Gereformeerde kerk Clanwilliam

Die Gereformeerde kerk Clanwilliam is die oudste gemeente van die GKSA in die provinsie Wes-Kaap, waar alle Gereformeerde kerke saamgegroepeer is in die Klassis Boland.

Gereformeerde Kerk Clanwilliam
Vorige naam	Gereformeerde Kerk onder die Kruis
Sluit in	Calvinia Citrusdal Clanwilliam Eendekuil Elandsbaai Garies Klawer Lambertsbaai Moorreesburg Nieuwoudtville Lutzville Redelinghuys Springbok Strandfontein Vanrhynsdorp Vredendal
Denominasie	Gereformeerde Kerk
Klassis	Klassis Boland
Huidige predikant(e)	S.A. (Sarel) Cilliers (hulpdiens)
Belydende lidmate	53
Dooplidmate	8
Adres	Parkstraat Clanwilliam
Geskiedenis
Stigtingsdatum	6 Julie 1903/1914
Afgestig van	Strydenburg
Eerste predikant	J.W.J. Ryssen (1937–1945)

Die kerkgebou in 2008.

Benewens die hoofdorp, Clanwilliam, waar die kerk staan, sluit die gemeentegrense ook onder meer die dorpe Citrusdal, Eendekuil, Elandsbaai, Klawer Lambertsbaai, Moorreesburg, Lutzville, Redelinghuys, Strandfontein, Vanrhynsdorp en Vredendal in die Wes-Kaap in, en onder meer Calvinia, Garies, Nieuwoudtville en Springbok in die Noord-Kaap. Ten spyte van dié reusegebied het die gemeente in 2015 76 belydende en sewe dooplidmate gehad, vergeleke met onderskeidelik 38 en 32 in 1960 en 54 en 28 in 1997.

Agtergrond

Clanwilliam se Gereformeerde kerk is een van die agt Gereformeerde Kerke onder die Kruis wat tussen 1897 en 1911 tot gekom het en wat almal deur ds. Stephanus Jacobus du Toit as konsulent bedien is, solank omstandighede dit vir hom moontlik gemaak het. Al die lidmate wat destyds hul weg gevind het tot in die Kruiskerke het vroeër tot die Nederduitse Gereformeerde Kerk behoort en almal het dié kerkverband om godsdienstige redes verlaat. Die eerste Kruiskerk was die gemeente Strydenburg, wat op 11 Junie 1897 gestig is.

By die totstandkoming van dié gemeente het dit geblyk dat dit 'n groep beswaardes was, maar in die ander gevalle was dit meer enkelinge sodat daarmee weer ander moeilikhede gepaard gegaan het. Op die "Samekoms van Gelowiges" in die Paarl het ene W.L. du Plessis nog daarop aangedring om in die Kerk te bly en te getuig teen die misstande, maar vanaf Augustus 1900 het hy nie meer vrymoedigheid gehad om dit te doen nie. Dit blyk dat hy intussen sterk gekant geraak het teen die Kaapse rebelle, wat in die Engelse Oorlog met die Republieke gesimpatiseer het en ook vir daardie saak geveg het. Weens die houding wat baie predikante van die Kaapse Kerk teenoor die oorlog ingeneem het, kon hy geen vrede meer in die Kerk vind nie omdat volgens sy opvatting die predikante die "rebellie" bevorder. In April 1900 het hy en sy broer Philip besluit dat hulle volgens Gods Woord nie meer langer in die Kerk mag bly nie, anders sou hulle gemeenskap hê aan die sonde van daardie Kerk, maar dat hulle tog sou wag tot die volgende jaar, 1901, en dan sou handel.

Hulle probleem was egter dat hulle te min was om 'n selfstandige gemeente te stig. Die moeilikheid is in 'n mate verminder toe W.L. du Plessis ontdek het dat sy broers, wat op Ceres gewoon het, met hom saamgestem het en ook bereid was om uit die Kerk te tree. Verder was daar nog 'n sekere H. Louw wat ook beswaard was, wat reeds vroeër die Kerk bedank het maar wie se bedanking nie deur die kerkraad aanvaar is nie.

Vanuit Strydenburg is ook aanmoediging ontvang om 'n Kerk onder die Kruis te stig, met die gevolg dat in September 1902 briewe van Hermanus Louw, Wynand du Plessis en Philip du Plessis voor die Kerkraad van Clanwilliam gedien het, waarin hulle met hulle eggenotes en kinders die NG Kerk verlaat en by die Gemeente onder die Kruis op Strydenburg aansluit. Die kerkraad wou die bedankings nie aanvaar nie, maar hulle het by hulle voornemens gebly, en gevolglik was die bedankings finaal. 'n Jaar later het nog 'n aantal gesinne die Kerk verlaat en by Strydenburg aangesluit.

In Ceres het ook in Oktober 1902 'n aantal gesinne bedank en by Strydenburg aangesluit. Hiermee was die afskeidings op Clanwilliam en Ceres 'n voldonge feit. Ná ernstige oorweging van die toestand is egter besluit om nie by Strydenburg aan te sluit nie maar om die groep beswaardes van Clanwilliam en Ceres as 'n aparte Kerk onder die Kruis te stig. Dit het ook op 6 Julie 1903 gebeur, maar 'n jaar later is die gemeente in twee verdeel, sodat daar op Clanwilliam en Ceres elk 'n gemeente tot stand gekom het. Uit die "godsdiensverslae" wat sowel die NG gemeente van Ceres as dié van Clanwilliam aan die Ring van Tulbagh gestuur het, blyk dat al die bedankings te wyte was aan die oorlogsomstandighede. Ook hierdie gemeentes het ds. Du Toit as konsulent bedien.

Aansluiting by Gereformeerde Kerk

Hoewel die Gereformeerde Kerk se Algemene Vergadering van die Kaapkolonie die eerste te doen gekry het met die Gereformeerde Kerk onder die Kruis, was dit tog die laaste wat aandag geskenk het aan die opneming van dié gemeentes na die Sinodebesluit van 1913. Op 7 Maart 1914 het die Vergadering op Molteno byeengekom, en hier was verteenwoordigers aanwesig van die drie Kaaplandse gemeentes onder die Kruis, naamlik Strydenburg, Ceres en Clanwilliam.

Volgens die notule het hierdie saak soos volg verloop: Die aansoeke van genoemde drie gemeentes om opgeneem te word in die kerkverband van die Gereformeerde Kerk in SA is ontvang. Die sewe artikels van die Kerkordening is gelees en bespreek (art. 17). Daarna het die Vergadering in komitee gegaan en die aansoeke bespreek en daaroor soos volg besluit: Die Algemene Vergadering besluit om die versoek van die Gereformeerde gemeentes onder die Kruis op Strydenburg, Ceres en Clanwilliam toe te staan en hulle op te neem in die kerkverband van die Gereformeerde Gemeentes in SA soos deur hulle gevra. Wat die gestelde voorwaarde betref, daarin bewillig die Algemene Vergadering sodat die bedoelde sewe artikels in die oorkondes van die gemeentes opgeneem kon word as 'n nadere verklaring van die dinge uit die Heilige Skrif waarop die gemeentes kragtens hulle geskiedenis die nadruk wens te lê. Voorts verstaan die Algemene Vergadering die toetreding van die gemeentes tot die kerkverband so dat die gemeentes alle verpligtinge wat uit die Kerkverband voortvloei sal nakom, net soos die ander gemeentes.

Daarna het die Vergadering weer in die openbaar voortgegaan en het die broeders afgevaardigdes van die Gemeentes onder die Kruis weer in die vergadering verskyn, en nadat die besluit aan hulle bekendgemaak is en hulle verklaar het dat hulle daarmee instem, is aan die broeders sitting in die vergadering verleen en deur dr. P.C. Snyman 'n woord van verwelkoming tot hulle gerig.

Die gemeente Ceres het net 12 jaar bestaan, want dit is in 1926 ontbind.

Kerkbou

Hierdie datum buite aan die kerk dui waarskynlik op die datum waarop bouwerk aan die gebou afgehandel is. Die hoeksteen het net die datum 1923 daarop en geen ander bewoording nie.

Op ’n vergadering van Clanwilliam se kerkraad op 10 Januarie 1918 is besluit om ’n kerkboufonds te stig en £6 is dadelik daarin gestort. Twee erwe is gekoop teen £15 stuk en op 21 Januarie 1922 het die boukommissie berig dat, as die lidmate self bou, ’n gebou van 30 x 60 voet sowat £400 sou kos. Die kerkgebou is met gedresseerde klip gebou en die klippe op die terrein gebreek en gekap. Die konsulent, ds. J.G.H. van der Walt, het die hoeksteen in 1923 gelê.

Later in daardie jaar het oudl. Du Plessis aan die kerkraad gerapporteer dat die gebou onder dak is en dat £731.10.5 reeds uitbetaal is. Die bouery het daarna stilgestaan omdat die boufonds uitgeput was. Die gemeente het toe besluit om £50 te leen om die afrondingswerk te doen. So het die gemeente by voltooiing sowat £800 gekos, maar die kerkraad het nog £450 geskuld. Die jongste seun van oudl. P.G. du Plessis was gelukkig ’n vermoënde man en kon ’n rentevrye lening aan die kerkraad toestaan. Die geld is in paaiemente terugbetaal met die laaste een in 1936.

Predikante

1. Heystek, dr. Nicolaas Philippus, 1967 – 1972 (in kombinasie met Worcester)
2. Krüger, Hendrik Jacobus, 1976 – 1985 (in kombinasie met Worcester)
3. Aucamp, Johannes Louis, 1991 – 2000 (in kombinasie met Worcester)

Bronne

• (af) Harris, C.T., Noëth, J.G., Sarkady, N.G., Schutte, F.M. en Van Tonder, J.M. 2010. Van seringboom tot kerkgebou: die argitektoniese erfenis van die Gereformeerde Kerke. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Jooste, prof. dr. J.P. 1959. Die Geskiedenis van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika 1859-1959. Potchefstroom: Administratiewe Buro van die Gereformeerde Kerk.
• (af) Krüger, prof. D.W. en Beyers, C.J. (hoofred.). 1977. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers.
• (af) Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. Afrikaanse kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.
• (af) Van der Walt, dr. S.J. (voorsitter: deputate almanak). 1997. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1998. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Venter, ds. A.A. (hoofred.) 1960. Almanak van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1961. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Vogel, Willem (red.). 2015. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2016. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (en) Potgieter, D.J. (red.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Beperk.

Sien ook

• NG gemeente Clanwilliam