Gereformeerde kerk Kaapstad

Die Gereformeerde kerk Kaapstad is die tweede oudste gemeente in die GKSA se Klassis Boland. Die gemeente het einde 2015 95 en 20 dooplidmate gehad, vergeleke met 151 en 29 vyf jaar vantevore al sluit dit ’n reusedeel van die Kaapse Skiereiland in van Melkbosstrand tot Simonstad; trouens alle dele van Kaapstad wes van die gemeentes Bellville en Bellville-Oos, al word Melkbosstrand, Milnerton en Table View die afgelope paar jaar ook by laasgenoemde se beskrywing in die GKSA se Almanak ingesluit.

Gereformeerde Kerk Kaapstad
Sluit in	Kaapse Skiereiland van van Melkbosstrand tot Simonstad
Denominasie	Gereformeerde Kerk
Klassis	Klassis Boland
Huidige predikant(e)	J.P. (Johan) Fleischmann
Belydende lidmate	95
Dooplidmate	42
Adres	H.v. Hof- en Oranjestraat Tuine, Kaapstad
Geskiedenis
Stigtingsdatum	6 Mei 1923
Eerste predikant	J.W.J. Ryssen (1937–1945)

Oorsig

Die Gereformeerde kerk Kaapstad, ontwerp deur Gerard Moerdyk en Henry Watson en op 6 April 1952 in gebruik geneem.

Die Gereformeerde kerk Kaapstad het op 6 Mei 1923 tot stand gekom met net 31 belydende lidmate. Die kerkperseel – Hofstraat 2, Tuine, aan die bopunt van die Kompanjiestuin en langs die Mount Nelson-hotel – het eers aan die Palmer-instituut behoort. Daarop het ’n saaltjie en ’n woonhuis gestaan. In 1931 het die gemeente dit vir £2 750 aangekoop. Dié geboue is in 1951 gesloop om plek te maak vir die nuwe kerkgebou.

Dr. P.J. Coetzee, die gemeenteleraar van 1945 tot 1952, het die hoeksteen van die nuwe kerk op 11 Augustus 1951 gelê. Die kerkgebou is amptelik in gebruik op 6 April 1952, presies 300 jaar nadat Jan van Riebeeck voet aan wal gesit het in Tafelbaai, ’n hanetree van die kerkperseel af. Baie jare later, in 1998 (toe gemeente nog 298 belydende lidmate gehad het), is as deel van die viering van die gemeente se 75-jarige bestaan boodskappe van lidmate agter die hoeksteen ingemessel.

Die kerkgebou met sy meer as 300 sitplekke is ontwerp deur Gerard Moerdyk en Henry Watson, wat ook saam gewerk het aan die Voortrekkermonument. Die perseel langs die kerkgebou op die hoek van Oranje- en Hofstraat, is in 1959 vir £6 500 aangekoop. In 1964 is die kerk- en saalperseel gekonsolideer. Die kerksaal, waarvan Braam Singels die gedenksteen op 27 September 1969 gelê het, het R35 400 gekos.

Die kerkraad het in 1942 begin met evangeliebediening aan verbyvarende seelui. Van 1947 af is die Gereformeerde gemeentes in die Skiereiland, die NG Kerk en later ook die VG Kerk deel van dié interkerklike bediening, genaamd Biblia.

Tot 1994 was die gemeente jare lank die tuiste van heelparty politici en staatsamptenare wanneer die parlement in sitting was. Dié lidmate veral in Seepunt, Rondebosch en Bellville (later afgestig) gewoon. Sen. Jan de Klerk en sy vrou, Corrie, was lidmate van 1969 tot 1974 en hul seun FW moontlik van 1978 tot moontlik 1997. Dr. Connie Mulder en sy vrou, Suzanne, was lidmate van 1968 tot 1978, toe hy weens die Inligtingsdebakel gedwing is om as minister te bedank. Min. Amie Venter was terwyl hy parlementslid was ook lidmaat van die gemeente en het die ingebruikneming van die eerste fase van die kerk se ouetehuis, Huis Boland, op 25 April 1990 waargeneem.

Stigting

Die Gereformeerde kerk Kaapstad se vooraansig.

In Februarie 1923 het 17 Kaapse lidmate van die Gereformeerde Kerk 'n brief gerig aan die Algemene Vergadering van die Gereformeerde Gemeentes in die Kaapprovinsie. Die adres van die briefskrywers word aangedui as Buitengracht 65, ’n gebou wat dateer uit 1774 en vandag nog staan. Die brief, met die spelling onveranderd gelaat, lui soos volg:

Eerw. Vergadering, Die ondergetekende lede van die Geref. Kerk woonagtig in Kaapstad en omstreke wend hulle tot U Eerw. om hul kerklike posiesie alhier duidelik te maak. Ons is hier permanent gevestig en is so afgeleeê van die naaste Geref. Gemeente dat ons die diens van Woord en Sakramente in 'n geinstitueerde Kerk van ons nie kan bywoon nie. Ons voel dat die toestand nie so kan voortduur nie. Ons moet in Kerk verband kom. Ons meen dat die oplossing te vind is in dieselfde weg as ingeslaan op Oost Londen. Die vraag is net of daar 'n gemeente is wat met ons sal doen soas Burgersdorp gedoen het met die lede op Oost Londen. Graag sou ons sien dat ook hier 'n Ouderling en Diaken gekies word om die lede wat hier verspreid woon te organiseer. Dit het al gebeur dat lede, wat gebore is in die boesem van die Geref. Kerk, tydelik moes aansluit by die Ned. Geref. Kerk otn in kerkverband te kom. Met enkele uitsonderinge verwag ons al die lede terug sodra die Geref. Kerk hier tot openbaring kom. Dit het ook al gebeur dat Gereformeerdes uit Nederland hier aankom en bly woon. As ons hier georganiseer is verwag ons stellig dat diesulke hulle by ons sal voeg. U Eerw. sal seker verstaan dat weens die grote afstand die koste van bediening groot sal wees, waarom ons in die eerste tyd u geldelike steun sal moet inroep om die reis van 'n Leraar te help dek, maar ons hoop dat met die groei en bloei van die Wyk die behoefte aan steun altyd minder sal word.

Behalwe die sewentien mans en vroue wat hierdie brief onderteken het, kon van nog vyf met redelike sekerheid aangeneem word dat hulle gewillig sou wees om aan te sluit by 'n Gereformeerde gemeente in Kaapstad. Dus altesame 22 lede, en 15 dooplidmate. Ook is die name van agt of nege persone genoem wat moontlik belang sou stel.

Die onsekerhede van Februarie het in Mei 1923 sekerheid geword. Die eerste diens van die Gereformeerde Gemeente het op Sondagmôre, 6 Mei, in die Wichtzaal (eiendom van die NG gemeente Tamboerskloof, toe nog bekend as De Nieuwe Kerk) plaasgevind. Onmiddellik né die môrediens is 'n vergadering van lidmate gehou en het ds. J.G.H. van der Walt (leraar van Middelburg, Kaap, van 1904 tot 1939) die doel van die vergadering uiteengesit: om na aanleiding van die versoek van die lidmate “van onse Kerk wat hier in die Skiereiland en omstreke woon, en op advies van onse Algemene Vergadering, wat in Maart 1923 te Steynsburg gesit het, die Gereformeerde Kerk alhier te Kaapstad tot openbaring te bring". In die eerste lidmaatregister is 31 name opgeteken. Nicolaas van der Walt is wettig as ouderling en Joseph Coetzee as diaken gekies, en in die aanddiens bevestig. Daarna is die eerste kerkraadsvergadering op 8 Mei gehou, en het br. Van der Walt skriba, korrespondent en kassier van die gemeente geword.

In Die Kerkblad, die Gereformeerde Kerk se orgaan, van 15 Mei 1923 het dié verslag verskyn van wat op 6 Mei in Kaapstad plaasgevind het:

Sondag die 6de Mei het die gemeente byeengekom in die Wichtsaal, vriendelik deur die Kerkraad van die Nuwe Kerk afgestaan. Ná 'n predikasie oor die versekering van die vertrekkende Heiland aan Sy gemeente dat Hy voldoende voorsorg sal maak vir hulle behoeftes (Hand. 1, vs. 7 en 8) is vergadering gehou met die belydende lede wat in Kaapstad en omstreke woon. In die vergadering was teenwoordig, behalwe die afgevaardigdes van die Alg. Vergadering reeds genoemde 33 lidmate, waaronder die broeders Volksraadslede J.A. Venter en P. Grobbelaar; ook enige studente uit Stellenbosch. Nadat ds. Van der Walt voorgelees het uit Psalm 122 en in die gebed voorgegaan het, sit hy die doel van die vergadering uiteen, nl. om op versoek van die lidmate alhier en op advies van die Algemene Vergadering die Gereformeerde Kerk hier tot openbaring te bring. Hierop is oorgegaan tot die inskrywing van name van belydende lede, wat tot die gemeente alhier wens te behoort. Een-en-derig name word opgegee. Daar is nog enkele ander persone wat hulle name later sal opgee. Oorgegaan tot die verkiesing van Kerkraadslede, word met meerderheid van stemme gekies tot ouderling br. Nicolaas van der Walt en tot diaken br. Joseph Coetzee. Daar die organisasie en instituering van die gemeente tans tot stand gekom het, word 'n paar toesprake van gelukwensing gehou. Ds. Van der Walt wys daarop dat die lidmate wat tot hierdie nuwe gemeente van ons Kerk behoort 'n groot eer en voorreg het, maar ook 'n baie groot verantwoordelikheid. 'n Eer en 'n voorreg is dit omdat op hierdie plek omtrent 300 jaar gelede die Gereformeerde Kerk (religie) geplant is en tans onse Kerk vir die eerste keer weer hier tot openbaring gekom het; en 'n verantwoordelikheid omdat die gemeente klein en swak is en tog moet optree in 'n maalstroom van moeilikhede. Om in stand te bly sal moed en vasberadenheid, gebed en ywer nodig wees. Volkome vertroue op onse Koning Christus sal ons egter nooit beskaam nie. Hy spreek sy dankbaarheid uit vir die vriendelikheid, ja, selfs hulpvaardigheid, wat ons tot hiertoe ontvang het van die leraar en Kerkraad van die Nuwe Kerk. Hy hoop dat die broederlike gesindheid deur ons sal gewaardeer word en dat ook in die toekoms hartlike samewerking sal wees. “Broeder J.A. Venter LV spreek bierna. Hy wys op die grote behoefte wat by al jare gevoel het, wanneer hy in Kaapstad was. Die behoefte om kerklik versorg te wees was nie alleen by hom nie, maar by byna al ons lidmate hier. Hy wens die jong gemeente 'n bloeiende toekoms toe. Mag sy klein, as 'n mosterdsaad, groei tot 'n groot boom. Broeder P. Grobbelaar LV dink terug aan die tyd toe ook in kleinheid en in swakheid Van Riebeeck alhier uit die verre Holland sy voet aan wal gesit het. Wat 'n groot volk is ons vandag geword! As 'n mens alleen rekening hou met ons menslike kragte dan sal die moed ons ontsink, maar daar is so iets as ‘geloof’. Die ongeloof hou rekening met dinge wat indruk maak, maar die wat met Gods Bestuur rekening hou, begryp die waarheid. Wie verag die dag van klein dinge? Onder Gods sorg kan hierdie gemeente nog groot dinge tot stand bring. In die aand was die gemeente in blye gemoedstemming weer byeen toe die broeders wat verkose is tot ouderling en diaken in hul ampte bevestig is. Ds. Van der Walt het by hierdie geleentheid die gemeente gewys op die enige krag waardeur hulle kan staande bly en tot seën kan wees, nl. deur die salwing van die Heilige Gees (1 Joh. 2 vers 20).

Noudat die gemeente van Kaapstad geinstitueer was, het die gemeentelike lewe langsaam koers begin kry. Oudl. Van der Walt en sy diaken het destyds die hele Boland as wyk gehad het. Die grense van die pas gestigte gemeente het tot op plekke soos Riversdal gestrek en duskant De Aar opgehou. Oudl. Van der Wa1t se een dogter, Engela, was die eerste bruid wat in die gemeente getroud is. Haar bruidegom was 'n polisieman, Petrus van Heerden. 'n Jong suster, Gina Rosing, wat nie lidmaat van die gemeente geword het nie omdat sy lojaal gevoel het teenoor die NG Kerk, het aangebied om wanneer daar dienste was, die klavier te bespeel, want 'n orrel was daar nog nie. Teen 'n nominale vergoeding in 1936 nog maar £3 per jaar, het sy langer as 20 jaar die orreliste van die gemeente gebly. Gereelde katkisasieklasse het begin, en is waargeneem deur oudl. Nicolaas van der Walt.

Eerste kerkgebou

Op 18 Augustus 1923 was Sietske Boersma die eerste suster wat belydenis van haar geloof in hierdie Gemeente afgelê het. Die volgende dag het ds. Dirk Postma van Burgersdorp die Nagmaal bedien en by dieselfde geleentheid, op 19 Augustus, is die eerste kindjie van die gemeente gedoop: Hendrik Ryk de Vos. Ook het die arbeid onder Gereformeerde studente aan die Universiteit van Stellenbosch begin, nadat ds. Postma van ongeveer 16 Gereformeerde studente die belofte gekry het dat hulle vir Nagmaalsdienste sou oorkom na Kaapstad.

In Oktober dieselfde jaar het ds. J.G.H. van der Walt, as eerste konsulent van die gemeente, weer die helpende hand gebied. 'n Nagmaalservies van £25 is gekoop, en die kerkraad het die moontlikheid bespreek dat in samewerking met die gemeente van De Aar, wat ook in 1923 gestig is, saamgewerk sou kon word. Die toekomstige predikant van De Aar sou dan gevra word om agt Sondae per jaar in die Kaap te preek. Die gemeente Kaapstad het kans gesien om te sorg vir sy losies, sy reiskoste van ongeveer £5 met £4 per Sondag as traktement.

Met 'n blik op die toekoms het die kerkraad besluit om by die munisipaliteit van die stad aanvraag te doen om grond vir 'n toekomstige kerkgebou. Die jaar 1924 was 'n jaar van teleurstellings. Die NG Kerk het laat weet dat hulle die Wichtzaal nie langer beskikbaar kon stel nie en die munisipaliteit dat hulle geen grond beskikbaar gehad het nie. Daar was 'n tekort in die kas van £8.5.9. Ook het ds. Van der Walt die gemeente in kennis gestel dat hy nie langer as konsulent sou kon optree nie. Volgens 'n besluit van die Algemene Vergadering sou die predikant van Venterstad, ds. J.H. Boneschans, hierdie taak op hom neem. Die nuwe vergaderplek van die gemeente, die Metropolitan Hall, was allesbehalwe ideaal. Saterdagaande is tot laat gedans en langsaan het die Boy Scouts 'n kamer gehad, waar die geraas en rumoer dikwels die dienste moeilik verstaanbaar gemaak het. Maar hulle het volhard. Dr. Anna Böeseken, wat saam met ouers van die eerste lidmate van die gemeente was, skryf in 1973 met die oog op die gemeente se halfeeufeesviering: “Die dinge wat werklik belangrik was – die suiwere verkondiging van die Woord, die gemeenskap, die breking van brood en die gebede – kon nie deur moeilike omstandighede belemmer word nie.” Ds. Boneschans was 'n ywerige konsulent, en het ook op Stellenbosch, Wellington, in die Paarl en op Worcester gesinne opgespoor wat elders lidmate van Gereformeerde Kerke was. Ook op Ceres het so 'n gesin gewoon.

Intussen het besoekende predikante, asook professore van die Teologiese Skool Potchefstroom, gehelp deur preekbeurte waar te neem. So het ds. D.G. Venter van Steynsburg en prof. J.A. du Plessis dienste waargeneem. Daar is ook ingegaan op die wenslikheid en moontlikheid van 'n gekombineerde beroep van een predikant vir De Aar, Clanwilliam en Kaapstad. 'n Ander kombinasie is voorgestel, naamlik Kaapstad, Oos-Londen en Clanwilliam, maar dit is deur die Kerkraad as onprakties verwerp. De Aar se ligging was beter, aangesien lidmate op Stellenbosch, Ceres, Wellington, Worcester, in die Paarl en op Moorreesburg dan ook besoek kon word.

'n Belangrike besluit wat in die jaar 1926 geneem is, was dat Ceres te klein was om alleen die mas op te kom. Die Kerkrade van die twee Gemeentes het ooreengekom dat Ceres sou bydra tot Kaapstad se fondse, en dat Kaapstad sou sorg vir die geestelike behoeftes van Ceres. Aangesien ds. Boneschans in 1926 'n beroep na Transvaal aangeneem het, moes hy bedank as konsulent van Kaapstad, en het die Algemene Vergadering dit aan ds. H.S. van Jaarsveld van Philipstown opgedra om as konsulent op te tree.

Hoewel dienste steeds in die Metropolitan Hall plaasgevind het, was daar verblydende tekens van vooruitgang. Volgens die kerklike statistiek was daar 65 lede in die gemeente Kaapstad-Ceres in die jaar 1927. Die batige saldo was £82.15.8 en daar was 'n boufonds wat op £757.14.3 gestaan het. Twee ouderlinge en twee diakens het die konsulent bygestaan.

Nadat De Aar besluit het om die voorstel tot kombinasie met Kaapstad en Clanwilliam nie aan te neem nie, het Clanwilliam weer die moontlikheid geopper om saam met Kaapstad 'n predikant te beroep. Die broeders in Clanwilliam het aangebied om £100 per jaar by te dra vir die predikantstraktement “ingeval met hulp en steun van die Eerw. Algemene Vergadering 'n predikant kan verkry word wat aan Clanwilliam 12 Sondae bediening met huisbesoek kom gee, die Sondae vir Nagmaal ingesluit". Die Gemeente van Kaapstad het met blydskap van hierdie besluit kennis geneem, maar toe De Aar besluit om nie tot hierdie kombinasie toe te tree nie, moes met leedwese verklaar word dat die drakrag van die twee gemeentetjies te klein was om 'n predikant te bekostig.

Dr. Böeseken skryf oor dié besluit: “Miskien is dit nodig om in hierdie stadium daarop te wys dat die denkwyse van 1930 nie die denkwyse van 1970 was nie. In 1929 en 1930 het die groot depressie voor die deur gestaan. Oor die algemeen was die mense bang vir skuld. In hul persoonlike sowel as hul kerklike lewe wou hulle seker maak dat hulle alle verpligtinge wat hulle op hulle neem, kon nakom. Dit was nie 'n gebrek aan geloof nie, maar wel 'n eerbaarheid, 'n strewe na geregtigheid en eerlikheid wat vandag maar alte dikwels ontbreek.”

In hierdie jare van voorbereiding het lidmate van Kaapstad hard gewerk en gebid. Op 1 Februarie 1930 het die hele Kerkraad – bestaande uit die voorsitter, ds. D.G. Venter van Steynsburg, skriba-ouderling J. Dekker, oudl. S. Boersma en die broeders diakens P.J. van Heerden en C.M. van den Heever – die volgende beskrywingspunt aan die Algemene Sinode van Burgersdorp gestuur: “Die Kerkraad van die Gereformeerde Gemeente van Kaapstad wens die Generale Sinode te dank vir die hulp wat aan die gemeente gegee is. Die boufonds staan tans op amper £1 000. Maar beleefd maar ook dringend te vra dat die Sinode spesiaal ernstige aandag gee aan die behartiging van die Kerk se belange in die Westelike Provinsie."

Wat die bediening van die Woord betref was die jaar 1930 vir die gemeente 'n besonder goeie jaar. Op Sondag 19 Januarie het prof. F. Postma twee maal gepreek en die volgende Sondag prof. (volgens die bron, maar waarskynlik ds.) J.A. van Rooy terwyl ds. C.W.M. du Toit van Bloemfontein, wat intussen parlementslid van die Nasionale Party geword het, belowe het om elke 14 dae 'n diens in die Metropolitan-saal waar te neem.

Vir praktiese doeleindes is die gemeente Kaapstad in drie wyke verdeel. Vir die wyk Kaapstad was br. oudl. N. van der Walt verantwoordelik; vir die wyk Mosselbaai, George en Riversdal oudl. F.J. Steyn en vir die wyk Ceres oudl. J.D. du Plessis. Ds. C.W.M. du Toit het, volgens dr. Böeseken, baie gedoen vir die geestelike opbou en versorging van die gemeente Kaapstad, maar was weens siekte afwesig toe 'n groot besluit geneem moes word in verband met die koop van kerkeiendom.

Op hierdie belangrike gemeentevergadering op Vrydagaand 30 Januarie 1931 was br. Nicolaas van der Walt voorsitter. Die vergadering moes besluit of hulle ten gunste was van 'n voorstel om 'n eiendom uit die boedel van Thomas Palmer aan te koop. Die koopkontrak is deur broeder P.P. Boshoff voorgelees, en het op die volgende neergekom: Die eiendom was geleë aan onderpunt van Hofstraat bo die Kompanjiestuin en die netto prys was £2 750. 'n Bedrag van £850 sou in kontant betaal word, en die balans van £1 900 op eerste verband teen 6,5 persent p.j. vir drie jaar. Die vergadering het met algemene stemme ten gunste van die koop van hierdie eiendom besluit.

Die Kerkraad wat hierdie gewigtige besluit moes bekragtig, het op Woensdag, 4 Februarie, vergader aan die huis van br. A.C. Böeseken (eggenoot van Jantina Böeseken en dr. Böeseken se vader) onder die voorsitterskap van ds. C.W.M. du Toit. Belangrike besluite is daardie aand geneem. Die gemeente het nou 'n eie vergaderplek gehad. As elke lid 2 persent van sy inkomste aan kerklike bydraes sou afstaan, kon die verpligtinge nagekom word. Kollektelyste is ook voorberei. Brs. N. van der Walt en Böeseken, bestuur van Nedbank se Kaapstadse tak, is gevra om die finansies, boufonds en eiendomme van die gemeente te beheer. Aan hulle is ook opgedra om die werklik nodige ameublement vir die gebou aan te skaf. Br. Boshoff het die £20-kommissie wat op die koopkontrak betaal moes word, aan die gemeente geskenk; mnr. Rosing, vader van die getroue en ywerige orreliste, 'n huisorrel. Daar is ook besluit dat voortaan elke Sondag een kerkdiens sou wees, en dat br. S.G. du Plooy die katkisasieklasse na die diens sou waarneem.

Ds. C.W.M. du Toit se konsulentskap

Lidmate het hard en met vreugde en eensgesindheid gewerk om die klaskamers van Thomas Palmer se gewese skooltjie in 'n kerksaal te verander. Die eerste kerkraadsvergadering is op 20 Junie 1931 in die Kerksaal van Hofstraat gehou. Ds. D.G. Venter van Steynsburg het die konsulentskap aan ds. C.W.M. du Toit oorgedra, en laasgenoemde het onderneem om vier maal per jaar die Nagmaal in Kaapstad te bedien, en elke 14 dae daar te preek. Hy sou ook vier maal per jaar die Nagmaal op Clanwilliam bedien, en met Parlementsittings tussen die Nagmale een diens per Sondag om die 14 dae daar waarneem. Wanneer die Parlement in reses is, sou ds. Du Toit net die Nagmaal bedien, in Kaapstad sowel as op Clanwilliam. Ook sou hy albei gemeentes een keer per jaar met huisbesoek bedien. In die wyk wat uitstrek na Mosselbaai sou die Nagmaal jaarliks bedien word, en in die wyk wat uitstrek na Worcester se kant ook een maal per jaar. As vergoeding vir al hierdie werk sou ds. Du Toit £55 van die gemeente Kaapstad ontvang, en £45 van die gemeente Clanwilliam.

Nou kon die gemeentelike lewe hom ten volle begin ontplooi. 'n Koster is aangestel teen 'n vergoeding van £1 per maand. Oudl. S. Boersma het al om die 14 dae 'n leesdiens gehou. Die gemeente is in twee wyke verdeel: Kaapstad–Seepunt en Kaapstad–suidwaarts, insluitende Tiervlei en Goodwood.

Wat die verenigingslewe betref, het die Gereformeerde Jongeliede Vereniging van Kaapstad op voorstel van ds. H.S. van Jaarsveld reeds in 1927 'n konsepreglement opgestel, en het die Kerkraad in April 1934 besluit dat hulle toesig sou hou oor die verrigtinge van die jong mense. Die Sustersvereniging het op 23 Junie 1932 tot stand gekom toe sr. J.E. Böeseken op 'n vergadering van kerkraad en gemeente kennisgegee het dat die stigtingsvergadering die volgende aand sou plaasvind. Terselfdertyd is besluit dat die susters 'n kommissie sou benoem wat met br. L.F. van Wageningen en suster G. Rosing reëlings sou tref vir 'n verkoping en 'n konsert in Februarie 1935. Die eerste vergadering het op Donderdagmiddag, 28 Julie, om drieuur plaasgevind.

Wat getalle betref, was daar destyds geen groot vordering nie. Nogtans het die klein klompie volhard. In 1933 is bereken dat die lidmate £228 bygedra het, en dat die kollektes altesame £69.12.5 beloop het. Op 23 Junie van daardie jaar moes die gemeente afskeid neem van hul konsulent, ds. C.W.M. du Toit, en is ds. D.G. Venter van Steynsburg aangewys as die nuwe konsulent van Kaapstad. Die volgende jaar toe De Aar sy nuwe, jong predikant, ds. W.J. van der Merwe, kry, is hy aangewys om konsulent te word. Die eerste vergadering wat hy in Kaapstad bygewoon het, was die op 13 April 1934. Toe het die Kerkraad besluit dat voortaan elke eerste Sondag van die maand ook 'n aanddiens sou wees. Met die volgende Nagmaalsgeleentheid sou dan besluit word of met hierdie aanddienste voortgegaan sou word of nie.

Hierdie vergadering het ook met leedwyse kennis geneem van die afsterwe van br. S. Boersma, wat die kerk jare lank as ouderling en katkisasiemeester gedien het. Hoewel ds. C.W.M. du Toit nie langer konsulent van die gemeente was nie, het hy nog preekbeurte waargeneem op Stellenbosch en Ceres. Ook het hy elke Sondag wanneer hy in die stad was vir die gemeente gepreek.

Intussen is gevorder met die skulddelgingsfonds. In 1934 kon £100 op die verband afbetaal word. Ook het die Sustersvereniging ywerig gewerk om geld in te samel. In 1935 is die diens van die Woord behartig deur ds. W.J. van der Merwe van De Aar, ds. J.P. Jooste van Bethulie, ds. D.G. Venter van Steynsburg en prop. P.W. van der Walt. In daardie jaar het die gereelde môre- en aanddienste begin. Ook is Gereformeerdes op Worcester, Ceres en in die Paarl besoek. Tot 15 Junie 1936 het prop. P.W. van der Walt die gemeente bedien.

Eerste predikant

Ds. Johan van Ryssen as jong predikant in die Gereformeerde kerk Kaapstad, sy eerste gemeente en die gemeente se eerste eie leraar.

Lidmate het hard gewerk om die predikantefonds te styf, en 'n erflating van £500 uit Nederland is ook vir hierdie doel gebruik. Eindelik, in die kerkraadsvergadering van 5 Februarie 1937, kon die beroeping van 'n predikant vir die gemeente ernstig oorweeg word. Die kerkraad het besluit dis moontlik om 'n predikant £260 plus huisvesting of £360 sonder huisvesting per jaar aan te bied. Vergaderinge gehou op 23, 24 en 25 April, onder die voorsitterskap van ds. W.J. van der Merwe, het geluister na die verslag van dr. D. du Plessis oor die besluite geneem deur die Klassis gehou op Philippolis, dat op 1 April 1937 Kaapstad naamlik sou kon oorgaan tot die beroeping van 'n predikant in kombinasie met Clanwilliam. Ook is geluister na 'n brief van die gemeente Clanwilliam waarin vermeld is dat hulle £40 per jaar sou kon bydra tot die traktement van die predikant, plus reis- en verblyfskoste vir vier Nagmaalsgeleenthede per jaar. Dan sou Kaapstad £150 per jaar kon bydra en sou £110 van die sustentasiefonds gevra word. Ook is besluit dat 'n gemeentevergadering op Saterdagaand, 24 April, byeengeroep sou word om vas te stel of die gemeente gewillig was om die voorstel van die klassis te aanvaar. Indien wel, sou die volgende predikante op die groslys geplaas word: ds. J.P. Jooste van Bethulie, ds. S.P. van der Walt van Johannesburg-Suid, ds. W.J. Snyman van Venterstad en ds. E.L.J. Venter van Aliwal-Noord.

Op aanbeveling van die deputate van Kaapstad en Clanwilliam is die gemeentes gevra om op Saterdag 24 Julie 1937 oor die volgende tweetal te beslis: ds. S.P. van der Walt van Johannesburg-Suid en ds. W.J. Snyman van Venterstad. Op die gemeentevergadering is ds. S.P. van der Walt beroep tot herder en leraar van Kaapstad in kombinasie met Clanwilliam. Ná briefwisseling met ds. Van der Walt het hy besluit hy kon nie die beroep aanneem nie. Op die volgende groslys het die name van prop. J.W. Jansen van Ryssen, ds. S.J. van der Walt van Molteno, ds. Martinus Postma van Colesberg en ds. J.J.H. Booysen van Frankfort verskyn. Daar is besluit om ds. Booysen en prop. Van Ryssen te vra om in Kaapstad te kom preek. Ds. Booysen het die uitnodiging egter nie aanvaar nie, en op die Gemeentevergadering van 29 Augustus 1937, ná die middagdiens wat prop. Jansen van Ryssen waargeneem is, is laasgenoemde met 44 teen 7 stemme beroep tot herder en leraar van Kaapstad en Clanwilliam.

Op Saterdagaand 2 Oktober het die bevestiging van die nuwe leraar plaasgevind. Ds. J.G.H. van der Walt, wat die stigting van die Gemeente gelei het, het die bevestiging waargeneem. Onder die afgevaardigdes was prof. dr. Fanus du Toit, ds. Dirk Postma en ds. W.J. van der Merwe, wat 'n lang pad as konsulent met die gemeente saamgeloop het.

Die taak wat op ds. Van Ryssen gewag het, was veeleisend. Die gemeente was weliswaar klein met 160 belydende lidmate in Kaapstad en 65 op Clanwilliam, maar hulle het oor 'n wye gebied verspreid gewoon. Op 5 Oktober 1937 is besluit om nuwe wyke by die arbeidsgebied van die predikant te voeg. Behalwe Kaapstad, Clanwilliam en Ceres, sou oorgegaan word tot die stigting van 'n aparte wyk Paarl-Stellenbosch, en sou in die wyk Worcester-Ceres die bediening van Woord en Sakrament twee maa1 per jaar plaasvind. Al die werk moes die predikant sonder 'n motor doen. Die skuld op die aankoop van die gebouekompleks vir die kerk en pastorie in Hofstraat was nog £900, maar lidmate het hard gewerk om die skuld te verminder.

In Desember 1937 is met die sing van Afrikaanse Psalms begin. In 1938 het die huis teenaan die kerksaaltjie (Hofstraat 2) in die ware sin van die woord 'n pastorie geword toe ds. Jansen van Ryssen in die huwelik tree en in 1939 saam met sy eggenote daar gaan woon het. Dit was gelukkige jare vir die gemeente, ten spyte van oorlogsgerugte.

Toe die Wêreldoorlog in September 1939 uitbreek, het ook vir die gemeente in Kaapstad gevaarvolle tye aangebreek. Jong lidmate van gesinne wat uit Nederland afkomstig was en nog nie Suid-Afrikaanse burgerskap gehad het nie, is opgeroep om oorsee te gaan veg, veral ná Mei 1940 toe hul land van herkoms deur die Duitsers binnegeval is. Verskil in politieke insigte het spanning veroorsaak, maar die gemeente het die strawwe toets deurstaan.

Tweede Wêreldoorlog

Die laaste vyf jaar van ds. Van Ryssen se dienstermyn het met die Tweede Wêreldoorlog saamgeval. Ondanks die haglike oorlogstoestande is hoë ideale gekoester en het die gemeente planne begin beraam om 'n groter en ruimer kerkgebou op te rig. Ook was die gemeente sending- en evangelisasiebewus. Weens ’n gebrek aan geld kon baie van die ideale kon nie onmiddellik verwesenlik word nie. Ondanks sy uitgestrektheid was die gemeente klein in getal, en het dit met die uitbreek van die oorlog in 1939 net 277 belydende lidmate getel. Aan die einde van die oorlog, in 1945, was dit 342. Dit was ook geen ryk gemeente nie. Hoewel die lidmate oor die algemeen mildelik bygedra het, is alle kragte en middele in beslag geneem vir die versorging van die armes, breër kerklike barmhartigheid, die instandhouding van die kerk se eiendom en die versorging van die leraar. Drie jaar lank moes hy sy wydverspreide gemeentelede sonder 'n motor besoek, voetslaan en per trein of bus die mense bereik. Saans is die werk verder bemoeilik deur die algehele verdonkering wat in Kaapstad en omstreke toegepas is weens die gevaar van see-tot-land-aanvalle. In 1941 het ds. Van Ryssen met die hulp van die kerkraad 'n 1938-model Austin 10 vir £150 gekoop wat hy by sy vertrek aan die gemeente verkoop het.

Die finansies het gaandeweg verbeter. In 1940 het die diakonie die leiding geneem en 'n spesiale poging aangewend om die kerkskuld te delg. Ook Worcester, wat destyds 'n deel van die gemeente was, het 'n verkoping gereël en die helfte van die opbrengs ter delging van die kerkskuld geskenk. In 1941 het die gemeente nog £250 op die skuld afgelos, wat destyds as 'n groot prestasie beskou is. In Augustus 1944 het br. A.H. Rooseboom namens die Kerkraad 'n beroep op die gemeente gedoen "om ruim by te dra in 'n moeilike tyd". 'n Reserwefonds, wat in vervloë dae deur die kassier, br. A.C. Böeseken ingestel is, is weer in die lewe geroep om onvoorsiene uitgawes die hoof te bied.

Hoewel veranderings aan die pastorie noodsaaklik was, het die predikant hom beswaard gevoel oor die hoë koste. Daar het toe nie veel van die herstelwerk gekom nie, maar 'n koelkas is darem vir die pastorie aangekoop. Daar was destyds besorgdheid oor mev. Van Ryssen se gesondheid. Aangesien dit verkieslik was dat sy in 'n hoër deel van die stad woon, is na 'n ander pastorie gesoek. Toe 'n huis in Bellevuestraat, Tamboerskloof, in die mark kom, is dit vir £2 500 aangekoop. Kort hierna, nadat hy reeds agt beroepe van die hand gewys het, het ds. Van Ryssen 'n beroep na Middelburg, Kaap, aanvaar.

Ds. P.J. Coetzee se dienstyd

Dr. Petrus Johannes Coetzee, leraar van 1945 tot 1952.

Ds. P.J. Coetzee van Benoni het die beroep aanvaar. Vier jaar later, tydens sy bediening in Kaapstad, het hy 'n doktorsgraad in die wysbegeerte behaal met 'n proefskrif oor "Die Antropologie van die Vroeg-Moderne humanisme en die betekenis daarvan vir ons vandag".

Nog in dr. Coetzee se tyd het die gemeente die voorreg gehad om sy kwarteeufees van 24 tot 27 September 1948 luisterryk te vier. Prof. dr. H.G. Stoker van die PU vir CHO het as feesredenaar opgetree, terwyl die eredienste waargeneem is deur prof. dr. J.P. Jooste van die Teologiese Skool en ds. J.W. Jansen van Ryssen, die eerste predikant van Kaapstad. Dr. Coetzee het met groot ywer en toewyding in die gemeente gearbei, en baie het tot stand gekom in die sewe jaar van sy ampstermyn. Hy het besonderse aandag aan die finansiële posisie van die gemeente gegee. Onder sy leiding het die lidmatebydraes byvoorbeeld van £495 in 1945 tot £834 in 1946 toegeneem. In 1948 is die bates van die gemeente op £4 326 gestel, en was die finansies bevredigend. Die begroting vir daardie jaar was gunstig, en £1 000 kon op die verbandlening afgelos word.

Kerkbou

Groter projekte kon nou onder die oë gesien word. Een van die grootstes en brandendstes was die oprigting van 'n nuwe kerkgebou. Toe is reeds vasgestel dit sou onprakties wees om die ou kerksaal te verbou. Omdat al die planne en versoeke om grond van die stadsraad te kry, skipbreuk gely het, het net een moontlikheid oorgebly: die saal en huis in Hofstraat moes gesloop word om plek te maak vir 'n nuwe kerkgebou. Maar die perseel is betreklik klein, en toe reeds is die moontlikheid van ’n tweede kerkgebou en wel in Bellville bespreek. (Die Gereformeerde kerk Bellville sou in 1957 van Kaapstad afstig.)

Eindelik, in 1946, is 'n voorlopige bouplan deur br. Bram Singels geteken. Dit het voorsiening gemaak vir 'n kerkgebou met 600 sitplekke, en die hoop is uitgespreek dat hierdie gebou op 6 Mei 1948 – presies 25 jaar ná die stigtingsdag van die gemeente – in gebruik geneem sou kon word. Maar die finansiële drakrag van die gemeente was te gering om hierdie planne te laat slaag.

Tog het dit aan geloofsmoed nie ontbreek nie, en volhardende werk het dit moontlik gemaak om in 1949 'n voorlopige bouplan te aanvaar. Die koste van hierdie bouplan, wat op tussen £10 000 en geraam is, was hoog, en bedenkinge is uitgespreek oor die doelmatigheid van die gebou. 'n Voorstel om 'n kerksaal onder die kerkgebou in te ruim, moes vanweë selfs hoër koste afgewys word.

In Maart 1950 het die argitek Gerard Moerdyk die kerkraad op uitnodiging toegespreek oor die aanpassing van 'n kerkgebou by sy ligging en omgewing, asook oor sake soos akoestiek, beligting, orrelplasing en rangskikking van sitplekke. Hierna het die kerkraad Moerdyk as argitek benoem.

In November 1950 het hy en die kerkraad weer bymekaargekom, en is tekeninge en spesifikasies aan hulle voorgelê. Tenders is gevra vir die bouwerk. Ook is besluit dat die kerkgebou, indien moontlik, gedurende die Van Riebeeckfees in 1952 in gebruik geneem sou word. Die oprigtingskoste sou £16 900 beloop waarvoor 'n lening van £13 000 aangegaan is. Pleks van die gebruiklike weerhaan, is 'n replika van die Drommedaris, waarmee die Gereformeerde leer na die Kaap gebring is, op die toring geplaas. Die toring, wat sowat £1 100 gekos het, is deur br. W.P.H. Riethoff geskenk. Op 11 Augustus 1951 het dr. P.J. Coetzee die hoeksteen gelê. 'n Groot aantal mense het die plegtigheid bygewoon. Onder die hoeksteen is 'n bottel geplaas met dokumente daarin oor die gemeente se bedrywighede. Die groete van verskeie gemeentes is oorgebring, en die Jubilate-koor het gesing.

Die bouaannemer, br. P. Muhl, het in Mei 1951 met die werk begin, en reeds in Junie is die fondamente gelê van die kolomme waarop die kerk sou rus. Br. Muhl is kort voor die voltooiing oorlede en deur die kerkraad vir sy samewerking gehuldig. Sy seun het die werk voortgesit en voltooi.

Op 6 April 1952 – dag en datum 300 jaar ná die planting van die gereformeerde leer aan die suidpunt van Afrika – het die gemeente die mooi dag beleef om sy nuwe Kerkgebou dankbaar en feestelik in gebruik te neem. In sy voorwoord tot die feesprogram by dié geleentheid het dr. Coetzee geskryf: "Hierdie kerkgebou staan vandag ná 300 jaar, by die skeiding van die eeue, as 'n getuienis van ons onwrikbare geloof in die onverganklike beginsels van die Heilige Skrif soos uitgedruk in ons belydenisskrifte. Deur die geloof sien ons op Hom wat gesê het: 'Ek is die Alfa en die Oméga, die begin en die einde, sê die Here, wat is en wat was en wat kom, die Almagtige!'"

Die orrel het intussen aangekom, en is geïnstalleer. So kon die gemeente ná harde werk onder dr. Coetzee se dinamiese leiding ’n langgekoesterde ideaal verwesenlik.

Hy het kort daarna 'n beroep na Bloemfontein aanvaar. Reeds in 1949 het die gemeente hom byna verloor. Dr. Coetzee het 'n beroep na Pretoria-Oos opgevolg, maar ná heroorweging – en mede op advies van ’n aantal professore aan die Teologiese Skool Potchefstroom – het hy ingesien dat dit op daardie bepaalde tydstip onwenslik sou wees om Kaapstad herderloos te laat. C.W.M. du Toit, LV ('n gewese predikant van die Gereformeerde Kerk, wat 'n tyd lank deeltydse arbeid in die gemeente Kaapstad verrig het) het aansienlike vordering in die ressort van die gemeente gemaak met die herstigting van die ou Kruiskerk.

Weens sy optrede is besluit daar het "'n wesenlike gevaar" bestaan dat die Gereformeerde Kerk van sy lidmate kon verloor. Ná ernstige beraad het die kerkraad van Kaapstad hom genoodsaak gevoel om op grond van Art. 10 K.O. te besluit dat dit in belang van die hele Kerk sou wees dat die kerkraad dr. Coetzee se losmaking nie bewillig nie. Ná onderhandelinge het die kerkraad van Pretoria-Oos hom bereid verklaar om in hierdie besluit te berus. Die Kaapse kerkraad het met innige dank kennis geneem dat dr. Coetzee gewillig was om hom hierby neer te lê. 'n Gesamentlike verklaring van die twee kerkrade het hierna in Die Kerkblad verskyn en onder meer gelui: "Tydens 'n langdurige en broederlike bespreking van die saak het dr. Coetzee meegedeel dat hy nadere informasie ontvang het oor besondere omstandighede in sy gemeente, en dat dit volgens sy oortuiging in belang van die Kerk as geheel sou wees as die aanneming van die beroep as gekanselleer beskou sou kon word." Drie jaar later, in 1952, het dr. Coetzee 'n beroep na Bloemfontein opgevolg. Daar het hy gebly tot hy in 1958 as redakteur van Die Kerkblad aangewys is. Van 1970 tot sy emeritering in 1980 was hy professor aan die Teologiese Skool op Potchefstroom in die dogmatologiese groep van vakke.

Ds. L.S. van der Walt

Dr. Coetzee is in 1953 deur ds. L.S. van der Walt opgevolg. Hy en mev. Van der Walt het die gemeente wat destyds nog oor die hele Skiereiland en Boland gestrek het –binne 'n aantal maande van huis tot huis besoek. 'n Nuwe pastorie is in Mayfieldlaan, Rondebosch, aangekoop, maar na twee jaar moes ds. Van der Walt Kaapstad verlaat omdat die klam Kaapse winters nie met sy gesondheid geakkordeer het nie. Van Johannesburg-Wes was hy net enkele maande leraar toe hy sy emeritaat aanvra om sekretaris van die Bybelgenootskap te word. In dié amp is hy op 3 September 1962 oorlede,

Ds. H.L.M. du Plessis

Ds. Hendrik du Plessis, leraar van 1955 tot 1958.

Sy opvolger, ds. H.L.M. du Plessis wat in 1955 bevestig is, het eweneens weens swak gesondheid nie langer as drie jaar in Kaapstad gewoon nie. Tydens sy bediening is die pastorie in Mayfieldlaan, Rondebosch, verkoop, en 'n nuwe pastorie in Belvederelaan, Oranjezicht, aangekoop. Tydens sy dienstermyn het die ledetal van die gemeente bestendig toegeneem, waardeur die stigting van nuwe gemeentes moontlik geword het. So is Worcester-Paarl in 1954 en Bellville in 1957 afgestig.

Dr. P.G. Geertsema

Ná ds. Du Plessis se vertrek in 1958, was die gemeente etlike maande lank vakant. Vyf ongeslaagde beroep is uitgebring, onder andere op ds. J.W.J. van Ryssen), waarna dr. P.G. Geertsema die vyfde predikant van Kaapstad geword en hy saam met sy gesin hul intrek in die pastorie in Belvederelaan geneem het.

In hierdie tyd het die gemeente se geldsake, danksy spesiale kollektes, asook 'n lening van R2 000 deur die Administratiewe Buro van die Gereformeerde Kerk met die oog op sendingwerk – merkbaar verbeter. Dr. Geertsema word onthou vir die besonderse wyse waarop hy die gemeente organisatories opgebou het. In 1963 het hy 'n beroep na die Reformed Church in Perth, Australië, aanvaar.

Ds. L.H. Stavast

Ds. Lammert Stavast, leraar van 1963-1969.

Die gemeente se sesde predikant, ds. L.H. Stavast, het nog in dieselfde jaar die beroep hierheen aangeneem. Dit was die derde van sy 11 gemeentes of werkkringe tussen 1957 en 1991. Die ou pastorie moes opgeknap word en was boonop te klein. Oorweging is geskenk aan 'n plan om 'n nuwe pastorie saam met 'n kerksaal langs die kerkgebou op te rig, maar die koste daaraan verbonde sou tussen R40 000 en R45 000 beloop sodat die gemeente dié plan moes laat vaar. Toe 'n aanbod van R13 000 vir die pastorie in Belvederelaan ontvang word, het die kerkraad besluit om die huis te verkoop en is 'n nuwe pastorie vir R18 000 aan die bo-ent van Moltenoweg (by no. 76), ook in Oranjezicht, aangekoop.

Die kerkraad het die moontlikheid om 'n tweede predikant te beroep, vir die eerste keer in Desember 1955 bespreek. In Januarie 1957, toe die belydende lidmate 450 getel het en die dooplidmate 294, is besluit om die noodsaaklikheid van meerdere bediening in beginsel te aanvaar. Die saak is op 'n buitengewone gemeentevergadering in Februarie van dieselfde jaar uitvoerig bespreek. Sommige van die lidmate het gemeen afstigting is die antwoord; ander dat oorgegaan moes word om 'n tweede predikant na Kaapstad te beroep. Op hierdie tydstip het die saak egter nie tot rypheid gekom nie.

Op 4 Mei 1957, twee dae voor die gemeente Kaapstad se 34ste verjaardag, het Bellville met 207 belydende en 140 dooplidmate afgestig en Kaapstad met 301 belydende en 162 dooplidmate gelaat. Die gedagte aan 'n tweede predikant vir Kaapstad is voorlopig daargelaat, maar ses jaar later, in 1963, nadat die belydende lidmate met sowat 80 toegeneem het, het dit weer ter sprake gekom. Dr. Geertsema het 'n mosie te dien effekte ingedien, maar die kerkraad het gemeen dat die tyd nog nie ryp was om 'n bepaalde besluit te neem nie. Die saak is na 'n beheerkommissie verwys, wat die finansiële implikasies moes ondersoek. Toe dr. Geertsema die beroep na Australië aanneem, is die kwessie van meerdere bediening uitgestel tot die gemeente weer 'n herder en leraar sou hê.

Meerdere bediening

Ds. S.J. van der Bijl, leraar van 1967 tot 1973.

Ds. P.W. Bingle, leraar van 1973 tot 2006, toe hy in 1961 student was aan die PU vir CHO.

Ds. K.A. Janse van Rensburg en sy gesin omstreeks 1972. Hy was aan Kaapstad verbonde van 1990 tot 2005, eers as kapelaan en die laaste jaar as medeleraar.

Nadat ds. Stavast die beroep na Kaapstad aanvaar het, is die noodsaaklikheid van meerdere bediening herbevestig. Die verslag wat op 15 Desember 1963 by die kerkraad ingedien is, het gelui dat dit van die begin af duidelik gestel moes word dat albei predikante volledige predikante in die gemeente sou wees. Een van hulle sou met die oog op die intensiewe bearbeiding van die suidelike voorstede, daar gevestig word, terwyl die ander so na moontlik aan die middestad sou woon. Die gemeente sou, wat gewone pastorale arbeid betref, in twee predikantswyke verdeel word. Die leraar in die suidelike voorstede sou ook evangelisasie- en sendingwerk behartig. Die ander leraar sou deeltydse veldprediker en immigrasiepredikant wees. Preekbeurte en leiding in die kerkraadsvergaderings sou ook verdeel word. Die finansiële implikasies van 'n tweede predikant was 'n bykomende bedrag van R14 500, wat later tot R16 100 verhoog is. 'n Finale besluit is teen Desember 1963 nog nie geneem nie.

In die daaropvolgende jare het die reserwefonds vir meerdere bediening mooi gestyg, en in Oktober 1966 was die R4 000-kerf in sig. Toe kon die kerkraad oorgaan tot die langgekoesterde ideaal van 'n tweede predikant na Kaapstad te beroep. In 1967 is die beroep aangeneem deur ds. S.J. van der Bijl. 'n Woning is vir ses maande in Pinelands gehuur, terwyl gesoek is na 'n pastorie in die suidelike voorstede. Een is by Old Farmweg 25, Rondebosch, gevind. Later is dit met aanbouings doeltreffender gemaak.

Met twee predikante kon die pastorale bediening aansienlik uitgebrei word. Daar sou 20 eredienste per jaar op Simonstad gehou word teenoor die agt eredienste van vroeër. Op Robbeneiland sou 12 eredienste pleks van die vroeëre agt wees. 'n Werkverdeling tussen die twee predikante is onmiddellik ingestel. In 1967 sou ds. Stavast die noordelike stadsgebiede, die militêre kampe en evangelisasie vir sy rekening neem, terwyl ds. Van der Bijl die suidelike voorstede en die sending sou behartig. Gereelde dienste kon nou ook in Grassy Park waargeneem word, waar die sendingpredikant onder die toesig van ds. Van der Bijl sou werk. In 1969 is dié reëling hersien en besluit dat ds. Stavast die arbeid na buite – dit is die sending, evangelisasie en veldprediking – vir sy rekening sou neem, terwyl ds. Van der Bijl die arbeid na binne – dit wil sê arbeid van pastorale aard sou waarneem.

Met ds. Stavast se aanvaarding in 1969 van die beroep na Wonderboom-Suid, Pretoria, is die pastorie in Oranjezicht vir R34 000 verkoop. Ná aflossing van die verbandskuld het die gemeente nog met groot geldelike tekorte geworstel en die kerkkas was konstant boomskraap. 'n Tweede predikant kon nie beroep word nie, en ds. Van der Bijl moes die veeleisende werkterrein van Robbeneiland tot Simonstad alleen behartig,

Die afbakening van werk in die omliggende gebiede het met die tyd ook verander. Met die afstigting van Bellville in Mei 1957 het Kaapstad die wyke Vasco, Parow, Parow-Oos, Bellville-Oos en Bellville-Wes afgestaan. Die grens tussen die twee gemeentes sou die westelike munisipale grens van Goodwood wees sodat ook dié (toe nog) dorp deel van Bellville was. Die nuwe gemeente sou voorts ses erwe in Boston-landgoed as bruidskat ontvang. In 1966 het die kerkraad van Kaapstad met dié van Bellville ooreengekom om die grense van die Gemeentes so te bepaal dat dit die sendingterreine sou insluit. Kragtens 'n ooreenkoms vroeg in 1967 sou Bothasig voortaan binne die grense van Kaapstad val, terwyl Akasiapark, die parlementêre dorpie, later onder Bellville ingedeel is.

Sending

Op die gebied van die sending het die gemeente onder omstandighede oneindig baie bereik.

Op 24 Julie 1942 het ds. Johan van Ryssen daarop gewys dat die gemeente toenemend sendingbewus geword het. Dit het onder meer geblyk uit die goeie reaksie op 'n oproep om geldelike bydraes vir dié doel. In Maart 1943 het die Klassis (destyds genoem Middelburg, Kaap) met waardering gewag gemaak van die sending, en die ander gemeentes is aangemoedig om dié voorbeeld na te volg. Met die afstigting in 1957 het Bellville en Kaapstad besluit om gesamentlik die sendende kerk te wees, met Grassy Park as die eerste werkterrein. In dieselfde jaar het die Sendingkommissie by die Eeufeesbedieningsfonds aansoek gedoen om 'n lening van £1 600 sodat 'n huis vir die sendinghelper in Grassy Park aangekoop kon word. Vordering op die gebied is as bevredigend bestempel, en in September 1957 is besluit om 'n woning in Grassy Park aan te koop. Twee maande later is 'n motor vir die helper aangekoop. 'n Belangrike mylpaal is in Mei 1958 bereik, toe die Sendingkommissie by die kerkraad aanbeveel het dat tot die instituering van 'n selfstandige kerk (gemeente) in Grassy Park oorgegaan word. Die aanbeveling het gelui dat daar genoeg lidmate is en die gawes met betrekking tot die ampte aanwesig is. Dit is so goedgekeur, en die stigtingsdatum is vir 28 Junie 1958 bepaal. Die destydse sendinghelper, br. Matthysen, sou moontlik vertrek; daarom is besluit om 'n Kleurlingleraar vir die kombinasie Kaapstad-Bellville-Philipstown-Venterstad met standplaas in Grassy Park te beroep. Die kerkrade van Kaapstad en Bellville sou die jong kerk Grassy Park voorts finansieel sustenteer.

Prop. A. Lakay is op 24 Januarie 1960 as leraar bevestig. 'n Kerkgebou in Grassy Park sou sowat £2 500 kos. Daar is besluit om 'n kerk te bou, en 'n lening sou met dié doel aangegaan word. 'n Verband teen sekuriteit kon vanweë die bepalinge in die Wet op Groepsgebiede nie aangegaan word nie. 'n Bankoortrekking van £1 500 kon wel verkry word en is deur drie lede van die Sendingkommissie geborg. Br. Bram Singels het 'n daadwerklike bydrae gelewer tot die oprigting van die geboue in Grassy Park en met sy hulp het die ideaal van 'n kerkgebou daar werklikheid geword.

Die nuwe Kerkgebou is op 26 November 1960 in gebruik geneem, en in Maart 1961 was daar reeds 63 belydende lidmate en 106 dooplidmate. Ds. Lakay, die nuwe leraar, het ook dienste in Elsiesrivier waargeneem. Die sendende kerke, Kaapstad en Bellville, het sustentasie aan Grassy Park verleen. Daar het merkbare uitbreiding gekom, maar die werk moes onder moeilike omstandighede verrig word en die geld was min. Die Sendingkommissie sou intussen ook probeer om in ander gebiede grond te verkry met die oog op die latere oprigting van kerkgeboue vir nuwe gemeentes.

'n Bedrag wat deur br. W.P.H. Riethoff aan die gemeente Kaapstad nagelaat is, het meegebring dat heelwat geld vir die sending beskikbaar was. Die gemeente kon dus aan 'n eie sendingaksie dink. Bellville se finansies was egter beperk. Hy sou die sustentasie van die hulpbehoewende bruin kerk self moes dra as Kaapstad selfstandige sending onderneem. Daar was twee moontlikhede: óf Kaapstad moes alleen die verantwoordelikheid vir sustentasie dra en dit ook op hom neem om nuwe sendingterreine te open, terwyl Bellville na vermoë tot die sustentasiefonds sou bydra, óf die sending sou gesamentlik behartig word, ondanks die ongelyke vermoë van die twee gemeentes. Vir Bellville was die eerste uitweg die aanneemlikste, en dit het ook so deurgegaan. In die finansiële jaar 1964/'65 is 'n begin gemaak met die reëling dat Grassy Park se kerkraad voortaan verantwoordelik sou wees vir die lopende uitgawes van die kerk. Die gesamentlike sustentasie vir die jaar 1964/'65 was R1 455, en die werklike uitgawes R1 355.

In 1965 het die kerkraad die geweldige geestelike nood onder die bruin mense van die Skiereiland bespreek en is besluit om 'n nuwe sendingaksie in Bonteheuwel te begin. Br. D.J. Marman is aangestel as sendinghelper, en 'n saal is in die aangrensende gebied Elsiesrivier vir R3 per maand gehuur. 'n Perseel is voorts in Bonteheuwel teen 'n nominale bedrag verkry op voorwaarde dat 'n kerkgebou binne twee jaar daar opgerig word. Die gemeente in Bonteheuwel het met 'n lidmatetal van 119 begin. Op 26 Maart het Kaapstad en Bellville ooreengekom om hul kragte opnuut te verenig in 'n gemeenskaplike sendingaksie. Kaapstad het sy vreugde hieroor uitgespreek aangesien afsonderlike sendingaksies onprakties en minder doeltreffend sou wees. In 1966 het die Klassis egter aanbeveel dat dit beter is om die sendingwerk van Kaapstad en Bellville te skei, aangesien groter spesialisasie beter vrugte sou afwerp. Die skeiding het op 21 Oktober 1966 in werking getree. Br. Marman is aan Bellville afgestaan, en die sendingterrein in Elsiesrivier is aan die gemeente Bellville toegesê. Die werk daar was so geseënd dat Elsiesrivier op 20 Mei 1972 as selfstandige kerk van Grassy Park kon afstig. Op 1 Oktober is 'n kerkgebou deur die nuwe gemeente in gebruik geneem, terwyl 'n bedieningsooreenkoms met Grassy Park aangegaan is.

Intussen het die sendingarbeid in Grassy Park ewe vrugbaar verloop. So het ds. A. Lakay in November 1965 gemeld dat op een dag 47 lidmate hulle by die gemeente aangesluit het. In Mei 1966 was daar 289 lidmate in die gemeente. Nadat Kaapstad 'n tweede predikant gekry het, kon die sendinggemeente in Grassy Park meer intensief bearbei word. So het ds. S.J. van der Bijl elke tweede Sondag 'n diens daar waargeneem, terwyl ds. Lakay elders met sendingwerk besig was. Van tyd tot tyd het ds. L.H. Stavast ook met die prediking gehelp. ln 1968 het ds. Lakay 'n beroep na Newclare, Johannesburg, aangeneem, waar hy twee jaar later oorlede is. Hy is op 12 Januarie 1969 deur ds. A. de Leeuw opgevolg, wat dienste in Grassy Park, Hanoverpark en Elsiesrivier gehou het. Daar was toenemende belangstelling, maar ds. De Leeuw het prakties alleen gestaan. In Januarie 1971 het br. A. Kornet die sendingkerk herstel. Die gemeente van Grassy Park het self hard gewerk, en in 1971 selfs ’n bruin student, br. Cupido Jaftha, geldelik gesteun om sy teologiese studie aan Hammanskraal voort te sit. Toenemende belangstelling vir die sending in eie omgewing het ook ontstaan: Daar is byvoorbeeld besluit om 'n sendingfonds te stig; die kerkraad van Kaapstad het ook die beroeping van 'n tweede sendingpredikant oorweeg, maar dit vir eers nie moontlik gevind nie. In 1972 moes ds. De Leeuw se motor dringend vervang word, en na 'n baie suksesvolle en spoedige insamelingsveldtog is 'n kombi aangeskaf.

Predikante

1. Van Ryssen, dr. Johan Wilhelm Jansen, 1937 – 1945
2. Coetzee, dr. Petrus Johannes, 1945 – 1952
3. Van der Walt, Louis Stefanus, 1953 – 1955
4. Du Plessis, Hendrik Lourens Marthinus, 1955 – 1958
5. Geertsema, dr. Paul Geert, 1959 – 1963
6. Stavast, Lammert Hendrik, 1963 – 1969
7. Van der Bijl, Simon Jan, 1967 – 1973
8. Bingle, dr. Pieter Willem, 1973 – 2006 (aanvaar sy emeritaat)
9. Janse van Rensburg, Karel Anton, 1990 – 2004 (kapelaan); 2004 – 2005 (medeleraar)
10. Van Wyk, Griffel, 2006 – 2007
11. Fleischmann, Johan Petrus, 2008 – hede

Bronne

• Duncan, Paul en Alain Proust: Hidden Cape Town. Kaapstad: Struik, 2013. ISBN 978-1-43170-299-2
• (af) Harris, C.T., Noëth, J.G., Sarkady, N.G., Schutte, F.M. en Van Tonder, J.M. 2010. Van seringboom tot kerkgebou: die argitektoniese erfenis van die Gereformeerde Kerke. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Schalekamp, ds. M.E. (voorsitter: redaksiekommissie). 2001. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2002. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Van der Walt, dr. S.J. (voorsitter: deputate almanak). 1997. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1998. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Venter, ds. A.A. (hoofred.) 1960. Almanak van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1961. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Vogel, Willem (red.). 2014. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2015. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Vogel, Willem (red.). 2015. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2016. Potchefstroom: Administratiewe Buro.

Eksterne skakels

• (en) Inligting oor die kerkgebou op die argitektuurwebtuiste Artefacts.co.za. URL besoek op 21 Januarie 2016.