NG gemeente Oudtshoorn

Die NG gemeente Oudtshoorn is die moedergemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk op Oudtshoorn, die hoofdorp van die Klein-Karoo.

Nagmaal by die ou NG kerk op Oudtshoorn, omstreeks die middel van die 19de eeu.

Die kerkgebou van die NG moedergemeente Oudtshoorn se hoeksteen is op 15 Januarie 1861 gelê, maar weens probleme is dit eers in 1879 of '80 voltooi nadat Hager gekontrakteer is om probleme met die bouplan reg te stel.

Die ou pastorie oorkant die kerk is omstreeks 1881 opgerig.

Ds. J.W. Snyman, leraar van 1919 tot 1921.

Agtergrond

Ds. George Murray, sy vrou en hul 15 kinders. Hy was Oudtshoorn se leraar van 1892 tot 1911, toe hy die gemeente De Hoop se eerste leraar geword het.

Hoewel die vroegste pioniers reeds in 1750 hierdie streek bereik het, is die gemeente Oudtshoorn eers op 11 Oktober 1853 gestig. Tot 1798, toe die gemeente Swellendam gestig is, het die mense in hierdie streek onder die gemeente Tulbagh geval, maar met die stigting van die gemeente Swellendam is die kerk ietwat nader gebring.

Toe die gemeente George in 1812 gestig is, het die kerklike beskawingsinvloed met hierdie stap veel nader gekom en, was dit nie vir die byna onoorkomelike Outeniquaberge nie, sou Oudtshoorn byna onmiddellik binne bereik van die kerklike voorregte geplaas gewees het. Vanaf hierdie tyd het Oudtshoorn onder George geval en is daar vir die eerste keer 'n kerkraadslid vir hierdie wyk gekies. Ds. T.J. Herold van George was dan ook die eerste leraar wat hierdie streek bearbei het.

Stigting

Namate die bevolking gegroei het, het die behoefte aan 'n eie kerkgebou groter geword en is die eerste Godshuis aan die onderpunt van die teenswoordige Georgeweg ingewy. Tot 1845 is die gemeente Oudtshoorn deur die leraars van George bearbei, eers ds. Herold en later ds. Johan Ballot. In daardie jaar is die gemeente Mosselbaai gestig en is 'n groot deel van Oudtshoorn, om die een of ander onverklaarbare rede, kerklik sowel as siviel onder Mosselbaai geplaas. Hierdie afskeiding het 'n hewige stryd laat ontbrand, nie alleen tussen die gemeentes van George en Mosselbaai nie, maar ook by die inwoners van Oudtshoorn wat nie graag van George afgesny wou wees nie. Die regstreekse uitvloeisel daarvan was die afstigting van die gemeente Oudtshoorn op 11 Oktober 1853. Weens finansiële moeilikhede is die eerste leraar, ds. Van der Riet, eers op 3 Mei 1857 bevestig.

Huidige kerkgebou

Die gebou aan Oudtshoorn se moederkerk is in 1861 begin, maar ná geldtekort en ander probleme is dit eers sowat 18 jaar later voltooi en is die inwydingsdiens gehou op 7 Junie 1879 (of 1880, volgens 'n ander bron).

Die preekstoel.

Ná die oprigting van die eerste kerkgebou aan die onderpunt van Georgeweg, het die sentrum van die dorp noordwaarts geskuif sodat daar gevoel is dat 'n nuwe kerk opgerig moes word; op 'n vergadering van 7 November 1859 is dus tot oprigting van die nuwe kerkgebou besluit. Bouwerk aan die NG kerk op Oudtshoorn is in 1863 gestaak weens 'n knellende droogte en gevolglike geldtekort, maar ook omdat daar 'n verskil van vier voet tussen die kerk se mure en dak was omdat die bouplanne verkeerd gelees is. Die argitek Carl Otto Hager is in 1876 of '77 aangestel om die probleem reg te stel, en werk is weer begin aan die kerk. In Oktober 1877 is Hager per skip na Mosselbaai, en van daar met 'n kar en vier perde na Oudtshoorn nadat hy reeds voor hy die versoek van Caledon aanvaar het, gevra is om die bouwerk te kom help voltooi. Toe hy daar kom en die aangevange mure sien wat hy verder moes voltooi, het hy gevoel dat hy al sy kennis en vaardigheid nodig sou hê om sukses daarvan te maak. Die hele kerk, ook die ornamentwerk, is van gekapte klip gebou, en vir byna elke steen moes 'n afsonderlike tekening gemaak word. Daar was sommige stene waarvan die bewerking nie minder as £10 gekos het nie. Maar Hager was hier gelukkig. "Hatte men mij te Caledon vernedert, hier wordde ik opgericht en waardeert! Dit alles spoorde mij nog meer aan om indien mogelijk wondere te verrichten."

Danksy die goeie kwaliteit van die Oudtshoornse klip is besluit om ook die preekstoel van klip te laat beitel, met beeldhouwerk rondom. Hager het dit gesien as die kroon op sy lewenswerk, en daarom wou hy iets besonders daarvan maak. "Mijn tekening bestemde dat er vijf Engele rondom de Preekstoel staan uit klip gekapt … Ik verzocht dus een van de jonge schoone dames van Oudtshoorn om mij als modell te staan, en nam haar gelijkenis van drie zijden in levensgrootte. Deze tekeningen zijn naar Engeland gezonden, en de Beelden zijn volgens opgaaf uitgekomen. Toen alles voltooid was, maakte de Kerk van binnen met zijn preekstoel eene prachtige vertooning." Hierdie kerk is ingewy op 7 Junie 1880 nadat die hoeksteen reeds op 15 Januarie 1861 gelê is. Die totale koste was eindelik £22 425.

Ds. Nel se dienstyd

Ds. C.V. Nel, omstreeks 1916.

Ontvangs

Ná die aftrede in 1913 van ds. S.P. Helm, wat net ’n jaar met woning en werkkring op Armoed (waar die gemeente Volmoed later sou afstig) gearbei het, besluit die kerkraad begin April 1914 om ’n derde predikant te beroep met standplaas Armoed. Nadat verskeie beroepe uitgebring is vir die vakature veroorsaak deur die vertrek van ds. A.M. McGregor (die eerste predikant; ds. P.J. Viljoen was die tweede predikant) na die NG gemeente Drieankerbaai, is die beroep eindelik aangeneem deur ds. C.V. Nel, wat einde Julie sy intreerede gehou het as eerste predikant van Oudtshoorn.

Sy bediening

Die begin van ds. Nel se dienstyd was die stilte voor die storm, want in Oktober 1918 het die verwoestende Spaanse griep Oudtshoorn ook getref. Eers hy hom as ’n onskuldige siektetjie voorgedoen, maar spoedig het hy die hele Suid-Afrikaanse gemeenskap "in sy doodsarms omhels en die lewe van tienduisende van die blom van ons land uitgepers". Geen leraar, geen kerkraadslid en min van die lede van die gemeente het gesterf in verhouding met die sterftesyfer in ander gemeentes. Ds. Viljoen het op die kerkraadsvergadering van 1 Desember 1918 voorgestel dat die gemeente daaraan dink om uit dankbaarheid, en veral met die oog op die wesies in die gemeente, amptelik uit haar tiendefonds by te dra tot die redding van dié wese. Die volgende jaar is besluit om ook vrywillige gifte uit die gemeente te versoek, wat ds. Nel sou ontvang en administreer.

Nadat ds. Viljoen vir sy derde beroep bedank het, het die kerkraad hom op die vergadering van 3 Mei 1919 ’n adres en ’n beurs aangebied as waardering en uit dankbaarheid dat hy die beroep na Glen Lynden, wat vir hom geldelik meer sou beteken, nie aanvaar het nie. In hierdie stadium was die 42-jarige ds. Nel se gesondheid glad nie na wens nie en is aan hom verlof van ses maande, met volle betaling, toegestaan.

Hy moes weer terug in die gemeente gewees het toe gedurende 1921 omvattende herstelwerk aan die kerkgebou aangebring is waarvan die koste £1 300 beloop het. Ook is elektriese ligte teen ’n koste van £521 aangebring. ’n Belangrike gebeurtenis in dié tyd, wat sonder fanfare plaasgevind het, was dat die kerkraadsnotule op 28 Mei 1921 vir die eerste keer in Afrikaans opgestel is.

Armoed stig af

Die NG kerk op Volmoed is opgerig in 1910, maar eers in ds. Nel se tyd en wel begin 1922 is die gemeente afgestig.

Toe ds. Snyman, wat sedert 1919 as derde leraar in die gemeente gestaan het, vir ’n twee maal na Albertinia beroep is, het hy dit aangeneem. Dit het die afstigting van Armoed weer pertinent onder die kerkraad se aandag gebring, aangesien dit nou in verband gestaan het met die kwessie van ’n derde leraar al dan nie. Op ’n vergadering gehou op 10 Oktober 1921 besluit die kerkraad dat, aangesien petisies vir en teen die afstigting ter tafel gelê is, die saak na Ring verwys sou word, en dat albei leraars, di. Nel en Viljoen, en die kerkraad wel toestemming tot afstigting gee. Na aanleiding hiervan is die nuwe gemeente, met die naam Volmoed, begin 1922 gestig.

Sy vertrek

Ds. Viljoen is op 24 November 1923 verlof van afwesigheid van ses maande met volle vergoeding toegestaan sodat hy kon herstel van ernstige hartmoeilikheid wat hom geruime tyd aan sy bed gekluister het. Hy het volkome herstel en kon Oudtshoorn nog tot 1932 bedien en daarna Heidelberg, Tvl., tot sy aftrede in 1951. Op 18 Julie 1925 ontvang ds. Nel demissie en nadat hy vertrek het, besluit die kerkraad om die twee predikante se salaris vanaf 1 Augustus 1925 gelyk te maak en op £500 elk vas te stel, asook om weg te doen met die benaming "eerste" en "tweede" predikant. Voortaan sou hulle gelykstaan, anders as die geval met di. Nel en Viljoen.

Uitbreiding

As gevolg van die groei van die bevolking in die omgewing rondom Oudtshoorn is die volgende nuwe gemeentes gestig: Calitzdorp in 1873, De Rust in 1900, De Hoop in 1911 en Volmoed in 1921. Na die depressiejare het verdere ontwikkeling plaasgevind wat gelei het tot die afstigting, in 1948, van Oudtshoorn-Wes onder ds. A. P. Treurnicht, en Kangovalleie in 1950 onder ds. P.A.C. Weidemann. Ondanks dié afstigtings, is die moedergemeente destyds nog bearbei deur drie leraars, naamlik di. De Jager, N.J.S. van der Merwe en J.J.C. Visser. In 1951 het ook Oudtshoorn-Noord aan die beurt gekom, in 1954 Oudtshoorn-Suid, in 1974 Oudtshoorn-Welgeluk en in 1982 die laaste nuwe gemeente op die dorp, Oudtshoorn-Park. Die militêre gemeente Oudtshoorn-Zeelandsnek is in 1966 afgestig, maar later ingelyf by Oudtshoorn-Park, soos ook De Hoop. Einde 1984 het die ses gewone Oudtshoorn-gemeentes 4 935 belydende lidmate gehad, maar einde 2014 was dit 4 174.

Enkele predikante

• Jacobus Wilhelmus Snyman, 1919–1921
• Schalk Kotze, Januarie 1996 – einde 2016
• Smuts Janse van Rensburg, vanaf 1 Januarie 2017
• Albé Theunissen vanaf 2022

Fotogalery

• 
  Die laaste Nagmaal in die ou kerk, omstreeks 1878.
• 
  Nadat die teenswoordige kerkgebou dakhoogte bereik het, het die bouwerk 18 jaar lank stilgestaan.
• 
  Ds. en mev. Gerrit van Schalkwyk. Hy is sedert 1987 medeleraar van die gemeente.
• 
  Die binnekant van die kerk.
• 
  Tydens die laaste helfte van die 19de eeu was dit standaardpraktyk om orrelpype te beskilder, soos ook hier te sien.
• 
  Die vyf beelde van engele om die preekstoel is in Engeland vervaardig, maar gegrond op plaaslike meisies se beeltenis.
• 
  Die kerk is een van net enkele protestantse kerke met waterspuiers ("gargoyles") aan die buitekant.

Bronne

• Olivier, ds. P.L. (samesteller). 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-Uitgewers.