Johan van Ryssen

Dr. Johan Jansen van Ryssen (Reddersburg, 19 Oktober 1910 – 12 Augustus 1987) was tussen 1937 en 1977 leraar in ses gemeentes van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika.

Ds. Johan Wilhelm Jansen van Ryssen
Ds. Johan W.J. van Ryssen
Naam	Johan Wilhelm Jansen van Ryssen
Geboorte	19 Oktober 1910 Reddersburg , Oranje-Vrystaat
Sterfte	12 Augustus 1987 (op 76)
Kerkverband	Gereformeerd
Gemeente(s)	Kaapstad, Middelburg, Kaap, Outjo, Parys, Potgietersrus, Laeveld (Tzaneen en Duiwelskloof)
Jare aktief	1937–1977
Kweekskool	Teologiese Skool Potchefstroom

Buiten die bediening, het ds. Van Ryssen ook in kultuursake belanggestel en dikwels leiding geneem. In Suidwes-Afrika, waar hy leraar van Outjo was, het hy hom veral die lot van die Dorslandtrekkers aangetrek en tree hy op as voorsitter van die reëlingskomitee van twee Dorslandtrek-herdenkingsfeeste, onderskeidelik in 1950 en 1953. Baie artikels en briewe het uit sy pen verskyn. Hy was ook medeskrywer van Die leë wieg en skrywer van Die Messias uit die aarde. Hy het 'n tyd lank in die kuratorium van die Teologiese Skool Potchefstroom gedien en ook in die kieskollege.

Herkoms en opleiding

Personeel en studente van die Potchefstroomse Universiteitskollege, 1933. Ds. Van Ryssen is regs bo prof. Ferdinand Postma, wat in die middel is.

Ds. Van Ryssen as jong predikant in die Gereformeerde kerk Kaapstad, sy eerste gemeente.

Johan Wilhelm Jansen van Ryssen is op Reddersburg in die Vrystaat gebore. Sy vader was 'n CNO-onderwyser wat in 1898 na Suid-Afrika gekom het, blykbaar uit Nederland. J.B. Jansen van Ryssen het op Reddersburg hoofonderwyser geword van die Vrye Christelike Nasionale Skool wat die kerkraad van die Gereformeerde kerk Reddersburg in Januarie 1906 gestig het danksy die bemoeiing van ds. J.A. du Plessis. 'n Vereniging, genoem die Vereniging vir Vrye Christelike Nasionale Onderwys, is in die lewe geroep om die skoolsaak namens die gemeente te behartig. Die heer Van Ryssen se assistente was mej. A. Postma (gebore 9 November 1876 as vyfde kind uit ds. Dirk Postma se vyfde huwelik, en later getroud met prof. J.A. du Plessis. Hulle was die ouers van prof. Wicus du Plessis). Die bestaan van die skool was egter van korte duur, want in Julie 1908 is op die kerkraad gerapporteer dat die CNO-skool met die goewermentskool geamalgameer is. In 1918 verhuis die Van Ryssen-gesin na Potchefstroom waar Johan van Ryssen leerling van die Laer Gimnasium en die Potchefstroom Gimnasium was en in 1927 gematrikuleer het. Daarna studeer hy aan die PUK vir CHO, en voltooi sy studies (B.A., B.D.) in 1934. Die jare 1933 en ’34 was krisisjare weens die Groot Depressie. Daar was geen hoop op 'n spoedige beroep nie. Hy help eers tydelik uit in Pretoria-Oos, en met die hulp van vriende gaan studeer hy dan later daardie jaar aan die Vrye Universiteit in Amsterdam, Nederland. In 1937 voltooi hy die Theol. Drs. en kom terug na Suid-Afrika. Volgens oorlewering het hy sy proefskrif geskryf het, maar dit nie ingehandig het nie omdat hy nie "dr." genoem wou word nie. Moontlik is sy boek Die Messias uit die aarde die proefskrif wat hy in toeganklike taal vir gewone lidmate oorgeskryf het.

Kaapstad, sy eerste gemeente

Die Nasionale Sinode van die GKSA van 1939 voor die Vrouemonument in Bloemfontein. Eerste ry: H.S. van Jaarsveld, F.N. Lion Cachet, W.J. Postma, B. de Klerk, H.J. Venter, J. van Rooy, P.W. van der Walt, P.G.W. Snyman. Tweede ry: N.H. van der Walt, J.G.H. van der Walt, D. Postma, dr. J.D. Du Toit, J.A. van Rooy, dr. C.J.H de Wet, dr. S.O. Los, dr. J.P. Jooste, J.V. Coetzee, I.D Kruger, J.C. van der Walt. Derde ry: J.P. van der Berg, G.H.J. Kruger, A.L Aucamp, M. Postma, J.M. de Wet, I.J. Lessing. Vierde ry: Jacs van Rooy, J.L. de Bruin, J.A. Schutte, A. Postma, E.L.J. Venter, D.G. Venter, J.L. Vorster, T.T. Spoelstra, Derk Rumpff, H. du Plessis. Vyfde ry: dr. B.J. de Klerk, P.J. de Klerk, J.J. Venter, J.H. Boneschans, L.S. van der Walt, S. du Toit, J.F. du Plooy, A.S.E. Yssel. Sesde ry: H.F.V. Kruger, P.J.S. de Klerk, D.N. Kotze, W.J. Snyman, W.F. Venter, S.P. van der Walt, J.W.J. van Ryssen, N.J. Snyman, B.R. Krüger, D.J. van der Walt.

Ds. en mev. Van Ryssen woon die ontvangs van ds. D.L. de Beer in die Gereformeerde kerk Potgietersrus-Wes in 1974 by. Van links: Mev. Venter, ds P.J. Venter, mev. Van Ryssen, ds. Van Ryssen, mev. (ds.) G.B.S Pasch, mev. De Vos, ds. W. de Vos, mev. De Beer en ds. D.L. de Beer.

Hy is op Saterdagaand 2 Oktober 1943 in die Gereformeerde kerk Kaapstad bevestig wat toe reeds sedert sy stigting in 1923 vakant was omdat die lidmate selfs in 1943 net 160 getel het. Ds. J.G.H. van der Walt, leraar van die Gereformeerde kerk Middelburg, Kaap, van 1904 tot 1937, het die bevestiging waargeneem. Ds. Van Ryssen sou later onthou: "Daar was groot dankbaarheid in my hart; verwagtings en ideale; en tog ook 'n besef van swakheid en afhanklikheid."

Kaapstad, met sy 160 lidmate, was destyds in kombinasie met Clanwilliam, wat in 1914 gestig is as 'n Kruiskerk en dus die oudste gemeente in die Wes-Kaap. Die lidmate het verspreid gewoon oor die hele Westelike Provinsie met lidmate op Worcester, Prince Alfred Hamlet, die Paarl, Stellenbosch, Malmesbury, Moorreesburg, Piketberg, Tulbagh en Riebeek-Wes, benewens in die stad en sy voorstede. Later was daar lidmate tot selfs op Calvinia en Beaufort-Wes. Van dié dorpe (buiten Bellville in 1957) en Bellville-Oos in 1972) het die volgende in latere jare hul eie Gereformeerde gemeente gekry: Worcester (1954), Paarl (1963), Stellenbosch (1967), Vredenburg/Saldanha (1976), die Strand (1978), Hermanus (2000), Kleinmond (2006) en Agulhas (2006). Hy moes selfs een maal per jaar George toe gaan om 'n diens vir die Gereformeerde lidmate daar te lei.

Die Kaapstadse pastorie was vas aan die kerksaal. Hierheen het ds. Van Ryssen sy vrou aan die begin van 1939 gebring. In 1944 het die pastoriepaar na 'n groter huis in Bellevuestraat verhuis. Aan die begin kon die gemeente geen voertuig bekostig nie, die predikant nog minder. Vir huisbesoek in die uitgestrekte gemeente moes ds. Van Ryssen van treine en busse gebruik maak. So moes hy myle stap en laat nagte werk om al die werk te doen. Heel gou is besluit om dienste ook op ander plekke te hou: eers Worcester en later ook Stellenbosch en die Paarl. In April 1939 is 'n begin gemaak met radio-uitsaaidienste, wat baie gehelp het om die verspreidwonende lidmate van die Gereformeerde Kerk te bereik en die Kerk wyer bekend te stel.

Die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog in 1939 was vir die gemeente 'n donker tyd omdat 'n aansienlike persentasie van die lidmate uit Nederland afkomstig was. Die inval van hul vaderland, die lang jare waarin hulle niks van hul geliefdes gehoor het nie, het dit vir hulle 'n bange tyd gemaak. Talle gemeentelede het aktiewe diens verrig en so het drie lidmate verdrink toe die skip wat die Sewende Hollandse Kontingent vervoer het, in die Baai van Biskaje getorpedeer is. Ná die verowering van Java het heelwat vlugtelinge van daar 'n tydelike tuiste in die gemeente Kaapstad gevind.

Die oorlog het die gemeentelike lewe ook bemoeilik omdat brandstof besnoei is. Petrolkoepons is karig uitgedeel. Kerkbesoek aan die verafgeleë lidmate is bemoeilik. Verdonkering is ingestel. Ds. Van Ryssen vertel: "Dit was 'n gesukkel om by 'n klein skrefie lig wat vir 'n motorkar toegelaat was, jou pad te vind. Om in die Egiptiese duisternis by 'n glad ander plek uit te kom, was glad nie iets ongewoons nie."

Die gemeente het geleidelik gegroei sodat daar met ds. Van Ryssen se vertrek na die Gereformeerde kerk Middelburg, Kaap, in 1945 reeds twee maal meer lidmate was as met sy koms. (Die getal het teen 2014 teruggesak tot net 114 nadat dit in 1998 nog 298 was.)

Op Middelburg, Kaap

Die Gereformeerde kerk Middelburg, Kaap. Ds. Van Ryssen was van 1945 tot vroeg in 1949 die plaaslike predikant.

Die Gereformeerde kerk Parys (1955), een van die argitek Johan de Ridder se bekendste kerkontwerpe wat baie aandag in die media geniet het, is opgerig tydens ds. Van Ryssen se dienstyd van 1953 tot 1960.

Ds. Van Ryssen is in 1945 in die gemeente Middelburg, Kaap, bevestig en sou daar bly tot 1949. Gedurende die maande tussen Mei 1945 en November 1947 is gewerk aan 'n grondige opknapping van die kerkgebou. Toe is nuwe banke en 'n nuwe preekstoel ingesit. Die samesteller van Middelburg, Kaap, se eeufeesgdenkboek van 1952 beskryf ds. Van Ryssen as 'n "geliefde in die gemeente" in die tyd toe die samewerking tussen die Afrikaanse kerke "baie hartlik en broederlik" was. Hy het sy afskeidspreek middel Januarie 1949 gelewer na aanleiding van Jes. 40:27-28: "Waarom sê jy dan, o Jakob, en spreek jy, o Israel: My weg is vir die HERE verborge, en my reg gaan by my God verby? Weet jy dit nie? Of het jy dit nie gehoor nie? ’n Ewige God is die HERE, Skepper van die eindes van die aarde; Hy word nie moeg of mat nie; daar is geen deurgronding van sy verstand nie."

In Suidwes-Afrika

Ds. Van Ryssen het die gedenksteen van die Gereformeerde kerk Otjiwarongo op 28 Junie 1958 onthul. Hy was toe reeds terug Republiek toe as predikant van die Gereformeerde kerk Parys.

Die boukommissie van die Gereformeerde kerk Parys, afgeneem op 30 Julie 1955: (van links) J. Haywood, P. Malan, ds. Van Ryssen, S.M. du Plessis en J.V. Coetsee.

Voor ds. Van Ryssen in 1949 op Outjo bevestig is, het hy drie maande lank met busse en treine deur Suidwes-Afrika gereis waar hy gepreek, Nagmaal bedien en kinders gedoop het. Suidwes het destyds nie 'n Dopper-predikant gehad. 'n Lidmaat het vir hom gesê dat predikante nie Suidwes toe wou kom nie, want die mense het nie geld nie, waarop ds. Van Ryssen hom geantwoord het dat, as hulle hom beroep, hy sou kom, wat ook toe die geval was. Hy het tot 1953 op Outjo gebly.

Daarna was hy tot 1960 leraar van die Gereformeerde kerk Parys. In dié tyd het die gemeente 'n nuwe kerkgebou opgerig, wat ontwerp is deur Johan de Ridder, 'n Gereformeerde lidmaat.

Gesinslewe

Fredrika Jansen van Ryssen, jare lank predikantsvrou.

Ds. Van Ryssen het op 28 Desember 1938 getrou met Fredrika Wilhelmina (Friedie) Kruger van Postmasburg. Sy het hom lewenslank getrou bygestaan het. Hy is deur hulle vier kinders, Wilna, Jannes, Chris en Ansie, en sewe kleinkinders oorleef.

Fredrika Kruger was die dogter van J.C. Kruger, vroeër skoolhoof op Postmasburg. Sy het aan die Potchefstroomse Universiteitskollege die B.A.-graad en U.O.Diploma behaal. Voor haar huwelik het sy onderwys gegee. In gemeentes waarin hulle werksaam was, het sy 'n leidende aandeel onder die susters geneem. Sy het in talle komitees gedien en was onder andere visevoorsitter van Suidwes-Afrika en drie jaar lank nieamptelike lid van die Sustersorganisasie van die Oranje-Vrystaat.

Ds. Van Ryssen het as stokperdjie halfedelgesteentes in sy vrye tyd geslyp en was baie lief vir die natuur, veral die Krugerwildtuin.

Aftrede en daarna

Hy emeriteer in Oktober 1977, presies 40 jaar nadat hy in die bediening getree het. Tog het hy nie ophou werk nie, maar help uit in Messina, Sasolburg, Sasolburg-Grootfontein, Vaalpark en Mosselbaai. Hy is sowat 10 jaar ná sy aftrede aan lewerkanker oorlede.

Huldeblyk

Die Algemene Sinode van die GKSA, 1946, in sitting te Potchefstroom. Ds. Van Ryssen sit vierde van regs in die tweede ry van voor.

Studente, dosente en besoekende predikante neem in April 1949 tydens die Sinode van die GKSA afskeid van Totius by die Teologiese Skool Potchefstroom. Eerste ry: D.F. Malan, G.P. Scheepers, C. Hatting, L.J. Botha, P.W. Buys, S.C.W. Duvenage, P.W. van der Walt, W.J. Postma, G.P.L. van der Linde, J.J.S. Venter, G.C.P. van der Vyver, M.J. Booyens, S.J. du Plessis, K.S. van Wyk de Vries. Tweede ry: J.V. Coetzee, P.J. Venter, P.J. Coetzee, J.W.J. van Ruyssen, D.J. van der Walt, H.G. Stoker, J.C. van der Walt, J.H. Boneschans, prof. J.D. du Toit, B.J. de Klerk, D.G Venter, A.S.E. Yssel, H.S. van Jaarsveld, H.J. Venter, D.N. Kotzé, N.T. Snyman. Derde ry: D.C.S. van der Merwe, B.R. Krüger, J. Postma, R.S.J. van Wyk, M. Postma, J.L. de Bruin, C.E.G. Malan, J.J.H. Booysen, B.J. de Klerk, A.L. Aucamp, J.A. Schutte, I.J. van der Walt, L.S. Van der Walt, S. du Toit, A. Duvenage, W.J. Snyman, P.J.S. de Klerk, T.T. Spoelstra.Vierde ry: D.J. Delport, J.L. Vorster, J.P. Jooste, A.A. Venter, J.F. du Plooy, H.F.V. Kruger, Jacs Van Rooy, I.J. Lessing, J.M. de Wet, S.P. van der Walt, P.J. de Klerk.

Ds. Van Ryssen se vrou, Friedie, was die dogter van die Postmasburgse skoolhoof Chris Kruger, 'n broer van di. J.H. en G.H.J. Kruger. Eersgenoemde en sy vrou se graf is op die agtergrond sigbaar.

Ds. A.S. Smit van Sasolburg het ná ds. Van Ryssen se dood as volg oor hom geskryf in die GKSA se Jaarboek van 1989: "Tussen ons wat hier op aarde volgens roeping nog besig is om die stryd vir die Koninkryk van God te stry, het die stem van ds. Johan van Ryssen op 12 Augustus 1987 stilgeraak. Daardie dringende, besige, deurdringende tenoorspreekstem sal ons hier nie meer hoor nie. Ons sal hom onthou as 'n man wat die woord vaardig kon hanteer: die geskrewe en gesproke woord. Sommige het hom 'n 'soap-box orator' genoem, ander het gepraat van sy beeldende, salwende taal. Almal, of hulle saamgestem of verskil het, het graag na hom geluister. Sy artikels het lewendige reaksie uitgelok en sy boekie Die Messias uit die aarde staan nou nog op baie rakke.

"By ander trekke was veral twee dinge opvallend: Die een is die besondere spitsvondigheid waarmee hy sake kon stel. Enkele van sy spitsvondige beskrywings in preke het selfs legendaries geword. So vertel sommige nog van 'n preek met 2 Tim 4:13 as teks waarin verwys word na die reismantel wat Timoteus na Paulus moes bring. Hy het dit Paulus se 'ou jas' genoem, verslete en vol gate, wat van die ontberinge van die evangeliebediening getuig. Ander weer onthou hoe by Saggeus geskets het as die kort Joodjie wat sy hoed vasgedruk het en met flappende klere by die skare verby, dit uitgekap het na die wildevyeboom waarin hy geklouter het om daarvandaan vir Jesus te sien.

"Die ander ding wat van hom onthou sal word, is die volhardende wyse waarop hy probeer oortuig het dat die reeds bepaalde Raad van God, onder meer die uitverkiesing aan die eenkant, en die vrye wil van die wens aan die ander kant, nie as 'n teenstelling gesien moet word nie, maar as een saak wat uit twee perspektiewe beskou moet word. Hyself het hiervan ongeveer die volgende gesê: 'Sommige noem my 'n metodis, ander weer kan my ortodokse houding nie verdra nie, maar ons maak die Gereformeerde prediking dood as ons die leer nie in die regte perspektiewe stel nie.'"

Iemand wie pa hom goed geken het, het in 2018 vertel: "Hy was 'n baie nederige persoon sonder opsmuk. Hy het byvoorbeeld tydens sy ontvangs op Potgietersrus, sowat 'n jaar nadat ds. G.B.S. Pasch oorlede is, gesê: 'Julle was gewoond aan poeding, nou sal julle met pap en kaboemielies tevrede moet wees.' Nie dat sy preke hoegenaamd agtergestaan het by dié van ds. Pasch nie, maar dit is hoe hy was - altyd gereed om die minste te wees."

Bronne

• (af) Postma, J. in Venter, ds. A.A. (hoofred.). 1957. Almanak van Die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1958. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Van Ryssen, J.W.J. 1973. "Herinneringe". In: Die Gereformeerde Kerk Kaapstad. 1923–1973. Kaapstad: Kerkraad van die Gereformeerde kerk.
• (af) Vermeulen, H.J.H. 1952. Middelburg, Kaap, 1852–1952. Eeufeesgedenkboek. S.u.
• (af) Smit, ds. A.S. 1989. Huldeblyk in Almanak van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika. Potchefstroom.

Sien ook

• Gereformeerde Kerke in Namibië