Gereformeerde kerk Johannesburg-Noord

Die Gereformeerde kerk Johannesburg-Noord was ’n gemeente van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika in die noordweste van die Goudstad met sy kerkgebou in die voorstad Melville.

Die Gereformeerde Kerk aan die Rand

Agtergrond

Die ou Gereformeerde kerk Johannesburg-Noord, Julie 2017.

Kerktorings in Melville. Die een regs is dié van die destydse Gereformeerde kerk Johannesburg-Noord. Van links: die gewese Hervormde kerk Melville, die NG gemeente Brixton, die NG gemeente Melville en destydse Gereformeerde kerk Johannesburg-Wes (nou 'n woonhuis) en die Gereformeerde kerk Johannesburg-Noord.

Die Gereformeerde kerk Johannesburg-Noord se eerste kerkgebou, opgerig in 1917, al is die gemeente eers op 1 Maart 1924 gestig. Dis in Tweede Laan, Melville, Die kerk het blykbaar iewers in die 1960's opgebou om die saal te gebruik. Van toe af was dit al ’n oudhedewinkel, ’n woonhuis en sedert die vroeë 1990's ’n argiteksfirma.

Die tweede kerkgebou van Johannesburg-Noord, opgerig in 1935. Die argitek was Pieter Dykstra, wat buiten die Zuid-Afrikaanse Hospitaal onthou word vir die 16 Gereformeerde kerke wat hy tussen 1927 en omstreeks 1956 ontwerp het.

Hoewel baie lidmate van die Gereformeerde kerk hulle in en om Johannesburg kom vestig het, is gedurende die eerste 10 jaar ná die ontdekking van die Witwatersrandse goudveld geen afsonderlike gemeente vir Johannesburg gestig nie. Voor 1896 is lidmate is lidmate deur Pretoriase predikante bedien. ’n Aantal lidmate het ’n paar standplase in Mintweg, Fordsburg, aangekoop en ’n kerkgebou ter waarde van £719 daarop opgerig. Tydens die dinamietontploffing op 19 Februarie 1896 is hierdie geboutjie egter verwoes. Die Relief Committee het £750 aan die gemeente Pretoria betaal uit die fonds wat ná die ramp gestig is. Op die Algemene Vergadering op Heidelberg, Tvl., vanaf 16 Maart 1896 is besluit om twee gemeentes aan die Witwatersrand te stig. Op 25 April is die Gereformeerde kerk Krugersdorp van Rustenburg afgetig en op 23 Mei is ook die Johannesburgse gemeente afgestig, en wel met 200 belydende lidmate. Die predikant van Pretoria, ds. Petrus Postma, sou as konsulent kerkdienste in Johannesburg teen £5 per diens waarneem.

Toename in lidmate

Einde 1896 het die kerkraad van Johannesburg besluit om in kombinasie met Krugersdorp ’n eie leraar te beroep. Elke gemeente sou ’n proporsionele deel volgens hul getal lidmate tot die predikant se salaris van £400 per jaar bydra. Nadat ds. P.S. Snyman van Heidelberg vir die beroep bedank het, is ’n geslaagde beroep op ds. Martinus Postma, broer van die konsulent en predikant van Middelburg in die Kaapkolonie uitgebring. Hy is op 28 Augustus 1897 as die eerste Gereformeerde predikant aan in Johannesburg en aan die Rand bevestig. Die gemeente Johannesburg het vinnig gegroei sodat die belydende lidmate einde 1896 reeds 350 getel het. Weens terugslae in die landboubedryf, waardeur die Afrikaners die Afrikaners "zeer achteruit in vermogen is gegaan en verarmd geworden en het dagelijksch brood hier moeten komen zoeken", het die gemeente so vinnig vermeerder, in 1898 het die sieletal (doop- en belydende lidmate saam) reeds op 900 gestaan. Vanweë die snelle uitbreiding en uitgestrektheid van die gemeente het die kerkraad dit in 1899 oorweeg het om 'n tweede predikant te beroep; dog weens die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog op 11 Oktober 1899 moes alle planne eers laat vaar word.

Naoorlogse tydperk

Ná die oorlog het ds. Postma weer versoek dat 'n tweede leraar beroep word aangesien dit onmoontlik vir een leraar was om al die werk te behartig in ’n gebied wat van Krugersdorp in die weste tot aan die oostelike uithoeke van die Witwatersrand gestrek het. Die Johannesburgse kerkraad het hom gedeeltelik tegemoet gekom deur te besluit dat Fordsburg en Braamfontein as twee selfstandige afdelings geskei sou word, maar dit sou nog een gemeente wees. Die afdeling Braamfontein sou sy "mindere kerkelijke en financiele zaken" afsonderlik kon behartig. Opo ’n kerkraadsvergadering van die afdeling Braamfontein op 27 Junie 1903 is besluit om die kerkraad van Johannesburg te versoek dat hulle ’n aanbeveling op die eersvolgende Algemene Vergadering in Januarie 1904 maak dat Braamfontein tot 'n afsonderlike gemeente afgestig word. Aan hierdie versoek is nie voldoen nie aangesien Krugersdorp in 1904 'n eie predikant gekry het. Gevolgelik het die kerkraad liewer hulle goedkeuring daaraan geheg dat die kombinasie Krugersdorp-Johannesburg verbreek word.

Ds. W.J. de Klerk is in 1904 as predikant van Johannesburg bevestig en het die gemeente bedien tot 1907. Intussen het ds. Martinus Postma se seun, Dirk, van 1905 tot 1906 in Krugersdorp gestaan. Ds. M. Postma het Johannesburg in 1904 verlaat en sy broer as predikant van Pretoria opgevolg, maar reeds in 1909 na die Goudstad teruggekeer (nadat Pretoria blykbaar net tot 1906 bedien het) en Johannesburg in kombinasie met Krugersdorp bly bedien tot 1912, toe ds. D.P. du Plessis Krugersdorp se predikant geword het. Van Johannesburg was ds. M. Postma predikant tot 1926. Van 1918 tot 1925 was ds. J.V. Coetzee se medeleraar. Nadat ds. Postma sy emeritaat aanvaar het, was die gemeente sowat twee jaar vakant tot ds. De Klerk in 1928 teruggekeer en gebly het tot sy emeritering in 1943.

Johannesburg en Krugersdorp skei

Nadat ds. De Klerk Johannesburg in 1907 verlaat het en Krugersdorp weens die vertrek van ds. D. Postma in 1906 ook vakant was, het die gemeente in 1907 weer gekombineer. Nadat ds. M. Postma teruggekeer het, is die kombinasie einde April 1910 finaal verbreek. Intussen het die afstigting van Braamfontein minder dringend geword namate dit duidelik geblyk het dat Melville, Jeppestown en Bezuidenhoutsvallei groter groeipunte van die gemeente geword het. Vanweë hierdie uitbreiding van die ge-meente is prop. Coetzee in Desember 1918 as tweede leraar bevestig. Teen 1921 het die gemeente reeds uit 1 285 belydende en 1 405 dooplidmate bestaan. Gevolglik het die kerkraad aan die einde van daardie jaar ernstige oorweging aan die stigting van aparte gemeentes in Jeppestown en Melville geskenk. Die Gereformeerde kerk Johannesburg het die ou kerksaal wat die NH of G gemeente Jeppestown in 1898 opgerig het, jare lank gehuur voor hulle dit kon bekostig om dit teen £800 aan te koop.

Op 29 Februarie 1924 is die Gereformeerde kerk Johannesburg-Oos (Jeppe, in die omgang) van die Johannesburgse gemeente afgestig. In die loop van die eerste jaar of twee van sy bestaan het die gemeente se belydende lidmate op 256 te staan gekom en die dooplidmate op 268. Op 1 Maart 1924, ’n dag ná Jeppe, is ook Melville afgestig onder die naam Gereformeerde kerk Johannesburg-Noord. In die Almanak van 1926 word Johannesburg-Noord se belydende lidmate as 455 aangegee en die dooplidmate as 457, want toe reeds het aansienlik meer Afrikaners wes van die middestad gewoon as oos daarvan. Hierdie twee gemeentes het in kombinasie gegaan met ds. JV Coetzee as predikant, terwyl ds. M. Postma in Johannesburg aangebly het.

Ontstaan

Die gemeente Johannesburg-Noord het, nes Johannesburg-Oos in 1924 van die moedergemeente Johannesburg afgestig en wel op 1 Maart. Aanvanklik is ’n kerksaaltjie by Tweede Laan 97, Melville, as kerkgebou gebruik. Die erf is vir dié doel bekom van Lourens Geldenhuys, Volksraadslid en bekende weldoener van die Afrikaanse inwoners van Johannesburg. Die kerksaal se hoeksteen is op 8 Desember 1917 gelê met die woorde van Matt. 16:18 daarop: “De poorten der hel zullen haar (in die Statebybel ‘dezelve’) niet overweldigen.” Die saaltjie is in April 1918 in gebruik geneem met ’n openingsrede deur ds. Dirk Postma, ’n kleinseun van die stigter van die Gereformeerde Kerk, ook Dirk Postma, en indertyd leraar van die Gereformeerde kerk Burgersdorp nadat hy van 1904 tot 1908 leraar was van die Witwatersrand se oudste Gereformeerde kerk, Krugersdorp, maar ook die lidmate van Johannesburg bearbei het. Met die bou van Johannesburg-Noord se nuwe kerkgebou in Eerstelaan, is die hoeksteen van die saaltjie verwyder en ingemessel in die noordelike muur van die nuwe gebou.

Die kerk het blykbaar iewers in die 1960's opgebou om die saal te gebruik. Van toe af was dit al ’n oudhedewinkel, ’n woonhuis en sedert die vroeë 1990's ’n argiteksfirma, GAPP Architects and Urban Designers. Die kerk het 'n hoë muur voor gehad met swaar staalhekke en was redelik toegegroei van bome en stuike aan die voor- en agter kant. Die huis by Derde Laan 98 was die pastorie, maar is in 'n skakelhuis omskep in die vroeë sestigs. Daar was 'n deur in die agterste muur wat toegang gebied het van die kerk na die pastorie, maar dit is toegebou in dieselfde tyd dat die woning in skakelhuise omskep is.

Kerkbou

Die imposante kerkgebou in Eerstelaan is ontwerp deur die Gereformeerde argitek Pieter Dykstra. Die bouaannemer was D.J. Venter, te oordeel na sy van ook ’n Dopper. Die lidmate was self grootliks vir die bouwerk verantwoordelik. Ds. J.V. Coetzee het die hoeksteen op 18 Mei 1935 gelê waarop die teks: “Die Here het ons tot hiertoe gehelp,” (1 Samuel 7:12) aangebring is. Op Saterdag 31 Augustus 1935 is die gebou in gebruik geneem. Talle mense het toesprake gelewer en daarna het prof. dr. J.D. du Toit (Totius) die eerste erediens in die nuwe kerk gelei. Ná die diens het die koor die Halleluja-koor uit G.F. Händel se Messias gesing.

Ontbinding

Weens die afname in die getal Afrikaanssprekende inwoners, en daarmee saam die lidmate van die Gereformeerde Kerk, in die westelike voorstede van Johannesburg, het Johannesburg-Noord in 1997 met Johannesburg (herstig in 1986) saamgesmelt. Op sy beurt was die Johannesburgse gemeente toe reeds ’n samestelling van drie gemeentes, naamlik Johannesburg-Mayfair, -Oos en -Sentraal. Twee jaar ná die ontstaan van Johannesburg-Melville in 1997 het ook Johannesburg-Wes ontbind sodat nog net een gemeente, Johannesburg-Suid die Goudstad se naam as deel van sy gemeentenaam gehad het. Die gebied wat Johannesburg-Melville van 1997 tot 2003, toe dit ontbind en deel geword het van Randburg, het gestrek van Melville tot teenaan Edenvale en Bedfordview in die ooste en tot by Langlaagte in die suide en Norwood in die noorde. Ondanks dié reusegebied het die gemeente Johannesburg-Melville aan die einde van sy bestaan skaars 150 belydende lidmate oorgehad.

Nadat die gemeente Johannesburg-Melville ontbind het, is die kerkgebou oorgeneem deur die gemeente Rivonia van die Sewendedagadventistekerk.

Predikante

1. Snyman, Francois Petrus Jacobus, 1926 – 16 Augustus 1945 (oorlede in die amp)
2. Van der Walt, dr. Sarel Petrus, 1946–1950
3. Buytendach, Frederick Wilhelm, 1949
4. Schutte, dr. Jan Albert, 1950–1977 (aanvaar sy emeritaat)
5. Van Dyk, Frans Johannes, 10 September 1977 – 1981
6. Saayman, Willem Jacobus Kruger, 1981–1997, waarna Johannesburg-Melville 1997–2003 en Randburg 2003–2009 (aanvaar sy emeritaat)

Sendingleraars verbonde aan die gemeente

1. Du Plessis, Hugo, 1950–1956
2. Geertsema, dr. Paul Geert, 1956–1959
3. Van der Walt, Jan Hendrik, 1959–1963
4. Van Rooy, Jacobus Albertus (Koos), 1963–1966

Galery

• 
  Ds. F.P.J. Snyman, van 1926 tot sy dood op 16 Augustus 1945 die eerste leraar.
• 
  Ds. Dirk Postma het die saaltjie waarin die gemeente eers byeengekom het, se hoeksteen in 1917 gelê, min of meer die jaar waarin dié foto geneem is.
• 
  Dr. Sarel Petrus van der Walt, leraar van 1946 tot 1950.
• 
  Dr. F.W. Buytendach, enkele maande lank leraar in 1949.
• 
  Dr. J.A. Schutte (regs) neem in 1959 afskeid van ds. P.G. Geertsema, wat drie jaar sendingleraar in Johannesburg-Noord was. Dr. Schutte was die gemeente se leraar van 1950 tot 1977.
• 
  Ds. Hugo du Plessis, van 1950 tot 1955 die gemeente se sendingleraar.
• 
  Mev. M.C. du Plessis, eggenote van die sendingleraar ds. Hugo du Plessis.
• 
  Ds. J.A. (Koos) van Rooy (links agter), sendingpredikant van 1963 tot 1966, by sy vader, ds. Jacs van Rooy, en grootvader ds. J.A. van Rooy (voor).
• 
  Ds. J.H. van der Walt, sendeling van 1959 tot 1963.
• 
  Dr. Jan Schutte lei 'n erediens in die kerk in die 1960's.

Bronne

• (af) Harris, C.T., Noëth, J.G., Sarkady, N.G., Schutte, F.M. en Van Tonder, J.M. 2010. Van seringboom tot kerkgebou: die argitektoniese erfenis van die Gereformeerde Kerke. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Schalekamp, ds. M.E. (voorsitter: redaksiekommissie). 2001. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2002. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Van der Walt, dr. S.J. (voorsitter: deputate almanak). 1997. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1998. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Venter, ds. A.A. (hoofred.) 1957. Almanak van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1958. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Venter, ds. A.A. (hoofred.) 1958. Almanak van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1959. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Vogel, Willem (red.). 2014. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2015. Potchefstroom: Administratiewe Buro.

Eksterne skakels

• (en) Die gemeente se destydse kerkgebou, soos te sien op Google Maps. URL besoek op 19 Februarie 2018.