P.G.W. Grobler
Min. Pieter Gert Wessel (Piet) Grobler (plaas Boekenhoutfontein, distrik Rustenburg, Transvaal, 1 Februarie 1873 – Pretoria, Suid-Afrika, 22 Augustus 1942) was ’n Suid-Afrikaanse politikus.
Herkoms wysig
Grobler was die oudste kind van Wilhelmus Hermanus Cornelius Grobler en sy vrou, Alida Theunetta du Plessis, lidmate van die Gereformeerde Kerk, soos hul seun trouens ook lewenslank was. Sy moeder was 'n dogter van pres. S.J.P. Kruger – op wie se plaas hy gebore is – se suster Sophia Margaretha Kruger (1821–1896), eggenote van Pieter Gerrit Wessel du Plessis (1820–1901). Piet Grobler se ouers het verhuis na die plaas Bierkraal in Pilanesberg toe hy nog maar 'n paar jaar oud was. Destyds was daardie wêreld nog wild en woes en die naaste bure was'n dagreis ver met die ossewa daarvan verwyder. Later, in 1883 het hulle op die plaas Otterfontein in die distrik Swartruggens gaan woon. Daar het die jonge Pieter die gewone werk van 'n boerseun help verrig, tot hy die ouderdom van 10 jaar bereik het. Die indruk wat daardie wêreld destyds op die jong seun gemaak het, is waarskynlik verantwoordelik vir sy voorliefde wat hy vir die Transvaalse Bosveld gevoel het en ook sy simpatie met die mense wat as pioniers die wildernis ingetrek het en later 'n groot deel van sy setlaars uitgemaak het, toe hy minister van lande geword het.
Grobler was van jongs af leergierig en vernuftig, maar sy eerste skoolonderrig het net sowat drie maande geduur aangesien sy ouers nie kon bekostig om hom verder te laat studeer nie. Hy moes hom dus maar meeste self help, wat blyk uit 'n interessante voorval uit die dae en wat bewys hoe leeragtig hy was. Hy moes bokke oppas en het daarom weinig kans gehad om skool te gaan. Pieter het ewewel 'n plan gemaak. Hy het na die onderwyser gegaan en met hom 'n kontrak gemaak. Die onderwyser moes Pieter leer en dan sou hy die onderwyser 'n bok gee. Wel, so gesê, so gedaan. Kort-kort moes Pieter uitspring om te kyk of die bokke nog nie weggeloop het nie. Dit het drie maande so aangegaan tot die onderwyser hom in kennis gestel het dat hy hom nou nie verder kon leer nie. Hy het toe net soveel as sy meester geken. Pieter het die bok vir die onderwyser gebring, maar hy wou dit nie vat nie, want hy het gesê: "Pieter het alles self geleer". Hy besluit toe om self te gaan skool hou om so geld te verdien om verder te leer.
Verhuising na Pretoria wysig
As opgeskote seun het hy besluit om na Pretoria te gaan met die bietjie geld wat hy bymekaargemaak het om aldaar aan die Staatsgimnasium van meester W. Louis te studeer. Met die poskar het hy die reis onderneem. Pieter het gemeen dat hy vir elke stuk bagasie ekstra moes betaal; daarom het hy besluit om maar twee pakke klere op mekaar aan te trek om so sy pakkies minder te maak. Dat hy dit op die reis tussen Rustenburg en Pretoria in die hartjie van die somer nie koud gehad het nie, ja, amper van die hitte beswyk het, is te verstaan.
Deur bemiddeling van Tjaart Kruger, die president se seun, woon Pieter in by die president en sy tweede vrou, Gezina, en word soos 'n eie kind in die huis behandel. As bloedverwant en huisgenoot het Kruger met sy breë en menslike siening 'n groot en blywende invloed op die jong Piet Grobler uitgeoefen. Met sy studie het dit voorspoedig gegaan. Nadat hy ongeveer 'n halfjaar in die gimnasium was, is 'n wedstryd uitgeskryf vir studiebeurse en Pieter het die eerste prys gewen.
Op 1 Augustus 1891 is hy op aanbeveling van meester Louis in die staatsdiens aangestel as klerk in die onderwysdepartement. Later is hy oorgeplaas na die departement van mynwese, waar hy mettertyd tot hoofklerk in die hoofkantoor sou vorder. Intussen het hy verder studeer deur aandklasse by te woon. Hy het hom ook aktief op die joernalistiek toegelê en was geruime tyd redakteur van die weekblad De Pers. In sy hoofartikels het hy onder meer heelwat insig in Europese aangeleenthede getoon, soos blyk uit 'n ontleding van die implikasies van die Anglo-Duitse handelsverdrag van die 1890’s. Hy was nog in die departement van mynwese werksaam toe hy getroud is met mej. Lydia Fouché.
Grobler het onverbiddelik kant gekies vir die Volksraad as hoogste wetgewende gesag toe hoofregter J.G. Kotzê die toetsingsreg vir die howe opeis. Begin 1896 het hy na Europa vetrek, waar hy verskillende lande besoek en hom steeds beywer het om die ware toedrag van sake in die Zuid-Afrikaansche Republiek bekend te maak. In 1898 is hy as ondersekretaris van buitelandse sake aangestel.
Tweede Vryheidsoorlog wysig
Gedurende die eerste maande van die Tweede Vryheidsoorlog (1899–1902) het Grobler verskeie staatsdepartemente hanteer, maar die drang om aktief aan die vryheidstryd deel te neem, het hom gelei na die westelike front, waar hy as lid van die Rustenburgse kommando aan die gevegte rondom Mafeking deelgeneem het. Ná die ontsetting van Kimberley op 15 Februarie 1900 en kort voor die inname van Pretoria op 5 Junie 1900 het pres. Kruger hom teruggeroep.
Toe die uitvoerende raad in September 1900 besluit om die president na Europa te stuur omdat dit te gevaarlik vir hom geraak het in die Oos-Transvaal en sodat hy daar steun vir die Boeresaak kon werf, is Grobler op sy grootoom se versoek toegelaat om hom as assistentsekretaris te vergesel. In die geselskap van die president en mense soos Manie Bredell, verlaat Grobler Delagoabaai op 20 Oktober 1900 aan boord van die Gelderland en vaar na Marseille, waar hulle op 22 November feestelik deur sowat 60 000 verwelkom word.
Tydens sy verblyf in die buiteland het Grobler talle vooraanstaande Europese leiers ontmoet en sy kennis van Frans en Duits verbeter, en ook sy kennis in ander rigtings deeglik uitgebrei. Dit was ook gedurende hierdie tyd dat hy en Bredell die president se herinneringe te boek gestel het. Die resultaat van hul arbeid, Gedenkschriften van Paul Kruger, het wye publikasie geniet en die Nederlandse uitgawe (Amsterdam, 1902) is vertaal en uitgegee in Duits (München, 1902), Engels (Londen, 1902), Portugees (Lissabon, 1902), Noors (Kristiana, 1902), Frans (1903) en Afrikaans (Pretoria, 1947).
Terug in Suid-Afrika wysig
In 1902 het Grobler teruggekeer na sy vaderland en hom op sy plaas Commissiedrift in die Rustenburgse distrik gevestig, waar hy 'n tyd lank as boer hard gewerk het om 'n bestaan te maak. Met die stigting van die Het Volk-party in 1904 is hy versoek om sy wyk vir die party te organiseer. Hy het talle partykongresse bygewoon en as lid van die hoofbestuur gedien. Ná die verkiesingsoorwinning van Het Volk het genl. Louis Botha hom aangestel as voorsitter van die Transvaalse Landraad en direkteur van die Landbank. In 1910, tydens die eerste algemene verkiesing ná Uniewording, is hy onbestrede tot Volksraadslid vir Rustenburg verkies. As oortuigde republikein het hy nooit 'n ondersteuner van genl. Botha se konsiliasie-politiek geword nie en toe dit blyk dat 'n skeuring tussen Botha en genl. J.B.M. Hertzog onvermydelik was, het hy hom by laasgenoemde geskaar. Grobler het sy bes gedoen om die moeilikheid opgelos te kry deur by genl. Botha aan te dring op 'n meer versoenende houding teenoor genl. Hertzog.
Hy was teenwoordig op die historiese vergadering op 7 Desember 1912 op De Wildt en was een van die twee Transvaalse afgevaardigdes na die Bloemfonteinse kongres van 7 tot 9 Julie 1914 waartydens die Nasionale Party gestig is. Op die stigtingskongres van die Nasionale Party van Transvaal in Pretoria op 26 Augustus 1914 is hy aangewys as voorsitter van die kommissie wat die grondbeginsels van die party soos dit op die Bloemfonteinse kongres aangeneem is, moes nagaan en aanbevelings moes doen. Ná afloop van die kongres is hy tot voorsitter van die sentrale bestuur gekies.
Eerste Wêreldoorlog en politieke loopbaan wysig
Grobler het alles in sy vermoë gedoen om die Botha-regering te oorreed om van sy voorgenome deelname aan die Eerste Wêreldoorlog (1914–’18) en aanval op Duits-Suidwes-Afrika af te sien, maar toe dit blyk dat vreedsame, grondwetlike pogings nie sou slaag nie, het hy hom aan die kant van genl. C.F. Beyers geskaar en gerebelleer. (’n Suster van Manie Bredell, Anna Maria Elizabeth Bredell (1868–1953), was getroud met Pieter Gerhard Beyers (1862–1931), ’n broer van genl. Christiaan Frederik Beyers (1869–1914).)
Kort daarna is hy gevange geneem en moes gevolglik op 21 April 1915 afstand van sy Volksraadsetel doen. Hy is etlike maande lank aangehou en op 4 Augustus 1915 veroordeel tot twee jaar tronkstraf en £500 boete. Op 10 Mei 1916 is hy egter op parool vrygelaat en met groot vreugdebetoon op Rustenburg terugverwelkom. Intussen moes hy noodgedwonge die voorsitterskap van die Nasionale Party in Transvaal neerlê en is hy deur advokaat T.J. de V. Roos opgevolg. Ná opheffing van sy parool, het hy weer aktief aan die politiek deelgeneem en hom in 1920 in sy ou kiesafdeling, Rustenburg, verkiesbaar gestel, maar is met 34 stemme verslaan deur ’n kandidaat van die Suid-Afrikaanse Party. Met die verkiesing van 1921 verloor hy met een stem, maar word ná 'n hofgeding op 9 Junie 1921 met twee stemme verkose verklaar.
In 1924 verower hy weer sy kiesafdeling vir die Nasionale Party en word minister van lande in die eerste Hertzog-kabinet, die sogenaamde Pakt-regering. Nadat hy ses jaar onderleier was, is hy in 1929 as leier van die Nasionale Party van Transvaal gekies, wat hy bly tot die NP en SAP tot Samesmelting oorgegaan, 'n stap wat hy as 'n vurige Hertzog-ondersteuner goedgekeur het. Met die Koalisie-regering van 1933 is hy vir 'n derde termyn as lid van die Hertzog-kabinet benoem, maar toe as minister van naturellesake. Intussen was hy in 1932 lid van die Suid-Afrikaanse afvaardiging na die Ekonomiese Konferensie in Ottawa, Kanada.
In sy latere jare het hy aan 'n hartaandoening gely en in 1935 na Duitsland gegaan vir behandeling, wat tydelik verbetering meegebring het. Hy bedank op 3 Junie 1938 as minister en as Volksraadslid, maar word op 30 November 1938 tot Transvaalse senator benoem en beklee dié amp tot 23 November 1939, waarna hy hom weens gesondheidsredes aan die openbare lewe onttrek het.
Breër betrokkenheid wysig
Grobler was stigterslid van die Suid-Afrikaanse Nasionale Lewensassuransiemaatskappy (Sanlam) en van 1936 af ondervoorsitter van die direksie. Hy was van 1907 tot 1910 voorsitter van die Transvaalse Landraad en direkteur van die Landbank. Op 21 Mei 1938 is 'n eredoktorsgraad in die regte van die Universiteit van Suid-Afrika deur die destydse Universiteitskollege van Potchefstroom aan hom toegeken. Hy het 'n lewendige belangstelling in geskiedenis gehad en was 'n kenner van die geskiedenis van die ou Romeinse Ryk. As 'n getroue lidmaat, het hy 'n leidende rol in die Gereformeerde Kerk gespeel en hom veral vir die belange van die Teologiese Skool op Potchefstroom beywer. Terwyl hy nog gelewe het, het ene D.R. (ds. Derk Rumpff) geskryf: "Dis algemeen bekend dat minister Grobler 'n troue ondersteuner van sy kerk is, waar hy van hou met al die liefde van sy hart."
Waardering wysig
Piet Grobler word, volgens J.C.H. Grobler in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, veral vir drie dinge onthou: “Eerstens is daar die bydrae wat hy tot natuurbewaring gelewer het. As boerseun het hy na aan die natuur gelewe en 'n groot liefde daarvoor gekoester. As wildbeskermer bou hy voort op wat (pres.) Kruger in dié verband verrig het. Op 31 Mei 1926 word die Wet op Nasionale Parke wat hy deur die Volksraad loods, sonder teenstem aangeneem. Deur dié wet word die toenmalige Sabie-wildreservaat geweldig vergroot en die naam Nasionale Krugerwildtuin daaraan toegeken. Belangrik is die feit dat hierdie wet ook voorsiening maak vir die totstandbrenging van verdere nasionale parke in die toekoms. Grobler is in 1931 regstreeks daarvoor verantwoordelik dat die Kalahari-Gemsbokpark, die Bontebok-park en die Addo-olifantpark tot nasionale parke geproklameer word.
“In die tweede plek het Grobler duidelike leiding in verband met die (naturellebeleid) van die Nasionale Party gegee. Tydens die Volksraadsitting van 1913 wys hy op die plakkerseuwel en bepleit doeltreffende maatreëls ten opsigte van die los aankoop van gronde en die verhuur daarvan aan (swart mense). Hy bepaal dat geen (swart mens) grond buite bepaalde gebiede mag koop of verhuur nie. Dit is sy vaste standpunt dat die Blanke en Nie-Blanke rasse afsonderlik moet ontwikkel en dié standpunt huldig hy as minister van naturellesake konsekwent.
“In die derde plek het hy as minister van lande veel vir die arm pionier gedoen. Die nedersetters by Kakamas en Brits, asook alle ander nedersetters, het baie aan hom te danke vir die wyse waarop hy die Nedersettingswet gewysig en geadministreer het.”
Volgens J.C.H. Grobler was min. Grobler "as mens … deurgaans minsaam, sterk, groothartig en lojaal, en bekend vir sy ewewigtige lewensbeskouing". Ds. Derk Rumpff het in die 1935-uitgawe van die Gereformeerde Kerk se Almanak van hom getuig: "Dis algemeen bekend dat (min.) Grobler 'n troue ondersteuner van sy kerk is, waar hy van hou met al die liefde van sy hart."[1]
Gesinslewe wysig
Piet Grobler is omstreeks 1893 met Lydia Magdalena Fouché getroud en hulle het vier seuns en 'n dogter gehad. Hy is begrawe in die Rebeccastraat-begraafplaas, Pretoria, waar Manie Bredell se eerste eggenote, Nettie, ook begrawe is. Grobler se seun Jan Harm (gebore 4 Arpil 1904) was van 1933 tot 1943 Volksraadslid vir Brits. In 1948 het hy hom in Roodepoort verkiesbaar gestel en die Verenigde Party se meerderheid afgebring van 2 300 tot sowat 900.
Bronne wysig
- (af) Krüger, prof. D.W. en Beyers, C.J. (hoofred.) Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers, 1977.
- (af) Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. Afrikaanse kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.
- (en) Genealogiese gegewens op geni.com. URL besoek op 14 Oktober 2016.
- (af) Lewensbeskrywing op die webtuiste van die Gereformeerde kerk Pretoria. URL besoek op 14 Oktober 2014.
Verwysings wysig
- ↑ (af) Van der Walt, ds. N.H. (hoofred.). 1934. Almanak van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1935. Een-en-sestigste jaargang. Potchefstroom: Adm. Buro.
Sien ook wysig
- Ds. Pieter Snyman, sy kleinseun
Eksterne skakels wysig
- (en) Piet Grobler Memorial Plaque. URL besoek op 14 Oktober 2016.
- (en) Die geskiedenis van die Nasionale Krugerwildtuin. URL besoek op 14 Oktober 2016.
- (af) Deneys Reitz oor die stigting van die Krugerwildtuin. URL besoek op 14 Oktober 2016.