Theunis Stoffberg

Sen. Theunis Christoffel Stoffberg (Rawsonville, 11 Februarie 1861 – Pretoria, 12 Junie 1937) was 'n Suid-Afrikaanse onderwysman, Boere-offisier en politikus.

Sen. T.C. en mev. F.S.A. (Oumatjie) Stoffberg.

Opleiding

Leerlinge aan Stoffberg se skool op Riebeek-Wes. D.F. Malan staan tweede van regs in die derde langs die seuntjie met die geruite jassie. Jan Smuts staan skuins agter hom, derde van regs.

Die egpaar Stoffberg was koshuisouers van Die Ark op Riebeek-Wes waar onder andere Jan Smuts en D.F. Malan kosgangers was.

Stoffberg was die seun Hendrik Christoffel Stoffberg en Maria Hester Geertruida (née Botha). Hy het sy skoolopleiding ontvang op Rawsonville en later op Villiersdorp, onder die leiding van di. Frans Lion Cachet en di. D.S. Botha. Sy loopbaan as onderwyser begin op sewentienjarige leeftyd toe hy prinsipaal op Riebeek-Wes word. Twee van sy leerlinge, J.C. Smuts en D.F. Malan, het later eerste ministers van die Unie van Suid-Afrika geword. Op 2 Oktober 1883 is sy op Wellington met Cinie Stoffberg getroud. Sy was 'n halfsuster van dr. D.F. Malan se vader. Vier seuns en vier dogters is uit die huwelik gebore, hoewel sommige bronne die getal aandui as nege. Een seun, Piet Andries, het in 1960, nes sy pa jare tevore, Transvaalse senator geword en 'n dogter, Francina, was getroud met Georg Hofmeyr. Hy was een van ds. J.H. Hofmeyr van Somerset-Oos en sy vrou, Isabella, 'n suster van ds. Andrew Murray, se vyf seuns wat predikant geword het. Die egpaar Stoffberg was op Riebeek-Wes ook koshuisouers van die Ark. Hierna het die Stoffbergs in 1890 verhuis na Vryheid, wat toe nog deel was van Transvaal, waar Theunis Stoffberg hoof van die Nuwe Republiekskool geword het. Later het hulle getrek na Utrecht en eindelik na Rustenburg, waar hulle hul op Kroondal, 'n Duitse nedersetting in die distrik, gevestig het.

Driejarige Oorlog

Pres. S.J.P. Kruger het Stoffberg in 1895 gevra om inspekteur van skole in die ZAR te word. Dié pos het hy beklee tot en met die uitbreek van die Tweede Anglo-Boereoorlog in 1899. Hy het die oorlog in die noorde meegemaak saam met genl. C.F. Beyers en is tot veldkornet en daarna tot kommandant en landdros van Soutpansberg bevorder. Met haar man op kommando, het die Britse magte Francina Stoffberg en haar gesin na Pretoria gestuur, maar deur bemiddeling van mevv. Louis Botha en Lucas Meyer het sy toestemming gekry om haar kinders na Riebeek-Wes te stuur, waarheen sy hulle later gevolg het. Saam met genl. Beyers was Theunis Stoffberg deel aan die kongres wat die Vrede van Vereeniging (31 Mei 1902) voorafgegaan het.

Voortgesette onderwysloopbaan

Die eerste personeel van die Langlaagte-weeshuis. Geen name word by die foto aangegee nie, maar sittende is dit waarskynlik Theunis Stoffberg derde van links, dan ds. Abraham Kriel en Francina Stoffberg.

Die hoofbestuur van die Langlaagte-kinderhuis in 1936. Voor: mevv. di. J.C. Pauw (Fordsburg), C.A. van der Merwe (Waterval), W. Theunissen (onbekend). Middel: di. W. Nicol, J.R. Albertyn (algemene armesorgsekretaris NG of H Kerk), H.J. de Vos (supt. Langlaagte-weeshuis), J.M. Louw (Boksburg). Agter: W. Meyer, J.S. Joubert, ds. J.D. van Niekerk (Langlaagte) en sen. T.C. Stoffberg.

Die seuns van die Langlaagte-weeshuis, meestal oorlogswese, by "oubaas" Stoffberg, die eerste eintlike huisvader, omstreeks 1904.

Sen. Stoffberg se grafsteen in die Braamfonteinse begraafplaas.

Ná die oorlog, nog in 1902, het ds. Abraham Kriel Stoffberg gevra om hom te help met die oprigting van 'n kindertehuis vir oorlogswese. Hy willig in en die egpaar bly tot in 1906 huisouers van die tehuis op Langlaagte. Ds. J.D. Kestell het baie jare later geskryf: "... tot groot vreugde van Kriel (is) mnr. T.C. Stoffberg as huisvader aangestel. Hy was 'n man met 'n helder blik en besigheidstalent, 'n man wat ook bereid was sy beste kragte aan die welsyn van die wese te wy. In die grootse planne van die direkteur (ds. Kriel) het hy ingelewe – en dit, by name, dat die wese toegerus moes word vir die stryd van die lewe nadat hulle Die Kinderhuis verlaat het." Die Stoffbergs se vertrek van die kinderhuis enkele jare later was dus 'n gevoelige slag wat ds. Kriel diep ter harte gegaan het. In 'n verslag wat destyds opgestel het, skryf hy onder meer: "Veel het ons Kerk aan die huisvader en sy eggenote te dank vir die bloei en seën wat op die weeshuis rus."

Die minister van onderwys, genl. Smuts, wat jare vantevore sy leerling op Riebeek-Wes was, het Stoffberg aangestel as inspekteur van onderwys, met die opdrag om leiding te gee met die onderrig van Hollands. In 1915 bedank hy uit die onderwyspos om hom as die eerste kandidaat van die Nasionale Party vir die Volksraadsetel Rustenburg verkiesbaar te stel. Hy verloor die verkiesing, boer 'n tyd lank en stel hom in 1922 vir Witwatersberg verkiesbaar. Weer was hy onsuksesvol.

In die politiek

Ten spyte van sy nederlaag word Stoffberg in 1923 lid van die provinsiale raad vir Ventersdorp. Hy word as lid van die uitvoerende komitee gekies, 'n pos wat hy nege jaar lank beklee tot hy in 1928 senator word, 'n amp waarin hy tot sy dood bly. Op politieke gebied het Stoffberg 'n belangrike rol gespeel: Hy was lank lid van die hoofbestuur van die Nasionale Party in Transvaal, was voorsitter van die party se koukus in die provinsiale raad en ná die samesmelting van die Nasionale en Suid-Afrikaanse Party het by die Nasionale Party gebly. Later het hy hom beywer vir vereniging tussen die "Smelters" (Nasionaliste wat hulle by die Verenigde Party aangesluit het) en "Gesuiwerdes" (Nasionaliste wat getrou aan die NP gebly het). Terwyl hy in hierdie verband as voorsitter van 'n vergadering in Pretoria optree het, beswyk hy skielik aan 'n hartaanval.

Waardering

Die Hoërskool Stoffberg op Brakpan is bes moontlik na sen. Stoffberg genoem, hoewel die skool se webtuiste nie meld waar sy naam vandaan kom nie.

Q.C. Krüger skryf in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek: "As vurige Afrikaner het Stoffberg nie net vir die Nasionale Party nie, maar ook vir die Afrikanervolk as geheel baie beteken. Met samesmelting staan hy as Nasionalis pal by sy ou beginsels. Hy was stil en terughoudend van geaardheid en hy het nooit na eie eer of gewin gestreef nie. Op die onderwys het hy beslis sy stempel afgedruk deur heelwat vir onderwysers te verkry, parallelmediumskole tot stand te bring en onderwysgeriewe vir die plattelandse kinders te verbeter." Dr. Malan het ná sy dood as volg hulde aan hom gebring: "Van die laagste skool af tot by die Europese universiteit uit, het ek baie onderwysers en professore gehad, maar syns gelyke was daar nooit."

Talle opvoedkundige instellings is na hom genoem, onder meer die Hoërskool Stoffberg op Brakpan. Die Hoërskool Bekker is gestig op die plaas Zeekoeihoek, wat aan sen. Stoffberg behoort het. Die Hoërskool Stoffberg op Brakpan wat op Dinsdag 15 Oktober 1946 met 195 leerders as die Stoffberg Junior Hoërskool van die Laerskool Kommando afgestig het, is bes moontlik na sen. Stoffberg genoem. Vanweë ’n skerp toename in die leerdertal het, is die meisies van st. 6 tot 8 afgestig in die Hoër Meisieskool Stoffberg. In 1976 het die Hoër Seunskool en die Brakpanse Hoër Handelskool verenig. Dis onduidelik wanneer die meisieskool met die seunskool geamalgameer het.

Bronne

• (af) Krüger, prof. D.W. 1977. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers Bpk., namens die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.