Gereformeerde kerk Rustenburg

Die Gereformeerde Kerk Rustenburg is die oudste gemeente van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika (GKSA) nadat dit in Februarie 1859 die eerste gemeente van dié kerkverband geword het wat ds. Dirk Postma, die grondlegger van die GKSA, in Suid-Afrika gestig het.

Gereformeerde Kerk Rustenburg
Sluit in	Hoërskool Rustenburg-koshuise Huis Sering en Sering-Oord vir Bejaardes Rusoord, Rustenburg- Provinsiale Hospitaal
Klassis	Molopo
Huidige predikant(e)	J.J. Venter Griffel van Wyk
Belydende lidmate	302
Dooplidmate	72
Adres	H.v. Postma- en Van Alphenstraat, Rustenburg
Geskiedenis
Stigtingsdatum	1859
Eerste predikant	Dirk Postma (1859–'66)

Die gemeente se derde kerkgebou, waarvan die hoeksteen op 11 Februarie 1959 gelê is om saam te val met die eeufeesviering van die Gereformeerde Kerk, wat op dieselfde dag in 1859 onder 'n seringboom op die dorp gestig is. Die argitek was Jan Koelewyn.

Die Gereformeerde kerk Rustenburg, afgeneem omstreeks 1917. Dié gebou is in 1961 te midde van omstredenheid gesloop omdat die mure en houtwerk volgens sommige adviseurs so erg deur rysmiere beskadig is dat die gebou nie ekonomiese permanent suksesvol herstel sou kon word nie

'n Poskaart van die tweede kerkgebou.

Aanloop tot stigting

Ds. Dirk Postma, leraar van 1859 tot 1866.

Die tweede kerkgebou, waarskynlik afgeneem in die 1950's.

Die tweede kerk tydens sy sloping, April 1961.

Die gemeente het tot stand gekom omdat ’n groot gedeelte van die Rustenburgse Voortrekkers en hul nasate ontevrede was met die kerklike toestand wat destyds hier in die Zuid-Afrikaansche Republiek bestaan het. Die Nederduitsch Hervormde Kerk was die enigste Hollandse kerk in die omgewing van die dorpie, wat in 1850 gestig is en sy naam gekry het omdat die inwoners rustiger kon lewe danksy minder aanvalle van inboorlinge. Ds. Dirk van der Hoff was hul predikant.

Die ontevredenes het toe pogings aangewend om van die Christelike Afgeskeidene Gereformeerde Kerk in Nederland ’n predikant te kry wat suiwer in sy leer was. Dit het daartoe aanleiding gegee dat ds. Dirk Postma deur sy Kerk hierheen gestuur is. Hy het, nadat hy op 9 Julie voet aan wal gesit het in Simonstad en 'n wyle aan die Kaap vertoef het, einde 1858 hier aangekom. Eers was die Hervormde Kerk bereid om hom as leraar van die gemeente Rustenburg te erken en hom sy diens vry te laat uitoefen. Op 10 Januarie 1859, toevallig ook ds. Postma se 41ste verjaardag, is egter op ’n algemene kerkvergadering in Pretoria besluit "dat de Kerk alhier bestaande is de Ned. Hervormde Kerk, die benevens het boek der Psalmen ook het Evangelische Gezangboek bij die Kerk in gebruik als een erkend kerkelijk boek heeft aangenomen, en daarvan bij den openbaren Godsdienst gebruik maakt. Die kerkelijke inrichting, maar ook niets meer, wenscht de vergadering bovengenoemd dat hier zal in stand blijven."

Met hierdie besluit kon ds. Postma en baie wat van dieselfde sienswyse was, hulle nie vereenselwig nie. Daarop rig 15 manslidmate ’n skrywe, gedateer 11 Januarie 1859, aan die bogenoemde kerkvergadering dat hulle uit die kerkgemeenskap van die Hervormde Kerk tree en as ’n Gereformeerde Kerk wens te bestaan, "overeenkomstig de leer, tucht en dienst der vaderen, zooals die zich te Dordrecht in de jaren 1618 en 1619 hebben geopenbaard in hunne Nationale Synode".

Stigting

'n Groep Gereformeerde predikante uit die laat 19de eeu, onder wie Johannes de Ridder (1833-1896), van 1880 tot 1896 Rustenburg se vierde leraar. Voor van links: J.L. Maury, J. de Ridder, M.P.A. Coetsee (sr.), prof. J. Lion Cachet, A.A.J. de Klerk Coetsee, M.P.A. Coetsee (jr.). Agter: L.P. Vorster, W.J. Snyman, P.S. Snyman, M. Pelser, P. Postma, M. Postma, D. Postma, L.J. du Plessis.

Daar is toe besluit om op 10 Februarie 1859 ’n algemene vergadering te hou van diegene wat hulle beswaard teen die Ned. Herv. Kerk gevoel het. Omdat die kerkgebou van die Ned. Herv. Kerk op Rustenburg, hoewel eers deur ds. Van der Hoff vir die vergadering afgestaan, later geweier is, en hier geen ander geskikte gebou was nie, het die mense op die ooreengekome datum onder ’n groot seringboom vergader, wat ongelukkig in later jare afgekap is nadat dit beskadig is in 'n storm , maar waarvan die boomstomp tot nasionale gedenkwaardigheid verklaar is. Meer as 300 mense het hul naam opgegee as lidmate van die nuwe gemeente. Toe hulle op die 11de weer bymekaarkom, het ds. Postma plegtig verklaar "de bediening van Herder en Leeraar op te nemen in den Naam en Kracht des Heeren". Ouderlinge en diakens is toe gekies en bevestig. Op die stigting van die gemeente Rustenburg het spoedig dié van die gemeentes Pretoria en Potchefstroom gevolg.

Nog gemeentes gestig

Nie lank daarna nie het ds. Postma uitnodigings van die Oranje-Vrystaat en Kaapkolonie ontvang van mense wat ook begerig was om by die Gereformeerde Kerk aan te sluit. Sy besoeke aan die Vrystaat en Kaapkolonie het tot gevolg gehad dat ook op Reddersburg, Burgersdorp, Colesberg, Middelburg, Kaap, en later ook op ander plekke Gereformeerde kerke gestig is.

Ds. Postma se bediening

Al drie Rustenburg se eerste predikante verskyn op dié foto van die eerste studente aan die Teologiese Skool op Burgersdorp. Voor: proff. Dirk Postma (1859-'66) en Jan Lion Cachet (1868-'69). Agter M. Pelser, S. Venter, L.J. du Plessis (1872-'80), M.P.A. Coetsee jr. en W.J. Snyman.

Rustenburg het die voorreg gehad om ds. Dirk Postma as sy eerste predikant te hê. Hy is in die stigtingsjaar hier bevestig en het die gemeente gedien tot 1866. Vanuit Rustenburg het hy met groot opoffering die gemeentes in Transvaal, die Oranje-Vrystaat en die Kaapkolonie bedien. Ten spyte van die kerkskeuring was ds. Postma se verhouding met ds. Dirk van der Hoff (van die NH Kerk) altyd "hoflik en broederlik". Nadat die Gereformeerde Kerk eenmaal in Suid-Afrika gestig is, het die Hervormde en die Gereformeerde Kerk in die reël die waardige voorbeeld van di. Postma en Van der Hoff gevolg en nie met mekaar getwis nie, hoe daar ook al verskil is. Die twiste was tussen die Nederduitse Gereformeerde Kerk aan die een kant en die Ned. Hervormde en die Gereformeerde Kerk aan die ander kant.

In Transvaal streef ds. Postma na die vrymaking van die staatskerk (die Nederduitsch Hervormde Kerk) van staatsbevoorregting en -onderhoud. Ten opsigte van sy eie kerk verset hy hom teen staatsmiskenning. Deur belasting moes die Gereformeerdes bydra tot die onderhoud van die staatskerk uit die staatskas; huweliksgebooie kon net in die staatskerk afgekondig word en alle huweliksgelde is in die kerkkas van die staat gestort; net lidmate van die staatskerk het stemreg gehad.

Selfs nog voor die stigting van die Gereformeerde Kerk se Teologiese Skool op Burgersdorp, lei ds. Postma etlike predikante op, onder wie Jan Lion Cachet en N.J.R. Swart, later staatsekretaris van die ZAR. In 1866 aanvaar ds. Postma 'n beroep na die gemeente Burgersdorp in die noordooste van die huidige Oos-Kaap. Dié gemeente het hy op 21 Januarie 1860 in 'n pakhuis van 'n winkel gestig omdat geen geskikte saal vir die stigting van 'n gemeente gevind word nie weens die teenkanting wat Doppers moes verduur. (Volgens 'n ander bron en die Kerk self is die gemeente gestig op die plaas Roosterkoek in die distrik Albert, waarvan Burgersdorp die setel is.) Dit was die eerste Gereformeerde gemeente in die Kaapkolonie.

Dit was juis veral met die doel om aandag aan die opleiding van predikante te gee, dat ds. Postma daarheen beroep is. Burgersdorp is as meer geskik vir opleiding beskou omdat die meer gevestigde en rustiger politieke omstandighede van die destydse Kaapkolonie daar gegeld het, daar belangstelling was van ander gemeentes in die onmiddellike omgewing en die lidmate van Burgersdorp en naburige gemeentes meer welvarend en gevestig was as dié in die Noorde en dus geldelik meer tot die oprigting van so 'n skool sou kon bydra.

Ds. Jan Lion Cachet

Ds. Jan Lion Cachet, leraar van 1868 tot 1869.

Ds. Jan Lion Cachet is op 3 Oktober 1863 as oefenaar en katkisasiemeester op Ladysmith in Natal teen £25 per jaar aangestel en oorweeg 'n sendingloopbaan. Die stryd op die Kaapse sinodes van 1862 en 1863 teen die Liberale predikante J.J. Kotzé en T.F. Burgers, en die konflik van sy broer in Transvaal met ds. Dirk van der Hoff van die Hervormde Kerk, bring Cachet in 1865 na Rustenburg om hom in die toe ses jaar oue Gereformeerde Kerk by ds. Dirk Postma as predikant te bekwaam en tegelykertyd Hebreeus en voorbereidende vakke aan teologiese studente te doseer.

Hy verhuis in 1866 saam met Postma na Burgersdorp en lê op 13 Mei 1868 die proponentseksamen af, anderhalf jaar voor die stigting van die Teologiese Skool op Burgersdorp.

Cachet bedien die gemeente Rustenburg as opvolger van ds. Postma net van 1868 tot '69, want in daardie jaar aanvaar hy 'n beroep as medeleraar van die gemeente Burgersdorp, waar hy ook dosent vir die voorbereidende vakke aan die pas gestigte teologiese skool sou wees. Hy is in 1892 tydelik en deur die Sinode van 1894 vas aangestel as enigste professor in die teologie aan die skool van die Gereformeerde Kerk op Burgersdorp om die volle predikante-opleiding te behartig en die rektorskap van die skool met sy voorbereidende afdeling waar te neem.

Di. Du Plessis, De Ridder en Postma jr.

Ds. L.J. du Plessis, leraar van 1872 tot 1880.

Ds. Johannes de Ridder, leraar van 1880 tot 1896.

Ds. Dirk Postma jr., leraar van 1897 tot 1905.

Ds. Louis Petrus Vorster, leraar van 1905 tot 1920.

Ds. David Nicolaas Gerhardus Kotze, leraar van 1921 tot 1946.

Ds. D.J. van der Walt, leraar van 1947 tot 1951.

Mev. ds. D.J. van der Walt, predikantsvrou van 1947 tot 1951.

Ds. Petrus Venter (leraar van 1957–'79), sy vrou, wat hom jonk reeds ontval het, en hul dogtertjie, Anna.

Ds. Cobus-Brahm Robinson, 2011 tot 2014.

Die gemeente was sowat drie jaar vakant tot ds. L.J. du Plessis in 1872 hier bevestig is. In sy tyd het die gemeente 'n terugslag beleef toe ds. Du Plessis op 15 April 1875 van 'n groot groep Doppers afskeid moes neem wat deur die Kalahari na Portugees-Wes-Afrika sou trek in wat bekend sou word as die Dorslandtrek. In 1880 aanvaar hy 'n beroep na Colesberg, wat sy vader, Izak David du Plessis en moeder, Hester Venter, op 8 Desember 1860 op hul plaas Hamelfontein help stig het.

Sy opvolger, ds. Johannes de Ridder (1833-1896), van 1880 tot '96 Rustenburg se vierde leraar, het in 1857 of '58, kort voor die stigting van die Gereformeerde Kerk, as jong onderwyser uit Nederland na Suid-Afrika gekom. Nadat hy hom onder leiding van ds. Postma as leraar bekwaam het, het hy eers Rustenburg en toe Standerton bedien, maar daar is hy kort ná sy bevestiging oorlede in Oktober 1896.

Ds. Dirk Postma jr., 'n seun van die kerkstigter, was Rustenburg se vyfde leraar. Hy het, nadat hy van 1884 af leraar was van Fauresmith, hom beskikbaar gestel om as die eerste predikant van die Dorslandtrekkers, van wie die meeste Doppers (lidmate van die Gereformeerde Kerk) was, na São Januário, Humpata, Angola, te gaan. Hy word op 21 Oktober 1888 op Burgersdorp vir dié diens bevestig en bereik sy bestemming Portugees-Wes-Afrika in 1889. Afgesien van die waardevolle geestelike en kerklike bediening wat van ds. Postma onder hierdie afgesonderde pioniers uitgaan, rig hy dadelik ook ten behoewe van die verwaarloosde jeug 'n skool op waarin hy self onderwys gee. Hy begin ook daar onder die diensbodes wat saam met die pioniers uit Transvaal getrek het, die sogenaamde "mak volk", met georganiseerde sendingwerk. Om gesondheidsredes moet hy in September 1890 terugkeer en word deur sy broer ds. Marthinus Postma in Mossamedes gehaal.

Aan die begin van 1891 aanvaar hy 'n beroep na die gekombineerde gemeentes Fauresmith-Petrusburg en volg ds. Jan Lion Cachet in Oktober 1894 as leraar van die Gereformeerde kerk Steynsburg in die Noordoos-Kaap op. Op 6 Mei 1897 word hy predikant op sy geboortedorp, Rustenburg. Weens insolvensie, wat deels toegeskryf kan word aan die spandabelheid van sy vrou, neem hy op 30 Junie 1905 ontslag en word daarna as predikant afgesit. Hy probeer tevergeefs om herstel te word en voer intussen 'n bestaan as 'n reisende agent wat boeke en ander ware op die platteland verkoop.

Leraars

• Postma, Dirk, 1859 - 1866
• Lion-Cachet, Jan, 1868 - 1869
• Du Plessis, Lodewicus Johannes, 1872 - 1880
• De Ridder, Johannes, 1880 - 1896
• Postma, Dirk (D-Sn), 1897 - 1905
• Vorster, Louis Petrus, 1905 - 1920
• Kotzé, David Nicolaas Gerhardus, 1921 - 1946
• Van der Walt, Dirk Jacobus, 1947 - 1951
• De Wet, Johannes Marthinus, 1952 - 1957
• Venter, Petrus Johannes, 1957 - 1979
• Smit, Cornelis Johannes, 1979 - 1986
• Van Wyk, Gert Jacobus, 1987 - 2016
• De Beer, Pieter Gert Wessel, 1989 - 2004
• Venter, Jacobus Johannes, 1997 - hede
• Smit, Johannes, 2007 - 2010
• Robinson, Cobus-Brahm, 2011 - 2014
• Van Wyk, Griffel, 2017 – hede

Bronne

• (af) De Kock, W.J. (hoofred.). 1968. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel I. Kaapstad: Nasionale Boekhandel Beperk.
• (af) Du Toit, prof. dr. S. du Toit. 1955. Handleiding vir die studie van die kerkgeskiedenis. Potchefstroom: Pro Rege-Pers Beperk.
• (af) Gerdener, dr. G.B.A. 1934. Ons kerk in die Transgariep: Geskiedenis van die Ned. Geref. Kerk in Natal, Vrystaat en Transvaal. Kaapstad: Nasionale Pers.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Nienaber, P.J. 1949. Hier Is Ons Skrywers! Biografiese Sketse van Afrikaanse Skrywers. Johannesburg: Afrikaanse Pers-Boekhandel.
• (af) Nienaber, P.J. 1963. Suid-Afrikaanse pleknaamwoordeboek, deel 1. Kaapstad, Johannesburg: Suid-Afrikaanse Boeksentrum.
• (en) Potgieter, D.J. (hoofred.). 1973. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd.
• (af) Spoelstra, dr. B. 1973. Beknopte Kerkgeskiedenis vir Katkisasie. Potchefstroom: Pro Rege.
• (af) Van der Vyver, dr. G.C.P. 1969. My erfenis is vir my mooi. Potchefstroom: Kalvyn Jubileum Boekefonds.
• (af) Van der Vyver, dr. G.C.P. 1958 Professor Dirk Postma 1818–1890. Potchefstroom: Pro Rege-Pers Beperk.
• (af) Vogel, ds. Willem. 2011. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2012. Potchefstroom: Administratiewe Buro.

Sien ook

• Gereformeerde kerk Rustenburg-Noord
• Gereformeerde kerk Rustenburg-Noordoos
• Gereformeerde kerk Rustenburg-Oos
• Gereformeerde kerk Rustenburg-Wes
• NG gemeente Rustenburg