Frans Engelenburg

Dr. Frans Vredenrijk Engelenburg (Arnhem, Nederland, 17 Maart 1863 – Pretoria, Suid-Afrika, 21 Augustus 1938) was 'n Suid-Afrikaanse joernalis en koerantredakteur en twee maal voorsitter van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns.

Frans Vredenrijk Engelenburg
Dr. Frans Engelenburg.
Gebore	Frans Vredenrijk Engelenburg 17 Maart 1863 Arnhem, Nederland
Sterf	21 Augustus 1938 Pretoria, Unie van Suid-Afrika
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	joernalis en koerantredakteur
Ouer(s)	Frans Thomas Vredenrijk Engelenburg en Anna Maria Koopmans

Herkoms en agtergrond

Engelenburg het uit 'n welgestelde Nederlandse familie gekom. Sy vader was Frans Thomas Vredenrijk Engelenburg en sy moeder Anna Maria Koopmans. Hy behaal sy doktorsgraad in die regte in 1889 met lof aan die Universiteit van Leiden, waarna hy hom as advokaat vestig in Den Haag. Hy was 'n ruk lank 'n medewerker van die Dagblad van Zuid-Holland en 's-Gravenhage in Den Haag asook talle ander Europese koerante. Hy besoek die Kaap in 1889 as gas van sy aangetroude tante Marie Koopmans-De Wet, wat vir hom 'n voorstellingsbrief aan pres. Paul Kruger gee. Hulle het die eerste keer in 1881 ontmoet toe sy haar eerste reis na Europa onderneem het en het gou heg bevriend geraak omdat albei in kuns belanggestel het.

Engelenburg het op sy eerste besoek aan die Kaap besluit om hom as advokaat in Transvaal te vestig, maar word dieselfde jaar nog redakteur van De Volksstem teen 'n vergoeding van £25 per jaar. Hy sou later 'n tyd lank mede-eienaar van die koerant word.

Redakteur van De Volksstem

Die Volkstem het in 1925, toe dit daagliks verskyn het, in twee dae agtereenvolgende uitgawes (Vrydag 9 en Maandag 13 Oktober) 'n spesiale bylae oor pres. Paul Kruger uitgegee ter herdenking van sy geboorte 'n eeu vantevore.

Engelenburg soos uitgebeeld in 'n spotprent deur Boonzaier in Die Burger.

Die Volkstem was die eerste Afrikaans-Hollandse dagblad noord van die Oranjerivier. Dit het die eerste keer as weekblad verskyn in Pretoria op 8 Augustus 1873 en later tweeweekliks onder die naam De Volksstem, Nieuws- en Advertentieblad. Pres. Burgers het met Jan F. Celliers, assitent-redakteur van Het Volksblad in Kaapstad, onderhandel om 'n regeringsgesinde koerant in die Transvaalse hoofstad op te rig. N.J.R. Swart, staatsekretaris, James Buchanan, prokureur-generaal, H.C. Bergsma en Fred Jeppe het elkeen £80 belowe as aanvangskapitaal. Met sy aankoms in Transvaal word Cilliers die koerant se eienaar en bestuurder en hy bly ook aan as redakteur tot 1888.

Tydens die eerste anneksasie van Transvaal het die Britse administrasie die uitgee van die koerant van 1 tot 23 Oktober 1878 verbied toe beslag op die drukpers gelê is en weer van 20 Desember 1880 tot 2 April 1881, nadat Cilliers en sy assistent, W.E. Bok (later staatsekretaris en die man na wie Boksburg vernoem is), in hegtenis geneem is op 'n klag van hoogverraad.

Engelenburg op 'n vroeë leeftyd.

Cilliers verkoop die drukpers in 1888 aan die Transvaalse regering, maar enkele dae later neem Wichert Jonker van die Vrystaat die koerant oor, terwyl die regering 'n gedeelte van die toerusting gehou het om die grondslag te vorm van die Staatsdrukkery. Jonker bly slegs 'n jaar as redakteur aan voor hy selfmoord pleeg.

In 1890 is De Volksstem Maatschappij Beperkt opgerig met 'n kapitaal van £15 000, waarvan aandele ter waarde van £1 125 aan die regering van die Zuid-Afrikaansche Republiek behoort het. Sewe jaar later is die maatskappy egter gelikwideer. Engelenburg besoek sy vaderland waar hy geruime tyd vertoef om reëlings te tref om De Volksstem te koop. Hy bekom sodoende al die bates, waarvan die helfte die volgende jaar oorgeneem is deur die drukker Izaak Wallach. Die naderende oorlog het Engelenburg intussen genoop om die koerant daagliks te begin uitgee nadat dit jare lank tweeweekliks verskyn het. Die middagkoerant maak sy verskyning in 1895 en, soos die geval was met 'n weeklikse uitgawe in Frans, La Semaine (Die Week), was die doel daarvan om die Z.A.R. te verdedig teen binnelandse sowel as buitelandse aanslae. In 1889 kom ook 'n weeklikse uitgawe in Engels by.

Toe die Anglo-Boereoorlog uitbreek, vertrek Engelenburg na die front waar hy 'n veld-uitgawe die lig laat sien. Die eerste uitgawe verskyn op 27 Oktober 1899 op Glencoe in Natal, wat gedruk is op 'n trap-pers in 'n treinwa van die Nederlandsch-Zuid-Afrikaansche Spoorwegmaatschappij (NZASM). Engelenburg het in die veld ook opgetree as oorlogskorrespondent vir 'n aantal nuusblaaie in Europa terwyl hy bydraes aan sy eie koerant in Pretoria gestuur het. In 1900 haas hy hom terug na die Transvaalse hoofstad, waar die Britse owerheid hom in hegtenis neem, beboet en die land uitstuur. Hy gaan na Stellenbosch, waarna hy twee jaar lank deur Europa reis. Daar het hy dr. Willem Johannes Leyds met 'n inligtingsdiens rakende die oorlog bygestaan. Weens die rampspoedige verloop van die oorlog is die publikasie van De Volksstem gestaak van Junie 1900 tot Maart 1903.

Ná die Anglo-Boereoorlog

Engelenburg keer in Februarie 1903 terug na Pretoria. In dié tyd het genls. Louis Botha en Jan Smuts die leiding geneem om die koerant weer te laat verskyn, nou as tweeweeklikse blad. In Mei 1904 is 'n vergadering op die perseel van die koerant gehou waar die afgevaardigdes, onder wie Engelenburg, besluit het om Het Volk as 'n politieke party vir die Afrikaners in Transvaal te stig. Net soos die koerant die spreekbuis van pres. Paul Kruger en die regering van die Z.A.R. voor die oorlog was, word dit nou die spreekbuis van genls. Botha en Smuts. Ná Uniewording was die koerant 'n ywerige ondersteuner van die Suid-Afrikaanse Party. Toe die skeuring in Afrikaanse geledere in 1912 plaasvind, wat die stigting van die Nasionale Party onder genl. J.B.M. Hertzog voorafgegaan het, bly Engelenburg en sy koerant getrou aan Botha en Smuts se beleid tot aan die einde, selfs nadat die Nasionale Party die hoofstroom van die Afrikaners se politieke denke begin verteenwoordig het.

Aan die begin van die 20ste eeu het Engelenburg en sy koerant hulle vir Uniewording beywer. Die naam is vereenvoudig tot De Volksstem op 1 Januarie 1905. In daardie jaar is 'n nuwe onderneming, Wallach's Printing and Publishing Company Ltd., opgerig met 'n groter kapitaal ten einde die koerant voort te sit. Tot aan die einde was dié maatskappy Die Volkstem se eienaar en uitgewer en selfs ná die koerant se ondergang, het dit as drukkery bly voortbestaan. In 1919 vergesel Engelenburg genl. Louis Botha na die Versailles-vredesonderhandelinge in Frankryk.

Van 1923 tot 1925 was C. Louis Leipoldt assistentredakteur van De Volksstem. Met Engelenburg se bedanking in 1924 het Gustav Preller redakteur geword, maar bly net 'n jaar in die pos toe hy in 1925 redakteur van Ons Vaderland word, die mondstuk van die Nasionale Party, wat pas die vorige jaar die bewind in die sogenaamde Pakt-regering met behulp van die Arbeidersparty oorgeneem het by die Suid-Afrikaanse Party van genl. Smuts.

Die Suid-Afrikaanse Poskantoor het in 1959 'n posseël uitgebring ter viering van die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns se 50ste bestaansjaar. Die embleem van die Akademie is deur Engelenburg ontwerp.

Engelenburg, toe 'n 61-jarige oujongkêrel, het ná sy bedanking op 2 Junie 1924 in die huwelik getree met Amalia Marguerite Halliday (gebore in Londen op 22 Augustus 1883) en 'n wêreldreis onderneem, maar in 1925 keer hy terug as redakteur, met Nathan Levi as waarnemende redakteur. Sy opvolgers was C.S. Coetzee van 1929 tot 1942 en Hubertus C. de Kock van 1942 tot 1950, wat later lid van die Volksraad sou word vir Pretoria-Oos van 1950 tot 1958 en vir Pretoria-Rissik van 1958 tot 1966.

Op 1 Januarie 1927 ondergaan die koerant dan ook sy laaste naamsverandering toe dit Die Volkstem word, hoewel Afrikaans al dikwels lank voor dié tyd in die koerant gebruik is en dit 'n groot voorstander van die Tweede Afrikaanse Taalbeweging was. Die Afrikaanse Taalgenootskap is trouens in die Volkstem-gebou gestig. Die Engelenburg-skool het 'n belangrike bydrae gelewer tot die skoling van 'n geslag joernaliste wat elders baanbrekers van die pers sou wees. J.M.H. Viljoen het later bekendgeraak as redakteur van die Huisgenoot, L.W. Hiemstra het assistentredakteur van Die Volksblad en later taalredakteur van die Nasionale Pers geword en E.A. Malga politieke medewerker vir dieselfde maatskappy. Hulle en ander verslaggewers is deur Frederik Rompel na Die Burger oorgebring. Hy was die Nasionale Pers se eerste tegniese redakteur in 1921.

Geaardheid en werkswyse

Die reëlingskomitee vir die begrafnis van pres. Paul Kruger op 16 Desember 1904, hier afgeneem die dag vantevore, 15 Desember. Voor (van links): A.D.W. Wolmarans, S.W. Burger, Louis Botha (voorsitter), J.H. de la Rey, J.C. Smuts en C.F. Beyers. Middel: S. Meintjes, H. Visser, J. Joubert, I.N. van Alphen, G.W.S. Lingbeek, T.W. Beckett, F.V. Engelenburg en L.L. Steen (sekretaris). Agter: P.L.A. Goldman, N.J. de Wet, P. van der Byl, Watermeyer, P.G.W. Grobler, D. Liebenberg, I.S. Ferreira en Hans Minnaar.

Engelenburg was 'n besonder welbelese man in verskeie moderne tale. Al sy joernalistieke werk getuig van sy kennis en sy belesenheid. Hy het objektiewe beriggewing beskou as die toetssteen van goeie joernalistiek. Sy hoofartikels het getoon dat hy meer as opgewasse was vir die taak en ook dat hy die vermoë gehad het om openbare aangeleenthede kalm en sonder onnodige vooroordeel weer te gee. Sy skryfstyl was hoogs individueel. Hoewel hy Hollands van geboorte was, het hy later jare ook Afrikaans gebruik en was 'n vurige ondersteuner van die ontluikende taal, net soos hy vroeër ook 'n ondersteuner van die vereenvoudigde Hollandse spelling was. Dit was veronderstel om Hollands se kans op oorlewing in Suid-Afrika te verbeter.

Hy was 'n kultuurmens by uitstek. Toe Onze Taal op 1 Februarie 1891 in Pretoria gestig is as rederykerskamer ('n voordrag- en toneelklub en letterkundige vereniging vir die beoefening van die digkuns en welsprekendheid, veral in die 15de en 16de eeu in Holland) om die welsprekendheid van die Hollandse taal te beoefen en ter bevordering van gesellige verkeer in kleine kring, was Engelenburg van die eerste lede. Die genotvolle aande het 'n groot bydrae tot die kultuurlewe van Pretoria in die 1890's gelewer.

In 1893 ontvang Engelenburg van die Taalfeeskommissie 'n silwerpenning namens Onze Taal. Die vereniging staak sy werksaamhede tydens die Anglo-Boereoorlog en herleef in Maart 1904, maar sy ondergang was onvermydelik weens die opkoms van Afrikaans as kultuurtaal

Sy biografie oor pres. Paul Kruger het in 1925 in Afrikaans verskyn en oor genl. Botha in Engels in 1928 en in Afrikaans die jaar daarop.

Engelenburg se dood

Engelenburg se vrou is op 20 Januarie 1932, skaars agt jaar ná hul huwelik, in die ouderdom van 48 jaar oorlede. Hy was by. Dit was vir hom 'n groot slag en hy kry kort daarna 'n ligte beroerte-aanval. Hy reis per boot na die V.S.A. waar hy ses weke behandeling kry in die Johns Hopkins-hospitaal in Baltimore. Terug in die Kaap vra sy goeie vriend dr. C. Louis Leipoldt vir sr. L.G. Liesching om hom te vergesel op die treinreis Pretoria toe. Sy sou hom die volgende ses jaar tot sy aan sy dood verpleeg, want hy het nooit werklik herstel van die beroerte-aanval nie. Hy onttrek hom aan alle openbare verpligtinge en lewe stil tussen sy boeke, kunsvoorwerpe en oudhede, hoewel goeie vriende hom nog gereeld besoek het. Vroeg in 1938 het hy weer 'n ligte beroerte-aanval gehad en hy sterf op 21 Augustus 1938, die dag voor sy vrou 55 jaar oud sou geword het, in sy slaap in die ouderdom van 75 jaar.

Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns

'n Aantal van die stigterslede van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns in Bloemfontein in Julie 1909. Agter: prof. N.J. Brümmer, adv. N.J. de Wet (later minister van justisie), adv. E.G. Jansen, ds. J.D. Kestell, Gustav Preller, genl. J.B.M. Hertzog, dr. Frans Engelenburg, Jan F.E. Cilliers, prof. A. Francken, adv. F.S. Malan. Middel: prof. G. Knothe, oudpres. M.T. Steyn, ds. D.S. Botha. Voor: dr. D.F. Malan, ds. H.D. van Broekhuizen, dr. N.M. Hoogenhout, J.S.M. Rabie.

"Die jaar 1909 het in Suid-Afrika op politieke gebied sterk gestaan in die teken van unifikasie en het in samehang daarmee 'n gees van verwydering van verskille geopenbaar, gepaard met samewerking waar moontlik," skryf dr. F.C.L. Bosman oor in sy "Geskiedkundige Oorsig van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns" "In die staatshuishoudkunde lei dit tot die Unie van Suid-Afrika, op die gebied van die Hollandse en Afrikaanse tale en kultuurrigtings tot die stigting van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Taal, Lettere en Kuns."

Dié stigting was 'n bewuste poging om die stryd van destyds tussen Hoog-Hollands en Afrikaans te beëindig en om die samewerking van die twee groepe te verkry vir die handhawing en uitbouing van Hollands en om die Hollands-Afrikaanse kultuur te steun in sy bestaanstryd teen die oppermagtige Engelse taal en kultuur, soveel te meer nadat die Engelse pas sewe jaar vantevore die Anglo-Boereoorlog gewen het. Die strydende faksies was saamgetrek in die Hollandsgesinde Taalbond en die Afrikaans Taalvereniging in die Suide en die Afrikaanse Taalgenootskap in die Noorde, waar Gustav Preller die voortou geneem het in De Volksstem. Die ATV was egter die groot teenvoeter van die Taalbond.

Toe die twee partye moeg gestry was en in die gees van samehorigheid, samesnoering en verdraagsaamheid wat die tydperk gekenmerk het, het sekere persone en liggame hulle begin beywer vir 'n Akademie wat kon optree in gemeenskaplike belang van Hollands en Afrikaans. Dit moes 'n sentrale, gesaghebbende en erkende liggaam wees wat die nodige leiding kon gee om die verhouding te bepaal waarin Hollands, wat sommiges gevoel het geleidelik in Afrikaans sou oorgaan, tot Engels sou staan in die nuwe, verenigde staat. So word 'n verteenwoordigende vergadering op 5 Januarie 1909 gehou wat bygewoon is deur 17 persone, onder meer lede van die Nasionale Konvensie (wat in Bloemfontein was om die Suid-Afrika-wet op te stel, Suid-Afrika se voorgestelde Grondwet), verteenwoordigers van die ATV en van die Taalbond. Genl. J.B.M. Hertzog het die voorstel gedoen dat 'n liggaam in die lewe geroep moet word ter bevordering van die Hollandse taal en letterkunde in Suid-Afrika, 'n sterk sentrale liggaam wat die hele land sal verteenwoordig, wat albei vorme van Hollands simpatiek sal behandel, wat met deskundigheid sal kan besluit oor taal- en letterkundige verskille en wat 'n algemeen erkende gesag sal hê waar hy met die universiteit of die regering moet onderhandel.

Engelenburg het nie gedien in die breë kommissie van 21 persone wat benoem is uit Kaapland, Transvaal en die Vrystaat om 'n grondwet op te stel en die nodige stappe te doen vir die stigting van die organisasie nie. Gustav Preller, assistent-hoofredakteur van De Volksstem was wel lid van die kommissie. Die datum vir die stigtingskongres is bepaal vir 1 en 2 Julie 1909 in Bloemfontein, waar die Nasionale Konvensie ook sitting had. Uitnodigings om die kongres by te woon, is gerig aan al die bekende taalorganisasies, Hollandse onderwysersvereniginge, kerke, redakteurs van Hollandse koerante, bekende figure op taalgebied ens. Daar was groot belangstelling en die opkoms was dan ook groot, volgens Bosman 'n volkskongres in die ware sin van die woord.

Hierdie huis teen Meintjeskop in Pretoria het dr. Engelenburg in 1903 laat bou en in sy testament bemaak aan die regering. Dit huisves nou die SA Akademie en 'n kosbare kunsversameling en sy hoofkantoor nadat die Akademie die huis bekom het. Op dieselfde terrein is twee kantoorgeboue op grond wat die Akademie verkoop het namate sy bedrywighede afgeskaal is.

Die Kaapse breë kommissie benoem vir die uitvoering van sy besluite en vir sy verteenwoordigers op die kongres 'n voorlopige komitee van 12 lede. Ook hierin dien Preller, maar nie Engelenburg nie. Die voorlopige komitee het op 30 Junie in Bloemfontein byeengekom en onder meer besluit dat die liggaam moet begin met 30 stigterslede. Ná die behandeling van allerlei beskrywingspunte in verband met die onderwys, taal geskiedenis ens. het die ontwerpstatute van die Akademie aan die beurt gekom en is dit aanvaar, behalwe dat, op aandrang van seker behoudende predikante, "het bevorderen van de opvoering van dramatiese stukken" weer, soos tydens die vergaderings vooraf, in die slag gebly het. 'n Groslys van persone is aanvaar waaruit die voorlopige kommissie 30 stigterslede vir die Akademie kon kies. Ná die sluiting van die kongres op die aand van 2 Julie 1909 het die voorlopige komitee van 12 bymekaargekom om die 30 stigterslede te kies. Die 30 lede is gekies in dieselfde getalverhouding as dié vir die verteenwoordigers van die provinsies in die voorgestelde Wetgewende Vergadering van die Unie, naamlik 12 vir die Kaapkolonie, nege vir Transvaal, sewe vir die Oranje-Vrystaat en twee vir Natal. Dr. Engelenburg was een van die Transvaalse lede.

Hy dien ook in die eerste raad van die Akademie, wat bestaan het uit 12 lede, waarvan vier jaarliks vervangbaar was en slegs 'n jaar later herkiesbaar. Engelenburg bly dan ook net vir die eerste jaar 'n raadslid, maar in 1912 keer hy terug na die raad en bly aan tot hy in 1915 vervang word deur ds. J.D. Kestell. Intussen is die raad in 1914 verklein tot ses lede, waarvan Engelenburg een was. Van 1923 tot 1942 is die raad elke twee jaar provinsiaalgewys saamgestel. In Februarie 1923 (toe die Transvaalse Kring die raad moes saamstel) word Engelenburg tot voorsitter verkies en bly aan in dié amp tot Oktober 1923. Gustav Preller was vir dieselfde tydperk sekretaris. Van 1925 tot 1927 is die raad gekies uit die geledere van die Natal-Vrystaatse Kring en van 1927 tot 1929 uit die Kaaplandse Kring, hoewel die hele raad van 1927 in 1929 herkies is om tot 1930 te dien. In Oktober 1930 kom die Transvaalse Kring weer aan die beurt en weer word Engelenburg die voorsitter. Hy bly aan in die amp tot Oktober 1932.

Engelenburg het die embleem van die Akademie sowel as die destydse wapen van Pretoria ontwerp, wat wys hoe veelsydig hy was. Sy biblioteek en dokumente het hy aan die Staatsbiblioteek in Pretoria bemaak.

Engelenburghuis

Engelenburg het sy Kaaps-Hollandse huis in Arcadia, Pretoria, ontwerp deur sir Herbert Baker, in 1903 laat bou. Vandag staan dit bekend as Engelenburghuis. Destyds het dit buite die dorp gestaan en daarom bekendgeraak as "Engelenburg's Folly" (Engelenburg se gekheid). Eers heelwat later het dit as "De Witte Huis" bekendgestaan omdat die voorkoms daarvan merkbaar van die omliggende huise verskil het. Die uiteenlopende kunsversameling in die huis weerspieël Engelenburg se kosmopolitiese geaardheid. 'n Deel van die versameling bestaan uit erfstukke wat uit Nederland verskeep en na die binneland vervoer is. Die meeste van die stukke in die versameling het Engelenburg aangekoop tydens sy buitelandse reise. Enkele het hy aangekoop op veilings. Die versameling bestaan uit onder meer porselein, glasware, skilderye, silwer, meubels, tapisserieë en beeldhouwerke.

In sy testament het hy die grond, geboue en verbeteringe aan die regering van die Unie van Suid-Afrika nagelaat, uit dankbaarheid vir wat Suid-Afrika vir hom beteken het. Deur die beywering van die latere goewerneur-generaal dr. E.G. Jansen, wat saam met sy vrou, Mabel, ook 'n ywerige versamelaar van kuns en oudhede was, het die regering die waardevolle inhoud van die woning teen £2 000 van die boedel gekoop en is ’n gedeelte van die huis as ’n museum ingerig. Die onkoste vir die instandhouding en uitstal van die versameling sou vir die rekening van die Regering wees. Die museum is onder die kuratorskap van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns geplaas. Later het die huis en sy inhoud die eiendom van die S.A. Akademie geword.

Die Akademie het in 1948 na die Engelenburghuis verhuis en later moes 'n tydelike gebou op die terrein opgerig word vir bykomende ruimte. Dit het later ook te klein geword sodat die organisasie in 1985 die Akademiegebou betrek het. Weens geldelike druk het die Akademie die deel van die oorspronklike erf aan Hamiltonstraat later verkoop en toe die poort in Edmondstraat na sy huidige plek verskuif. In 1998 verkoop die Akademie die Akademiegebou aan die Zambiese regering, wat dit as ambassade ingerig het. Die oostelike deel van Engelenburghuis is weer in kantoorruimte omskep en in Mei 2000 verhuis die verkleinde personeel daarheen.

Bewaring van Koopmans-De Wet-huis

Die Koopmans-De Wet-huis in 1920 nadat dit die eerste keer gerestoureer is.

Marie Koopmans-De Wet (1834–1906), die dogter van Johannes de Wet, ’n geleerde, gekultiveerde man, groot boekliefhebber, ondersteuner van Hollandse onderwys en later ’n lid en president van die eerste Kaapse Wetgewende Vergadering, het saam met haar suster grootgeword by Strandstraat 23 (nou 35), Kaapstad. Sy is in 1864 getroud met Johan Christoffel Koopmans, ’n Nederlander wat hom aan die Kaap kom vestig het, aanvanklik as offisier in die Brits-Duitse legioen op die Oosgrens, later as buitelandse korrespondent van die poskantoor en uiteindelik as ampswag van die Wetgewende Vergadering. Met die dood van Marie se ouers en haar man het haar suster, Margaretha, by haar kom woon.

Marie Koopmans-De Wet.

In 1881 het sy die eerste keer ’n reis na Europa onderneem, waar die Koopmans-familie haar hartlik ontvang en sy haar suster se agttienjarige seun, Frans Engelenburg, ontmoet het. Hy was dadelik baie beïndruk met sy tante, en by haar tweede besoek vergesel hy haar op ’n meer uitgebreide Europese reis waartydens hulle belangrike kunsmuseums besoek en indringend oor vele sake van openbare belang gesels. Hulle raak besonder geheg aan mekaar. Die twee sou lewenslank saamwerk en korrespondeer.

Haar begrafnis in Kaapstad in 1906 was ’n besonderse gebeurtenis. Oud-president M.T. Steyn het die huldigingsrede gelewer by die begrafnisdiens, gelei deur prof. Adriaan Moorrees van die Kweekskool op Stellenbosch, terwyl die rede by die graf deur prof. J.I. Marais gelewer is. Nog 'n persoonlike vriend van Koopmans-De Wet, F.S. Malan, redakteur van De Zuid-Afrikaan Verenigd met Ons Land, was in 1906 saam met Engelenburg gereelde besoekers by die bedlêende Marie. Op 25 Junie daardie jaar het sy die behartiging van al haar persoonlike sake aan dié twee opgedra. In 1909 het Engelenburg en Malan met ’n openbare veldtog begin om die Kaapse stadsraad of die staat te oorreed om die Koopmans-De Wet-huis met sy inhoud aan te koop. Malan het sy invloed in die Kaap laat geld en Engelenburg syne by genl. Louis Botha in Pretoria. Botha het ’n openbare vergadering van alle belangstellendes op 17 Januarie 1913 belê waarop ’n komitee aangewys is om die saak van die aankoop en bewaring van die huis en sy inhoud verder te voer. Botha was die voorsitter van die komitee wees, en Malan en Engelenburg is ingesluit in die lys van vooraanstaande Kapenaars wat die saak verder sou voer.

In ’n ontmoeting met Botha op 10 Februarie 1913 het die regering ingestem om £3 000 by te dra om die aankoop te bevorder. ’n Bydraelys is geopen wat ’n bedrag van £2 366 13s. 10d. opgelewer het. Die huis is op 8 April 1913 op ’n openbare veiling vir ’n bedrag van £2 800 aangekoop. Die eiendom is aan die Suid-Afrikaanse Museum oorgedra wat dit moes bestuur en beheer. ’n Komitee is aangewys om uit die 2 089 items in die boedel dit uit te soek wat van werklike geskiedkundige en kuns-waarde was. Uit hierdie groep is 356 items uitgesoek en later nog 18 bygevoeg wat nie op die veilingslys voorgekom het nie. Die getal het 188 stukke erdewerk, 69 meubelstukke en vyf plaaslik vervaardigde klerekaste van verskillende style en van verskillende Suid-Afrikaanse houtsoorte, ingesluit. Daarbenewens is ook 13 dak- en muur-kroonkandelare van geelkoper en 26 ander glas- en koper- ware, asook 28 Sheffield-borde, 41 stukke silwerware, 110 items van glas en 147 Chinese en Japannese porseleinstukke by die versameling ingesluit.

Die Koopmans-De Wet-huis is op 10 Maart 1914 geopen as National Collection of Domestic & Local Antiquities. Die Nasionale Monumentekommissie het die huis in 1940 tot nasionale gedenkwaardigheid verklaar. Tans is dit 'n satelliet van die Iziko-museums.

Bronne

• Albertyn, dr. C.F. Albertyn. 1962. Die Afrikaanse Kinderensiklopedie. Kaapstad, Bloemfontein, Johannesburg: Nasionale Boekhandel Bpk.
• Potgieter, D.J. (hoofred.) 1971. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasou Limited.
• Schumann, dr. T.E.W. (voorsitter redaksiekomitee). Feesalbum 1909–1959. Pretoria: J.L. van Schaik, Bpk.
• Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. Afrikaanse kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.

Eksterne skakels

• Sy lewensverhaal en die verhaal van Engelenburghuis op die SA Akademie se webtuiste Geargiveer 23 Februarie 2012 op Wayback Machine.
• Die ligging van Engelenburghuis, die Zambiese hoë kommissariaat en Commission House op die grond wat eers aan Engelenburg en daarna die SA Akademie behoort het.
• Die verhaal van Engelenburghuis op die Universiteit van Pretoria se webtuiste^{[dooie skakel]}.
• Die Burger resenseer 'n boek waarin verkeerdelik aangevoer is dat Engelenburg hom van genl. Louis Botha gedistansieer het.^{[dooie skakel]}
• Biografiese inskrywing in The Smuts Papers.
• Engelenburg beywer hom vir die bewaring van sy tante Marie Koopmans-De Wet se huis in Strandstraat, Kaapstad.
• Boeke wat hy geskryf het of waaraan hy meegewerk het, gelys op Google Books.
• Sy lewensverhaal, oorvertel in die Volksblad op 25 September 1999.
• Die Burger berig oor die Volksstem-gebou wat dalk 'n museum sou word, 19 November 1988^{[dooie skakel]}.
• Beeld berig oor die Engelenburghuis op 27 Augustus 2003.
• Engelenburg verkry die diens van sir Herbert Baker, wat Engelenburghuis ontwerp het, om ook die Uniegebou te ontwerp.
• Beskrywing van 'n boek oor die driemanskap tussen Engelenburg, F.S. Malan en Marie Koopmans-De Wet, Die nalatenskap van 'n besondere driemanskap deur P. Kapp.
• Geen sportmangees onder raadslede, Bylae: Pretoria 150 jaar, Beeld, 30 November 2005.