John Lomax

John Lomax (Southwell, distrik Benede-Albanie, Kaapkolonie, 3 Oktober 1882 – Kaapstad, Kaapprovinsie, 13 Desember 1952) was ’n sportman, prokureur, dramaturg en digter. Van sy bekendste toneelstukke was “Irais” en “Court-Martialled”, wat ook in Afrikaans as “Voor die Krygsraad” opgevoer is.

John Lomax
John Lomax in die 1911-uitgawe van die South African Who's Who.
Gebore	3 Oktober 1882 Southwell, distrik Benede-Albanie, Kaapkolonie
Sterf	13 Desember 1952 (op 70)
Nasionaliteit	Kaaps/Suid-Afrikaans
Beroep	Sportman, prokureur, dramaturg, digter

Op dié foto deur sy broer Ambrose Lomax van 'n kantoorgebou op Molteno is dit waarskynlik John Lomax wat links staan. Hy het op Molteno by die prokureursfirma van Hall & Hope gewerk.

Herkoms

Lomax is op die sendingstasie Southwell naby die destydse Grahamstad (nou Makhanda) gebore as die naasjongste van die tien kinders van eerw. Arthur (Holliday) Lomax (1836–1910), landelike deken van Cradock, en sy eggenote, Mary-Ellen (née Conroy, 1838–1910). Hy is op 19 November 1882 die Anglikaanse kerk St. James te Southwell gedoop. Albei sy ouers was uit Manchester afkomstig en albei het eers as onderwysers en sendelinge vir die Society for the Propagation of the Gospel (SPG) in Mauritius en toe in Suid-Afrika gewerk. Sy moeder was lid van ’’n bekende Ierse familie.

John se sibbes was:

• Arthur – gebore 11 Oktober 1863; gedoop 14 Februarie 1864 in Mauritius; getroud met Mary Elizabeth Keeton (kleindogter van ’n 1820-Setlaar); oorlede 1941.
• Mary – gebore 21 Oktober 1865; gedoop 12 November 1865 in Mauritius; ongetroud; oorlede 1928.
• Ambrose – gebore 15 Augustus 1867 in Litchfield, Staffordshire, Engeland; getroud met Ellen Augusta Dodd op 5 Mei 1904; oorlede 20 Januarie 1943 op Adelaide, Oostelike Provinsie, Suid-Afrika. Ambrose was ’n apteker en fotograaf.
• Edith – gebore 1869; ongetroud; oorlede 1944.
• Sarah Margaret – gebore 1871; getroud met Johannes Petrus Serenus du Toit; oorlede 1936.
• Francis – gebore 1876; oorlede op 3 Februarie 1909 (verdrink in ’n voorval op die Oranjerivier by Hopetown, Griekwaland-Wes, terwyl hy probeer het om ’n boot te red wat omgeslaan het. Hy het reeds die passasiers na veiligheid gebring, maar het verdrink toe hy teruggekeer het vir die boot).
• Clara – gebore 24 Mei 1880; gedoop 4 Julie 1880; getroud met Langford Collett; oorlede 1970.
• Alice – gebore 28 Januarie 1884; gedoop 2 Maart 1884; Anglikaanse non (sr. Esther) te Rusape, Rhodesië; oorlede 1975.

Opleiding

John Lomax het omstreeks 1900 aan die openbare skool op Steynsburg gematrikuleer en daarna met ’n beurs aan St. Andrew-kollege in Grahamstad studeer waar hy in 1903 ’n B.A. met letterkunde en filosofie as hoofvakke behaal het. Aan die kollege het hy die klasprys tydens die intermediêre sowel as die B.A.-fase verwerf en die senior eassayprys gewen vir “Shakespeare as a Student of Human Nature”.

Sportman

Lomax was van jongs af ’n veelsydige sportman. Aan St. Andrew-kollege in Grahamstad is sportkleure aan hom toegeken vir swem, naellope en krieket, waarin hy gevorder het tot onderkaptein van die eerste span. Sy rugbyloopbaan aan dié roemryke skool is deur beserings in die wiele gery. Tydens sy regstudie aan die Suid-Afrikaanse Kollege (voorloper van SACS sowel as die Universiteit van Kaapstad) in Kaapstad het hy krieket vir die eerste elftal gespeel en met sy hoogste telling 73. Hy het ook van 1906 tot 1907 eersteklaskrieket in Kaapstad gespeel.

Reeds in die Kaap was Lomax in 1907medewenner van die Gesamentlike Mansvoorgee, Seepunt-tennisklub. Ná die begin van sy regsloopbaan op Molteno in sy geboortestreek het hy hom op tennis toegespits, waarin hy gou naam gemaak het. In 1912 was hy medewenner van die ope dubbelskampioenskapstitel op King William’s Town. Die jaar daarna is hy gekies omgrens in die Suid-Afrikaanse interprovinsiale spankompetisie in Port Elizabeth te verteenwoordig, waar Grens vir die eerste keer in die eindstryd gewen het. Dié span het naelskraaps in die uitdaagrondte teen Transvaal verloor. Lomax en sy spanmaat het die dubbelsvoorgeewedstryd gewen en hy het ook tot die eindstryd van die enkelspel deurgebring.

Ook in 1912 was hy ’n finalis in die Grens-enkelspelkampioenskap en in 1913 het hy Grens weer in die Suid-Afrikaanse kampioenskapsbyeenkoms (dié keer in Johannesburg) verteenwoordig, maar weens sakeverpligtinge kon hy nie aan die wedstryde deelneem nie. Nadat hy tydens die Suidwes-Afrika-veldtog van Augustus 1914 tot Julie 1915 medies ongeskik geraak het, het hy nooit weer sport gespeel nie, selfs nie eens gholf nie, waarin hy in 1908 vir die dorpspan van Molteno gespeel het met sy hoogste telling 98.

Die skrywer en kunstenaar Johannes Meintjes beskryf Lomax as “een van die dorp se beste en aantreklikste sportmanne”.

Loopbaan

John Lomax se regsloopbaan het as prokureur op Molteno begin, waar sy broer Ambrose van 1894 tot 1909 gewoon het en ’n apteek en fotografiese ateljee besit het. Ambrose se fotografiese afdeling het as The Rembrandt Studio bekendgestaan. John Lomax was regsadviseur van die dorpsraad en ander instellings op Molteno. Weens sy druk werkprogram en vroeër sy sportdeelname het hy weinig tyd vir sy belangstelling in die digkuns en toneelkunde gehad. Hy was in ’n stadium ook sekretaris van die Skoolraad.

Eerste Wêreldoorlog

Kort nadat oorlog op 28 Julie 1914 uitgebreek het, het Lomax ’n groep berede vrywilligers bymekaargekry en opgelei, wat tydens die Rebellie en Suidwes-Afrika-veldtog as die Veteran Squadron of the Midland Horse bekendgestaan het. As ’n berede soldaat het hy deelgeneem aan die agtervolging van genl. J.C.G. Kemp deur die waterlose en sondeurdrenkte sandduine van die Kalahari. Kort hierna is hy op die oewers van die Moloporivier deur koors platgetrek. Dit het nie net ’n einde aan sy belowende militêre loopbaan gebring nie, maar hom blywend verswak weens die skade wat die koors aan sy hart aangerig het.

Gesinslewe

John Lomax is op 20 Mei 1908 getroud met Hortense Eleanor Florence du Toit, jongste dogter van A.F.M. du Toit (1886–1918), van Middelburg, K.K. Haar voorouers aan moeders- sowel as vaderskant was Franse Hugenote. Omstreeks 1916 het ’n naamlose skrywer wat die Lomax-egpaar goed geken het, in The Natal Advertiser geskryf: “Mev. Lomax het die gawe van intellek en vermoë ontvang, en met ’n verstommende kapasiteit vir vriendskappe; boonop is sy ’n toegewyde moeder.”

Die egpaar se vier kinders was: John Francis Lomax (1909–1945, oorlede "in diens van sy land"); Irma Vivien Lomax (1910–1977), getroud met Christian Ludolph Marais (1907–1963); Tertia Desiree Lomax (1912–1985), getroud met Brain Mitchell Porter (1911–1962); en Letitia Helen Hortense (Bobsie) Lomax (1915–1974), getroud met Trevor Geoffrey Tregaskis (1910–1962).

Ná die afsterwe van sy eerste vrou tydens die Griepepidemie in die lente van 1918, is John Lomax getroud met Irene Lewis-Furniss (1903–1954), wat sowat 21 jaar jonger as hy was, maar hom met net sowat twee jaar oorleef het. Uit hierdie huwelik is drie kinders gebore: Ailsa Fiona Jeanne Lomax (1923–1993); eerste huwelik met Joseph Swallow (1921–?), tweede huwelik met Johannes Wilhelmus Swart van der Bijl (1928–1994); Raymond Lionel Lomax (1924–1999), getroud met Margaret Gwendoline Billingham (1928–?); Celia Lorna Colleen Lomax (1928–?), getroud met Arthur Edward Murray (1922–1994).

Bronne

• Donaldson, Ken. 1911. South African Who's Who 1911. Johannesburg: Ken Donaldson.
• Meintjes, Johannes. 1974. Dorp van drome. Die geskiedenis van Molteno 1874–1974. Molteno: Munisipaliteit.