J.V. Coetzee
Ds. Jan Viljoen Coetzee (noemnaam ds. JV, distrik Venterstad, Kaapkolonie, 23 Junie 1891 – Potchefstroom, Transvaal, Suid-Afrika, 26 Desember 1952) was tussen 1916 en sy dood predikant in vier gemeentes van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika: Piet Retief 1916–1918, Johannesburg 1918–1925, Frankfort 1925–1930 en laastens Potchefstroom 1930 tot sy dood einde 1952.
| Jan Viljoen Coetzee | |
| |
Ds. J.V. Coetzee
| |
| Naam | Jan Viljoen Coetzee |
|---|---|
| Geboorte | 23 Junie 1891 Distrik Venterstad Kaapkolonie |
| Sterfte | 26 Desember 1952 Potchefstroom Transvaal Suid-Afrika |
| Kerkverband | Gereformeerd |
| Gemeente(s) | Piet Retief 1916–1918 Johannesburg 1918–1925 Frankfort 1925–1930 |
| Jare aktief | 1916–1952 |
| Kweekskool | Potchefstroom |
Herkoms wysig
Volgens die genealogiese webtuiste geni.com was Jan Viljoen Coetzee ’n seun van Jan Viljoen (Lang Jan) Coetzee van die plaas Roosterhoek, distrik Venterstad, gebore op 17 Mei 1827 en oorlede op 8 Mei 1902 op Venterstad, en Magdalena Geertruyda Christina Pelser (13 Oktober 1833 – 7 Augstus 1892), maar dit sou beteken sy moeder was reeds 57 jaar oud toe hy gebore is en in elk geval was hy bekend as "slim Jan van oom Lang Piet Coetzee". Sy oupa (of oupagrootjie) aan vaderskant was ook Jan Viljoen Coetzee, gebore op 23 Februarie 1788 op Colesberg en oorlede op 27 April 1852 op Venterstad, getroud met Johanna Alida Venter. Aan dié kant van die familie was sy oupagrootjie (of oeroupagrootjie) Johannes Coetzee, gebore aan die Kaap op 28 Oktober 1757 en oorlede in 1806 te Renosterberg. Johannes Coetzee was ’n seun van Johannes Jacobus Coetzee (16 November 1827, Drakenstein – 1 April 1806, Colesberg), ’n seun van Johannes Coetzee (1 Desember 1699 – 15 Oktober 1735), wie se vader, Dirk Coetzee (gebore in Kampen omstreeks 1655) dié Coetzees se stamvader in Suid-Afrika was. Die stammoeder was Sara van der Schulp (Kampen, Overijssel, 28 Oktober 1654 – Tafelvallei, 23 Februarie 1728). Die regstreekse afstamming van die stamvader tot by ds. J.V. Coetzee was dus: 1. Dirk Coetzee, 2. Johannes Coetzee, 3. Johannes Jacobus Coetzee, 4. Johannes Coetzee, 5. Jan Viljoen en sy seun, ook 6. Jan Viljoen, die vader (of meer waarskynlik grootvader) van 7. (of 8.) ds. J.V. Coetzee.
Opleiding wysig
Jan Coetzee is in 1891 gebore; 'n Karooseun van die plaas Roosterhoek in die distrik Venterstad. Dit is die plaas waarop die Gereformeerde kerk Burgersdorp, die eerste Gereformeerde kerk in die Kaapkolonie, op 21 Januarie 1860 gestig is. Hy was bekend as "slim Jan van oom Lang Piet Coetzee". As leerling en student het hy uitsonderlik gepresteer in die akademiese en sport. Vir die Potchefstroomse Universiteitskollege (die PUK) se eerstespan, "Theos", het hy rugby gespeel en dié liefde lewenslank behou, iets waaroor talle staaltjies vertel is. Op Potchefstroom het hy saam met talle ander later bekendes in die Gereformeerde Kerk en akademiese kringe studeer, onder andere prof. J. Chris Coetzee, wat in die tydskrif Koers se uitgawe van 1953 ’n intieme, persoonlike skets van sy vriend geskryf het, sowat agt maande ná sy dood. Ook was hy baie goed bevriend met dr. J.D. du Toit (Totius), wat ses maande en ses dae ná hom oorlede is.
Johannesburg wysig
In Junie 1915 het prop. J.V. Coetzee besluit om as hulpprediker na die Gereformeerde kerk Johannesburg te gaan. In die vorige jaar, met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog, het gemoedere in die Goudstad hoog geloop. Die gewapende opstand teen die Unie se inval in Duits-Suidwes-Afrika het ook die Gereformeerde gemeente swaar getref, want lidmate het in tronke en kampe beland en ander moes swaar boetes betaal. (Uit ’n landwye insameling onder Afrikaners om dié boetes te betaal, is die Helpmekaar-beweging gebore, waaraan ook Gereformeerdes ywerig meegedoen het.)
Van die naweë van die opstand het ds. Coetzee in die 1946-uitgawe van die Gereformeerde Kerk se Almanak geskryf: "Ek het besluit om aan die uitnodiging van Johannesburg gehoor te gee en begin Junie 1915 as hulpprediker daar aangekom, net nadat die opgesweepte Johannesburgse gepeupel destyds die Duitse winkels en sake daar geplunder en uitgebrand het en op hulle deurtog gestuit is in die Dardanelle van die duikweg deur 'n piksteel-en-knuppelkommando van boere. Die opgewondenheid onder die gemeentelede het nog hoog geloop toe ek daar aangekom het. Baie van hulle was ook lede van daardie gedugte piksteel-kommando wat die Dardanelle tussen Fordsburg en Vrededorp verdedig het, en hulle het nog druk nabetraging gehou oor die gebeurtenisse."
Van 1916 tot 1918 was ds. Coetzee predikant van Piet Retief, die gemeente se eerste eie leraar nadat hy reeds in 1875 gestig is.
In Desember 1918 is ds. Coetzee, nadat herhaalde beroepe uitgebring is, bevestig as tweede predikant van die Johannesburgse gemeente nadat ds. Martinus Postma reeds van 1909 af in die gemeente gearbei het. Twee predikante vir een gemeente was in die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika onbekend en tog het die eienaardige stadstoestande dit genoodsaak. Uiteraard kon destyds moeilik nog 'n gemeente gestig word omdat die meeste van die olidmate tot die werkersklas behoort het. Hieroor het ds. Coetzee in 1946 gfeskryf : "Sover ek weet, was dit die eerste geval in die geskiedenis van ons kerk dat 'n gemeente twee predikante gehad het, afgesien van die geval van Burgersdorp wat in die eerste jare van die bestaan van die Teol. Skool twee predikante had, van wie een eintlik dosent aan die skool was en vir 'n gedeelte deur die gemeente besoldig (is)."
Met ds. Coetzee se koms het die Gereformeerde Kerk vier predikante aan die Witwatersrand gehad. Gedurende 1919-1923 was ds. J. H. Boneschans predikant van die gemeente Germiston ná die vertrek van ds. J.C. van der Walt na Piet Retief-kombinasie, as ds. Coetzee se opvolger. Die Oos-Rand – Germiston tot by Springs – het die predikant van Germiston se arbeidsveld van Germiston se predikant geword.
Terwyl ds. Coetzee en sy drie Randse kollegas, dr. Postma, D.P. du Plessis en J.H. Boneschans, kerklike arbeid rustig voortgegaan en hulle in samewerking met die kerkrade die fondamente van die kerklike lewe en organisasie vas en stewig gelê het, het die staking einde 1921 uitgebreek. Die jaar daarop was dit oorlog op die Witwatersrand. Soos die Rebllie agt jaar vantevore, het die staking die kerklike lewe swaar getref. Die gemeentelike lewe is op baie plekke ontwrig, veral in Johannes-burg en aan die Oos-Rand. Ds. Coetzee, wat ’n ooggetuie hiervan was, skryf in 1946: "Die wydverbreide industriële moeilikhede met die groot staking aan die einde van 1921 wat in 1922 uitgeloop het op 'n gewapende botsing in die strate van Johannesburg, het die kerklike lewe op die Witwatersrand baie ontwrig. Baie lidmate was maandelik uit die werk. Die kerklike sake het swaar gely in daardie moeilike tyd. Kerklike opbringste het sterk agteruitgegaan en predikantstraktemente het agterstallig geraak. Toe die gewapende botsing ten slotte verby was, het 'n groot deel van die gemeentelede in die tronk of agter die sink-omheining van die Wanderers-terrein as gevangenes gesit. In Fordsburg, Vrededorp en Newlands is bykans alle manspersone in hegtenis geneem ná die skietery verby was en in die Wanderers saamgehok. Dae lank het die uitsorteerdery aangehou om die persone wat aan die skietery deelgeneem het, in die hande te kry. Die kerklike lewe en organisasie op die Sentrale en Oos-Rand het die meeste ontwrigting te verduur gehad."
Germiston se gemeente het veral swaargekry sodat dit ná ds. Derk Rumpff van Heidelberg se vertrek met dié gemeente in kombinasie gegaan het. Van 1924 tot 1927 het dr. P.J.S. de Klerk Germiston bearbei as gevolg van die vertrek van ds. J.H. Boneschans na Venterstad. Terwyl hierdie uitbreiding aan die Oos-Rand aan die gang was, het veral die westelike voorstede van Johannesburg sterk wyke en later sterk gemeentes geword. Gevolglik het die Algemene Vergadering van Transvaal toestemming verleen tot die afstigting van Johannesburg-Oos en -Noord aan die begin van 1924. Hierdie twee gemeentes het in kombinasie gegaan met ds. Coetzee as hul predikant terwyl ds. M. Postma predikant gebly het van die Johannesburgse gemeente.
Frankfort wysig
In Mei 1925 het ds. Coetzee die beroep na Frankfort opgevolg, waar hy sou bly tot 1930. (Intussen is ds. Postma in 1926 oorlede, waarna ds. W.J. de Klerk vir die tweede maal Johannesburg se predikant geword het.) Ds. Coetzee het op die punt gestaan om vir verdere studie na Europa te vertrek toe hy die beroep na Frankfort kry. Dit was die einde van die akademiese loopbaan wat baie van sy vriende vir hom voorspel het. Tog het hy lewenslank student gebly; daar was min teoloë wat die Gereformeerde teologie, dogmatiek, kerkreg en kerkgeskiedenis soos hy geken het, aldus I.L.J. van Vuuren in die gemeente Potchefstroom se gedenkboek van 1988, wat gemeen het ds. Coetzee "sou ongetwyfeld professor (aan die Gereformeerde Kerke se Teologiese Skool op Potchefstroom) geword het as hy verder gestudeer het". Hy het wel deeltyds klas gegee aan die Teologiese Skool terwyl hy Potchefstroom se predikant was.
Wyer betrokkenheid wysig
Vanweë sy betrokkenheid by die Afrikaanse Psalmboek ten opsigte van die berymings en die melodieë, het ds. Coetzee wye bekendheid verwerf. Hy was baie lief vir kerkmusiek en het dikwels self voor 'n orrel ingeskuif. Hy het ook 'n groot aandeel gehad in die vertaling van die Bybel in Afrikaans. I.L.J van Vuuren skryf: "Dit was bekend dat hy snags ure lank gewerk het in sy studeerkamer en dat hy oordag nooit oorhaastig was nie. Hy het graag gesprekke met vriende en gemeentelede aangeknoop." Prof. J. Chris Coetzee het van hom gesê: "Hy was 'n innige herder, alhoewel hy weens 'n sterk emosionele inslag nogal moeilikheid met gereelde huisbesoek gehad het." Wanneer hy wel 'n lidmaat besoek het, het dit nooit oorhaastig gegaan nie en het hy die teerste snare aangeroer.
Ds. Coetzee was ook 'n sterk onderwysman. Vir die Potchefstroom Gimnasium, die PU vir CHO en die Teologiese Skool was hy " 'n rots van sterkte". Prof. Coetzee het vertel dat hy ds. Coetzee intiem geken het; trouens, hy was 19 jaar lank lidmaat in sy kerk. Hy onthou veral sy gawe as prediker, ten spyte van 'n effense spraakgebrek en sy ongemaklike gebare. 'n Mens het dit egter gou gewoond geraak. Van Vuuren skryf: "Vir die oppervlakkige luisteraar was sy preke moontlik ietwat swaartillend, maar hy was 'n uitmuntende eksegeet. Daar was min predikante wat die Heidelbergse Kategismus mooier, dieper en suiwerder kon preek." Van sy preke het heelparty in Die Kerkblad en in preekbundels verskyn.
Ds. Coetzee was een van die eerste persone wat die geskiedenis van die Gereformeerde kerk Potchefstroom opgeteken het. In 1938, by geleentheid van die gemeente se 75-jarige bestaan (want toe is nog aanvaar dis gestig in 1863, pleks van die eintlik 1859 soos later aan die lig sou kom), het hy en prof. J. Chris Coetzee 'n feesbundel geskryf. Ds. Coetzee het die geskiedenis van 1863 tot 1938 opgeteken terwyl prof. Coetzee oor die onderwys en die gemeente se werksaamhede geskryf het. Die bundel het ook 'n aantal historiese foto's bevat.
In 1932 het hy Kenia besoek vir die ingebruikneming van die Gereformeerde kerk Eldoret se kerkgebou in die naweek van 24 September.
Waardering wysig
Volgens prof. Fanus du Toit, Totius se seun, het ds. Coetzee 'n besonderse figuur in die Gereformeerde Kerkverband geword. Hy was 'n krag op menige meerdere vergadering en deputaatskap; hy was jare lank redakteur van Die Kerkblad en die Almanak. I.L.J. van Vuuren skryf in die gemeente Potchefstroom se gedenkboek (1863–1988): "As 'n mens die Jan Lion Cachet-biblioteek van die Teologiese Skool op Potchefstroom besoek, val dit jou dadelik op hoeveel hy geskryf het. Hy het voorwaar 'n vaardige pen gehad. Hy sou 'n uitnemende joernalis gewees het. Hy het bekendheid verwerf as polemikus duisend. Ek verwys na twee boekies Geskiedenisversaking en Neo-Calvinisme.
Van Vuuren meen: "In die lewe van ds. J.V. was daar elemente wat 'n mens byna tragies kan noem. Sy talente is nie altyd ten volle gewaardeer nie, miskien vanweë die feit dat hy 'n strydnatuur gehad het. Hy kon baie reguit wees en het soos in sy rugbydae soms 'n persoon trompop geloop. Maar dan moet 'n mens dadelik byvoeg dat hy tog 'n sagte hart gehad het en nie lank kwaad gebly het nie. Hy het gou vergewe. Diep binne hierdie 'bonkige granietrots' het die bewoë hart van die kind van God geklop. Die skerp ontleedmes van die geskiedenis sal moontlik nog eendag aantoon watter groot figuur J.V. Coetzee in die geskiedenis van die Gereformeerde Kerke was. 'n Mens wil die hoop uitspreek dat 'n student die lewe en werk van ds. J.V. Coetzee tot studieonderwerp sal kies."
Gesinslewe wysig
Op 3 April 1916, in die jaar dat hy predikant van die kombinasie Piet Retief geword het, is ds. Coetzee in die huwelik bevestig met Martha Aletta Nienaber (gebore op Burgersdorp, 21 Desember 1890), die derde kind van Andries Gerhardus Nienaber en Alida Johanna Pretorius. Tydens hul tyd in Johannesburg is in 1919 onder ds. en mev. Coetzee se leiding die Dorkasvereniging van Johannesburg-Oos (Jeppe) gestig. Onder mev. Coetzee se voorsitsterskap is die destydse Dorkasvereniging in 1931 in ’n Gereformeerde Sustersvereniging omskep. Haar man en Aletta du Plessis (eggenote van prof. Jacobus du Plessis) het mev. Coetzee gehelp met die opstel van die statute. Sy was ook tesouriere van die voorlopige bestuur van die Algemene Gereformeerde Sustersverenigng wat in 1932 onder prof. Du Plessis se leiding tot stand gekom het. Saam met hul geliefde predikantsvrou het die suster van Potchefstroom in verskeie komitees baie aangenaam saamgewerk.
Ida Bosman skryf in die gedenkboek Die Gereformeerde Vrou 1859–1959 oor mev. Coetzee sy "was ’n ware hulp vir haar man. Met al sy kerklike werk het sy hom voortreflik gehelp, besonderlik met die administratiewe werk. Sy besit ’n uitstekende geheue en ’n sterk deursettingsvermoë. Die pastorie waarin die egpaar drie-en-twintig jaar lank gewoon het, was altyd die middelpunt van die gemeentelewe. Deur haar gasvryheid en vriendelikheid is deur almal bemin." Ná haar man se dood het mev. Coetzee die swaar dae "met groot moed en geloofsvertroue" deurworstel. Nadat haar twee pleegkinders ook die huis verlaat het, het sy alleen op Potchefstroom gewoon, maar volgens Bosman nog baie belanggestel in die kerklike lewe, was sy in die eeufeesjaar (1959) "nog helder van gees en besonder opgewek" – sy was weliswaar net 68 jaar oud.
Bronne wysig
- (af) Krüger, dr. B.R. 1956. Die ontstaan, ontwikkeling en betekenis van die Gereformeerde Kerk op die Witwatersrand. Pretoria: Craft Drukpers.
- (af) Die Gereformeerde Vroueblad. 1959. Die Gereformeerde vrou 1859-1959. Potchefstroom: Potchefstroom Herald.