elsa en haar dogter Janetta, word in die onderaardse kerker in die kasteel aangehou. Hier onthou hulle die verlede en maak Elsa bekend dat die kardinaal wat hulle veroordeel het, haar jeugliefde en Janetta se vader is. Die kardinaal besoek hulle om die waarheid uit te vind en besef dan dat die “heks” (Elsa), wat hy ter dood veroordeel het, sy jeugliefde is by wie hy ook ’n kind verwek het. Dit is duidelik dat hy haar, wetend of onwetend, in die steek gelaat het. Haar koms dwing hom om die werklikhede van sy verlede en sy persoonlike swakhede en tekortkominge te konfronteer. Hy neem hom voor om Elsa en Janetta te begenadig en hulle so van die brandstapel te red, maar word flou voordat hy tot aksie kan oorgaan. Hierdie floute word vooraf gemotiveer deur sy diensknegte. Die feit dat hy flou word wanneer hy moet besluit of hy die stelsel wat hy so getrou dien moet verloën om die vrou wat hy weet onskuldig is te red, word egter tog as dramatiese swakheid in die drama gesien. Wanneer die kardinaal wakker word, is die brandstapels reeds aangesteek en is dit te laat om sy vonnis te verander en word die besluit dan deur omstandighede namens hom geneem, eerder as deur sy eie besluit. Die kardinaal verklaar aan die einde dat hy te lank swak was en nou sterk is, wat suggereer dat sy optrede in die toekoms anders sal wees, maar sy gebede aan die einde dui nie beslissend aan dat hy die kerk in die toekoms sal teengaan nie. Elsa se karakter word deur die titel van die stuk in die middelpunt geplaas en sy word as gewone mens eindelik die slagoffer van die dade van ander, terwyl die kardinaal as tragiese figuur met sy gewete moet saamleef. “Die heks” word in 1944 saam met “Die laaste aand” met die Hertzogprys bekroon. T.T. Cloete neem “Die heks” op in die versamelbundel “Vyfling”, wat eenbedrywe van Hertzogpryswenners bevat, terwyl die tweede toneel uit hierdie drama deur D.F. Malherbe in die versamelbundel “Afrikaanse letterkunde” opgeneem word. J.P. Smuts neem “Die heks” op in die bundel “Triptiek”, waarin hy ook die drama in-diepte bespreek.

“Die laaste aand” is ’n dramatisering in vrye versvorm van sy gedig “Van Noot se laaste aand”, wat reeds in 1916 in Die Brandwag verskyn en dan opgeneem word in “Uit drie wêrelddele”. Soos “Die heks” werk dit met ’n soortgelyke tema van verraad teenoor ’n jeugliefde. Die grootste gedeelte van die drama speel af voor en in die Kasteel aan die Kaap en dit is gebaseer op die geskiedenis van Pieter Gysbrecht van Noodt, wat na diens in Nederlands-Oos-Indië vanaf 1727 tot 1729 goewerneur aan die Kaap was en feitlik as ’n tiran geheers het. Tydens sy bewind dros ’n aantal soldate van die Kompanjie en hulle word gevang en op aanklag van diefstal en diensverlating verhoor. Die goewerneur en die heemrade se beslissing is dat vier van die drosters opgehang moet word. Van Noodt is aan ’n hartaanval oorlede ten tyde van die teregstelling van hierdie soldate. Uit hierdie sameloop van omstandighede het die legende ontstaan dat een van die drosters tydens sy verhoor die goewerneur uitgedaag het om saam met hom voor die regterstoel van God te verskyn en dan vir sy dade te boet. Rondom hierdie gegewens skryf Leipoldt dan sy drama. Martha sweer wraak wanneer Gysbrecht haar in Jakarta in die steek laat nadat hy haar swanger gemaak het. Sy maak haar seun groot om wraak te neem. Dertig jaar later is die protagoniste in Kaapstad, aan die vooraand van die openbare teregstellings. Die blinde Martha word beskou as ’n Slamse towenares en Gysbrecht is nou goewerneur Van Noodt, met hulle seun, ook Gysbrecht, die sersant wat op die punt staan om tereggestel te word weens sy rebellie. Martha konfronteer die goewerneur en eis dat hy hulle seun moet begenadig en die teregstelling moet afstel. Wanneer Martha by Van Noodt in die kamer is en sy stem weer hoor, herleef haar groot liefde vir hom egter weer en verplaas die wraakgedagtes. Die moordtuig (’n kris) waarmee sy beplan het om hom te vermoor val uit haar hand en sy streel die hoof van die man wat haar so diep verontreg het. Die skok is egter vir hom te groot en hy sterf op hierdie oomblik sonder om die teregstelling te keer. Die grootste tekortkoming in die drama is dat Martha geen werklike antagonis het nie en dat die eintlike botsing plaasvind tussen die liefde en haat binne-in haarself. Haar insig aan die einde (dat sy al die jare verkeerd opgetree het) is dus nie iets waartoe sy op dramatiese wyse ontwikkel nie, maar eerder die skok van die gebeure wat haar tot ’n belydenis dwing. “Die laaste aand” word in 1944 saam met “Die heks” met die Hertzogprys bekroon.

Die dramas “Die kwaksalwer”, “Onrus”, “’n Vergissing” en “Afgode” word ook gepubliseer, maar is nie op dieselfde peil nie. “Die kwaksalwer” is ’n komedie. Die hoofkarakters is die dokter Piet Westera, wat baie gesteld is op sy eer as medikus, en sy liefdevolle moeder. Om hom te kan laat studeer het sy na haar man se dood op grond van ’n ou resep van haar ouma as kwaksalwer opgetree om geld in te samel. As geneesheer kry Piet daagliks te doen met die slegte nagevolge van onwetenskaplike middels. Wanneer Piet uitvind dat sy ma haar hieraan skuldig gemaak het, veroordeel hy haar, ten spyte van die feit dat hy sy opvoeding daaraan te danke het. “Onrus” is ’n dramatiese voorstelling van ’n spookstorie, waar die spook van die pas gestorwe Oom Giel Gewers protesteer teen die huigelagtigheid van sy swaer, Piet Skuller. Die spook wil nie sy swaer se krans op sy doodskis hê nie, want die swaer het hom besteel. Wanneer Piet en sy vrou in die huis opdaag vir die begrafnis, neem die onrus van hulle besit en die spook se verskyning laat die skurk ’n toeval kry, sodat hy op hierdie wyse gestraf word. Hierdie drama het nie veel om die lyf nie en is buiten die gespokery deurspek met ongeloofwaardige optredes deur die karakters. “’n Vergissing” is ’n klugtige eenbedryf, waarin oom Andries baie vernaam vir die jong Gert verduidelik hoe ’n Christen ten alle tye gereed moet wees om te sterf. Aan tafel ontdek hy egter dat hy ’n vergiftigde eier geëet het en wat volg is geen berusting in die dood nie. “Afgode” beeld die verhouding uit tussen ’n alkoholiese man en sy verdraagsame vrou. Gys van Stal is ’n prokureur en ’n vooraanstaande man in die gemeenskap, maar in werklikheid ’n skurk en huigelaar wat hom skuldig gemaak het aan volksverraad, bedrog en omkopery. In sy ontrouheid aan sy vrou het hy ook ’n basterkind in die lokasie verwek. Sy vennoot en sy familielede poog om die kennis van sy wandade van sy vrou te weerhou, maar dit blyk dat sy altyd daarvan bewus was en desondanks met ’n alles verdraagsame liefde bly staan by hierdie gebroke afgod met voete van klei. Die drama ly onder die gebrekkige karakterisering en sielkundige motivering vir die protagoniste se gedrag.

Na Leipoldt se dood word twee voorheen ongepubliseerde eenbedrywe van hom in versamelbundels opgeneem. “Die byl” is in 1949 opgeneem in F.C.L. Bosman se “Vier uitgesoekte eenbedrywe”. Hierin word Van Riebeeck en sy mense bewus van ’n moord wat gepleeg is. Die sentrale figuur in die drama verskyn nooit op die verhoog nie. Dit is ’n Engelsman aan die Kaap wat as skerpregter opgetree het om Karel I te onthoof. Sy verhaal word geopenbaar in die gesprek van drie persone, waar die gesprek gedurig onderbreek word om die spanning te laat oplaai. Hierdie is ’n mindere stuk en nie juis geslaagd nie. Die klug “Jannie” verskyn in Gerhard J. Beukes se “Nuwe eenbedrywe” in 1952.

Die vollengte drama in vier bedrywe, “Moederplig”, is reeds in 1938 voltooi maar word eers in 1980 gepubliseer. Die weduwee Gertruida Fraam se seun Gert word ter dood veroordeel op ’n aanklag van moord. Gert se verloofde, sy prokureur, die huisdokter, die dominee en die huisdiaken werk almal saam om sy onskuld te probeer bewys deur die ware moordenaar te laat opspoor. Gertruida se houding is egter buitengewoon. Sy glo dat Gert skuldig is en dat sy saam met hom skuldig is omdat sy hom altyd te veel beskerm het. Om hom nie in die steek te laat nie, pleeg sy selfmoord op die dag wat sy glo die doodvonnis voltrek sal word. Ten spyte van strukturele gebreke in die drama, soos die uitgerekte verloop van die laaste twee bedrywe wat die spanningslyn verbreek, is die uitbeelding van die mevrou Fraam-karakter ’n besliste aanwins vir die Afrikaanse drama.

Verskeie van sy vroeë dramas word nie in boekvorm bestendig nie, wat insluit “Die laspos”, wat in Mei 1919 in Die Brandwag verskyn, waarin die hoofkarakter ’n ou Khoisan is wat deur die knellende gedagte dat hy oorbodig geword het op die plaas, oor ’n afgrond gedwing word. Ander ongepubliseerde dramas van hom is “Die waarheidsliewende kandidaat– ’n musikale onmoontlikheid in drie stuiptrekkings”, die teks vir ’n klugtige operette wat deur M.L. de Villiers getoonset word. Die samespraak in verse “Elberveld in die tronk” verskyn in Augustus 1922 in Die Huisgenoot. Leipoldt laat saam met hierdie samespraak fragmente en notas vir ’n drama oor Pieter Elberveld na, wat van gemengde Hollands-Javaanse afkoms was. In die agtiende eeu word Elberveld leier van ’n sameswering teen die owerhede in Batavia omdat hy onder meer voel dat as halfbloed sy burgerregte hom ontneem word. Hy word skuldig bevind aan hoogverraad en in 1722 op verskriklike wyse tereggestel. Elsa Joubert ontdek hierdie fragmente in die Jagger-biblioteek by die Universiteit van Kaapstad en laat dit voorlees by die bekendstelling van haar reisboek “Gordel van smarag” in die Boekesentrum van Nasionale Pers in Kaapstad. Jan Kromhout meld verder die ongepubliseerde eenbedryf “Die koningsplig”, wat slegs in manuskripvorm besta

Hy skryf ook prosa, wat egter veral daarop ingestel is om te vermaak en nie die diepgaande waarde of diepgang van sy beste gedigte en dramas het nie. Die verhale munt egter steeds uit in sy besondere vertelkuns, wat plek-plek besondere beskrywings bevat. Tydens die Anglo-Boereoorlog publiseer Elsevier’s Geillustreerd Maandschrift die oorlogsverhale “De Rebel, een episode uit den Boereoorlog” (Desember 1900) en “Bambinelino” (November 1901). Op 1 Augustus 1914 verskyn sy kortverhaal “Die weeskindjie wat ’n moeder wou hê” in Die Brandwag. In Die Huisgenoot verskyn onder andere “Karbolsuur” (Oktober 1919), “Wit Angeliere” (November 1919) en “Die Transportryer se Storie” (Oktober 1921). Hy laat in hierdie verhale graag ’n onopgeloste raaisel aan die leser oor om hom so tot nadenke te stem.

Sy kortverhale, hoofsaaklik spookstories, word in “Waar spoke speel”, “Wat agter lê” en “Die rooi rotte” gebundel. Een van sy gewildste temas is bonatuurlike verskynsels, terwyl daar gereeld abnormale karakters in sy verhale optree. In “Waar spoke speel” dui die bundeltitel aan dat dit hoofsaaklik spookstories bevat. Hy skryf vooraf ’n insiggewende inleiding oor die kuns om bang te maak in die letterkunde, waarin hy ’n paar reëls neerlê oor die spookstorie. In “Wit Angeliere” word ’n regter, wat ’n onskuldige ter dood veroordeel het, vyf jaar na die gebeurtenis op bonatuurlike wyse oortuig van sy regterlike dwaling. Hy is weer in dieselfde kamer waar hy die noodlottige aanbeveling geskryf het, met die enigste verskil dat in plaas van ’n groot bos angeliere daar nou rooi rose op die tafel staan. Die rooi rose verander in ’n bos wit angeliere gedurende die nagtelike verskyning wat die regter se slaap versteur. Dit is egter nie net sy verbeelding nie, want die volgende oggend sien die dokter werklik angeliere in die slaapkamer en daar is steeds die merk om sy nek. Leipoldt probeer nie om die okkulte verskynsel te verklaar nie en laat die onopgeloste raaisel aan die leser oor om oor na te dink. In “O'Callaghan se Waatlemoen” is oom Oelf en Kelgen, die dorpstimmerman, groot maats. Laasgenoemde is in die laaste stadium van tering as hy oom Oelf se doodskis moet vergroot. Om sy vriend op te beur gaan oom Oelf ’n weddenskap aan met die timmerman omtrent hul lewensduur en laat hom plegtig sweer dat hy ’n spogwaatlemoen, wat nog geplant moet word, sal kom help opeet. Die timmerman sterf eerste en sy kopmussie wat volgens die weddenskap oom Oelf toekom word saam met hom begrawe. As die spogwaatlemoen oopgesny word, is Kelgen egter daar om sy eed gestand te doen en ook om die kopmussie volgens die weddenskap af te lewer. “Die lammervanger” beskryf hoe die weduwee Ankus vir mevrou Markus, die magistraat se emosionele vrou, beïnvloed. Mevrou Markus word dan die medium van ’n vermoorde man, wat die verdenking van moord wat op die weduwee rus, bevestig. Mevrou Markus moet padgee en word in die veld deur ’n lammervanger toegetakel, waarna sy in ’n sielsieke-inrigting opgeneem word. Hier word die lammervanger die duiwelse beliggaming van die bose vrou. Uit die verhale blyk duidelik Leipoldt se belangstelling as medikus in die wisselwerking tussen siel en liggaam en in sy ontginning as skrywer van die wedersydse impak maak hy gebruik van die bonatuurlike as vaartuig. Die verhaal “Die wit hondjie” uit hierdie bundel word deur G.S. en P.J. Nienaber opgeneem in die versamelbundel “Die Afrikaanse dierverhaal”. Hierdie hondjie is telkens op bonatuurlike wyse die voorbode van die dood.

Leipoldt self beskou in sy inleiding “Wat agter lê” as ’n verdere en miskien ryper ontwikkeling van die tipe van verhaal wat hy reeds in “Waar spoke speel” opgeneem het. Daar is dan ook ’n duidelike ooreenkoms tussen die motiewe in die bundels, met Leipoldt se beheersing van die elemente van die kortverhaal wat inderdaad ’n groei toon. Nog beter as in die vorige bundel slaag hy daarin om die leser se belangstelling te behou, terwyl sy beskrywing van die bonatuurlike verskynsels duidelike blyke gee dat hy hom verder verdiep het in hierdie onderwerp. In “Die vlermuis” ontwikkel spanning tussen wat die verteller sê en wat in werklikheid gebeur. So word die spreker geleidelik afgetakel totdat hy kranksinnig word. Die tema is die gierigheid van mense wat bereid is om ’n testament te vervals. Aan die slot word ’n ander spreker aan die woord gestel om die afloop te vertel en die gedrag van die hoofpersoon in die juiste perspektief te plaas, wat afbreuk doen aan die impak. P.C. Schoonees beskou “Groottannie se salf” as die beste verhaal waarin die oumense se werklike en verbeelde kwale en hulle geloof in medisyne op humoristiese wyse aan die geheimsinnige gekoppel word.

In “Die rooi rotte” is vier van die verhale, “Die rooi rotte”, “Renosterbosas”, “Die klipspringerhare van tant Kato” en “Kattekruie”, ook oor die bonatuurlike. Die hoogtepunte in die bundel is egter die dorpsverhaal “Die koei van die weduwee Priem” en die verhaal oor die Khoi-egpaar en hulle kroos, “Oorblyfsels”, waar ’n dieper kyk in die karakters se gevoelslewe gegee word. “Die koei van die weduwee Priem” beskryf met speelse geestigheid ’n geskil tussen ’n lankmoedige Engelse predikant en ’n opvlieënde weduwee. Die koei verstoor elke Sondag die predikant se dienste en ten einde raad neem hy die koei persoonlik skut toe. Die bitsige weduwee gee langs die pad op geen ondubbelsinnige wyse nie haar frustrasie te kenne. Die slot is waar die boetvaardige tante ewe sagmoedig die dominee ’n kommetjie sult van die oorlede koei kom aanbied, nadat sy by nadenke besef dat sy moontlik met haar taalgebruik die grense van die betaamlike oorskry het. “Oorblyfsels” beskryf ’n stokou Khoi-egpaar met hul ondankbare kroos. Om hulle tot besinning te bring gaan die ou vrou, Regina, te werk met listige oorleg, want sy eksploiteer die godsdienssin, bygeloof en gierigheid van haar kinders en kleinkinders met soveel sukses dat sy op haar oudag in weelde vertroetel word. Die geval van die moordenaar Gert Swanepoel, wat in 1856 op George opgehang is en die tema vorm van sy roman “Die dwergvroutjie”, het Leipoldt so geboei dat hy ook die kortverhaal “Die graskolletjie” (opgeneem in “Die rooi rotte”) daarop baseer en die artikel “The charred gunstock” daaroor skryf wat op 25 Februarie 1933 in The Cape Argus gepubliseer is. Benewens die verhale wat in hierdie bundels opgeneem is, publiseer Leipoldt nog sowat twintig ander verhale in tydskrifte en koerante. Die ongepubliseerde manuskrip “Satieriese sprokies” is in die besit van Tafelberg-Uitgewers. In sy nagelate geskrifte is ook die ongepubliseerde kortverhaal “Die boomstam”, waarin ’n sendeling sy roeping prysgee wanneer hy bewus word van onverklaarbare geestelike magte wat onder die Oosterlinge werksaam is.

A.P. Grové stel ’n keur uit sy kortverhale saam, wat onder die titel “O’Callaghan se waatlemoen en ander verhale” gepubliseer word. Verskeie van sy kortverhale word opgeneem in versamelbundels, soos “Wit angeliere” in “Halfeeu”, waarin hoogtepunte uit kortverhale wat in die eerste vyftig jaar van Die Huisgenoot verskyn het, deur P.G. du Plessis saamgebundel word. Ander versamelbundels wat van sy korter werk opneem sluit in “Borde borde boordevol” en “Wys my waar is Timboektoe”, albei saamgestel deur Hennie Aucamp, “Trekvoëls” van A.P. Grové, “Uit dorp en veld” van Abraham H. Jonker, “Die jongste Afrikaanse kortverhale” onder redaksie van M.S.B. Kritzinger, “Tydskrif” van Daniel Hugo, “Vertellers” en “Vertellers 2” van Merwe Scholtz en “Kort keur” en “Steekbaard” van Abraham H. de Vries. Die Nederlandse kortverhaal “Bambinelino”, wat oorspronklik in Desember 1900 in Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift verskyn, word in November 1980 in Tydskrif vir Letterkunde gepubliseer. Sy kortverhaal “Wit angeliere” word deur Chris Claassen in ’n kort drama verwerk en onder die titel “Wit blomme” opgeneem in die versamelbundel “Kort dramas vir ’n nuwe geslag”.

Verder skryf hy populêre speurverhale soos “Die moord op Muisenberg”, “Die verbrande lyk” en “Die moord in die Bosveld”. Sy speurverhale het die afgetrede predikant dr. Jan Slink as baasspeurder. Hy is ’n intellektueel en fynproewer van kos en wyn en in die verhale word die klem geplaas op die speurwerk as navorsingswerk, waarin die spreker bo alle twyfel wil bewys dat die moordenaar skuldig is. Die verhale word dus nie gekenmerk deur die spanning en aksie van ander boeke in hierdie genre nie, maar neig tot die meer intellektuele. In “Die moord op Muisenberg” word iemand een Sondagmiddag op die Muizenbergse strand vermoor, vlak onder die oë van duisende besoekers. ’n Paar kneusplekkies aan die lyk en die rafels van ’n rooi badkostuum is feitlik die enigste leidrade wat by speurder Slink agterdog verwek. Eerwaarde Jan Slink vind speurwerk heelwat interessanter as die godgeleerdheid, en deur die besprekings wat hy met sy seun, speurder Slink, voer, dra hy veel daartoe by om die verhaal binne die perke van die waarskynlikheid te hou. Ofskoon hy die belangrikste rol speel by die ontmaskering van die misdadiger, verteenwoordig hy ook die intelligente leser. Hy gaan wetenskaplik te werk en laat niks aan die toeval oor nie. Sy optrede is nogal geheimsinnig en as sy seun hopeloos op dwaalspore rondsnuffel, kom hy met oortuigende bewyse wat tot ’n verrassende ontknoping lei.

In “Die verbrande lyk” word die gebeure rondom ’n moedermoord op die Karoodorpie Evaskroon deur middel van ’n hofsaak weergegee, waar die amptenare met nougesetheid elke stukkie getuienis weeg en elke feit ondersoek, sodat hulle ’n oortuigende bewys van die aangeklaagde se skuld kan lewer. Hendrik Dageraad vermoor sy moeder deur haar te verwurg of te versmoor en daarna verbrand hy die lyk op die vuurherd om die skyn te wek dat sy verbrand het toe sy die herd met petrol wou skoonmaak. Die sensasiewekkende besonderhede is hier egter van minder belang as die vernufspel tussen die deskundiges en die reaksie van die regter en jurie op hul getuienis, met veral die mediese getuienis wat van groot belang is. Jan Slink is op die Karoodorpie om van griep te herstel en speel weer die hoofrol in die ontrafeling van die saak. Die roman bring ook die wenslikheid van die juriestelsel en die toepaslikheid van die Romeins-Hollandse Reg vir Suid-Afrika onder die loep. Hierdie verhaal is gegrond op die Hauptfleisch-moord, wat op 13 Januarie 1925 op Richmond in die Kaap gepleeg is.

“Die moord in die Bosveld” verskyn van 22 Julie tot 7 Oktober as vervolgverhaal in Die Huisgenoot. Jan Slink is hier saam met ’n groepie gaste op die Bosveldplaas aanwesig en die verhaal word afgesluit deur die speurder wat aan die einde die saak beredeneer, verdagtes een vir een uitskakel en dan die skuldige aanwys. Die moordenaar, Waardekker, word geskets as bevryder van die gemeenskap omdat hy die afstootlike Ewald Knors uit die weg ruim.

Hy skryf ook drie romans, “Die donker huis”, “Galgsalmander” en “Die dwergvroutjie”. Globaal gesien poog hy hierin meer om die wetenskaplike of sielkundige verklaring na vore te bring, met die gevolg dat karakteruitbeelding verwaarloos word en karakters dan meermale as tipes eerder as lewende wesens ervaar word. “Die donker huis” verskyn aanvanklik in 1928 as vervolgverhaal in Die Huisgenoot. Die hoofkarakter, die suksesvolle prokureur en sakeman Cornelis Gram, tree wreed en ongenaakbaar op teen sy vrou en kinders, veral sy oudste seun Piet. Wanneer sy vrou op sterwe lê, wys sy hom op die gevolge van sy gedrag. Na haar dood het hy behoefte aan liefde en soek toenadering tot Piet, maar die vervreemding het reeds te ver gevorder. Piet het intussen weens sy opvoeding groot geword as ’n swakkeling en mislukking. Dit is pateties om te sien hoe die ongenaakbare vader nou smeek vir die brokkies liefde wat hy verwerp het toe die kinders kleiner was. Hierdie roman is duidelik geskryf met die didaktiese opset om mense op die gevolge van outokratiese opvoeding te wys, met die gevolg dat die karakters nie as werklike mense uit die verf kom nie.

Van 30 Augustus 1929 tot 3 Januarie 1930 word “Galgsalmander” as vervolgverhaal in Die Huisgenoot gepubliseer. Die agtergrond van die verhaal is die maatskaplike toestande aan die begin van die negentiende eeu in die streek tussen die hoë Olifantsrivier- en Skurweberge. Interessant is die opvattings van die boere oor politieke, kerklike en maatskaplike sake, asook die mededelings oor boerderytoestande en die metodes van ’n plattelandse onderwyser. Die hoofkarakter, Amadeus Tereg, het vroeër opgetree as laksman, iets wat hy as ’n groot skande beskou. Na ’n onverwagte erfenis verander hy sy naam na Everardus Nolte en vestig hom in ’n onbekende omgewing, waar hy spoedig die hoogagting van almal win. Hy word gevra om sy gemeenskap in die wetgewende raad te verteenwoordig, waarna sy geheim nie langer verborge kan bly nie. Die skrywer wend allerlei poginge aan om hierdie “geheim” nie aan die leser te verklap nie. Amadeus is oortuig dat hy reg gehandel het, en sy enigste motief vir die geheimhouding is die vrees dat hy die agting van sy vriende sal verloor. Hierdie verhaalgegewe is besonder yl en die karaktertekening laat ook veel te wense oor. Die vernaamste verdienste van die roman lê in die agtergrondgegewens oor die periode net voor die Groot Trek. Leipoldt verwerk die roman in Engels as “Gallows gecko” en poog vergeefs om ’n uitgewer vir hierdie weergawe te kry. Baie jare later word dit as “Chameleon on the gallows” gepubliseer.

“Die dwergvroutjie” verskyn aanvanklik van 10 November 1933 tot 16 Maart 1934 as vervolgverhaal in Die Huisgenoot. Die verhaal speel af aan die begin van die negentiende eeu en beskryf die huwelikslewe van twee abnormale mense, die intelligente maar misvormde dwergvroutjie Nisba en die periodiek waansinnige man Lukas, die laaste telg van ’n familie wat met erflike kranksinnigheid belas is. Op simpatieke wyse word die geduld en liefde van Nisba vir Lukas beskryf, teen die agtergrond van Lukas se waansinnigheid en kleptomanie, wat hom dryf tot verskeie moorde en sodoende eindelik tot sy ondergang lei. In die ontrafeling van die moordgeskiedenisse kom Leipoldt se talent as skrywer van speurverhale tot sy reg en gee hy die leser ook ’n interessante blik op die regspleging aan die begin van die negentiende eeu. Die figuur van Lukas is gebaseer op die ware verhaal van die kleptomaniese moordenaar Gert Johannes Swanepoel wat in 1856 in die openbaar op George opgehang is. Latere romans van hom bly onvoltooid. In Junie 1942 begin hy skryf aan ’n roman oor die Hugenote, maar skryf slegs ses hoofstukke voor hy hierdie poging laat vaar. ’n Ander roman waaraan hy die titel “Pasjent in die donker” gee, word ook nie voltooi nie.

Nie-fiksie

Van groter belang is sy nie-fiktiewe prosa, veral sy boeke oor die kookkuns. Na aanleiding van sy uitgebreide besoek aan die Ooste voltooi hy reeds in 1912 ’n reisverslag in Engels, “Visit to the East Indies”, wat ongepubliseer bly en waarvan ’n manuskrip in die Jagger-biblioteek by die Universiteit van Kaapstad bewaar word. Hy verwerk later die stof in Afrikaans en dit word gepubliseer as “Uit my Oosterse dagboek”. Hierdie is een van die eerste reisverhale in Afrikaans met besonder interessante inligting en beskrywings, wat tot van sy beste prosa gereken word. Dit word meer as ’n reisbeskrywing in sy weergawe van interessante agtergrondinligting oor die mense, kulture en geskiedenis. Onderhoudend en met groot kennis gesels hy oor Indiese towenaars en mensvreters; Chinese familiegrafte en seerowers; oliefabrieke, rystafels, opiumskuiwers, vulkane, tropiese bome en plante. Mooi is ook sy beskrywings van die Oosterse natuurskoon en interessant sy inligting en anekdotes oor die bewoners. Hierdie reisbeskrywing bevat nuttige inligting vir in-diepte begrip van die digbundel “Uit drie wêrelddele”. Interessant genoeg word vier hoofstukke uit die oorspronklike Engelse manuskrip weens besorgdheid oor die oorgevoeligheid van die gemeenskap nie in die Afrikaanse publikasie opgeneem nie. Hierdie hoofstukke is hoofsaaklik negatief oor die kleurkwessie en die rol van die sendelinge. A.P. Grové neem “Oosterse towery” uit hierdie boek op in sy versamelbundel “Trekvoëls”.

Geskiedkundige prosa uit sy hand is onder andere die breed opgesette “Jan van Riebeeck” met subtitel “Grondlegger van ’n blanke Suid-Afrika”, oorspronklik in Engels geskryf en gepubliseer en ook in Duits vertaal. Die boek is ’n populêre, eerder as wetenskaplike, behandeling van die lewensloop van die leier van die eerste blanke nedersetting in Suid-Afrika. Daar is ook geskiedkundige werke wat hoofsaaklik op jongmense gerig is, naamlik “Die Groot Trek” en “Die Hugenote”, waarin hy ’n oorsig gee van al die belangrikste historiese feite en gebeurtenisse rondom hierdie temas. Die boekies wemel egter van onnoukeurige omgang met die inligting, wat vele klein feitefoute tot gevolg het. Interessant aangebied in laasgenoemde werk is die uiteensetting van die ekonomiese, intellektuele en geestelike agtergrond van die Kerkhervorming in die sestiende eeu.

Die grootste gedeelte van “Praatjies met die oumense” bestaan uit ’n populêr-wetenskaplike behandeling van mediese onderwerpe soos kanker, geslagsiektes en die drankkwessie. Vyf opstelle behoort egter tot die didaktiese literatuur. Hy moedig oumense aan om vir hulleself te dink en lê klem op die noodsaaklikheid om logies te redeneer. Verder lewer hy ’n pleidooi vir ’n suiwer Afrikaanse beeldspraak. Sommige van sy menings is egter baie kontroversieel. So is hy ’n teenstander van godsdiensonderwys op skole en beskou hy sendingwerk as ’n uiting van onverdraagsaamheid. As geneesheer is hy verder verantwoordelik vir ’n aantal vakkundige boeke oor die mediese versorging van die jeug, soos “Skoolgesondheid” (’n handleiding oor die bedryf van skoolgesondheid), “Die Afrikaanse kind in siekte en gesondheid” (sy mees omvattende werk op die gebied van die populêre geneeskunde, waarin hy ouers en onderwysers touwys maak oor die normale kind en sy kinderlewe) en “Eerste gesondheidsleesboek vir Afrikaanse skole” (waarin hy in eenvoudige taal skryf oor die verskillende dele van die liggaam, gesonde voedsel en hoe om werk en spel af te wissel).

Om saam te val met die publikasie van sy biografie oor Leipoldt, bundel J.C. Kannemeyer vier grootliks onbekende opstelle van Leipoldt oor Clanwilliam onder die titel “So blomtuin-vol van kleure”, terwyl hy terselfdertyd “Uit die skatkis van die slampamperman” saamstel. Hierdie boek noem hy ’n omnibus, aangesien dit voorbeelde bevat van die ryke verskeidenheid van Leipoldt se werk, soos gedigte, drama met “Die heks” in geheel, briewe, kortverhale, spookstories, artikels, grepe uit sy romans, uitsonderlike resepte en kinderverse. In 2003 word sy briewe as korrespondent van die Amsterdamse koerant Het Nieuws van den Dag tydens die Anglo-Boereoorlog in “Hierdie land van leuens” gepubliseer, onder redaksie van Wium van Zyl. Dit bied waardevolle inligting oor Leipoldt se siening van die oorlog, asook die gebeurtenisse en mense van daardie tyd soos dit in die Kaap plaasgevind het. Die manuskrip van Leipoldt se ongepubliseerde dagboek is in besit van SENSAL te Pretoria. As kritikus skryf hy verskeie opstelle wat postuum in bundels soos “Literêre causerie” en “Kritiese aanloop” gepubliseer word.

Met sy kookkuns verwerf hy groot bekendheid en sy kosboeke word telkemale herdruk. As koskenner raak hy beroemd en hy skryf ’n aantal boeke oor hierdie onderwerp. “Kos vir die kenner” word reeds in 1933 die eerste keer gepubliseer, waarna dit in 1978 en weer in 2011 herdruk word, die laaste herdruk verbeter met ’n glossarium en register. Hierin versamel hy letterlik meer as duisend tradisionele resepte, vergesel met sy kenmerkende lewendige skryfstyl en beskrywing van die metodes wat gevolg moet word in die voorbereiding daarvan. Die styl daarvan maak dit eindelik minder ’n praktiese resepteboek en meer ’n interessante boek wat agtergrondkennis skep oor die hele kultuur van die kookkuns. “Polfyntjies vir die proe” is as kookboek met prikkelende essays die rigtinggewer vir hierdie genre. Hierdie stukke het aanvanklik oor ’n periode van vyf jaar tussen 1942 en 1947 onder die skuilnaam K.A.R. Bonade as rubriek onder die titel “Kelder en Kombuis” in Die Huisgenoot verskyn. Die resepte word afgewissel met wetenswaardighede en herinneringe in ’n gesellige skryfstyl wat hierdie boek veel meer as net ’n kookboek maak. Fred le Roux versamel hierdie artikels en publiseer dit vir die eerste keer in 1963. Wanneer “Polfyntjies vir die proe” in 2004 weer uitgegee word in Afrikaans en ook in ’n Engelse vertaling onder die titel “Leipoldt’s cellar & kitchen” verskyn, word albei bekroon met die internasionale Gourmand-toekenning in die kategorie “wyngeskiedenis, res van die wêreld”, wat Brittanje en die Verenigde State van Amerika uitsluit. “Eet saam met Leipoldt” verskyn in 1980 en is ’n praktiese Leipoldt-resepteboek wat deur Peter Veldsman saamgestel is.

Jeugliteratuur

Leipoldt het ’n sterk fokus op die skep van jeugliteratuur op ’n stadium toe daar baie min vir hulle beskikbaar was. In “Praatjies met die kinders” bundel hy agtien kort essays wat onderwerpe soos die sintuie en sinsbedrog, water, weerlig, diamante, die opskerping van die geheue, spinnekoppe, die maan en ander onderwerpe behandel. In “Stories vir die kinders” bundel hy vertellings uit die Viking- en Noorse mitologie, asook Oosterse volksverhale en ’n aantal sprokies, insluitende die storie van koning Midas.“Kampstories” bevat elf verhale van uiteenlopende aard wat volgens Leipoldt aan jonger kinders op skoolkampe vertel is en wat Leipoldt na alle waarskynlikheid in sy jeug op Clanwilliam by die bruin mense gehoor het. Daarby pas hy verskeie sprokies aan by die Suid-Afrikaanse milieu, soos “Gogga en Gorra” oor hoe die Apiesrivier ontstaan het. Daar is ook stories uit die Chinese verhaalskat, soos “Die stout seun”. “As die natuur gesels I en II” het eers as sketse in Die Huisgenoot verskyn voordat dit in die “Self-lees serie” gepubliseer is. Die eerste deel dra basiese kennis oor die seelewe, die geologie, plante, insekte en diere oor. Die tweede deel bevat fantasieverhale oor voëls en hulle gewoontes. “Die wonderlike klok” het reeds in 1920 in Die Huisgenoot verskyn en vertel hoe die horlosiemaker Melchior Oerman se wonderlike toringklok sy lewe verwoes en hoe hy wraak neem. “Paddastories vir die peetkind” bevat ses fantasieë met paddas en ander diere as vernaamste rolspelers. Leipoldt bou ook klein sedelessies in die verhale in. “Die mossie wat wou ryk word” verskyn in Die Huisgenoot en word later in die “Verhaaltjies vir laer skole”-reeks gepubliseer. Die gulsige mossie verlaat sy veilige nes om groener weivelde by ander voëls te gaan soek, maar word gevang en leer die les dat dit beter is om by jou eie soort te hou en die gevare van die wêreld te vermy. “Die goue eier” verskyn in die “Ons Kinderrakkie”-reeks. Hamerkop beweer dat hy ’n goue eier in sy nes het en daarom as leier van die voëls verkies moet word en dit verdeel die voëls in twee groepe. Dit blyk egter dat die goue eier die horlosie van meneer Geer is wat deur Hamerkop gesteel is. Hierdie verhaaltjie is egter veral ’n satire oor die politiek van die dag, met Oupa Uil en Hamerkop die leiers van die twee partye en Blouduif wat later ’n herenigingsparty stig. Hierdie fyn spot het ongetwyfeld die gewone kind van die dag se begripsvermoë oorskry. In “Die issiegrimmiebonso” maak Pieter W. Grobbelaar ’n keur uit sy kinderwerk, waar veral die fantasieverhale (insluitende “Die slim kraai” en “Die een wat blind was”) beïndruk. In medewerking met J.J. Jordaan en P.C. Schoonees stel Leipoldt ook vanaf 1929 die reeks “Juta se Afrikaanse leesboeke vir die laerskool” saam. In die leesboek vir standerd drie neem hy sy eie “Pierewiet se Kersaand” op, wat voorheen in 1927 in De Volkstem gepubliseer is, terwyl “Die weeskindjie wat ’n moeder wou hê” in die standerd vier leesboekie in 1914 in Die Brandwag verskyn het. Die standerd ses boekie bevat drie van sy verhale, naamlik “Die storie van Saïdjah” (sy verwerking van die verhaal uit Multatuli se “Max Havelaar”), “Die pêrel-admiraal van Portugal” (oor die geskiedenis van Vasco da Gama) en “Met ’n botanis na die Kalahari” (oor sy reis as kind saam met Rudolf Schlechter). Om verdere leesstof vir die jeug te verskaf, verwerk Leipoldt in 1924 ook die Deen Carl Ewald se “Natuursprokies” en die Franse skrywer Alexandre Dumas se “La tulipe noire” as “Die swart tulp” in Afrikaans.

Engelse werk

Hy skryf ook in Engels en publiseer reeds tydens die Anglo-Boereoorlog gedigte in die Britse literêre tydskrif The New Age, wat ’n spreekbuis was vir Britse andersdenkendes. In 1902 verskyn ’n bundel protesgedigte in Londen onder die titel “Songs of the veld and other poems”. Die deelnemende digters is meestal Britte, maar ses anonieme Suid-Afrikaners (insluitende Leipoldt) se gedigte word ook hierby ingesluit. Die Suid-Afrikaners moes anoniem bly sodat hulle nie ingevolge die krygswet vir hulle standpunt teen die barbaarsheid van die Britte se metodes tydens die oorlog gestraf kan word nie. Sy Engelse gedigte word onder die skuilnaam Pheidippides gebundel in “The ballad of Dick King and other poems”. Dit sluit al sy Engelse gedigte in vanaf die Anglo-Boereoorlog, waaronder ook ’n aantal oor die Tweede Wêreldoorlog, waarvan sommige voorheen in Cape Times en Forum verskyn het. Sommige van die gedigte in hierdie bundel sluit in onderwerp en aanbieding sterk aan by sy Afrikaanse gedigte, terwyl “Fairies at Zeekoevlei” klaarblyklik ’n verwerking is van ’n gedig wat voorheen in “Versieboord vir kinders” verskyn het. In soortgelyke trant is sy kortverhaal “The rebel”, wat in 1904 in die Britse blad The Monthly Review gepubliseer word. Hierin besin die Kaapse rebel Frikkie in sy dodesel oor sy besluit om te rebelleer en spreek hy die morele kwessies van sy besluit aan.

Die outobiografiese “Bushveld doctor” word reeds in 1937 in Londen gepubliseer. Hierin gee hy sy wedervaringe as mediese inspekteur van skole in die Bosveld weer, met belangwekkende insigte in die siektes en veral die kultuur van die mense van die Bosveld in daardie tyd. Belangwekkend ook is sy uitlatinge oor die rassevooroordele van die mense en sy sienings oor sake wat vir baie Afrikaners heilige koeie was.So is hy byvoorbeeld gekant teen die viering van Geloftedag (toe nog Dingaansdag genoem) en is hy ’n voorstander van genadedood en die sosiale aanvaarding van homoseksualiteit. Sy briewe wat hy in sy tyd oorsee geskryf het word gebundel in “Dear Dr. Bolus”. In hierdie briewe aan sy weldoener (gedateer vanaf 1897 tot 1911), is die eerste aantal jare feitlik hoofsaaklik gewy aan die plantkunde, terwyl hy later ook uitvoerig verslag doen van sy bedrywighede en uitgawes terwyl hy oorsee studeer. Leipoldt skryf ook ’n bydrae oor die Suid-Afrikaanse geskiedenis vir “The Cambridge history of the British Empire”.

Die trilogie van romans “Chameleon on the gallows”, “Stormwrack”, en “The mask” word na sy dood eers apart uitgegee en later gesamentlik onder die titel “The Valley”. Hoewel later gepubliseer, is “Chameleon on the gallows” die voorloper van “Stormwrack”. Hierdie roman speel af in die begin van die negentiende eeu, waar die verarmde saalmaker Amadeus Tereg geld erf en as Everardus Nolte ’n nuwe lewe in die Vallei begin. Hy raak bevriend met afstammelinge van die Hollandse Oos-Indiese Kompanjie en met die nuwe Britse immigrante, wat hom dan as leiersfiguur verkies om die Vallei in die parlement te verteenwoordig. Die geheim van sy herkoms lek dan uit. In hierdie boek word die kultuur, die geskiedenis en veral die sosiale en maatskaplike toestande van sy tyd op onderhoudende wyse geskets. “Stormwrack” het as tema die impak wat die Anglo-Boereoorlog op die Suid-Afrikaanse gemeenskap gehad het. Die hoofkarakter is die Brit Andrew Quakerley, wat in die negentiende eeu hoofburger van ’n dorpie in die Kaapkolonie word. Hoewel uiters lojaal aan Brittanje, kom hy in noue aanraking met sy medeburgers van Hollandse afkoms. Die resultaat is dat hy die afloop en uitkoms van die Anglo-Boereoorlog baie negatief ondervind. Dit is veral die teregstellings van die Kaapse rebelle wat uiteenlopende reaksies by die karakters verwek. “The mask” speel af in die dertigerjare en toon verbasende versiende insig in die politieke en maatskaplike toestande en toekoms van die land. Die verhaallyn tussen hierdie roman en die drama “Afgode” is op dieselfde gegewens gegrond. Die vooruitstrewende plaaslike prokureur word as toonbeeld van professionele eerlikheid voorgehou, maar is in werklikheid ’n alkoholis en die vader van ’n buite-egtelike kind. Sy dogter Santa, wat as dokter kwalifiseer, begin as vennoot in ’n praktyk op die dorp werk en vind die ware toedrag van sake uit. Haar vader se vennoot, wat op Santa verlief is, weet dat die ouer prokureur sy vrou en dogter se trustgeld verduister het, maar verberg dit vir Santa. Beide wil die inligting oor die buite-egtelike kind van Santa se moeder weerhou. In werklikheid weet sy egter reeds hiervan.

Op mediese gebied publiseer Leipoldt reeds in 1912 “The school nurse” met subtitel “Her duties and responsibilities”. Hierdie boek het sy ontstaan daarin dat hy as skooldokter die werk van die verpleegster in skoolmediese dienste van besondere belang ag en daar geen handleiding vir die beroep in Engels beskikbaar was nie. Sy Engelse boeke oor die kookkuns word gepubliseer onder die titels “Common sense dietics” wat so vroeg as 1911 verskyn en in 1936 heruitgegee word as “The belly book or Diner’s guide”. Hierna verskyn “300 years of Cape wine” in 1952, die eerste Suid-Afrikaanse werk oor ons wynbou, en in 1976 verskyn moontlik sy belangrikste kookkunswerk, “Cape cookery”, wat hy reeds in 1946 voltooi het. Laasgenoemde twee boeke en “Culinary treasures” (vertaling van “Polfyntjies vir die proe”) word later saamgebundel in “Leipoldt’s food and wine”. Die Engelse vertaling van “Polfyntjies vir die proe” wat onder die titel “Leipoldt’s cellar & kitchen” in 2004 verskyn, word bekroon met die internasionale Gourmand-toekenning in die kategorie “wyngeskiedenis, res van die wêreld”, wat Brittanje en die Verenigde State van Amerika uitsluit.

Eerbewyse

Die Universiteit van die Witwatersrand ken in 1934 ’n eredoktoraat (D.Litt.-graad) aan hom toe. Die ATKV hou op 9 Oktober 1934 ’n spesiale huldigingsaand in Johannesburg vir hom. Per geleentheid van sy sestigste verjaarsdag gee Die Huisgenoot op 6 Desember 1940 ’n huldigingsnommer vir hom uit. Die Afrikaanse Skrywerskring hou op 3 Oktober 1944 ’n huldigingsaand tot sy eer. Jan Kromhout (“Leipoldt as digter”) en M.P.O. Burgers (“C.L. Leipoldt – ’n Studie in stofkeuse, -verwerking en -ontwikkeling”) behaal doktorsgrade met studies oor sy werk, terwyl J.C. Kannemeyer ’n omvattende biografie (“Leipoldt: ’n Lewensverhaal”) oor hom skryf. In 2011 vereer die ATKV hom postuum as Afrikoon vir sy belangrike bydrae tot die kookkunsliteratuur.

Die plantgenus Leipoldtia word na hom vernoem.

Die C. Louis Leipoldt-prys

Die Maatschappij der Nederlandse letterkunde het in 2002 ter ere van die 350-jarige bestaan van betrekkinge tussen Nederland en Suid-Afrika 'n prys ter waarde van €3 500 uitgeloof. (Sien [1]). Die doel van die toekenning was om die bestudering van Afrikaanse literatuur te bevorder en meer bekendheid daaraan te verleen. Die voorwaardes van die kompetisie vir die prys was die voorlegging van 'n tevore ongepubliseerde opstel of verhandeling, ingedien onder 'n skuilnaam. Sestien inskrywings van hoogstaande letterkundige waarde is daardie jaar ontvang en dr. J.C. Kannemeyer het die prys gewen vir sy opstel Uys Krige en die Suid-Afrikaanse politiek.

Publikasies

Jaar	Publikasies
	Poësie
1911	Oom Gert vertel en ander gedigte
1920	Dingaansdag
1923	Uit drie wêrelddele
	Uitgesoekte gedigte vir Jong Suid-Afrika
1932	Die bergtragedie
	Skoonheidstroos
1936	Slampamperliedjies
1944	’n Versieboord vir kinders
1946	Vyftig gedigte van C. Louis Leipoldt (’n keuse deur W.E.G. Louw)
1948	Die moormansgat en ander verhalende en natuurverse
1949	Geseënde skaduwees
	The ballad of Dick King and other poems (Pheidippides)
1978	Driesprong (saam met Jan F.E. Celliers en Totius)
1980	Versamelde gedigte
	Drama
1923	Die heks
1937	’n Vergissing
1930	Die laaste aand
1931	Afgode
	Die kwaksalwer
	Onrus
1934	Die heks en Die kwaksalwer
1973	Die heks en Die laaste aand
1980	Moederplig
	Prosa
1917	Praatjies met die kinders
1922	Stories vir die kinders
1924	Kampstories
1927	Waar spoke speel
1928	As die natuur gesels I
	Wat agter lê en ander verhale
	As die natuur gesels II
1930	Wat agter lê en ander verhale
1931	As die natuur gesels II
	Die mossie wat wou ryk word
	Die wonderlike klok
	Die donker huis
1932	Galgsalmander
	Die rooi rotte en ander kortverhale
	Uit my Oosterse dagboek
1934	Paddastories vir die peetkind
	Die verbrande lyk
	Die moord op Muisenberg
1937	Die goue eier
	Die dwergvroutjie
1939	Moord in die Bosveld
1941	Die mossie wat wou ryk word
1980	O’Callaghan se waatlemoen en ander verhale (gekeur deur A.P. Grové)
	Die issiegrimmiebonso (gekeur deur Pieter W. Grobbelaar)
	Stormwrack
1989	Kritiese aanloop
1990	Literêre causerie
1999	So blomtuin-vol van kleure
	Uit die skatkis van die slampamperman (samesteller J.C. Kannemeyer)
2000	Chameleon on the gallows
2001	The valley: A trilogy
2006	The mask
	Nie-fiksie
1911	Common sense dietics
1912	The school nurse
1916	Skoolgesondheid
1918	Praatjies met die oumense
1920	Die Afrikaanse kind in siekte en gesondheid
1931	Die eerste gesondheidsleesboek vir Afrikaanse skole
1933	Kos vir die kenner
1936	The belly book or Diner’s guide
1937	Bushveld Doctor
1938	Jan van Riebeeck: die grondlegger van ’n blanke Suid-Afrika
	Die Groot Trek
1939	Die Hugenote
	A primary health reader for South African primary schools
1952	300 Years of Cape wine
1963	Polfyntjies vir die proe
1976	Cape cookery
1979	Dear Dr. Bolus
2003	Hierdie land van leuens
2004	Leipoldt’s food and wine
	Vertalings
1924	Die swart tulp – Alexandre Dumas
	Natuursprokies – Carl Ewald

Skuilname

Die volgende skuilname is deur hom gebruik:

• Africanus
• C L L
• F W B
• F W Bancombe
• F W Baxter

• F W Baxcombe
• G M K
• K A R Bonade
• Pheidippides

Bronne

Boeke

• Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• APB-Komitee vir Skoolboeke “Die junior digbundel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Sesde  druk 1963
• Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers) “Voorspraak” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe Tiende druk 1994
• Beukes, Gerhard J. “Die moderne eenbedryf” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Vierde druk 1970
• Beukes, Gerhard J. (red.) “Nuwe eenbedrywe” “J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste druk 1952
• Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. “Skrywers en rigtings” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952
• Beukes, W.D. (red.) “Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990” Nasionale  Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992
• Bosman, F.C.L. “Vier uitgesoekte eenbedrywe” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Tiende druk  1969
• Botha, Elize “Prosakroniek” Tafelberg Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1987
• Bouwer, Alba “Afrikaans 100” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1975
• Brink, André P. “Aspekte van die nuwe drama” Academica Pretoria en Kaapstad Tweede hersiene uitgawe 1986
• Buning, Tj. “Uit ons digkuns” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Nuwe omgewerkte druk 1960
• Cloete, T.T. “Faune” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Derde druk 1971
• Cloete, T.T. “Vyfling” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe Elfde druk 1973
• Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Dekker, G. “Causerie en kritiek” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste druk 1934
• Du Plessis, I.D. “Aantekeninge uit Tuynstraat” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste druk 1975
• Grobbelaar, Pieter W. “Skrywers in beeld 4: C. Louis Leipoldt” Tafelberg Kaapstad Eerste uitgawe 1980
• Grobler, Hilda “Halfeeu” Blokboeke 33 Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1980
• Grobler, P. du P. “C. Louis Leipoldt 1880-1947” in Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse  Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Grové, A.P. “Trekvoëls” Voortrekkerpers Beperk Johannesburg 1969
• Joubert, Elsa “Reisiger” Tafelberg Kaapstad Eerste uitgawe 2009
• Kannemeyer, J.C. “Opstelle oor die Afrikaanse drama” Academica Kaapstad Pretoria Eerste uitgawe 1970
• Kannemeyer, J.C. “Konfrontasies” Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1977
• Kannemeyer, J.C. “Die heks en Die laaste aand” Academica Pretoria en Kaapstad Tweede hersiene uitgawe Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2” Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. “Verse vir die vraestel” Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
• Kannemeyer, J.C. “Leipoldt: ’n Lewensverhaal” Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1999
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Kritzinger, M.S.B. “Letterkundige kragte” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1932
• Kromhout, J. “Leipoldt as digter” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1954
• Lindenberg, E. “Onsydige toets” Academica Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1965
• Lindenberg, E. (red.) “Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde” Academica Pretoria en Kaapstad Vierde  uitgawe Eerste druk 1973
• Louw, N.P. van Wyk “Opstelle oor ons ouer digters” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1972
• Louw, W.E.G. “Ou wyn van vreugde” A.A. Balkema Kaapstad en Amsterdam Eerste uitgawe 1958
• Malherbe, F.E.J. “Aspekte van Afrikaanse literatuur” Nasionale Pers Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Port Elizabeth Eerste uitgawe 1940
• Malherbe, F.E.J. “Die kort-verhaal as kunsvorm” Nasionale Pers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1929
• Mieny, C.J. “Leipoldt, die veelsydige” in Afrikaanse Skrywerskring “Van Leipoldt tot letterkundige
• kritiek” Referate gelewer tydens die sewende vyfjaarlikse landswye skrywerskongres en Leipoldtfees gehou te Stellenbosch op 19 en 20 September 1980
• Nasionale Pers Beperk “Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album” Nasionale Pers Bpk. Kaapstad 1936
• Nienaber, C.J.M. “Oor literatuur 2” Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1977
• Nienaber, P.J. “C. Louis Leipoldt, Eensame veelsydige” Afrikaanse Pers-Boekhandel Eerste uitgawe  1948
• Nienaber, P.J. en Lategan, F.V. “Afrikaanse natuurpoësie” Afrikaanse Pers-Boekhandel Derde druk 1952
• Nienaber, P.J. (samesteller) “Digters en digkuns” Afrikaanse Pers-Boekhandel Derde druk 1954
• Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J (samestellers) “Digters en digkuns” Perskor-Uitgewers  Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007
• Nienaber, P.J. “Hier is ons skrywers!” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse  letterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Nienaber, P.J.; Erasmus, M.C.; Du Plessis, W.K. en Du Plooy, J.L. “Uit ons letterkunde” Afrikaanse Pers- Boekhandel Sewende druk 1968
• Opperman, D.J. “Junior verseboek” Nasionale Boekhandel Beperk Kaapstad Agste druk 1960
• Pheiffer, R.H. “Woordpaljas” Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Derde uitgawe Derde druk 1993
• Pienaar, E.C. “Taal en poësie van die Twede Afrikaanse Taalbeweging” Nasionale Pers Beperk Kaapstad, Stellenbosch en Bloemfontein Vierde vermeerderde druk 1931
• Pienaar, P. de V. “Flitse” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Tweede uitgawe Eerste druk 1965
• Pretorius, Réna “Ryk domeine” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Tweede uitgawe Derde druk 1990
• Sandler, E.M. “C. Louis Leipoldt – buitengewone mediese student” in Afrikaanse Skrywerskring “Van Leipoldt tot letterkundige kritiek” Referate gelewer tydens die sewende vyfjaarlikse landswye  skrywerskongres en Leipoldtfees gehou te Stellenbosch op 19 en 20 September 1980
• Scholtz, Merwe “Herout van die Afrikaanse poësie en ander opstelle” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste druk 1975
• Schoonees, P.C. “Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging” J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch- Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
• Smuts, J.P. “Triptiek” Tafelberg- Uitgewers Beperk Kaapstad Tweede uitgawe Vyfde druk 1997
• Snyman, Henning “Kort keur: Abraham H. de Vries” Reuse-Blokboek 3 Academica Pretoria Kaapstad  en Johannesburg Tweede druk 1983
• Steenberg, D.H. “Verganklikheid in die poësie van C. Louis Leipoldt” in Afrikaanse Skrywerskring
• “Van Leipoldt tot letterkundige kritiek” Referate gelewer tydens die sewende vyfjaarlikse landswye  skrywerskongres en Leipoldtfees gehou te Stellenbosch op 19 en 20 September 1980
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe  1998
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe  2006
• Viljoen, Louise “C. Louis Leipoldt (1880–1947)” in Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I”J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) “Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom” Lapa-Uitgewers  Eerste uitgawe Tweede druk 2005

Tydskrifte en koerante

• Aucamp, Hennie “’n Nuwe liedjie op ’n ou deuntjie” “Standpunte” Nuwe reeks 162, Desember 1982
• Botha, Johann “Louis Leipoldt – steeds een van ‘groot name’” “Die Transvaler” 26 Mei 1980
• Botha, Johann “’n Digterskap van vele wonings” “Die Transvaler” 27 Mei 1980
• Botha, Johann “Kosresepte dwarsdeur gelees” “Die Transvaler” 28 Mei 1980
• Breytenbach, Kerneels “Waarde van Die Heks” “Beeld” 21 Junie 1976
• Bruwer, Johan “Oktober laat Quakerly soos Leipoldt praat” “Rapport” 7 September 1980
• Burgers, M.P.O. “Temaverwerking by Leipoldt” “Standpunte” Jaargang 3, no. 2 1947
• Burgers, M.P.O. “Twee Leipoldt-studies” “Standpunte” No. 22, Desember 1951
• Cloete, T.T. “Die lang geheue van die oorloggedig” “Beeld” 24 Oktober 2000
• Coetzee, A.J. “Hoe vertel ‘Oom Gert vertel’?” “Standpunte” Nuwe reeks 80, Desember 1968
• Coetzee, Koos “Kos meer as ’n ding wat ’n drang stil” “Kalender” 8 Julie 1994
• De Villiers, Kay “Watter soort dokter was Leipoldt?” “Boekewêreld” 28 Julie 1999
• Gray, Stephen “Leipoldt’s prequel to ‘Stormwrack’: an interim report on an editing project”  “Standpunte” Nuwe reeks 170, April 1984
• Kannemeyer, J.C. “Nou kom Kannemeyer se gróót Leipoldt” “Boekewêreld” 3 Maart 1999
• Kannemeyer, J.C. “Leipoldt, ‘Mol’ Hofmeyr en die president” “Plus” 18 Maart 1999
• Kannemeyer, J.C. “Die onbetroubare tekste van ons ouer skrywers” “Volksblad” 20 Junie 2005
• Klopper, Albert “’Om laaste te kan lag’ saamgestel deur Pirow Bekker” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 25 no. 4, November 1987
• Kotzé, Petro “Op soek na die goewerneur se groot boontjies” “By” 30 Julie 2011
• Kromhout, Jan “Leipoldt – riglyne vir verdere navorsing” “Tydskrif vir Letterkunde”, nuwe reeks 18no. 4, November 1980
• Lategan, Herman “Foxtrot van die (wilds) vleiseters” “By” 2 Julie 2011
• Lindenberg, E. “Die duister Leipoldt” “Standpunte” Nuwe reeks 40-41, April-Junie 1962
• Lindenberg, E. “Leipoldt op sy honderdste” “Standpunte” Nuwe reeks 151, Februarie 1981
• Loots, Sonja “Was hy of was hy nie?” “Rapport” 28 Augustus 2005
• Louw, W.E.G. “Vormprobleme by Leipoldt” “Standpunte” Jaargang 2, no.4 1946
• Nienaber, C.J.M. “’Die Soutpan’: Een van die skoonstes?” “Standpunte” Nuwe reeks 115, Oktober 1974
• Pieterse, Henning “Poësie uit drie bloemlesings” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 29 no. 1, Februarie 1991
• Prins, M.J. “‘Vyfling’, saamgestel deur T.T. Cloete” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 23 no. 1 Februarie 1985
• Prinsloo, K.P. “Die Pretoria-tydperk in die lewe van C. Louis Leipoldt” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 18 no. 4, November 1980
• Scholtz, Merwe “Wat vertel ‘Oom Gert vertel’?” “Standpunte” Nuwe reeks 33, Februarie 1961
• Schutte, H.J. “Drie dramas uit ‘Vyfling’” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 18 no. 1, Februarie 1980
• Smith, Anna H. “Wysiginge in ‘Dingaansdag’ en ‘Uit drie wêrelddele’” “Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 20 no. 3, Augustus 1982
• Smith, M.E. “’Om laaste kan lag’ saamgestel deur Pirow Bekker” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 25 no. 2, Mei 1987
• Steenberg, D.H. “Die verganklikheidsmotief in die poësie van C. Louis Leipoldt” “Tydskrif vir Geesteswetenskappe” Jaargang 21 no. 1, Maart 1981
• Troskie, Sandra “Die swart engel” “My tyd Rapport” 18 Julie 2010
• Troskie, Sandra “Die leë graf” “My tyd Rapport” 8 Augustus 2010
• Troskie, Sandra “’n Boeddha uit Afrika” “My tyd Rapport” 29 Augustus 2010
• Troskie, Sandra “’n Graf in die gras” “By” 15 September 2012
• Van Bart, Martiens “Leipoldt, steeds wesenlik Cederberg” “By” 5 Mei 2007
• Van Bart, Martiens “Sendeling van Ebenhaezer” “By” 8 Januarie 2011
• Van Bart, Martiens “Om met woorde te kook” “By” 9 Julie 2011
• Van der Merwe, C.N. “Die vrye liefde van Leipoldt se ‘Die Heks’” “Standpunte” Nuwe reeks 145, Februarie 1980
• Van der Merwe, C.N. “In en om die laaste aand” “Tydskrif vir Letterkunde”, nuwe reeks 18 no. 4 November 1980
• Van Rensburg, C. “Waar pas Oom Gert in” “Tydskrif vir Letterkunde”, nuwe reeks 18 no. 4, November 1980
• Van Wyk, Annemarie “Program beeld Leipoldt uit as stryder vir gay regte” “Rapport” 7 November 1999
• Van Zyl, Wium “Leipoldt, die rebel” “By” 7 Mei 2011

Internet

• Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/C._Louis_Leipoldt
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 28 Januarie 2015: http://www.litnet.co.za/c-louis-leipoldt-18801947/
• Murray, Paul LitNet: http://www.litnet.co.za/the-c-louis-leipoldt-trail/
• Murray, Paul LitNet: http://www.litnet.co.za/2014-c-louis-leipoldts-orientation/
• Viljoen, Hein LitNet: http://www.litnet.co.za/op-soek-na-leipoldt-se-oom-gert-n-studie-in-historiese-resonansies/
• By die Gutenberg Projek: Oom Gert vertel en ander gedigte. Beskikbaar in verskeie formate.
• Versamelde gedigte & Polfyntjies vir die proe beskikbaar by die dbnl

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie C. Louis Leipoldt.
• Leipoldt se werke op Project Gutenberg
• Leipoldt se werke op librivox