Daniel Stephanus Botha

Ds. Daniel Stephanus Botha (Goudini, distrik Worcester, 26 Augustus 1852 - 8 November 1927) was predikant in die Nederduitse Gereformeerde Kerk, moderator van die Kaapse Kerk en 'n Afrikaanse taalstryder.

Daniel Stephanus Botha
Ds. Daniel Stephanus Botha
Naam	Daniel Stephanus Botha
Geboorte	26 Augustus 1852 Goudini, Kaapkolonie
Sterfte	8 November 1927
Kerkverband	Nederduits Gereformeerd
Gemeente(s)	Philadelphia, Dordrecht, Swellendam, Stellenbosch
Jare aktief	1885-1927
Kweekskool	Kweekskool, Stellenbosch
Sendingwerk	Paarl

Agtergrond en opleiding

Hy ontvang sy eerste skoolonderwys in 'n privaat skool in sy ouerhuis en later aan 'n regeringskool op Worcester by die voortreflike onderwyser A.N. Rowan, wat 'n groot invloed ten goede op sy leerlinge uitgeoefen het en later aangestel is as skoolinspekteur. In 1871, toe Botha nouliks 19 jaar oud was, word hy aangestel as hoofonderwyser van 'n klein skooltjie op Villiersdorp, waar ds. J.P. Jordaan destyds predikant was. Hier was een van sy leerlinge die latere senator T.C. Stoffberg. Teen die einde van die volgende jaar lê hy die godsdiensonderwyser-eksamen af. Hy het hom toe reeds onderskei as leier tydens bidure en godsdiensoefeninge, veral toe die gemeente in 1875 vakant word deur die vertrek van die leraar na Philipstown.

Ds. Frans Lion Cachet, die volgende leraar, het dadelik gesien dat die jong onderwyser 'n groot gawe besit het om te preek, en maak dikwels van sy dienste gebruik. Op 17 April 1879 lê hy die sendingeksamen suksesvol op Stellenbosch af. Hy voel toe dat dit tyd geword het om Villiersdorp, waar hy intussen met mej. H. Kriel getrou het, te verlaat. Hy gaan na die Paarl, waar hy deur die kerkraad van die moedergemeente gevra word om as hulpprediker van ds. Gilles van de Wall op te tree, veral met die oog op die bearbeiding van gekleurde lidmate in die Onder-Paarl. Hy was hier slegs enkele maande werksaam toe hy soveel toegeneentheid by die lidmate gewen het dat 'n aantal belangstellende vriende vir hom 'n ruim beurs aangebied het.

Gemeentelike bediening

Op 1 Oktober 1879 word hy as sendeling georden. Hy arbei met kennelike seën, maar het nietemin lus om verder in die teologie te studeer en voel hom geroepe om 'n predikant te word. Van 1882 tot 1885 was hy 'n student aan die Stellenbosse Kweekskool. Met verlof van die professore neem hy die Sondagdienste op Philadelphia waar. Die gemeente beroep hom dan ook en hier arbei hy as leraar van 1886 tot 1894. Hoewel dit destyds een van die kleinste gemeentes in die Kerk was, bly ds. Botha al die jare daar met toegewydheid en opgewektheid arbei. Van 1894 tot 1898 staan hy in 'n groter gemeente, naamlik Dordrecht in die Noordoos-Kaap, waar hy vir ds. W.A. Alheit opvolg, en van 1898 tot 1904 arbei hy in die NG gemeente Swellendam. Op 9 Desember 1904 word hy op Stellenbosch bevestig, waar hy in 1927 aftree en dieselfde jaar sterf. Hy was hier die opvolger van ds. J.H. Neethling. Ds. Botha het dus sy loopbaan in 'n baie klein gemeente begin en afgetree in een van die destyds grootste en belangrikste gemeentes in die NG Kerk. Hy het egter al die gemeentes met ewe veel bekwaamheid gedien.

Sy bediening op Philadelphia

Ds. Botha as jong predikant op Philadelphia.

Die NG kerk op Philadelphia is in 1910 vergroot.

Tydens sy derde studiejaar aan die Kweekskool het eerw. Botha in noue aanraking met die gemeente van Philadelphia gekom. Toe ná die vertrek van ds. Strasheim nie minder as drie beroepe (Di. W. A. Joubert, D. Bosman en Groenewald) misluk, het die kerkraad, op aanbeveling van prof. Marais van die Kweekskool, in Junie 1884 met eerw. Botha ooreengekom om die vakante gemeente ses maande met naweke te kom bedien. Toe ná verloop van ses maande nog geen leraar beroep is nie, het die kerkraad hom andermaal dringend versoek "om alhier te blijven arbeiden, zolang de gemeente nog geen vaste leraar heeft". So het eerw. Botha anderhalf jaar die gemeente met naweke en vakansietye vanuit Stellenbosch kom bedien, terwyl sy gesin reeds in die plaaslike pastorie ingewoon het. Op 19 November 1885 het hy sy studie aan die Kweekskool voltooi en vier dae daarna het die kerkraad, op sterke aandrang van 'n gemeente-vergadering, hom hierheen beroep.

Tot groot vreugde van die gemeente het die so geliefde jonge dienskneg van die Heer die beroep aangeneem en op Donderdag 11 Februarie 1886 is hy alhier bevestig deur die konsulent, ds. A.D. Lückhoff van die Kaapstad. Een van ds. Botha se hoogleraars, prof. De Vos, het die bevestigingsrede uitgespreek na aanleiding van 1 Korintiërs 3:9. Hierna het die bevestigde sy intreepreek gelewer: "My voedsel is om die wil te doen van Hom wat my gestuur het" (Johannes 4: 34). "De dienst duurde bijna drie uren, maar de aandacht der toehoorders bleef onveranderd tot aan het einde. Een zangkoor luisterde op schoone wijze de verrichtingen op met twee zangstukken." Die namiddag het 'n geseënde konferensie met die gemeente gevolg. Tydens sy tienjarige dienstyd alhier het ds. Botha, volgens ds. A.P. Smit, deur die genade van die Heer besonder geseënde werk verrig in die gemeente, wat hom steeds die grootste agting en liefde toegedra het. Dit was byvoorbeeld op sy sterke aandrang dat die kerkraad in Januarie 1887 besluit het om vir die minderbevoorregte Duine-bewoners 'n gebou op te rig wat kon dien "als school lokaal en eene plaats waarin nu en dan godsdienstoefeningen gehouden kan worden". Die weduwee G. Priem van Brakfontein het vir di6 doel 'n stuk grond aan die kerk gegee en in September van die volgende jaar is hierdie buitekerkie ingewy deur ds. P.A. Strasheim. Hierdie kerkie het etlike jare as skool- en kerkgebou van die Duine-mense diens gedoen. Toe die bevolking in later jare daar verminder het, is die kerkraad egter genoodsaak om die maandelikse buitediens daar af te skaf en die kerkie te sluit. Aan die begin van 1938 het die kerkraad die kerkie verkoop.

Dit was tydens die dienstyd van ds. Botha alhier dat die Jubelfees van H.M. koningin Victoria (Junie 1887) op luisterryke skaal ook in Suid-Afrika gevier is. Hoedanig ds. Botha hierdie fees in die gemeente laat vier het, blyk uit die volgende afkondiging van hom: "Op Dinsdag in deze week (21 Junie 1887) nemen ook wij deel aan het jubelfeest van H.M. onze Koningin, die dan het feest harer vijftigjarige regering viert. Wij komen om nege uur hier bijeen tot dank en bedestond; daarna planten jongelieden een laan rondom ons kerkgebouw en de kinderen eenige boomen in Dale Park bij het schoolgebouw. Daarna begeven wij ons naar Koksvlei in het veld (dit was tussen Tygerhoogte en Schoonderzicht) en brengen den dag aldaar feestelijk door. De kinderen zullen op het een en ander onthaald worden."

Op 15 Desember van die volgende jaar (1888) was die gemeente 25 jaar oud. Ds. Botha was vasbeslote om sekere veranderings en verbeterings aan die kerkgebou te laat aanbring en die vernude kerkgebou dan by geleentheid van die kwarteeufees in te wy. In Augustus 1888 het hy die saak voor 'n gemeentevergadering gelê, wat dan ook besluit het "om het kerkgebouw van een ijzeren dak te laten voorzien (die dak sover was van strooi) en om ook eenige veranderingen aan den preekstoel en de banken aan weerzij den van den preekstoel te laten aanbrengen". Kollektelyste is vir die saak deur die gemeente geneem, waarop baie fluks ingeteken is. Ná heelwat oponthoud is die tender van twee Duitsers (Voss en Walter) aangeneem en is met die werk begin. Toe die kerkraad egter sien dat die kerk nie op 15 Desember (die verjaardag van die gemeente) gereed sal wees nie, is die kwarteeufees uitgestel tot 30 Januarie van die volgende jaar. Die volgende kerkraadsbesluit gee ons 'n idee hoe die fees gevier is: "De vergadering besluit om het feest van het vijf-en-twintigjarige bestaan der gemeente te vieren op Woensdag, 30 Januarie aanstaande; Ds. Neethling, van Stellenbosch, te verzoeken de feestrede uit te spreken; Ds. Luckhoff, den consulent der gemeente en de twee vorige leeraaren der gemeente, Di. Vlok en Strasheim, tot de feestviering uit te nodigen en ook per advertentie in de Kerkbode andere leeraaren te vragen om bij die gelegenheid over te komen.”

Op daardie dag het die gemeente dan ook met diepe dankbaarheid teenoor die Heer sy kwarteeufees gevier. Ds. Neethling van Stellenbosch, die eerste konsulent, wat dieselfde kerkgebou 25 jaar gelede ingewy het, het die inwyding van die vernude kerkgebou waargeneem en die feesrede uitgespreek. Vir die agtermiddag het ds. Botha 'n konferensie met die gemeente gereël. Die veranderings aan die kerkgebou het £220 gekos. Ds. Botha kan ook met reg die vader van die ou kerksaal alhier genoem word. Hierdie saal het hy deur die jongmense van die C.J.-Vereniging, waarvan hy die voorsitter was, laat bou. In Julie 1889 vra en kry hy namens die C.J.V. van die kerkraad verlof "om op kerkelijk eigendom in dit dorp een gebouw op te trekken, waarin zij (die C.J.V.) hun Bijbellezingen, biduren, gezellige tezamenkomsten enz. houden kan". Die lede van die C.J.V. het dadelik begin met die insameling van geld (G.W. Spengler het aan hul £100 geleen). Die volgende boukommissie is saamgestel: Ds. D. S. Botha (voorsitter) en G.W. Spengler, J.N. Mostert, S. Loubser, E.L.P. Steyn en H.C. Dreyer. Die boumeester, wat jare gelede ook die pastorie gebou het, was 'n Kaapstadse Maleier, Hadjie Sah. Op 31 Augustus 1891 is die hoeksteen van die „C.J.V.-saal" in teenwoordigheid van 'n "aanzienlijke schaare" uit die gemeente plegtig gelê deur Ds. Botha en kort daarna is dit voltooi en ingewy.

Toe die Ring van Kaapstad in Oktober van daardie jaar hier byeenkom, was die saal reeds gereed en kon die vergadering sy sittings daarin hou. Toe die C.J.V. aan die begin van die vorige eeu ophou bestaan, het die kerkraad die C.J.V.-saal as kerksaal aangeneem (Februarie 1902). Ds. Botha het die geestelike lewe van die gemeente op sy hart gedra. In sy tyd hoor ons vir die eerste maal van weeklikse bidstonde. Dit was ook op sy uitnodiging dat dr. Andrew Murray van die NG gemeente Wellington in September 1888 hier "speciale diensten" kom hou het, wat vir baie tot groot seën was. In die verstandelike en geestelike opvoeding van die kind in dag- en Sondagskool het hy as oudonderwyser besonder belanggestel. Deur die Sondagskooi, kinderpreke en selfs kinderfeeste het hy die kind vir die Heer probeer wen; en deur gereelde "Bijbel-lezingen" en bidure vir die lede van die C.J.-Vereniging, het hy veel gedoen aan die geestelike bearbeiding van die jongmense.

'n Beroep na die NG gemeente Willowmore in Julie 1888 het hy op sterke aandrang van kerkraad en gemeente bedank; maar toe hy in Julie 1894 'n beroep na die Dordrecht ontvang, het hy besluit om dit aan te neem en op Sondag 16 September het hy sy afskeidsboodskap (Hand. 14:26) gegee. Die afskeid was baie swaar vir leraar en gemeente. 'n Groot stoet van karre het hom en sy gesin uitgeleide gedoen van die plaas Dasvlei na Klipheuwel-stasie, waar oudl. H.C. Dreyer namens die gemeente van hom afskeid geneem het. Iemand uit die gemeente het kort daarna as volg in De Kerkbode geskryf: "Wij zullen, wij kunnen hem nooit vergeten, want wij hadden in hem niet alleen een getrouwen leeraar, maar ook een liefhebbenden vriend."

Sy bediening op Swellendam

Ontvangs en nuwe orrel

Tydens ds. Botha se kort dienstyd op Swellendam is 'n nuwe orrel in die vorige kerk in gebruik geneem. Dit is gesloop en vervang deur die huidige kerk wat ingewy is op 10 Junie 1911.

Ds. Botha is op 12 Februarie 1898 in die NG gemeente Swellendam bevestig. Behalwe die konsulent, het ook aan die verrigtinge deelgeneem di J.C. Truter van Montagu, A.B. Cilliers van Napier en G.P. van der Merwe van Barrydale. Net twee dae, op 14 Februarie 1898, is op 'n buitengewone vergadering van die kerkraad die volgende besluit eenparig aangeneem: die heer Felix Lutz, van Kimberley, is dadelik per telegram gevra vir sy plan en spesifikasies van 'n nuwe orrel wat, klaar afgelewer in die kerk voor 1 November, nie meer as £500 sal kos nie (of as hy die ou orrel in ruil neem, dan £400). Gelyktydig kry die broeder P. Steyn, wat na Kaapstad gaan, die opdrag om die firma Forster en Andrews oor 'n orrel te nader. Op 'n buitengewone vergadering op 5 Maart rapporteer die voorsitter dat hy nog geen antwoord van Lutz op sy telegram en brief ontvang het nie. En broeder Steyn deel mee dat hy verneem het dat die firma Forster en Andrews 'n orrel binne ses maande kan lewer. Ná deeglike bespreking aanvaar die vergadering die voorstel van die broeders F. Badenhorst en S. van Zyl: die voorsitter met broeders P. Steyn en J. Murray moet uitvind waarvoor 'n orrelbouer die orrel wat Forster en Andrews in Engeland aan boord skip vir £500 kan lewer, hier kan opsit. Indien dit kan geskied vir nie meer as £600 nie (alle koste ingereken), dan bestel genoemde kommissie die orrel sonder versuim. Aan die vergadering van 13 Mei rapporteer die kommissie dat die koste op £640 te staan sou kom en hy gevolglik nie die bestelling geplaas het nie, maar intussen van ds. Van Wyk, van Smithfield (vorige leraar), en ds. Du Toit, van Dewetsdorp, verneem het van 'n baie doeltreffende orrel wat van die heer Ladegast, in Duitsland, verkry kan word vir waarskynlik nie meer as £400 nie, en reeds met hom in verbinding getree het. Die kommissie ontvang goedkeuring vir sy handelwyse en volmag om verder in die saak op te tree.

Op 4 Julie kon die kommissie meedeel dat 'n orrel van 972 pype bestel is vir £300 en dat na aflewering in die kerk die koste waarskynlik nie £450 sal oortref nie. Met die oog op die vasstelling van die beste plek vir die orrel in die kerk en die nodige veranderinge aan die galerye, word by die orrelkommissie ook die broeders H. Linde, F. Badenhorst en F. van Eeden gevoeg. Die veranderinge het daarin bestaan dat die orrelgalery na die voorste vleuel verplaas word, terwyl dan in die twee syvleuels galerye aangebring word met genoeg sitplekke vir twee rye. Die koms van die orrel het egter baie langer geduur as wat die verwagting was. Eers in April 1900 het die orrel in Kaapstad aangekom, waar dit ook nog 'n paar weke vertraag is weens gebrek aan treinvervoer. Die Anglo-Boereoorlog was aan die gang en die vervoer van oorlogsmateriaal het voorkeur geniet. Toe die orrel eindelik op Swellendam aankom, het die heer Felix Lutz die opbou daarvan onderneem. Die hele koste van die orrel het te staan gekom op £428. Toe in Januarie 1899 reeds £378 ingekom het, was die plan om die tekort deur 'n basaar te vind. Die plan het geslaag en die orrel kon sonder skuld ingewy word.

Eeufeesviering

As gevolg van die onvermydelike vertraging van die orrel het die eeufeesviering eers twee jaar ná die oorspronklik beraamde tyd plaasgevind. Op 9 en 10 Junie 1900 kon 'n dankbare gemeente feesvier by die mylpaal van 'n afgelegde honderd (toe eintlik reeds 102) jaar. Die opkomste het die kerk tot oorlopens vol gemaak. Ook uit ander gemeentes het belangstellendes saamgekom. Die mooi weer tydens die feesdae in die hartjie van die winter is met dankbaarheid ontvang as die antwoord op gebed. Die verrigtinge het reeds Vrydagaand die 8e begin met 'n biduur. Saterdagnamiddag het die wyding van die orrel plaasgevind. Ds. George Murray het die wydingsgebed gedoen en ds. G.F. Marais (Riversdal) het die wydingsboodskap gebring oor Ps. 100:1: "Juig voor die Here, o ganse aarde." Prof. Rocco C. de Villiers het spesiaal oorgekom om die orrel te bespeel en terdeë getoon "welk een heerlijk en deegelijk instrument het nieuwe orgel is". Ná die diens was almal saam op 'n groot gesellige byeenkoms in die ope lug.

Dié aand is konferensie gehou, toe di. J.G.J. Krige (Caledon), Van der Merwe (Barrydale) en G. Murray (Oudtshoorn) die onderwerp "ie Boet- en Bid-Psalms" behandel het. Sondagoggend 10 Junie het ds. G. Murray die diens gelei met die hoofgedagte "Herinneiinge aan die verlede". Tot teks het hy geneem Ps. 126:3: "Die Here het groot dinge aan ons gedoen: ons was bly!" Sondagnamiddag was ds. Andrew McGregor (Robertson) die prediker oor: "Die Toekoms van die Gemeente", met Eseg. 48:35 as uitgangspunt: "En die naam van die stad sal van vandag af wees: Die Here is daar!" (Vir die waarneming van hierdie diens is ds. J.H. van Wyk uitgenooi, maar hy kon blykbaar nie teenwoordig wees nie.) Die feesverrigtinge is ten einde gebring weer met 'n konferensie die Sondagaand oor "Die Leer- en Messiaanse Psalms", behandel deur di. A.J. van Wyk (Heidelberg), McGregor en Marais. Die voorreg het ds. Botha te beurt geval om die gemeente die eerste honderd jaar van sy bestaan uit te lei en die tweede honderd jaar in te lei. Volgens ds. W.A. Alheit was "die gemeente weer was bevoorreg met 'n versiende en besielende leidsman, 'n leraar van buitengewone gawes".

Die Driejarige Oorlog

’n Oorplasingskamp vir Boerekrygsgevangenes in Groenpunt, Kaapstad, tydens die oorlog. Die gevangenes is hiervandaan oorgeplaas na interneringskampe in ander dele van die Britse Ryk.

Gedurende Augustus en September 1900 het ds. Botha met verlof van die kerkraad Boerekrygsgevangenes in Groenpunt, Kaapstad, bearbei. Die volgende jaar was dit sy pynlike ondervinding om uit die gemeente verban te word. Van 16 Oktober 1901 tot 20 Februarie 1902 moes hy op sy eie koste op Britstown in die Bo-Karoo vertoef. Hierdie straf van verwydering van dierbares en gemeente is hom opgelê omdat hy nie kans gesien het om aan die versoek van die plaaslike kommandant te voldoen nie. Die kommandant het naamlik versoek dat ds. Botha van die kansel 'n boodskap moet lees waarin die Boere aangeraai word om die stryd te staak en dat hy ook sy invloed in die rigting moet gebruik. Van sy ballingskap getuig ds. Botha self: "Toen ik te Britstown kwam, was er £20 in mijn beurs, en toen ik vertrok en al mijn kosten aldaar betaald had, was er £27 in mijn beurs. Zoo goed had de Heere voor mij gezorgd." Die drie maande van gedwonge afsondering het 'n verdiepende invloed op sy geloofslewe uitgeoefen. Getuienisse soos die volgende kom gedurig voor in die aantekeninge wat hy destyds gemaak het: "Las in het boek van Moule ... Vooral trof mij het stuk 'In Christus gevonden te worden'. Ik bad daarna dat de Heere mijne beproeving aan mij heiligen moge, zoodat ik uit de beproeving als een gelouterd moge komen. Ik bad ook voor mijn gezin, de gemeente en mijn volk."

Voor die kerkraadsvergadering van Januarie 1902 was 'n voorstel wat ds. Botha per brief gestuur het, naamlik dat prop. A. Janse van Rensburg as sy tydelike plaasvervanger aangestel word, met vry losies in die pastorie en £5 per maand uit die salaris van ds. Botha. Die kerkraad het hom vir 'n maand aangestel. Ook het die kerkraad besluit om die plaaslike administrateur van die krygswet, kol. Burke, beleefdelik te vra of ds. Botha nie na die gemeente kan terugkeer nie. Op die eerste vergadering waarop ds. Botha terug was, op 31 Maart 1902, het die kerkraad dit aan hom opgedra om die dank van die kerkraad oor te dra aan kol. Burke en die heer A. Robertson, plaaslike siviele kommissaris, vir vriendelikheid bewys teenoor lede van die gemeente en veral vir die verlof dat die basaars, dienste en Nagmaalsvieringe in die oorlogsjare kon voortgaan.

Op 23 Januarie 1903 het aandoenlike tonele hulle afgespeel. Daardie dag het 31 oorlogswesies uit Heilbron in die Vrystaat op die Swellendamse stasie aangekom, waar hulle deur 'n groot skare ontmoet is. Ná 'n onthaal aan hulle almal saam in die saal, is hulle afsonderlik saam met die families wat voortaan ook "hulle familie" sou wees.

Oorstromings

Blykbaar was dit in Maart 1902 dat die distrik getref is met groot oorstromings; die aangerigte skade is geskat op £40 ,000. Ds. Botha skryfaan ds. Murray of hy nie op Oudtshoorn sal kollekteer nie, aangesien £1 000 nodig sal wees vir die behoeftiges deur die vloed geteister. In 'n berig in De Kerkbode van 14 Augustus 1902 word dank betuig vir £30 lOs. wat van Kaapstad gestuur is vir noodlydendes.

Veranderings en verbeterings

Op 2 Julie 1900 besluit die kerkraad op voorstel van broeders P. Steyn en H. Linde dat by elke kerkdeur 'n bussie opgehang word met die opskrif "Voor de Armen", en dat van tyd tot tyd vanaf die kansel aan 'n bydrae daarin herinner sal word. Die inhoud daarvan sou uitsluitlik vir behoeftiges aangewend word.

Vanaf Oktober 1900 voer die kerkraad die seker baie gewenste verandering in dat by die doen van die geloofsbelydenis die gemeente nie meer bly sit nie, maar sal opstaan.

Die vervanging van die pastorie se strooidak met sink wat in 1896 nie uitgevoer kon word nie, het in die maande Januarie tot Maart 1903 geskied. Gelyktydig is by die pastorie nog 'n kamer aangebou teen 'n gesamentlike koste van £330.

Die bewoners langs die Buffeljagsrivier het die behoefte aan 'n kerkgebou wat ook as skoollokaal kon dien, ál meer gevoel. Nadat hulle self vergaderinge gehou en die moontlikhede bespreek het, het die kerkraad in Augustus 1902 aan 'n kommissie opdrag gegee om die saak aan te voor. Blykbaar kon hierdie kommissie, bestaande uit ds. Botha, en die broeders B. Lourens, P. Uys en H. Linde, nie veel uitvoer nie. Belangstellendes langs die Buffeljagsrivier het egter self 'n kommissie in die lewe geroep, wat daarin geslaag het om so 'n gebou op te trek. In Maart 1904 versoek hierdie kommissie die kerkraad om die gebou op sy naam te laat transporteer. Die gebou en grond het £600 gekos en daar was nog 'n skuld van £400 op. Ds. Botha het die aanvaarding van hierdie versoek baie sterk by die kerkraad bepleit, veral ter wille van die baie behoeftige lidmate daar woonagtig, wat nie die kerk op die dorp kon besoek nie. Die voorstel tot oorname van die gebou is egter met vyf teen drie stemme deur die kerkraad verwerp. Dit het toe die eiendom geword van die onderwysdepartement, en het dekades lank nog as skoolgebou op Buffeljags gedien.

In Julie 1903 spreek ds. Botha dit as sy oortuiging uit dat die tyd aangebreek het vir die gemeente om 'n hulpprediker te hê. Hoewel hy aangetoon het hoedat die inkomste van die gemeente sy salaris sal kan vind, het die meerderheid van die kerkraad nie hierdie oor-tuiging gedeel nie. In November 1903 stel een van die broeders self voor dat 'n hulpprediker vir die gemeente verkry word, maar die meerderheid was nog van gevoele dat met die saak gewag moet word, tenminste totdat die verpligtinge teenoor die plaaslike sending nagekom is.

Afskeid van Swellendam

Op Sondag 27 November 1904 het 'n groot skare van 1 500 geluister na ds. Botha se afskeidspreek oor Kol. 2:5-7. Veral het hy hierdie drie gedagtes beklemtoon: wat hom in die gemeente verbly het; wat hy vir die gemeente begeer het; en hoe die begeerte vervul kan word. Met die verlening van sy demissie die Maandag het die konsulent, ds. J.C. Truter, hom namens die Ring bedank vir sy bekwame en getroue dienste as scriba, terwyl woorde van dank namens kerkraad en gemeente gespreek is deur die broeders G. Joubert, F. Badenhorst, Jac. Joubert, P. Uys en Jan Swart. Ds. Botha het dit as sy verlange uitgespreek dat die woorde van Ester 10:3: "zoekende het beste voor zijn volk" waar sal wees van elke lid van die kerkraad in die toekoms. Vir die volgende 23 jaar was die NG gemeente Stellenbosch "bevoorreg met die dienste van hierdie ryklik bedeelde en toegewyde lewe", soos ds. Alheit dit stel.

Kerklike leier

Ds. D.S. Botha, in 1919 moderator van die Kaapse Kerk.

Die Sinode van 1906 en ook van 1915 het hom gekies as assessor en in 1919 word hy tot die hoogste amp in die Kaapse Kerk gekies, naamlik dié van moderator. Eerw. Andries Dreyer skryf dit was 'n amp wat hy "ryklik verdien het, ten volle werd was en met veel waardigheid beklee het". Hy was van tyd tot tyd lid gewees van die vernaamste kerklike kommissies, soos byvoorbeeld die kommissies vir sending, die arbeidskolonie, proponentseksamen, die Kweekskool en die kerkkantoor. Van die Raad van Kerke (voorloper van die Algemene Sinode) was hy 'n lange lid en twee maal, in 1913 en 1919, voorsitter. Hy was kerklik wetgeleerd by uitnemendheid en 'n vertroude gesag met betrekking tot die kennis, uitleg en toepassing van die kerkwette, aan die hersiening waarvan hy in 1906 'n belangrike aandeel gehad het.

Dreyer, wat oor ds. Botha geskryf het toe hy nog gelewe het, beskryf hom as 'n man (uit die Hollands vertaal) "wat van God groot gawes ontvang het om die evangelie met helderheid te verkondig en om ander te lei. Hy is in alle opsigte 'n man van die daad. Veral is hy baie gelukkig op 'n vergadering. Daar lei hy aanstons, slaan die spyker op die kop en weet steeds raad. Hy dink snel, helder en logies. Hy het 'n staal geheue, is baie bedrywig van aard en uiters nougeset in die vervulling van pligte wat op hom rus. Onder sy medepredikante word hy vertrou, geëer en is gelief om sy hoë gawes, sy beskeidenheid en nederigheid. Sy lewensloop moet elke jongeling, wat onder ongunstige omstandighede die lewe begin en met moeilike stry, bemoedig".

Dr. G.B.A. Gerdener het van ds. Botha geskryf: "Deur sy innige godsvrug, sy waardige wandel, sy liefderyke omgang, verbasende werkkrag en nougesette pligsbetragting het hy die hoogagting van die gemeente (Stellenbosch) en die vertroue van sy Kerk in die wydste kringe gewin ... Daar is min mense wat met soveel volharding en deursettingsvermoë deur al die prosesse van 'n ware outodidak (selfgeleerde) opgeklim het tot die hoogste posisies ban vertroue en invloed, en wat dit gedoen het omdat hy 'n ware teodidak (van God geleerde) was. Van boereseun tot predikant het baie opgeklim. Ook van boereseun tot Moderator. Maar nie baie het dit gedoen langs die ompad van onderwyser, godsdiensonderwyser, sendeling en predikant nie. Dit is waar dat elkeen nie 75 jaar uit die hand van die Voorsienigheid ontvang vir sy lewenstaak nie. En dit was dan ook ten slotte veral die genade van God wat hom bekwaam en gebruik het."

Bronne

• (af) Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
• (af) Smit, ds. A.P. 1938. Gedenkboek van die Ned. Geref. Gemeente Philadelphia (1863 - 1938). Philadelphia: N.G. Kerkraad.
• (af) Smit, ds. A.P. 1963. Koeberg se Eeufees, 1863 - 1963. Philadelphia: Die NG Kerkraad.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij
• (af) Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.

Sien ook

• Koos Sas, die skaapdief wat ds. Botha se seun vermoor het.