Hendrik Mulder

Hendrik Adolph Mulder (*19 Julie 1906, Zaamslag, Zeeuws-Vlaanderen, Nederland; † 3 Mei 1949, Grahamstad, Suid-Afrika) was ’n gebore Nederlander wat in Suid-Afrika een van die belangrikste Afrikaanse letterkundiges word en veral ’n groot rol speel in die korrekte waardepaling van die Dertiger-beweging. Hy is ook ’n digter en dramaturg wat onder die skuilnaam Willem Hessels sy kreatiewe skryfwerk lewer.

Hendrik Adolph Mulder

Lewe en werk

Hendrik Adolph Mulder is op 19 Julie 1906 op Zaamslag in Zeeuws-Vlaanderen in Nederland gebore. Hy is die tweede van ses kinders van die Gereformeerde predikant Hermanus Mulder en Anna Goverdina Dicke. As jong kind verhuis die gesin in 1908 na Harderwijk, waar sy vader as predikant die plaaslike gemeente bedien. In 1914 verhuis hulle na Amsterdam, waar sy moeder sterf terwyl hy nege jaar oud is. Sy vader trou weer en vier kinders word uit hierdie tweede huwelik gebore. Na voltooiing van laerskool gaan hy na die Gereformeerde Gimnasium in Amsterdam en studeer dan vanaf Oktober 1924 verder in die Nederlandse taal, letterkunde en geskiedenis aan die Vrije Universiteit van Amsterdam. Hy neem aktief deel aan die bedrywighede op die kampus en word vir die eerste agt maande van die kursus leier van die Studentekorps gedurende 1927–1928. In November 1928 word tuberkulose by hom gediagnoseer, wat sy studies onderbreek en weens swak gesondheid bring hy meeste van die daaropvolgende jare in verpleeginrigtings soos die sanatorium Hoog Laren deur. By sy ontslag dien hy vanaf 1931 tot einde Januarie 1934 op die redaksie van Het Korenland, ’n maandblad vir kultuur en die jeug. Hy hervat sy studies in Mei 1933 en lê sy kandidaatseksamen op 18 Oktober van daardie jaar af. In Februarie 1934 emigreer hy saam met sy verloofde, Roelina Jantina Stagger (1904–1995), na die gesonder klimaat van Suid-Afrika. Die paartjie trou in Pretoria op 3 Mei 1934 en hulle het twee kinders, die dogter Hermione en die seun Gelmer Jan. Hy studeer verder aan die Universiteit van Pretoria, waar hy op grond van sy kandidaatseksamen vrygestel word van die B.A.-graad. Ondanks voortgesette swak gesondheid weens tuberkulose wat hom met tussenposes terug hospitaal toe dwing, behaal hy dan die Hoër Onderwysdiploma en in 1938 ’n M.A.-graad met lof aan die Universiteit van Pretoria. Die introspeksie wat sy siekte meebring lei daartoe dat hy in Maart 1936 uit die Christelijke Auteurskring bedank, van watter organisasie hy sedert die ontstaan daarvan in 1929 ’n lid was.

Hy identifiseer hom met die Dertiger-beweging in die letterkunde in Suid-Afrika en word in 1938 ’n lid van die Afrikaanse Skrywerskring, terwyl hy gereeld letterkundige bydraes in die tydskrifte lewer, asook optree as kritikus. Op aandrang van Uys Krige begin hy vanaf 1937 om Nederlandse gedigte en Afrikaanse prosa te publiseer in Die Suiderstem en hy maak in die Desember 1937 uitgawe van hierdie blad sy buiging as kritikus van die Afrikaanse letterkunde. In 1937 word van sy gedigte ook opgeneem in die Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring. Hierna word hy ’n gereelde medewerker van tydskrifte soos Die Brandwag, Die Huisgenoot, Trek en Ons Eie Boek. Aan die universiteite van Witwatersrand en Potchefstroom lewer hy lesings oor die moderne Nederlandse poësie. Sy breë belesenheid en kennis van die Europese letterkunde stel hom in staat om die Dertigers na waarde te skat en wel oorwoë en fyn gedokumenteerde uitsprake oor die Afrikaanse letterkunde te maak in letterkundige tydskrifte. Hy lewer ook gereelde bydraes oor die letterkunde in radioprogramme en lewer bydraes oor die Afrikaanse letterkunde in Nederlandse publikasies soos Opwaartsche Wegen, De Rotterdammer, Het Korenland, Groot Nederland, Critisch Bulletin en De Fakkel. In Suid-Afrikaanse tydskrifte stel hy weer die Nederlandse letterkunde aan die bod, sodat ’n ruimer belangstelling vir wat aan die wêreldfront gebeur ook by die Afrikaanse leser gekweek word.

Sy dogter Hermione word in Januarie 1939 gebore en in September 1939 verhuis die gesin na ’n eie huis in Pretoria. Tot en met 1940 doen hy vryskut joernalistieke en letterkundige werk en is hy onder andere tydelike assistent in die kantoor van die Staatsvertaler, ’n betrekking wat sy aanleer van die Afrikaanse taal bespoedig. In Januarie 1941 neem hy Suid-Afrikaanse burgerskap aan en word in dieselfde jaar dosent in Nederlandse Kultuurgeskiedenis aan die Universiteit van Pretoria. Weens die verbreking van kontak met Nederland as gevolg van die Tweede Wêreldoorlog is hy in 1940 instrumenteel in die oprigting van die Nederlandse Boekerij wat Nederlandse werke publiseer, waarvoor hy telkens ’n insiggewende inleiding skryf. In Januarie 1946 aanvaar hy ’n betrekking as lektor en vanaf 1947 is hy senior lektor in Nederlands aan die Rhodes Universiteitskollege in Grahamstad, ’n posisie wat hy tot met sy dood beklee. Sy seun Gelmer Jan word in Junie 1944 in Grahamstad gebore. Hy is in 1945 saam met N.P. van Wyk Louw en W.E.G. Louw ’n stigterslid en later ook redakteur van die letterkundige tydskrif Standpunte en by die jaarvergadering van die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in Junie 1947 word hy tot buitelandse lid verkies. Hy is op 3 Mei 1949 op Grahamstad oorlede.

Skryfwerk

Vir sy kreatiewe skryfwerk gebruik hy die skuilnaam Willem Hessels. In 1925 maak hy sy joernalistieke debuut in Opwaartsche Wegen en publiseer sy eerste gedigte in 1927 in hierdie maandblad. In hierdie tyd publiseer hy hoofsaaklik in hierdie blad en ander Protestantse tydskrifte, soos Het orgaan van de C.G.B. (Christen Gymnasiastenbond), Stemmen des Tijds en Het Korenland. Hy publiseer ook in 1927, 1928 en 1931 in die Almanakken van die studentekorps aan die Vrije Universiteit. Tussen 1927 en 1934 lewer hy onder die slagspreuk “Nil desperandum Deo duce” talle gedigte en prosabydraes vir die blaaie van die Studentekorps van die Vrije Universiteit. Vir Opwaartsche Wegen skryf hy in 1929 ’n uitvoerige studie oor die digkuns van Vondel en hy behou ’n lewenslange voorkeur vir hierdie digter en lewer ook bydraes oor hom in ander publikasies soos Vondelkroniek. Bevrijdingen in 1931 en Windstilte in 1933 is sy eerste Nederlandse digbundels. Die gedigte hierin opgeneem is hoofsaaklik stemmingspoësie, terwyl hy in gedigte wat hy na 1928 skryf ook meer aandag gee aan die noodlotsbesef, eensaamheid en godverlatenheid. Hy publiseer nou ook in anders as suiwer Protestantse tydskrifte, soos onder andere De Gids, Elseviers Maandschrift, Helicon, Het Venster, Algemeen Handelsblad en De Standaard. Voor sy vertrek uit Nederland stel hy ’n bloemlesing saam uit die werk van Heiman Dullaert en skryf ook ’n studie oor die werk van Hendrika Kuyper-Van Oordt, al word hierdie werke eers na sy vertrek gepubliseer.

Sy hoofsaaklik Nederlandse gedigte wat in Suid-Afrika ontstaan word gebundel in Het Randgebied in 1937, Wit en rood in 1938 en Rekenschap in 1944. Die gedigte hierin toon die invloed van die Suid-Afrikaanse belewenis in veral die belewing van kleur en hy maak hier dan ook gebruik van ’n meer konkrete beelding. By gebrek aan publikasie moontlikhede in Nederland gedurende die Tweede Wêreldoorlog lewer hy nou ook letterkundige bydraes tot tydskrifte soos De Stoep (Curaçao), De Fakkel (Batavia) en Band (Belgiese Kongo). In Suid-Afrika publiseer hy gereeld sy gedigte in Standpunte en ook in die Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring. Con Sordino se titel dui reeds die gedempte aard van sy digkuns aan. Hierdie versamelbundel bevat gedigte uit al sy bundels asook voorheen ongebundelde werk, wat die oorspronklike Afrikaanse gedig “Suster Beatrys” insluit, asook vertaalde Afrikaanse gedigte soos Apokalips 1933, Die gebreekte vaas en Peggy Mitchell. In sy vroeëre digkuns behandel hy veral godsdienstige en stigtelike temas. Sy latere digkuns word gekenmerk deur veral die doodstema, wat vermoedelik weens sy swak gesondheid ’n obsessie by hom geword het, terwyl hy ook talle stemmingsverse lewer. Lank na sy dood gee Ravenberg Pers in Nederland ’n bibliofiele uitgawe uit van Enkele gedichten, een kleine keuze. Van sy gedigte word opgeneem in Gerrit Komrij se bloemlesing Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte.

Hoewel sy gedigte hoofsaaklik in Nederlands verskyn, begin hy hom in ander opsigte al hoe meer van Afrikaans bedien. Met die oog op die eeufeesvieringe van die Groot Trek skryf hy die allegoriese drama Die geboorte van Suid-Afrika (steeds onder die skuilnaam W. Hessels). Hierdie versdrama word in rymlose vyfvoetige verse geskryf. Die toonaard van hierdie drama is meer liries as dramaties, maar bevat suiwer poësie in sy onderdele. In die drama probeer die allegoriese figure (twee Aardgeeste, ’n Saterkoor en Natuur) om Suid-Afrika uit haar diep slaap op te wek. Hulle is onsuksesvol en dit neem die Genius van die Mensheid om dit reg te kry. Daarna tree Voortrekker-boere en sewe simboliese figure (Taal, Wetenskap, Landbou, Veeteelt, Industrie, Handel en Verkeer en Staat) na vore om te vertel van die moeilike verlede van die land, wat hulle reeds bereik het en van die belowende toekoms. Die handeling bevat nie dramatiese konflik nie en is meer ideologies van aard.

Sy letterkundige opstelle in Afrikaans skryf hy onder sy regte naam en publiseer dit veral in Die Huisgenoot, Ons Eie boek en Standpunte. Van hierdie opstelle word gebundel in Opstelle oor poësie, Twee wêrelde, Vyf digters uit die sewentiende eeu en die postuum verskene “Laaste opstelle” (laasgenoemde saamgestel deur D.J. Opperman). Hy is as kritikus van besondere belang deurdat hy met sy breë kennis en blootstelling aan die Europese letterkunde en tradisies onmiddellik die belang en waarde van die Dertigers besef en in sy opstelle hierdie waardebepalings uitspel. Sodoende breek hy in groot mate teenstand en kritiek af wat in die ouer garde van literatore weens onbegrip aanvanklik teen hierdie nuwe beweging ontstaan het. Sy kritiese bydrae tot die ontwikkeling van die Afrikaanse letterkunde word erken in die literatuurgeskiedenisse van Gerrit Dekker, Rob Antonissen en J.C. Kannemeyer, terwyl Rialette Wiehahn ’n aparte hoofstuk oor sy bydrae wy in haar Die Afrikaanse poësiekritiek: ’n histories-teoretiese beskouing.

Opstelle oor poësie bevat opstelle oor hoe poësie ontstaan na aanleiding van die skeppingsproses van sommige digters, die ballade met spesifieke verwysing na I.D. du Plessis en ook beskouings van die werk van N.P. van Wyk Louw, C.M. van den Heever en die Nederlandse digters A. Roland Holst, J.C. Bloem en Marthinus Nijhoff.

Twee wêrelde is soos die titel aandui beskouings oor die Afrikaanse en Nederlandse letterkunde. Die Afrikaanse deel bevat hoofsaaklik resensies van digbundels van N.P. van Wyk Louw, Elisabeth Eybers, W.E.G. Louw en Uys Krige, terwyl hy ook resensies oor prosa van skrywers soos D.F. Malherbe, Hettie Smit, J. van Melle en C.M. van den Heever en die Afrikaanse vertaling van Koning Oidipus deur Theo Wassenaar bespreek. Die Nederlandse gedeelte word deur elf opstelle verteenwoordig, hoofsaaklik oor bepaalde figure en hulle werk, insluitende Willem Kloos, Albert Verwey, J.H. Leopold en Henriëtte Roland Holst. Hy stel ook die Nederlandse letterkunde aan Afrikaanse lesers bekend deur sy artikels en resensies en ook sy medewerking aan die plaaslike reekse Van stamverwante bodem en Nederlandse Boekerij, waarin klassieke werke van Nederlandse skrywers plaaslik gepubliseer word. Vyf digters uit die sewentiende eeu bevat beskouings oor die werk van Revius, Camphuysen, Stalpart van der Wiele, Dullaert en Luyken.

Publikasies

Willem Hessels

Jaar	Titel van publikasie
1931	Bevrijdingen
1934	Windstilte
1937	Het Randgebied
1938	Die geboorte van Suid-Afrika Wit en Rood
1944	Rekenschap
1949	Con Sordino
1985	Gedichten, een kleine keuze

H.A. Mulder

Jaar	Titel van publikasie
1934	Het werk van Hendrina Kuyper-Van Oordt
1939	Opstelle oor poësie
1942	Twee wêrelde
1946	Vyf digters uit die sewentiende eeu
1961	Laaste opstelle

Samesteller

Jaar	Titel van publikasie
1934	Heiman Dullaert: een bloemlezing uit zijn gedichten
1942	Poëzie en proza – Willem Kloos
1943	Proza – Lodewijk van Deyssel
1944	Novellen uit de Nieuwe Gids-tijd
1945	Hedendaagsche Nederlandsche novellen
1950	Gedichten – Jacques Perk

Verwysings

Boeke

• Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Lindenberg, E. (red.) “Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde” Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
• Nienaber, P.J. “Hier is ons skrywers!” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Nienaber, P.J. (red.) “Rapier en Knuppel” Nasionale Boekhandel Kaapstad 1965
• Opperman, D.J. “Wiggelstok” Nasionale Boekhandel Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 1959
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe1998

Tydskrifte en koerante

• Jonckheere, W.F. Die digter W. Hessels” “Standpunte” Nuwe reeks 180, Desember 1985
• Mulder-Stagger, Roelien “Repliek op H.A. Mulder als dichter en criticus” “Standpunte” 161, Oktober 1982
• Opperman, D.J. “Die digter W. Hessels” “Standpunte” Jaargang 4, no.3 1949
• Schutte, Roswitha “H.A. Mulder – dichter en criticus (1906–1949)” “Standpunte” Nuwe reeks 156, Desember 1981
• Vogel, Rialette “H.A. Mulder as kritikus” “Standpunte” Nuwe reeks 34, April 1961

Internet

• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1991/07/19/11/8.html