NG gemeente Senekal

Die NG gemeente Senekal is die moedergemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk op die Oos-Vrystaatse dorp Senekal. Dit is die 23ste gemeente wat in die destydse Republiek van die Oranje-Vrystaat gestig is, maar vandat die moedergemeente Bethlehem by Bethlehem-Wes ingelyf is, is dit die 22ste oudste gemeente in die Vrystaatse Sinode.

Ds. en mev. R.H. van de Wall, Senekal se eerste leraarspaar van 1882 tot 1896. Van 1877 tot 1881 was ds. Vandewall ook Ficksburg se eerste NG leraar. Hy het die bediening in 1896 neergelê en is in 1912 oorlede.

Die kerkgebou van die NG gemeente Senekal is op 17 Desember 1896 ingewy en het, anders as talle ander Vrystaatse kerke, die Tweede Vryheidsoorlog oorleef.

Ds. Paul Hendrik Roux, van 1897 tot 1905 Senekal se tweede NG predikant.

Senekal-De Rust het in 1951 van die moedergemeente afgestig. Ds. J.J. Jordaan het die kerkgebou, ontwerp deur Hendrik Vermooten, se hoeksteen op 30 Augustus 1953 gelê. Die gemeente is sowat 40 jaar later by die moedergemeente ingelyf.

Ds. H.J. Pienaar, van 1914 tot 1921 Senekal se derde leraar.

Die NG kerk Senekal-Noord. Dié gemeente het in 1958 van die moedergemeente afgestig. Die hoeksteen is in 1960 gelê en die argitek was Denis Theron.

Stigting

Die gemeente Senekal is op 3 Julie 1879 gestig. Die naam van die plek waar die gemeente gestig is, was vroeër De Put, maar is later verander na "Senekal" ter herinnering aan die dapper komt. F.P. Senekal.

Die eerste kerkgebou vir die gemeente is in 1875-'76 opgerig en het tot Mei 1895 diens gedoen. Die eerste kerkraadslede vir die gemeente is op 9 Augustus 1879 voorgestel en die eerste leraar vir die gemeente, ds. P.H. van der Wall, is op 19 Augustus 1882 bevestig. Op 30 Mei 1896 het hy sy bediening neergelê. In sy tyd is die eerste pastorie gebou wat in 1884 voltooi is en is besluit om die ou kerk, wat reeds te klein geword het, af te breek en 'n nuwe te bou.

Kerkbou

Die nuwe kerk, wat vandag nog in gebruik is, is op 17 Desember 1896 ingewy. Ds. Paul Roux, die volgende leraar van Senekal, is op 14 Maart 1897 bevestig. Ongelukkig het die Anglo-Boereoorlog kort hierna uitgebreek en deurdat ds. Roux self as veggeneraal opgetree het, is hy ná sy gevangeneming vir 'n tyd lank verban na Ceylon. Op 23 September 1905 het hy demissie ontvang.

Gedurende die Driejarige Oorlog is 'n deel van die kerkbanke en die orrel deur Engelse soldate verbrand en die horlosie in die toring beskadig. Op 16 Junie 1906 is ds. H.B. Klopper as derde leraar van Senekal bevestig. 'n Nuwe Norman Beard-orrel is in sy tyd verkry.

Ds. H.J. Pienaar is op 16 Oktober 1914 bevestig. Kort hierna het die Rebellie uitgebreek, wat groot verdeeldheid ook op kerklike gebied laat ontstaan het; dit was hoofsaaklik te danke aan die taktvolle optrede van ds. Pienaar dat broederlikheid en eensgesindheid herstel is.

Dr. Rossouw se bediening

Dr. S.H. Rossouw is op 10 Desember 1921 op Senekal bevestig. In sy tyd is die kerk aanmerklik vergroot deur addisionele galerye; 'n mooi ruim kerksaal is in 1925 daargestel.

Verwelkoming

Ná 'n kort dog seer geseënde bediening in sy eerste gemeente, het dr. Servaas Rossouw 'n beroep na Senekal in die Vrystaat aanvaar. Van sy bevestiging hier lees het ’n onbekende Hollandse dagblad onder meer soos volg berig: “Die bevestiging van dr. Rossouw Saterdag en Sondag 10 en 11 Desember 1921 sal gedenkwaardige dae bly in die geskiedenis van die gemeente van die NG. Kerk te Senekal. Met die aanneming van die beroep na Malmesbury deur ds. H. Pienaar het die gemeente vakant geraak, en wie kon droom dat die vakature so spoedig en so gelukkig sou opgevul word. Dr. S.H. Rossouw van die Nuwe Kerk, Kaapstad, het hom die beroep hierheen laat welgeval, en werd verwelkom op Saterdag deur 'n groot en geesdriftige menigte, nieteenstaande die stortreëns wat byna die hele week geval het.

“Op Ventersburgweg (die latere Hennenman) is die nuwe leraar met sy gade en geselskap afgehaal per motor deur die heer Jan Pretorius en Nicholas Oosthuizen, en het toe op Schaapplaats die nag geslaap. 'n Kommando perderuiters, onder leiding van mnr. Carl Triegardt van Gordonia, het die geselskap 'n paar myl buite die dorp ontmoet. Vanaf Ventersburgweg was dit net reën en water en modder, gevolglik was die aankoms te Senekal 'n goeie drie uur ná die bepaalde tyd. By die bepaalde plek buitekant die dorp het 'n vloot van motors gewag, maar weens die reën het die mense langsamerhand teruggekeer dorp toe en daar gewag totdat die kerkklok die aankoms aangekondig het.

“Gelukkig by die aankoms te Senekal het die weer opgeklaar sodat die verrigtings in die opelug voor die pastorie kon plaasvind. Dr. Rossouw en gade is binnegelei deur ouderling John Bell na verwelkoming van die diaken-burgemeester, C.M. van der Merwe, en onder toesing van 'n lied deur die kinders van die Sondagskool. Daar die bevestiging om drie uur moes plaasvind en dit reeds laat was, het dr. Rossouw slegs 'n kort toespraak gehou en veral 'n woord van dank gerig aan die perdekommando, wat hulle so laat moed skep het op die gebeurtenisvolle reis deur water en modder. In die namiddag om drieuur was die NG kerk stampend vol. Daar was teenwoordig di. Steyn (Rosendal), Reyneke (Vrede), H. Pienaar (Malmesbury), Kloppers (Rietfontein), Esterhuizen (De la Rey) en P. de Klerk (Mosselbaai).

“ 'n Ruime aantal telegramme is ontvang van leraars van elders, gelukwensing uitsprekende en ook hul spyt om nie te kan teenwoordig wees nie (weens die reën). Die bevestigingsrede is gehou deur ds. P. de Klerk van Mosselbaai, wat spesiaal oorgekom het vir die geleentheid, daar 'n hegte hand van vriendskap bestaan tussen hom en dr. Rossouw, wat gelê is gedurende hul studiejare in Amerika. Sy weleerw. het tot teks geneem Esegiël 33:7. ‘Gij nu, o mensenkind! Ik heb u tot een wachter gesteld over het huis Israëls; zo zult gij het woord uit Mijn mond horen, en hen van Mijnentwege waarschuwen," en die verdeling was as volg (1) Die betekenis van die benaming ‘wachter’. (2) Die roeping van die evangeliedienaar. (3) Die uitwerking van sy bediening. Die preek was 'n meesterstuk van welsprekendheid, gelewer in deftige Nederlands, ernstig, boeiend en paslik.

“Onmiddellik ná die diens het die resepsie plaasgevind voor die stadshuis, waar die volgende adresse aangebied is: van die kerkraad, die Vrouesendingbond, die Vroue-Helpmekaar, kinders van die Sondagskool, die kinders van die dagskool, die stadsraad en Senekal Free Church. Verskillende toesprake is gelewer en intussen het die Senekal-blaasorkes onder die leiding van ds. H. Pienaar pragtige musiek gemaak. In seer gepaste woorde het die nuwe leraar die groot skaar toegespreek en sy dank en waardering namens homself en sy gade betuig. Deur die dogtertjie van mnr. Danie Kirchner is mev. Rossouw 'n pragtige ruiker aangebied.

“Op Sondagmôre het dr. Rossouw sy intreepreek gelewer. Sy weleerw. het tot teks geneem 1 Kor. 4:1 en 2: ‘Alzo houde ons een ieder mens, als dienaars van Christus, en uitdelers der verborgenheden Gods. En voorts wordt in de uitdelers vereist, dat elk getrouw bevonden worde,’ waarvan die hoofgedagte was (1) die predikant as dienaar van Christus en uitdeler van die verborgenhede Gods, (2) die vereiste van die amp. Die preek het 'n geweldige indruk gemaak.

“Dr. Rossouw is besiel met die erns van sy roeping, en sy prediking word gekenmerk deur vurige ywer. Sy blanke opregtheid straal uit 'n jeugdige gelaat at die indruk gee van innige vroomheid. Ofskoon so jonk is, is hy reeds skitterend as kanselredenaar. Senekal kan sig dubbel en dwars gelukkig ag en ongetwyfeld is die gemeente baie in sy skik met die nuwe Ieraar.

“Sondagmiddag het ds. H. Pienaar 'n woord van vertroosting tot die gemeente gerig. Menig traan werd in die stilte gestort. Die liefderyke band tussen hom en die gemeente is nog ewe warm as voorheen. Na afloop van die diens het ds. Steyn van Rosendal 'n woord van vermaning tot die kinders gespreek. Op Saterdagaand het ds. Esterhuizen, swaer van dr. Rossouw, 'n ernstige boodskap tot die gemeente oorgebring. Die preek het gegaan oor ‘storms op die see van die lewe’. Sondagaand het ds. Kloppers van Rietfontein, as konsulent afskeid geneem van die gemeente en hulle seer gestig deur sy ernstige woord. Ds. Kloppers het hom baie verdienstelik gemaak gedurende die vakature en die gemeente is hom grote dank verskuldig."

Hoogtepunte in sy bediening

Dr. en mev. S.H. Rossouw toe hy leraar was van Senekal met hul twee oudste kinders. Die dogtertjie is Elize, die latere presidentsvrou Elize Botha.

Die kerksaal op Senekal waarvan dr. Rossouw die deur op 31 Oktober 1925 oopgesluit het.

Die boukommissie van die NG kerksaal op Senekal. Staande: S. Schutte, L. van den Heever, N. Pretorius, W. van Coller, N. Grobbelaar, G. Schoeman. Suttende: Z. Koekemoer, J. du Preez, dr. Rossouw, G. Joubert, W. Grobbelaar.

Dr. Rossouw se vyfjarige bediening te Senekal was van die begin 'n ryklik geseënde, waarvan beide die stoflike en geestelike bloei en welvaart van die gemeente getuie is. Onder sy voorsitterskap van die Skoolkommissie en Skoolraad is die publieke skool vergroot met nege klaskamers en het die eerwaarde kerkraad die meisieskoshuis twee maal laat vergroot tot die sierlike en doeltreffende gebou wat dit later was. Die kerk self is ook ruimskoots vergroot met addisionele galerye. Tydens sy bediening het die susters van die gemeente die stoele voor en op die preekstoel aangekoop en is die bekleedsel op die kansel vernuut. Die geld daarvoor is versamel deur 'n besonder suksesvolle konsert (oumense) onder leiding van mev. dr. Rossouw. Aan die orrel is 'n belangrike verbetering deur die Kerkraad aangebring en op die kansel en ’n Bybel en gesangboek van historiese betekenis geplaas.

Hiervan maak die volgende berig in die Kerkbode melding: “By die môrediens het dr. Rossouw bekend gemaak dat die Kanselbybel – wat deur wyle mev. Van de Venter gegee is – onder voorwaarde gegee is dat dit ná haar dood aan haar seun sou terugval, en dat die seun dit nou opgeëis het. Reeds by die middagdiens was daar 12 aanbiedings vir 'n Kanselbybel, en aangesien mnr. en mev. Frederik Goosens die eerste was om namens die familie Goosens 'n Bybel en gesangboek te gee is, dit met dank aangeneem."

Wat die tydelike welvaart en uitbreiding van gemeentelike werksaamhede betref het, was die groot werk in daardie tydperk van sy geskiedenis, die aankoop van die grond en die bou van die doeltreffende kerksaal. Hieromtrent lees berig die Kerkbode: “Senekal – Op 31 Oktober is 'n lang verwagte mylpaal bereik in die geskiedenis van hierdie gemeente. Op dié dag is die kerksaal ingewy. Baie wat daar voor geywer het rus in die moederaarde. By die opening is daarvan melding gemaak dat ds. Pienaar nie kon teenwoordig wees nie, en dat hy die eerste fondse versamel het vir die bou van 'n saal. Dit was na sy bevestiging die eerste werk wat dr. Rossouw aangepak het om klaar te maak, en die fondse daarvoor het vinnig aangegroei, sodat die werk klaar is byna sonder skuld. Die here Ferguson en Cook, die kontrakteurs, kom lof toe vir die sierlike, doelmatige gebou. Om 11 uur vm. het die plaaslike leraar die deur oopgesluit in die naam van die Heer, en eerw. De Villiers, die plaaslike sendeling, het die wydingsgebed gedoen. Daarop het dr. Rossouw treffend gepraat oor Hand. 1:13, 14. Verder was evangelis Japie Eksteen teenwoordig, wat hier is om die plaaslike leraar te help, waar nodig, met bidure, en mededelinge omtrent sy werk onder arm mense. Toe is daar 'n beroep gemaak vir delging van die £1 400 tekort. Staande die vergadering is £600 bymekaar gemaak, waarvan £60 deur die susters versamel is onder leiding van ons ywerige predikantsvrou. Die boukommissie kom alle lof toe vir die opoffering wat hulle gemaak het om die werk deur te sien. Die aangename gemoedstemming is bewys van die dank van die gemeente aan leraar, kerkraad, boukommissie en kontrakteurs vir hulle werk. Die koor, onder leiding van prof. De Lange het pragtig gesing. Sondag is Hervormingsdag plegtig herdenk onder 'n treffende rede deur die leraar oor die woorde: ‘Man Gods, die dood is in die pot.’ Iedereen is goedsmoeds en versterk huis toe gekeer."

Na die voltooiing van die saal het die gemeente op sosiaal gebied ook flink gevorder en is daar 'n flukse debatsvereniging gestig deur dr. Rossouw. Gedurende die tydperk 1921-‘26 van sy bediening is daar 484 kinders gedoop, presies 500 aangeneem en voorgestel en het die ledetal van 1 125 gestyg tot 1 812, en is 151 pare in die huwelik bevestig. Voorts is menige dierbare na die graf gedra, waaronder nie minder dan vyf diensdoende kerkraadslede. Op Sendinggebied het die Gemeente ook kragtig opgetree. Die bydrae vir die plaaslike en buitelandse sendingwerk was elke jaar ruim en het steeds hoër geklim. Die Vrouesendingbond was altyd 'n belangrike faktor om die sendingywer en belangstelling aan te wakker en het steeds in getalle toegeneem onder die leiding van mev. Rossouw. Die bussies is in die tyd aangekoop en saam met die basaars het dit uitstekend beantwoord. Die gemeentelike dankoffers het in dié jare 'n merkwaardige hoë peil bereik.

Die vooruitgang van Senekal-gemeente was egter nie net die tydelike belange, want dit het ook gedeel in heerlike geestelike seëninge. Ná elke huisbesoek was daar gewoonlik verskeie bekeerlinge en met Pinkster altyd 'n ryke insameling, soos onder meer blyk uit een van die voorgaande aanhalings uit die Kerkbode. Die opkomste tot die openbare eredienste en veral Nagmaalsgeleenthede was in die reël goed. In een jaar het die gewone kollektes die mooie som van £527 opgebring, wat grootliks toe te skrywe was aan die goeie bywoning van die dienste. Senekal het in al die tyd by die Ringsvergaderinge in sy godsdienstige verslag onder meer hierin uitgeblink dat kon gerapporteer word dat die weeklikse bidstonde so heel goed bygewoon is.

In die jaar 1925 is Senekal afgesny van die Sentrale Ring en bygevoeg by die Ring van Bethlehem. Dadelik het 'n ruim aantal lidmate van die gemeente van die £45-skema aandele geneem in die Bethlehem-weeshuis. In dié dae was Senekal reeds baie vrygewig, soos vir die Helpmekaar, Rhodesië, Namakwaland, die Bybelvertaling, ens. Ook is 'n armsorgvereniging gestig.

Afskeid en vertrek

Juis net in dié tyd het een roepstem ná die andere tot die pastorie gekom. Dat die band tussen pastorie en gemeente heg en innig was, is duidelik te sien uit die volgende aanhaling van 'n ongekunstelde bydrae in die Vriend des Volks, deur sy Senekalse medewerker: “19 September sal seker nie maklik deur die gemeente van Senekal vergeet word nie. Drie weke gelede het die gemeente van Albertinia die onvriendelikheid gehad om ons leraar en vriend, dr. Rossouw, daarheen te beroep. Ons het dadelik onrustig gevoel dat hy sal aanneem, maar koester nog die hoop dat hy langer in ons gemeente sal bly. Hy was nog maar vyf jaar hier en die laaste ag maande het hy vier beroepe gehad. Dus was ons altyd in 'n onrus dat hulle sal weggaan, want dis nie aangenaam om jou leraar en vriende te verloor nie. Hulle het deur hul vriendelikheid en gasvryheid die hart van die gemeente gewin. Die pastorie was altyd oop vir enigeen; mens was altyd seker van 'n vriendelike ontvangs. Gistermôre was dr. Rossouw se preek oor ‘Vrede, vrede, en tog is daar geen vrede’. Dit was voorwaar 'n baie ernstige preek en werd om oor na te dink. Hy eindig met te sê daar moet vrede wees met God, vrede met ons medemens en vrede met onsself (ge-wete). Net voor hy die seën uitspreek, sê hy dat hy nou vir die vierde keer weggeroep is en voel dit die keer sy plig om hom los te skeur van die gemeente en weg te gaan."

Die afskeid was besonder hartlik dog innig teer en seer aandoenlik. In die Kerkbode van die 10 November 1926 het die volgende verslag verskyn: “Senekal is weer vakant. Dr. S.H. Rossouw, wat ongeveer vyf jaar hier gearbei het, het op 31 Oktober afskeid van die gemeente geneem. In die afwesigheid van die konsulent, ds. P.H. van Huyssteen, het die predikant van Bethlehem die offisiële pligte vervul. Onder 'n diep besef van die heiligheid van die oomblik het die kerkraad Saterdag aan die vertrekkende leraar eervol ontslag gegee. Die stilte, wat daar geheers het, het die erns van die oomblik vertolk.

“Saterdagaand was die kerksaal stampvol by geleentheid van 'n geselligheid. Sondagmôre het dr. Rossouw sy laaste boodskap afgegee naar aanleiding van Joh. 2 18a: ‘Kinderkens, het is de laatste ure.’ Die laaste uur is 'n uur van herinnering, erns, skeiding, oordeel en ontmoeting. Onder diepe aandoening het die gemeente hierdie ernstige boodskap aangehoor. Na afloop van die diens het die kerkraad en gemeente aan hom 'n baie mooi gefilumineerde adres gegee, asook 'n beurs, terwyl die susters 'n soortgelyke adres aan mev. Rossouw gegee het. Ook die kinders van die Sondagskool het hulle 'n mooi adres gegee. In die namiddag was kinderdiens, en in die aand is 93 jong lidmate aan die gemeente voorgestel deur die leraar, sy laaste stukkie werk in die gemeente. Die stemming in die gemeente was baie ernstig en droefgeestig. Op Maandagmôre het dr. Rossouw vertrek na sy nuwe werkkring, Albertinia. Ouderling G. Joubert vergesel hom daarheen. Mag die Heer sy werk daar ryklik seën en vir Senekal gou weer 'n leraar gee. (Senekal, OVS, 31 Oktober 1926).”

Latere leraars

Ds. D.P.M. Olivier is op 31 Maart 1928 bevestig en het ná die lang dienstyd van byna 19 jaar op 15 Maart 1947 weer afskeid geneem. Onder sy leiding is die kerkplein verfraai en versier met 'n ringmuur van versteende boomstamme en die vyftigjarige bestaan van die gemeente is gevier.

Die volgende hulppredikers was agtereenvolgens hier behulpsaam: Di. D.C.H. Human (1934), D.M.C. Smit (1940-'41) en F.J.C. van Loggerenberg (1942-'44). Ds. C.A. du Plessis is op 12 Mei 1945 as eerste medeleraar bevestig en ná die vertrek van ds. Olivier is ds. B. J. van der Merwe op 14 Junie as medeleraar in sy plek bevestig. Tydens hulle bediening het die ledetal die 2 300-merk bereik en is besluit op groot onderneminge vir die toekoms; die gemeente sou naamlik in drie afsonderlike gemeentes verdeel word. Wat toe wel gebeur het, is dat Senekal-De Rust in 1951 van die moedergemeente afgestig het en Senekal-Noord eers in 1958. In daardie jaar het die moedergemeente 700 lidmate gehad, De Rust 700 en Noord 630. In 1990 was dit onderskeidelik 513, 486 en 643. Omstreeks 1993 is De Rust by die moedergemeente ingelyf. In 2000 was die moedergemeente se lidmaattal 667 en Noord s’n 593. In 2015 het dié twee gemeentes onderskeidelik 518 en 491 belydende lidmate.

Enkele leraars

• Rugter Hendrik Van de Wall, 19 Augustus 1882 - 30 Mei 1896 (bediening neergelê)
• Hendrik Beltsasar Klopper, 1906 – 1913 (aanvaar sy emeritaat; oorlede op 7 November 1934)
• Paul Roux, 14 Maart 1897 - 23 September 1905
• Hendrik Jacobus Pienaar, 16 Oktober 1914 - 1921
• Dr. Servaas Hofmeyr Rossouw, 10 Desember 1921 - 1926
• D.P.M. Olivier, 31 Maart 1928 - 15 Maart 1947
• Cornelis Adolf du Plessis, 12 Mei 1945 - 1952
• Barend Jacobus van der Merwe, 14 Junie 1947 - 1958
• Hendrik Andries Roux, 1953 - 1958, daarna eerste leraar van die dogtergemeente Senekal-Noord
• Johannes Hendrik Theron, 1983 - 1986

Galery van leraars

• 
  Ds. R.H van de Wall was die leraar hier van 1882 tot 1896, toe hy die bediening neerlê. Hy is oorlede in 1912.
• 
  Ds. H.B. Klopper was die leraar van 1906 tot 1913, toe hy sy emeritaat aanvaar. Dit was sy enigste gemeente. Hy is oorlede op 7 November 1934.
• 
  Dr. en mev. S.H. Rossouw met hul twee oudste kinders. Die dogtertjie is die latere presidentsvrou Elize Botha.
• 
  Dr. Servaas Hofmeyr Rossouw, van 1921 tot 1926 Senekal se vierde leraar.
• 
  Ds. D.P.M. Olivier, leraar van 1928 tot 1947.
• 
  Ds. C.A. du Plessis, leraar van 1945 tot 1952.
• 
  Ds. Barend Jacobus van der Merwe. Senekal was van 1947 tot 1958 sy tweede gemeente toe hy sy emeritaat aanvaar.
• 
  Ds. C.J. Hattingh, leraar van 1958 tot 1961.

Bronne

• Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.

Sien ook

• Gereformeerde kerk Senekal