Wikipedia

Koninkryk Juda

Suidelike Israelitiese koninkryk, c. 930–586 vC
(Aangestuur vanaf Juda)

Die Koninkryk Juda (Hebreeus: יְהוּדָה, Yəhūdā; Akkadies: 𒅀𒌑𒁕𒀀𒀀 Ya'údâ; Koninklike Aramees: 𐤁‬𐤉‬𐤕‬𐤃𐤅‬𐤃 Bēyt Dāwīḏ, "Huis van Dawid"), die Suidryk of die ryk van die Twee Stamme[1] was in die Ystertydperk 'n Semitiessprekende, landingeslote koninkryk van die Suid-Levant. Dit was gesentreer in die hooglande van Judea en die hoofstad was Jerusalem.[2] Jode is na Juda genoem en stam hoofsaaklik daarvan af.[3][4]

Koninkryk Juda
c. 930-587 v.C.
'n Kaart van die Suid-Levant in die 9de eeu v.C., met Juda in donkerpienk.
'n Kaart van die Suid-Levant in
die 9de eeu v.C., met Juda in donkerpienk.
Noemnaam Juda
Status Koninkryk
Hoofstad Jerusalem
Taal Bybelse Hebreeus
Hoof Konings
Eerste koning Rehabeam
Laaste koning Sedekia
Opgevolg deur Jehoed
(Babiloniese provinsie)
Vandag deel van Israel
Palestina

Die Hebreeuse Bybel beeld die Koninkryk Juda uit as 'n opvolgerstaat van die Verenigde Koninkryk Israel, 'n term wat gebruik word vir die verenigde koninkryk onder die Bybelse konings Saul, Dawid en Salomo. Dit dek die gebied van Juda en Israel. In die 1980's het sommige Bybelse geleerdes egter begin aanvoer dat die argeologiese bewyse vir 'n uitgebreide koninkryk voor die laat 8ste eeu v.C. nie genoegsaam is nie en dat daar fout is met die metodologie wat gebruik is om die bewyse in te samel.[5][6] Dit lyk of die gebied van Juda in die 10de en vroeë 9de eeu v.C. ylbevolk was en beperk was tot klein plattelandse nedersettings, waarvan die meeste nie met mure versterk was nie.[7]

Die Tel Dan-stele, wat in 1993 ontdek is, wys die koninkryk het ten minste teen die 9de eeu v.C. in die een of ander vorm bestaan, maar dit vertel nie hoe groot sy mag was nie.[8][9] Onlangse uitgrawings by Khirbet Qeiyafa ondersteun egter die bestaan van 'n sentraal georganiseerde, verstedelikte koninkryk teen die 10de eeu v.C., volgens die uitgrawers.[5][10]

In die 7de eeu v.C. het die koninkryk se bevolking baie toegeneem en het dit vooruitgegaan onder die vasalskap van die Nieu-Assiriese Ryk, ten spyte van Hiskia se opstand teen die Assiriese koning Sanherib.[11] Josia het van die politieke vakuum wat tussen Assirië se verval en die opkoms van Egiptiese heerskappy oor die gebied ontstaan het, gebruik gemaak om sy godsdienstige hervormings deur te voer. Deuteronomistiese geskiedenis, wat van die geskiedenis van die nasie vertel van Joshua tot Josia en 'n wêreldsiening uitdruk wat geskoei is op die wetlike beginsels in Deuteronomium, is vermoedelik in dié tyd geskryf en lê klem op die belangrikheid om die beginsels na te kom.[12]

Met die finale val van die Nieu-Assiriese Ryk in 605 v.C. het mededinging ontstaan tussen Egipte en die Nieu-Babiloniese Ryk oor beheer van die Levant. Dit het eindelik gelei tot Juda se vinnige agteruitgang. In die vroeë 6de eeu v.C. was daar 'n vlaag onderdrukkings van Egipties gesteunde opstande deur Juda teen die Babiloniese heerskappy. In 587 v.C. het Nebukadnesar II Jerusalem beleër en verwoes, en 'n einde aan die koninkryk gebring.[13][12] Baie Judese inwoners is na Babilon verban en die koninkryk is as 'n Babiloniese provinsie geannekseer.[12]

Nadat die Achaemenidiese Ryk Babilon oorgeneem het, het koning Kores die Grote die Jode wat verban is, toegelaat om terug te keer. Hulle is toegelaat om hulleself onder Persiese heerskappy te regeer. Eers 400 jaar later, ná die Makkabese Opstand, het die Jode hulle onafhanklikheid ten volle herwin.

Argeologiese rekord

wysig

Terwyl daar algemeen ooreenstemming is oor die feit dat die verhale van Dawid en Salomo in die 10de eeu v.C. min vertel oor die oorsprong van Juda, is daar tans geen konsensus oor of Juda ontstaan het vanweë 'n splitsing van die Verenigde Koninkryk Israel (soos wat die Bybel vertel) of onafhanklik nie.[14][15] Sommige geleerdes stel voor Jerusalem, die koninkryk se hoofstad, het nie as 'n belangrike administratiewe sentrum ontstaan voor die einde van die 8ste eeu v.C. nie. Die argeologiese bewyse dui daarop dat die bevolking voor dié tyd te klein was om 'n lewensvatbare koninkryk te onderhou.[16]

'n Groot deel van die debat wentel daarom of die argeologiese ontdekkings wat konvensioneel na die 10de eeu v.C. gedateer word, eerder na die 9de eeu v.C. gedateer moet word, soos voorgestel deur die Israeliese argeoloog Israel Finkelstein.[17] Onlangse argeologiese ontdekkings deur Eilat Mazar in Jerusalem en Yosef Garfinkel in Khirbet Qeiyafa bevestig waarskynlik die bestaan van die Verenigde Koninkryk, maar daterings en identifikasies word nie algemeen aanvaar nie.[18][19]

 
Die Tel Dan-stele, met die woorde "Huis van Dawid" verlig (9de eeu v.C.).

Die Tel Dan-stele wys 'n historiese "Huis van Dawid" het 'n koninkryk suid van Samaria in die 9de eeu v.C. regeer[20] en bewyse van verskeie konings van Juda van die 8ste eeu v.C. is ontdek,[21] maar min word gesê oor hoe ontwikkel die staat was. Die Nimrudtablet K.3751, wat uit omstreeks 733 v.C. dateer, is die vroegste bekende rekord van die naam "Juda" (geskryf in Assiriese wigskrif as Ya'uda of KUR.ia-ú-da-a-a).[22]

Jerusalem

wysig
 
Die Trapklipstruktuur, gesien van die Groot Klipstruktuur af.

Daar word gedebatteer oor die status van Jerusalem in die 10de eeu v.C.[7] Die oudste deel van die stad en sy oorspronklike stedelike kern is die Dawidstad, en daar is bewyse van aansienlike Israelitiese residensiële aktiwiteit omstreeks die 10de eeu v.C.[23] Sommige unieke administratiewe strukture soos die Trapklipstruktuur en Groot Klipstruktuur, wat aanvanklik een struktuur was, bevat materiaalkultuur uit die Ystertydperk I.[7] Op grond van die beweerde gebrek aan vestigingsaktiwiteit in die 10de eeu v.C. meen Israel Finkelstein Jerusalem was toe 'n klein plattelandse dorp en nie 'n nasionale hoofstad nie, en Ussishkin dink die stad was heeltemal onbewoon. Amihai Mazar reken as die datering van die administratiewe strukture in die Dawidstad na Yster I / Yster IIa reg is, wat hy dink wel die geval is, "was Jerusalem 'n taamlik klein dorp met 'n groot sitadel, wat die sentrum van 'n aansienlike streekstaat was".[7] William G. Dever meen Jerusalem was 'n klein, versterkte stad, waarin waarskynlik net die koninklike hof, priesters en klerke gewoon het.[24]

Geletterdheid

wysig

'n Versameling militêre orders wat in die ruïnes van 'n militêre fort in die woestyngebied Negev ontdek is en uit die tydperk van die Koninkryk van Juda dateer, dui op algemene geletterdheid. Al die militêre personeel, van die bevelvoerders tot die gewone soldate, sou dit moes kon lees. Volgens professor Eliezer Piasetsky, wat deelgeneem het aan die ontleding van die tekste, "het geletterdheid bestaan op alle vlakke van die administratiewe, militêre en priesterlike stelsels van Juda. Lees en skryf was nie beperk tot 'n klein elite nie." Dit dui op die bestaan van 'n aansienlike opvoedkundige infrastruktuur in dié tyd in Juda.[25]

LMLK-seëls

wysig
 
Die handvatsels van bergingspotte gestempel met die LMLK-seëls.

LMLK-seëls is antieke Hebreeuse seëls wat op die handvatsels van bergingspotte gedruk is uit die tyd van koning Hiskia (omstreeks 700 v.C.) wat hoofsaaklik in en om Jerusalem ontdek is. Verskeie volledige potte is in situ gevind.[26] Nie een van die oorspronklike seëls is ontdek nie, maar sowat 2 000 afdrukke wat met minstens 21 soorte seëls gemaak is, is al gepubliseer.[27] LMLK staan vir die Hebreeuse letters lamedh mem lamedh kaph (Fenisies: lāmed mēm lāmed kāp, 𐤋𐤌𐤋𐤊), wat vertaal kan word as:

  • "[Behorende] tot die koning" [van Juda]
  • "[Behorende] tot koning" (gevolg deur die naam)
  • "[Behorende] tot die regering" [van Juda]
  • "[Om gestuur te word] na die koning"

Bybelse verhaal

wysig

Die verdeling van die Verenigde Koninkryk

wysig

Volgens die Bybel is die Verenigde Koninkryk van Israel in die laat 11de eeu v.C. deur Saul gestig en het dit sy hoogtepunt bereik tydens die bewind van Dawid en Salomo. Ná Salomo se dood omstreeks 930 v.C. het die Israeliete in Sigem byeengekom vir die kroning van Salomo se seun en opvolger, Rehabeam. Voor die kroning kon plaasvind, het die noordelike stamme, onder leiding van Jerobeam, die nuwe koning gevra om die swaar belasting en arbeidsvereistes te verlig wat Salomo ingestel het. Rehabeam het hulle versoek verwerp: “My pa het 'n swaar juk op julle gelê, ek gaan die juk nog swaarder maak; my pa het julle met swepe geslaan, ek sal julle met gesels slaan.”[28].

Die gevolg was dat 10 van die stamme teen Rehabeam in opstand gekom het en Jerobeam tot hulle koning verklaar het. Hulle het die noordelike Koninkryk Israel gestig. In die begin het net die stam van Juda getrou aan die Huis van Dawid gebly, maar die stam van Benjamin het gou by Juda aangesluit. Die twee koninkryke, Juda in die suide en Israel in die noorde, het ná die verdeling ongemaklik langs mekaar bly voortbestaan tot met die vernietiging van die Koninkryk Israel deur Assirië in 722/'21 v.C.

Betrekkinge met Koninkryk Israel

wysig

Vir die eerste 60 jaar het die konings van Juda probeer om hulle gesag oor Israel te hervestig. Israel en Juda was deur Rehabeam se hele bewind in 'n oorlog gewikkel. Rehabeam het groot forte en versterkte stede laat bou. In die vyfde jaar van sy bewind het Sisak, die Egiptiese farao, Juda aangeval en baie stede ingeneem. In die verowering van Jerusalem in die 10de eeu v.C. het Rehabeam hulle al die skatte uit die Tempel as 'n heffing betaal en Juda het 'n vasalstaat van Egipte geword.

Rehabeam se seun en opvolger, Abia, het sy pa se pogings om Israel weer onder sy gesag te bring, voortgesit. Hy het met Jerobeam van Israel oorlog gevoer en het hom oorwin, met baie slagoffers aan die kant van Israel. Volgens Kronieke het Abia en sy manne 'n groot slagting onder hulle veroorsaak: 500 000 van Israel se uitgesoekte manne het gesneuwel.[29] Daarna het Jerobeam vir die res van sy bewind nie veel van 'n bedreiging vir hom ingehou nie[30] en die grens van die stam van Benjamin is herstel.

Abia se seun en opvolger, Asa, het in die eerste jare van sy bewind die vrede bewaar, en hy het stede versterk wat deur sy oupa, Rehabeam, gebou is.[31] In die Sefatalaagte by Maresa is die Koesjiet Serag en sy miljoen manne en 300 strydwaens deur Asa se 580 000 manne verslaan.[32]

In sy 36ste jaar het koning Baesa van Israel met 'n veldtog teen Juda begin. "Hy het die stad Rama [naby Jerusalem] in 'n vesting omskep om te verhoed dat mense heen en weer beweeg na en van koning Asa van Juda."[33] Asa het silwer en goud na koning Ben-Hadad van die Arameërs in Damaskus gestuur en hom gevra om sy vredesverdrag met Baesa te beëindig, en Ben-Hadad het ingestem. Asa het toe sy leëraanvoerders gestuur om die stede van Israel aan te val, en hulle het Ijon, Dan, Abel-Majim en al die voorraadstede in Naftali verower. Baesa moes noodgedwonge sy magte aan Rama onttrek.[34]

Asa se opvolger, Josafat, het die beleid jeens Israel verander en eerder verbonde en samewerking met die noordelike koninkryk nagestreef. Dié samewerking het tot 'n ramp vir die koninkryk gelei met die slag van Ramot-Gilead.[35]

Josafat se opvolger, Joram, het 'n verbond met Israel gesluit deur te trou met Atalia, die dogter van Agab. Ondanks sy verbond met die sterker noordelike koninkryk, was Joram se heerskappy oor Juda wankelrig. Die Edomiete het in opstand gekom en Joram moes noodgedwonge hulle onafhanklikheid erken. In 'n aanval deur Filistyne, Arabiere en Ethiopiërs is die koning se huis gestroop en sy hele familie weggevoer, buiten sy seun Ahasia.

Botsing van ryke

wysig
 
"Aan Hiskia, seun van Agas, koning van Juda": 'n Koninklike seël wat in Jerusalem ontdek is.

Nadat Hiskia omstreeks 715 v.C. die alleenheerser van Juda geword het, het hy 'n verbond gesluit met Ashkelon en Egipte, en standpunt teen Assirië ingeneem deur te weier om heffings te betaal.[36][37][38] In reaksie het Sanherib I van Assirië die vestingstede van Juda aangeval.[39] Hiskia het tien ton silwer en een ton goud aan Assirië betaal. Dit was "al die silwer wat in die huis van die Here en in die skatkamers van die paleis was".[40][36] Tog het Sanherib Jerusalem in 701 v.C. beleër,[41][42] maar nooit die stad ingeneem nie.

 
'n Verdedigingsmuur wat gebou is in die tyd van Hiskia (laat 18de eeu v.C.)

Tydens die lang bewind van Manasse (omtreeks 687/'86 tot 643/'642 v.C.),[43] was Juda ná 669 v.C. 'n vasalstaat van Assiriese heersers: Sanherib en sy opvolgers Esarhaddon[44] en Assurbanipal. Daar word genoem dat Manasse materiaal moes verskaf vir Esarhaddon se bouprojekte. Hy was ook een van verskeie vasals wat Assurbanipal moes help in sy veldtog teen Egipte.[44]

 
Ná die inname van Lakis (omstreeks 701 v.C.) dra Assiriese soldate buit uit die stad weg. Judese gevangenes word ook weggevoer.

Toe Josia omstreeks 641/'40 v.C. koning van Juda word,[43] was die internasionale situasie vloeibaar. In die ooste was die Nieu-Assiriese Ryk aan die verbrokkel, die Nieu-Babiloniese Ryk het dit nog nie vervang nie en Egipte in die weste het herstel van Assiriese heerskappy.

In dié magsvakuum kon Juda vir 'n tyd homself regeer sonder buitelandse inmenging. In die lente van 609 v.C. het farao Neko II persoonlik 'n taamlik groot leër na die Eufraat aangevoer om die Assiriërs te help.[45] Koning Josia het teen Neko opgeruk, maar die farao het hom in Megiddo doodgemaak.[46]

Op sy terugtog na Egipte in 608 v.C. het Neko gehoor Josia se seun Joahas is gekies om hom op te volg.[47] Neko het Joahas afgesit en vervang met sy broer Eljakim, en sy naam verander na Jojakim. Neko het Joahas toe na Egipte saamgeneem as sy gevangene.[48] Hy het nooit teruggekeer nie.

Jojakim het aanvanklik as 'n vasal van Egipte regeer en groot heffings betaal. Toe die Babiloniërs Egipte egter in 605 v.C. verslaan, het Jojakim van kant verwissel en het hy eerder heffings aan Nebukadnesar II van Babilon betaal. In 601 v.C., in die vierde jaar van sy bewind, het Nebukadnesar Egipte probeer inval. Hy is afgeweer en het groot verliese gelei. Dit het verskeie rebellies in die Levant veroorsaak. Jojakim het ook opgehou om heffings aan Babilon te betaal[49] en Egipte se kant gekies.

Nebukadnesar het gou die rebellies onderdruk. In 599 v.C. het hy Jerusalem beleër. Jojakim is in 598 v.C.[50] tydens die beleg dood en is opgevolg deur sy agt- of agttienjarige seun, Jojagin.[51]

Die stad is sowat drie maande later ingeneem.[52][53] Nebukadnesar het Jerusalem en die Tempel gestroop en al sy buit na Babilon geneem. Jojagin, sy hof, ander vooraanstaande burgers en ambagslui en 'n groot deel van Juda se Joodse bevolking (sowat 10 000)[54] is in ballingskap weggevoer en deur die Babiloniese Ryk verstrooi.[55] Onder hulle was Esegiël. Nebukadnesar het Jojagin se oom as koning oor die verkleinde koninkryk aangestel en hom Sedekia genoem. Hy het Juda weer 'n vasal van Babilon gemaak.

 
Die vlug van die gevangenes (1896) deur James Tissot: die verbanning van die Jode van Jerusalem na Babilon.

Verwoesting en verstrooiing

wysig

Ondanks die sterk protes van Jeremia en ander, het Sedekia teen Nebukadnesar in opstand gekom en opgehou om heffings aan hom te betaal; hy het 'n verbond gesluit met farao Gofra. In 589 v.C. het Nebukadnesar na Juda teruggekeer en Jerusalem weer beleër. Baie Jode het na naburige stede soos Moab, Ammon en Edom gevlug.[56] Die stad is ná 'n beleg van etlike maande ingeneem en Nebukadnesar het weer die stad en Tempel geplunder,[57] en toe albei verwoes.[58]

Nadat Nebukadnesar al Sedekia se seuns laat vermoor het, het hy Sedekia na Babilon geneem[59] en so 'n einde gebring aan die onafhanklike Koninkryk Juda. Volgens Jeremia is 4 600 mense verban ná die val van Juda, benewens die mense wat in die beleg dood is.[60] Teen 586 v.C. was 'n groot deel van Juda vernietig en die voormalige koninkryk het 'n skerp agteruitgang in sy ekonomie en inwonertal beleef.[61]

Jehoed

wysig

Jerusalem het blykbaar vir 'n groot deel van die 6de eeu v.C. onbewoon gebly,[61] en die middelpunt van die bevolking het verskuif na Benjamin, die relatief ongeskonde noordelike deel van die koninkryk, waar die dorp Mispa die hoofstad van die nuwe Babiloniese povinsie Jehoed geword het. Gedalja is aangestel as goewerneur van die provinsie.[62]

In 539 v.C het die Achaemenidiese Ryk Babilon verower en die bannelinge toegelaat om na Jehoed Medinata terug te keer en die Tempel te herbou. Dit is in die sesde jaar van Darius (515 v.C.) voltooi[63] onder die kleinseun van die voorlaaste koning van Juda, Jojagin. Jehoed Medinata was 'n vreedsame deel van die Achaemenidiese Ryk totdat dit omstreeks 333 v.C. deur Alexander die Grote verower is.

Godsdiens

wysig

Die hooftema van die Hebreeuse Bybel se vertelling is die lojaliteit van Juda, veral sy konings, teenoor Jahweh, wat daarvolgens die God van Israel is. Al die konings van Israel (buiten in 'n mate Jehu) en baie konings van Juda was "sleg" in die afdwinging van monoteïsme. Van die "goeie" konings word Hiskia (727-698 v.C.) uitgesonder vir sy pogings om afgodeaanbidding uit te wis.[64] Sy opvolgers Manasse (698-642 v.C.) en Amon (642-640 v.C.) het afgodeaanbidding weer laat herleef, wat Jahweh kwaad gemaak het. Josia (640-609 v.C.) het weer teruggekeer na die aanbidding van Jahweh alleenlik, maar sy pogings was te laat en weens Israel se ontrou het God toegelaat dat die koninkryk in 587 v.C. deur die Nieu-Babiloniese Ryk verwoes word.

Geleerdes stem nou oor die algemeen saam dat die boek Konings nie 'n akkurate uitbeelding van godsdienstige houdings in dié tyd in Juda of Israel is nie.[65][66]

Sien ook

wysig

Verwysings

wysig
  1. ↑ "Juda" in die WAT. Aanlyn by viva-afrikaans.org (intekening nodig). Besoek op 20 November 2023.
  2. ↑ Finkelstein, Israel (1 Januarie 2001). "The Rise of Jerusalem and Judah: the Missing Link". Levant. 33 (1): 105–115. doi:10.1179/lev.2001.33.1.105. ISSN 0075-8914. S2CID 162036657.
  3. ↑ Legacy : a Genetic History of the Jewish People. Harry Ostrer. Oxford University Press USA. 2012. ISBN 978-1-280-87519-9. OCLC 798209542.{{cite book}}: AS1-onderhoud: ander (link)
  4. ↑ Adams, Hannah (1840). The history of the Jews : from the destruction of Jerusalem to the present time. Sold at the London Society House and by Duncan and Malcom, and Wertheim. OCLC 894671497.
  5. ↑ 5,0 5,1 Garfinkel, Yossi; Ganor, Sa'ar; Hasel, Michael (19 April 2012). "Journal 124: Khirbat Qeiyafa preliminary report". Hadashot Arkheologiyot: Excavations and Surveys in Israel. Israel Antiquities Authority. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Junie 2012. Besoek op 12 Junie 2018.
  6. ↑ Finkelstein, Israel; Fantalkin, Alexander (Mei 2012). "Khirbet Qeiyafa: an unsensational archaeological and historical interpretation" (PDF). Tel Aviv. 39: 38–63. doi:10.1179/033443512x13226621280507. S2CID 161627736. Besoek op 12 Junie 2018.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Mazar, Amihai. "Archaeology and the Biblical Narrative: The Case of the United Monarchy". One God – One Cult – One Nation. Archaeological and Biblical Perspectives, red. Reinhard G. Kratz en Hermann Spieckermann in samewerking met Björn Corzilius en Tanja Pilger, (Beihefte zur Zeitschrift für die Alttestamentliche Wissenschaft 405). Berlin/ New York: 29–58. Besoek op 12 Oktober 2018.
  8. ↑ Grabbe, Lester L. (28 April 2007). Ahab Agonistes: The Rise and Fall of the Omri Dynasty. Bloomsbury Publishing USA. ISBN 978-0-567-25171-8.
  9. ↑ Cline, Eric H. (28 September 2009). Biblical Archaeology: A Very Short Introduction. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-971162-8.
  10. ↑ Garfinkel, Yosef (Mei–Junie 2011). "The Birth & Death of Biblical Minimalism". Biblical Archaeology Review. 37 (3). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 September 2011. Besoek op 5 Julie 2012.
  11. ↑ Ben-Sasson, Haim Hillel, red. (1976). A History of the Jewish People. Harvard University Press. p. 142. ISBN 978-0-674-39731-6. Besoek op 12 Oktober 2018.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Lipschits, Oded (2005). The Fall and Rise of Jerusalem: Judah under Babylonian Rule. Penn State University Press. pp. 361–367. doi:10.5325/j.ctv1bxh5fd.10. ISBN 978-1-57506-297-6. JSTOR 10.5325/j.ctv1bxh5fd.
  13. ↑ Lipiński 2020, p. 94.
  14. ↑ Katz 2015, p. 27.
  15. ↑ Mazar, Amihai (2010). "Archaeology and the Biblical Narrative: The Case of the United Monarchy". Archaeological and Biblical Perspectives.
  16. ↑ Moore & Kelle 2011, p. 302.
  17. ↑ Finkelstein & Silberman 2002.
  18. ↑ Thomas, Zachary (22 April 2016). "Debating the United Monarchy: Let's See How Far We've Come". Biblical Theology Bulletin: Journal of Bible and Culture. 46 (2): 59–69. doi:10.1177/0146107916639208. ISSN 0146-1079. S2CID 147053561.
  19. ↑ "Crying King David: Are the ruins found in Israel really his palace?". Haaretz (in Engels). Besoek op 18 Julie 2021.
  20. ↑ Pioske 2015, p. 180.
  21. ↑ Corpus of West Semitic Stamp Seals. N. Avigad and B. Sass. Jerusalem: The Israel Academy of Sciences and Humanities, 1997, nos. 4 and 3 respectively; Identifying Biblical Persons in Northwest Semitic Inscriptions of 1200–539 BCE Lawrence J. Mykytiuk. SBL Academia Biblica 12. Atlanta, 2004, 153–59, 219.
  22. ↑ Holloway, Steven W.; Handy, Lowell K., reds. (1995). The Pitcher is Broken: Memorial Essays for Gösta W. Ahlström. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-0-567-63671-3. Besoek op 12 Oktober 2018.
  23. ↑ Sergi 2023, p. 197.
  24. ↑ Dever, William G. (18 Augustus 2020). Has Archaeology Buried the Bible? (in Engels). Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-1-4674-5949-5.
  25. ↑ Pileggi, Tamar (12 April 2016). "New Look at Ancient Shards Suggests Bible Even Older than Thought." Geargiveer 10 Desember 2018 op Wayback Machine Times of Israel. Besoek by TimesofIsrael.com, 30 Januarie 2019.
  26. ↑ Ussishkin (2004), The Renewed Archaeological Excavations at Lachish, p. 89 ("As the work of the renewed excavations developed it became clear that the destruction of Level III must be assigned to Sennacherib's attack in 701 BCE.").
  27. ↑ "The LMLK Research Website". www.lmlk.com.
  28. ↑ 1 Konings 12:14
  29. ↑ 2 Kronieke 13:17
  30. ↑ 2 Kronieke 13:20
  31. ↑ 2 Kronieke 14:7
  32. ↑ 2 Kronieke 14:10
  33. ↑ 2 Kronieke 16:1, 1983-vertaling
  34. ↑ 2 Kronieke 16:4
  35. ↑ 2 Konings 22:1-33
  36. ↑ 36,0 36,1 Leithart, Peter J. (2006). 1 & 2 Kings (Brazos Theological Commentary on the Bible). Baker Publishing Group. pp. 255–256. ISBN 978-1-4412-3560-2. Besoek op 12 Oktober 2018.
  37. ↑ Jesaja 30-31
  38. ↑ Jesaja 36:6-9
  39. ↑ [[2 Konings}]] 18:13
  40. ↑ 2 Konings 18:14-16 (1983-vertaling)
  41. ↑ James B. Pritchard, red., Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287–88.
  42. ↑ 2 Konings 18:17
  43. ↑ 43,0 43,1 Thiele, Edwin (1951). The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings (1ste uitg.). New York: Macmillan. ISBN 978-0-8254-3825-7.
  44. ↑ 44,0 44,1 Bright, John (2000). A History of Israel. Westminster John Knox Press. p. 311. ISBN 978-0-664-22068-6. Besoek op 12 Oktober 2018.
  45. ↑ 2 Konings 23:29
  46. ↑ 2 Konings 23:29
  47. ↑ 2 Konings 23:31
  48. ↑ 2 Kronieke 36:1-4
  49. ↑ Dr. Shirley Rollinson. "The Divided Monarchy – ca. 931–586 BC". Besoek op 12 Oktober 2018.
  50. ↑ Cohn-Sherbok, Dan (1996). The Hebrew Bible. Continuum International. p. x. ISBN 978-0-304-33703-3.
  51. ↑ Vincent, Robert Benn Sr. "Daniel and the Captivity of Israel". Besoek op 12 Oktober 2018.
  52. ↑ King, Philip J. (1993). Jeremiah: An Archaeological Companion. Westminster John Knox Press. p. 23.
  53. ↑ 2 Kronieke 36:9
  54. ↑ Coogan, Michael D., red. (1999). The Oxford History of the Biblical World. Oxford University Press. p. 350.
  55. ↑ 2 Konings 24:14
  56. ↑ Jeremia 40:11-12
  57. ↑ Esra 5:14
  58. ↑ Jeremia 52:10-13
  59. ↑ Jeremia 52:10-11
  60. ↑ Jeremia 52:29-30
  61. ↑ 61,0 61,1 Grabbe, Lester L. (2004). A History of the Jews and Judaism in the Second Temple Period. T&T Clark International. p. 28. ISBN 978-0-567-08998-4.
  62. ↑ 2 Konings 25:22-24, Jeremia 40:6-8
  63. ↑ Esra 6:15
  64. ↑ Borowski, Oded. "Hezekiah's Reforms and the Revolt against Assyria". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Julie 1997. Besoek op 12 Oktober 2018., Emory University, 1997
  65. ↑ Handy, Lowell K. (1995). "The Appearance of Pantheon in Judah". In Edelman, Diana Vikander (red.). The Triumph of Elohim. Grand Rapids, Michigan: W. B. Eerdmans. p. 27. ISBN 978-0-8028-4161-2. Besoek op 13 Januarie 2020 – via Internet Archive. It is fairly well established by now that the narrative of the book of Kings cannot be taken as an accurate reflection of the religious world of the nations of Judah and Israel.1{...}1 The historicity of certain sections of the narrative has been questioned for a long time within scholarly circles, even though the majority of the text is accepted to be historically trustworthy; this is particularly true of aspects of the depiction of the northern kingdom, Israel.
  66. ↑ James Alan Montgomery (1951). A Critical and Exegetical Commentary of the Book of Kings. T. & T. Clark. p. 41 – via Internet Archive. The remaining Prophetical Stories of the North are midrash in the current sense of the word, of dubious historical value.

Skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Koninkryk_Juda&oldid=2706629"