Hermien Dommisse

Hermien Dommisse (1915–2010) was 'n Afrikaanse aktrise, regisseuse, skryfster en kampvegter vir Suid-Afrikaanse teater. Sy was ook by die destydse Transvaalse Raad vir die Uitvoerende Kunste (TRUK) betrokke.

Hermien Dommisse
Foto vir die program van die NTO-drama Die jaar van die vuur-os, waarvan sy die regisseuse was.
Geboortenaam	Hermien Anna Dommisse
Geboorte	27 Oktober 1915 Ermelo
Sterfte	24 Maart 2010 Edenvale
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep(e)	Akteur, regisseur, skrywer
Internet-rolprentdatabasis-profiel

André Huguenet, Hermien Dommisse en Paula Styger in Helshoogte, 'n vertaling van Emily Brontë se Wuthering Heights (1943).

Lewe en werk

Herkoms en opleiding

Hermien Anna Dommisse is op 27 Oktober 1915 op Ermelo gebore as een van vyf kinders van Evert Petrus Benjamin Dommisse en Hester Maria Elizabeth (Hettie) du Plessis. Die gesin verhuis na Pretoria, waar sy groot word en haar skoolopleiding ondergaan. Sy matrikuleer aan Pretoria Girls High School.

Van kleins af is haar begeerte om aktrise te word en reeds op skool rig sy ’n skoolopvoering af en speel self ook gedurende vakansietye in die Hendrik Hanekom-geselskap. Op skool reeds skryf sy kinderstories vir Pretoria News. Sy studeer van-af die einde van die twintigerjare verder aan die Universiteit van Pretoria, waar sy ’n B.A.-graad en ’n Hoër Onderwysdiploma verwerf. Hierna gee sy vir ’n ruk skool aan die Helpmekaar Hoërskool in Johannesburg, terwyl sy deeltyds toneelresensies skryf. In hierdie tyd neem sy ook deel aan skermsport en verwerf nasionale kleure hierin, terwyl sy later ook graag deelneem aan sweeftuig-byeenkomste. Sy behaal haar doktorsgraad in Drama aan die Universiteit van Pretoria met ’n proefskrif wat oor die verhouding tussen toneel en die gemeenskap handel.

Begin van loopbaan

Sy neem in die vroeë 40's gereeld deel aan die uitsending van radiodramas vanaf die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie (SAUK) se ateljees in Commis-sionerstraat in Johannesburg. Hier ontmoet sy vir André Huguenet, wat haar uitnooi om ’n hoofrol in Helshoogte, die Afrikaanse verwerking van Wuthering Heights, te speel. So begin haar loopbaan as beroepsaktrise.

Van haar verhoogoptredes sluit in rolle in Oorlog is oorlog van J.F.W. Grosskopf, Joan of Lorraine van die Amerikaanse dramaturg Maxwell Anderson, The river line van die Britse Charles Morgan, Die koopman van Venesië van William Shakespeare en Die vader van August Strindberg. Sy speel ’n leidende rol met die stigting van die Nasionale Toneelorganisasie (NTO) en maak reeds in die dertigerjare voorbrand hier-voor deur hierdie inisiatief onder andere met die destydse Eerste Minister, generaal J.B.M. Hertzog, te gaan bespreek. Na die stigting van die NTO in 1947 sit sy haar beroep onder hierdie vaandel voort, beide as regisseur van verskeie stukke (ook opera) en as aktrise. Sy is onder andere betrokke as regisseur van W.A. de Klerk se Jaar van die vuuros en Molière se Iepekonders.

Lewe in Amerika

Sy vergesel haar man in 1946 wanneer hy aan Harvard Universiteit in Boston in Amerika gaan studeer. In New York maak sy kennis met onder andere Orson Welles en Ingrid Bergman.

Rolprent en Televisie verskynings

By hulle terugkeer vestig die egpaar hulle weer in Krugersdorp. In verskeie rolprente speel sy rolle, waaronder Die kandidaat, Jannie Totsiens en Pappalap van Jans Rautenbach, Aanslag op Kariba, Ma skryf matriek, Netnou hoor die kinders!, Plekkie in die son, Fiela se kind en That Englishwoman. Sy tree later ook op televisie op in Agter elke man en vertolk onder andere vir veertien jaar ’n rol in die sepie Egoli. Benewens aktrise is sy ook regisseur (wat opera en Engelse dramas insluit) en kunsresensent.

Europese reise en latere lewe

Aan die einde van 1955 onderneem sy haar eerste reis na Europa, waar sy Nederland, België, Duitsland en Frankryk aandoen om die drama in hierdie lande te ondersoek. Op hierdie reis ontmoet sy onder andere vir Bertold Brecht en vir ’n kort ruk studeer sy onder sy leiding.

Sy speel hierna ’n groot rol om die probleme met die NTO uit te wys en beywer haar vir die in-stelling van die streeksrade vir kuns, wat baie van hierdie probleme ondervang. Mnr. B.J. Vorster, later Eerste Minister en destyds adjunk-minister van Onderwys en Kuns, stel in Oktober 1961 ’n Kommissie van Ondersoek na die NTO in, waarop sy gevra word om te dien saam met onder andere Gerhard J. Beukes.

Op 29 April 1988 is sy weereens betrokke by die verandering in nasionale beleid oor die kunste wanneer sy een van die afgevaardigdes is wat deelneem aan die geskiedkundige Stellenbosch Beraad, die eerste multikulturele en nierassige gesprek oor die toekoms van die kunste in die land. In Januarie 1989 word sy verkies tot voorsitter van die Suid-Afrikaanse Teksskrywersvereniging, ’n politiek neutrale liggaam wat die belange van teksskrywers vir televisie en die rolprentnywerheid behartig.

Tydens die politieke oorgang na demokrasie word sy verkies tot voorsitter van die Raadplegende Komitee, ’n liggaam wat versoeke vir werkspermitte van buitelandse kunstenaars vir optredes in Suid-Afrika namens die Departement van Binnelandse Sake moet oorweeg. In 1993 besoek sy die Berlynse Feesweke, die tema waarvan was die bevrugtende wisselwerking tussen Japan en Europa oor ’n tydperk van vierhonderd jaar.

Persoonlike lewe en sterfte

In 1941 trou sy met die bedryfsekonoom Gilbert McCaul, wat sy by die skermklub ontmoet, en hulle vestig hulle aanvanklik in Krugersdorp. Die egpaar het drie kinders, twee dogters (Nina en Jeanne) en ’n seun (Gilbert).

In Januarie 2006 breek sy haar heup nadat sy uit die bed val en word opgeneem in die hoësorgeenheid van die Waverley Gardens versorgingsoord in Johannesburg, waarna borskanker ook by haar gediagnoseer word.

Later verhuis sy na ’n huis in Aucklandpark in Johannesburg en gaan daarna in die laaste jare van haar lewe vir versorging na die Waverley Gardens sentrum in Johannesburg.

Sy is op 24 Maart 2010 in die Alphen Lodge-oord vir verswakte bejaardes naby Modderfontein oorlede.

Skryfwerk

In Die dramaturg en sy gemeenskap ondersoek sy die manier hoe drama die gemeenskap weerspieël aan die hand van ’n geskiedenis van die Westerse teater. Sy ondersoek spesifiek die vyfde eeu v.C. Griekse teater, die laat Middeleeue in Europa, die Goue Eeu in Engeland en Spanje (die tyd van Shakespeare), die laat sewentiende eeu in Frankryk en die laat agtiende eeu in Duitsland. Hierdie boek is gegrond op die proefskrif wat sy vir haar doktorsgraad aan die Universiteit van Pretoria ingedien het.

Voetspore is ’n keur uit die artikels wat sy tussen 1950 en 1995 geskryf het as deel van die stryd vir die ontwikkeling, behoud en bewaring van die uitvoerende kunste.

Long journey of the heart is haar herinneringe oor die ontwikkeling van Afrikanerkultuur wat benewens die toneel ook opera en ballet insluit.

Eerbewyse

Op 2 Julie 1987 ontvang sy ’n FAK-toekenning vir besondere kultuurprestasie en in April 1990 ontvang sy die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns se Besondere Erepenning vir die Bevordering van die Uitvoerende Kunste. In 2015 ter viering van haar eeujaar, word daar 'n 100-huldigingsuitstalling deur NALN in Bloemfontein gehou. Vir dié uitstalling word daar ryklik geput uit Dommisse se ryk nagelate teaterversameling wat in NALN bewaar word en nog nooit aan die publiek vertoon is nie.

Publikasies

• Die dramaturg en sy gemeenskap, 1976

• Voetspore, Human & Rousseau, 13 Julie 1998, ISBN 978-0-7981-3825-3
• Long journey of the heart, 2001

Filmografie

• That Englishwoman, 1989 (oor die lewe van Emily Hobhouse)
• Fiela se Kind, 1988 as mej. Weatherbury
• Plekkie in die son, 1979 as mev. Viljoen
• Netnou hoor die kinders, 1977
• Ma skryf matriek, 1975
• Pappalap, 1971 ('n Verhaal van 'n pa en sy dogter)
• Jannie totsiens, 1970 as Magda du Preez
• Die Kandidaat, 1968 as Anna Volschenk

TV-optredes

• Egoli: Plek van Goud as Monika Vorster
• Die drama Agter Elke Man as mev. Duvenhage

En andere.

Bronnelys

Boeke

• Botha, Danie. Voetligte en applous! Protea Boekhuis Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 2006

Tydskrifte en koerante

• De Bruin, Philip. Hermien Dommisse dalk te verswak vir rol. Beeld, 29 Oktober 2004
• De Bruin, Philip. Veterane van teater ‘haaks’ ná 50 jaar. Beeld, 17 Junie 2005
• De Bruin, Philip. Dommisse op 90 nog ware vuurvreter. Beeld, 27 Oktober 2005
• De Bruin, Philip. Aktrise Hermien Dommisse word vandag alleen 92. Beeld. 27 Oktober 2007
• Easton, Euna. Fyn maar formidabel. Die Taalgenoot, Oktober 1996
• Dommisse, Ebbe. Hermien Dommisse: aristokraat van die gees. Rapport, 4 April 2010
• McCaul, Jeanne. Hermien het geglo in die ewige lewe van die gees. Beeld, 29 Maart 2010