Gordon Tomlinson

Gordon Tomlinson (Swellendam, 6 Oktober 1887 – Vredefort, 6 November 1955) was ’n prokureur, skrywer en kampvegter vir Afrikaans.

Gordon Tomlinson
Gebore	Gordon Campbell Tomlinson 6 Oktober 1887 Swellendam, Kaapkolonie
Sterf	6 November 1955 (op 68) Vredefort, Oranje-Vrystaat
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Eggenoot	Moritza Gertenbach
Ouer(s)	Danie en Aletta Tomlinson

Lewensloop

Vroeë lewe

Tomlinson is gebore as die derde seun van dertien kinders van Daniel Males Tomlinson en sy vrou, Aletta Amelia Rothmann, oudste suster van die Afrikaanse skryfster M.E.R. Tomlinson was ’n ouer broer van prof. F.R. Tomlinson, landbouekonoom en voorsitter van die bekende Tomlinson-kommissie. Ná matrikulasie op Swellendam is Tomlinson in 1906 na die Victoria-kollege op Stellenbosch, waar hy hom in September van dieselfde jaar ook as klerk by die prokureursfirma Paul D. Cluver laat inskryf het. Einde 1908 het hy die prokureurs-en-notariseksamen afgelê en daarna twee jaar lank as prokureur op Trompsburg en Bethulie gepraktiseer. In 1911 het hy na Stellenbosch teruggekeer om in die teologie te studeer. Hy het egter slegs die admissie-eksamens van die eerste en die tweede jaar afgelê en nie sy studie in die teologie voltooi nie. Begin 1915 het hy na die prokureursprofessie teruggekeer en hom eers op Heilbron en daarna in 1917 op Vredefort gevestig.

Tomlinson het met Moritza Maria Gertenbach van Grootfontein, Philippolis, getrou en uit dié huwelik is een seun en vier dogters gebore. Tomlinson is deur dr. Tobie Muller in die huwelik bevestig en die oggend voor die huwelik het hulle twee nog eers die formulier in Afrikaans vertaal.

Studentelewe

Tomlinson het aktief aan die kulturele bedrywighede van die studentegemeenskap op Stellenbosch deelgeneem. Hy het spoedig aandag getrek deur sy optrede in die Debatsvereniging en die bekroning van sy skets ‘Aasvoël’ wat in die South African News verskyn het. Ná slegs ’n paar maande op Stellenbosch het hy reeds in die redaksie van die Stellenbosch Students Quarterly gedien. Tomlinson het ’n merkwaardige rol in die studente-aktiwiteite op Stellenbosch gespeel. Weinig studente voor of ná sy tyd het hom hierin geëwenaar. Hy was by geleentheid redakteur van die studenteblad, voorsitter van die studenteraad, redakteur van Ons Moedertaal en voorsitter van die Stellenbosse tak van die Afrikaanse Taalvereniging (ATV). Daarbenewens het hy ook hoofrolle vertolk in toneelopvoerings.

Taalstryd

Die redaksie van Ons Moedertaal, Stellenbosch (van links): prof. J.J. Smith, dr. Tobie Muller en Gordon Tomlinson.

Tydens sy verblyf op Stellenbosch het hy kennis gemaak met prof. T.B. (Tobie) Muller en ’n hegte vriendskap het tussen hulle ontstaan. Albei was vurige kampvegters vir Afrikaans en onder hulle leiding is in 1907 ’n tak van die ATV op Stellenbosch gestig. Dit was veral tydens Tomlinson se tweede verblyf op Stellenbosch, van 1911 af, dat die stryd vir Afrikaans deur middel van hierdie vereniging met groot geesdrif op Stellenbosch aangepak en deurgevoer is. Prof. Tobie Muller en Tomlinson is in hul strewe versterk deur die terugkeer van J.J. Smith na Stellenbosch en hierdie driemanskap het landswyd bekend geraak vir hul aandeel in die taalstryd. Hulle het ’n belangrike rol gespeel in die Tweede Taalbeweging. Ons Moedertaal, die blad van die ATV, het met Muller, Tomlinson en Smith in die redaksie tot stand gekom en in die middel punt van die Taalbeweging gestaan, totdat dit in 1915 deur Die Huisgenoot oorgeneem is.

Hierdie blad het die geleentheid aan Tomlinson gebied om te skryf. Verskeie verdienstelike gedigte van hom het periodiek daarin verskyn, asook ’n vervolgverhaal as bladvuller wat in 1917 in boekvorm met die titel Deur die smeltkroes verskyn het. Ten spyte van die troosprys vir Deur die smeltkroes deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, het skerp kritiek op die werk deur ’n literêre kritikus Tomlinson baie ontmoedig om weer te skryf. Nietemin is daar later weer twee werke wat van kultuurhistoriese betekenis is, gepubliseer. In samewerking met dr. B.B. Keet het die biografie Tobie Muller, ’n inspirasie vir Jong Suid-Afrika (Kaapstad, 1925) en die outobiografie Herinneringe van ’n Jong Turk (Kaapstad, 1956) verskyn.

Die aktiwiteite van die ATV op Stellenbosch onder leiding van Muller, Smith en Tomlinson het tydens die kongres van 14 Augustus 1914 ’n hoogtepunt bereik toe besluit is dat die NG Kerk genader sou word om ’n geskikte vertaling van die Bybel in Afrikaans te voorsien en om Afrikaans naas Nederlands as amptelike taal van die Kerk te erken. Verder is ook besluit dat sowel die Kerk as die universiteitsraad versoek sou word om toe te laat dat studente hul eksamens in Afrikaans aflê. Hierdie besluite het so ’n stroom van protes buite die ATV ontketen dat die driemanskap besluit het om ’n ope vergadering onder voorsitterskap van Tomlinson te belê waarop B.B. Keet, Smith en Muller as hoofsprekers sou optree. Ná die vergadering het die teenstand gaandeweg verdwyn en het die "Kerk, die Universiteit en die Volksraad", in Tomlinson se eie woorde, "mettertyd gebuig voor die onkeerbare".

Openbare lewe

In sy verdere loopbaan het Tomlinson op ’n wye terrein in die openbare lewe deelgeneem. Tydens sy verblyf op Heilbron was hy met die Helpmekaarbeweging behulpsaam en op Vredefort het hy naas ’n uitgebreide prokureurspraktyk en ’n groot boerdery wat by behartig het, vyftien jaar lank ononderbroke as burgemeester van die dorp gedien. Hy was ’n aktiewe lid van die Ossewabrandwag en in 1941 ere-adjudant onder dr. Hans van Rensburg. Hy het ook ’n aandeel gehad in die opkoms van die Afrikaner in die ekonomiese lewe. Hy was voorsitter van sowel die Vredefort-Handelshuis Beperk as die Trans-Oranje Beperk en het ook in die direksies van Askor en die Afrikaanse Pers Beperk gedien.

Deur sy belangstelling in die kuns en kultuur het Tomlinson ’n waardevolle skilderyversameling opgebou, onder meer werke van Hugo Naudé, Pieter Wenning, J.E.A. Volschenk, J.H. Pierneef, Erich Mayer, Tinus de Jongh en W.H. Coetzer. Sy kunsversameling was uniek in die sin dat dit ’n periode gedek het van 1906 tot 1955. Van jongs af het hy persoonlik in die skilderkuns belanggestel en skilderye van goeie gehalte gelewer, danksy die leiding wat hy van G.P. Canitz ontvang het.

Ofskoon ’n groot kampvegter vir Afrikaans, het Tomlinson die werke van die groot Engelse skrywers baie waardeer, asook dié van die klassieke meesters. In hierdie opsig het sy goeie kennis van Latyn, wat sy geliefkoosde vak was, hom goed te stade gekom.

Aftrede en dood

Liefde vir die natuur was kenmerkend van hom en sy bewondering vir die natuurskoon van die Boland, veral dié van Hermanus en Swellendam, het hom altyd bygebly. Die stil omgewing van Vredefort, tussen die twee mooi riviere, die Vaal en die Renoster, het hom diep bekoor en hy het veel plesier daarin gevind om daar te hengel. Hy is in 1955 op Vredefort, waar ’n straat na hom vernoem is, oorlede.

Bronnelys

• Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, Eerste uitgawe 1981, Deel IV bladsy 691

Eksterne skakels

• Foto van Tomlinson en sy vrou se graf in Vredefort