Ferdinand Postma

Prof. dr. Ferdinand Postma (1879–1950) was die eerste rektor van die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys (PU vir CHO, sedert 2004 deel van die Noordwes-Universiteit), 'n proponent van die Gereformeerde Kerk en klassikus.

Prof. Ferdinand Postma.

Herkoms

Ferdinand Postma se ouers, ds. Martinus Postma en sy eerste vrou, Elizabeth, gebore Spiller. Veertien (of elf) kinders is uit dié huwelik gebore.

Ds. Martinus Postma se seuns (van links) Dirk, Robert en Ferdinand.

Ferdinand Postma is op 15 Julie 1879 in Aliwal-Noord gebore. Hy was die derde kind en tweede oudste seun van Martinus Postma en Elizabeth Wilhelmina Jossina Spiller en kleinkind van ds. Dirk Postma, die stigter van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika. Die gesin het altesaam 11 kinders gehad, van wie 10 grootgeword het. Van sy vader, die eerste Gereformeerde predikant aan die Witwatersrand, het hy sy besonderse aanleg en belangstelling in die klassieke tale en sy nougesetheid en korrektheid geërf, en van sy moeder sy groot aanleg vir en belangstelling in die Engelse taal. Net Ferdinand en vyf van sy sibbeshet hul vader oorleef, onder wie die onderwyseres Adelaide Postma, wat in 1905 met N.D. van der Reyden getroud is. Ferdinand se moeder is in 1907 oorlede en in Januarie 1909 is sy vader met Hester Johanna de Klerk, weduwee van wyle ds. Jan Hendrik Vorster, getroud. Ferdinand se broer ds. Dirk Postma het hom ook as teoloog onderskei.

Opleiding

Prof. Ferdinand en mev. Margaretha Postma se troufoto, Julie 1905, Potchefstroom.

Studente en personeel van die Voorbereidende en Teologiese Skool op Potchefstroom voor die eerste gebou, 1913. Voor: Hester Coetzee, Betsie Postma, S.G Yssel, J.J.A. Coetzee, prof. Ferdinand Postma, prof. J.D. du Toit (Totius), prof. A.P.C. Duvenage, prof. Jan Kamp, Piet van der Walt, Rachel Wentzel, Vera Gill. Tweede ry: Nollie Vermaas, G.P. van der Linde, J.V. Coetzee, D.G. Venter, C.J.H. de Wet, J.C. van der Walt, D.N. Kotzé, H.F. Duvenage, Vera Pienaar, Frikkie Potgieter, J.L.M. Wiechers. Derde ry: Piet Coetzee, Jan Triechaardt, Nic Steyn, B.J. de Klerk, J.H Boneschans, H.S. van Jaarsveld, Pieter Coetzee. Vierde ry: Prof. Joon van Rooy, ene Oosthuizen, C.W.M. Du Toit, E.L.J. Venter, T.D. Venter, Daan Marais, J.V. Coetzee, Lou van Rooy, A.S.E. Yssel, H. van der Walt, S.P. Engelbrecht, Izak le Roux, ene Marais, L.J. du Plessis. Vyfde ry: ene Scholtemeyer, Willie Geere.

Ferdinand Postma is op Aliwal-Noord gebore waar sy vader van sowat 20-jarige ouderdom in 1875 tot 1880 die grondlegger van die openbare skool was. Daarna verhuis die gesin na Burgersdorp, waar Martinus Postma sy broer Petrus (1854–1919) opvolg as tweede professor litterarum aan die Gereformeerde Kerk se Teologiese Skool. Hier vertoef die gesin tot 1890, toe Ferdinand nagenoeg 11 jaar oud was en so ontvang hy sy eerste skoolopleiding op Burgersdorp. Sy vader het in 1890 'n beroep aangeneem na die Gereformeerde kerk Middelburg, Kaap, waar Ferdinand aan die Vrye Christelike Skool skoolgaan. In 1896 slaag hy matriek aan die Teologiese Skool Burgersdorp. In 1898 slaag hy die Intermediêre Eksamen van die Universiteit van die Kaap die Goeie Hoop. Hy was derde op die lys en hiermee verwerf hy 'n beurs.

Die Tweede Vryheidsoorlog onderbreek egter sy studie. Hy vertrek na Transvaal, waar sy vader toe predikant van die Gereformeerde kerk Johannesburg was. Hy sluit aan by die Heidelbergse kommando en neem deel aan die beleëring van Ladysmith, die bestorming van Platrand en die Slag van Spioenkop. Weens siekte moes hy terugkeer na sy ouerhuis.

Met behulp van studiefondse wat die N.Z.A.-Vereniging aan hom gegee het, sit hy sy studie voort aan die Vrye Universiteit, Amsterdam, Nederland. Hier het hy hom ingeskryf om opgelei te word as 'n bedienaar van die Woord. Hy het saam met 'n medestudent studeer, naamlik J.D. du Toit, (Totius), wat 'n groot invloed in sy lewe gehad het. Later het hy van studierigting verander na Klassieke Tale onder leiding van professor J. Woltjer. In 1903 behaal hy sy Litterarum Humaniorum Candidatus.

In Januarie 1904 keer hy terug na sy vaderland, waarvandaan 'n oproep gekom het om op te tree as 'n professor in litterarum aan die Teologiese Skool van die Gereformeerde Kerk. Vir hom was dit 'n swaar offer omdat dit sy aard was om 'n saak volledig af te handel nadat hy daarmee begin het. Hy kon egter nie die dringende roepstem weerstaan nie.

Die skool is intussen verplaas uit Burgersdorp na Potchefstroom. Die getal studente was maar min en hy moes in heelwat vakke doseer.

In Julie 1905 is hy deur sy vader, ds. Martinus Postma, op Middelburg, Kaap, in die huwelik bevestig.

Die verlange na die amp van bedienaar van die Woord het sterk in hom opgevlam. Die gevolg is dat hy hom laat inskryf as 'n student aan die Teologiese Skool onder prof. Jan Lion Cachet. Op 6 Desember 1911 lê hy die kandidaatseksamen in die Teologie af.

1913 vertrek hy weer met studieverlof na Nederland. Daar promoveer hy in 1914 in die Klassieke Lettere wat hy nie kon voltooi het nie, onder die proefskrif "De Numine Devino quid senserit Vergilius". In dieselfde jaar keer hy weer terug na Suid-Afrika en wy hom verder aan die uitbou van die Literariese Departement van die Teologiese Skool.

In 1916 het daar 'n nuwe onderwyswet gekom wat veroorsaak het dat die Literariese Department en die Teologiese Skool van mekaar moes skei. Vanaf 1919 is die Literariese Departement bekend as die Potchefstroomse Universiteitskollege vir Christelike Hoër Onderwys waarvan prof. F. Postma die eerste rektor was.

In 1918, ná die heengaan van prof. J. Woltjer, is hy deur prof. W.H. Woltjer gevra of sy naam aan die Senaat van die Vrye Universiteit voorgedra kan word as opvolger vir prof. J. Woltjer, maar hy aanvaar dit egter nie.

In 1921 word hy die rektor van die PU vir CHO. Van 1926–1928 en weer van 1936–1938 word hy verkies as voorsitter van die Senaat van die Universiteit van Suid-Afrika en in 1940–1944 dien hy as die vise-kanselier van dieselfde P.U.K.. In 1931 word hy 'n lid van die Matrikulasieraad en vanaf 1937 tot 1938 was hy die voorsitter daarvan. In 1949 ontvang hy die Doctor Educationis honoris toekenning deur die Universiteit van Suid-Afrika.

Gesinslewe

Personeel en studente van die Potchefstroomse Universiteitskollege, 1933. Prof. Postma is in die middel.

Hy was getroud met Margaretha Jacoba Coetsee, afkomstig van Middelburg, Kaap. Uit dié huwelik is agt kinders gebore. 'n Dogter, Salomé, was getroud met Johannes Petrus Bingle, 'n seun van ds. Pieter Bingle en sy eerste vrou, Albertje Catharina Andria (née Coetzee, 1879–1919). Elizabeth (Betsie) was die eggenote van prof. S.P. (Zeller) van der Walt. Ferdinand Postma is op Saterdag, 4 November 1950 in Potchefstroom oorlede.

Skryfwerk

Dr. Ferdinand Postma.

Die didaktiese roman Hy het sy merk gemaak vertel van ’n jong man wat in die buiteland studeer, sy geloof verloor en na baie terugslae weer herwin. Dirk Uys is die seun van ’n skaapboer in die Middelburgdistrik, van wie die dorpsdokter voorspel dat hy nog sy merk in die lewe sal maak (vandaar die titel van die boek). Sy vormingsjare op skool en sy bekering word beskryf, maar in die koshuis op hoërskool neem hy deel aan die aktiwiteite van sy ligsinnige makkers en begin stadig op die afdraande pad te gaan. Na skool vertrek hy na Dublin om in die medisyne te studeer. Op die skip ontmoet Dirk vir Pat O'Brien, ’n Londense handelsklerk, wat groot invloed op hom uitoefen. Pat en Dirk organiseer die aktiwiteite aan boord en na ’n innerlike stryd verskyn Dirk ook op die danspartye. Die twee vriende bekyk Londen saam en Dirk raak nog meer van sy “ouderwetse” begrippe kwyt. Op universiteit verwaarloos hy nie sy studie nie, maar geniet tog die vrolike studentelewe ten volle. Pat kom oor uit Londen en redeneer saam met die mediese studente oor godsdienstige kwessies en die evolusieleer. ’n Gelowige student neem deel aan die debat en verdedig die ortodokse standpunt op bekwame wyse. Dirk begin egter nou met die twyfel te worstel en begin om saam met die stroom te dryf. Hy raak bevriend en trou dan met die Ierse meisie Ethel. Sy kan egter nie in Suid-Afrika aanpas nie en maak onmoontlike eise van Dirk. Na ’n dubbele ramp, die dood van sy moeder en die verdrinking van sy vrou, vind Dirk eindelik weer geloofsekerheid en rus vir sy gemoed. Die roman is van belang slegs in soverre dit lig werp op die argumente vir en teen die tradisionele ortodokse godsdiensbeskouing. Die sielkundige motivering vir die karakters se optredes is onoortuigend en merendeels selfs afwesig.

Kleopatra is ’n geskiedkundige roman oor die Egiptiese heerser, waarin die skrywer ’n beeld gee van die lewe en worsteling van ’n belangrike tydperk in die groot Romeinse wêreld. Kleopatra en die historiese persone, wat sy in die netwerk van haar intriges probeer toespin, bly egter vae figure wat in ’n onwerklike wêreld lewe. Pompeius, Caesar, Antonius en Octavianus figureer almal in die roman. Hulle lewensloop word noukeurig beskryf sonder dat hulle lewende karakters word.

Vuurpyle is ook moraliserend van aard.

Hy skryf ’n kort biografie oor Paul Kruger (Paul Kruger: Christen-Volksman-Staatsman) en stel ’n Beknopte woordeboek: Afrikaans-Latyn / Latyn-Afrikaans saam.

Die boek Paulus, ’n geroepe apostel van Jesus Christus behandel die lewe en werke van Paulus, saamgestel uit die Bybel en vele ander bronne.

Postma is saam met T.J. Haarhoff en L.J. du Plessis mederedakteur vir die reeks Erfstukke uit die klassieke oudheid, waartoe hy verskeie lewensbeskrywings van beroemde Grieke en Romeine bydra.

Hy vertaal B.J. Webb se Naomi of De laaste dagen van Jeruzalem as Naomie en C.H. Spurgeon se Die Sionsbank: ’n versameling van kosbare beloftes vir daelikse gebruik gerangskik in Afrikaans.

Eerbewyse 

Tydens ’n funksie op Potchefstroom in 1939 om sy sestigste verjaarsdag te vier, bring die Minister van Onderwys, J.H. Hofmeyr, hulde aan hom as vakman en as vriend. In 1949 ontvang hy ’n eredoktorsgraad in Opvoedkunde van die Universiteit van Suid-Afrika. Die Ferdinand Postma Hoërskool in Potchefstroom word na hom vernoem, asook ’n biblioteek op die kampus van die universiteit. Sy boekery word as ’n eenheid in hierdie biblioteek bewaar. Na sy dood word huldeblyke van oraloor ontvang, insluitende van professor J. Waterink van die Vrije Universiteit en die rektore van die universiteite van Witwatersrand en Pretoria.

Publikasies

Werke uit sy pen sluit in:

• Hy het sy merk gemaak,1927
• Kleopatra, 1929
• Beknopte woordeboek: Afrikaans-Latyn / Latyn-Afrikaans, 1937
• Vuurpyle, 1943
• Paul Kruger: Christen-Volksman-Staatsman, 1944
• Paulus, ’n geroepe apostel van Jesus Christus, 1949

Redakteur

• Erfstukke uit die klassieke oudheid (saam met T.J. Haarhoff en L.J. du Plessis), 1925

Vertalings

• Die Sionsbank: ’n versameling van kosbare beloftes vir daelikse gebruik, Gerangskik – C.H. Spurgeon, 1929
• Naomie – B.J. Webb, 1929

Bronnelys

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
• Totius. Versamelde werke 8. Tafelberg-Uitgewers Beperk Eeufees-uitgawe 1977
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998

Tydskrifte en koerante

• Botha, L.J. Herinneringe aan prof. Ferdinand Postma. Die Kerkblad, Augustus 2005
• Van der Schyff, Piet. Profiel: Prof. Ferdinand Postma. Kampusnuus, 16 Maart 2001

Ongepubliseerde dokumente

• Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. Postma, prof. dr. Ferdinand – Biografie.
• 'n Lewenskets van Prof. Dr. F. Postma deur Ds. J. Postma ; 378.682 Pos, Ferdinand Postma Biblioteek, Noordwes-Universiteit, Potchefstroomkampus