Romaanse kuns

Die Romaanse kuns het teen die middel van die 10de eeu byna gelyktydig op verskillende plekke in Wes-Europa begin ontwikkel. Hoewel die Romaanse kuns hoofsaaklik godsdienstig van aard is, verskil dit heelwat van streek tot streek, wat dit baie moeilik maak om 'n omvattende definisie daarvoor te gee.

Van die algemeenste kenmerke van die Romaanse boukuns is die ronde boog, die ton- of tonnelgewelf en die fronton bokant die ingang, wat met beeldhouwerk versier is en meestal die Laaste Oordeel of Christus op die hemelse troon voorstel. Sulke voorstellings met godsdienstige temas het in die skilderkuns nie net as versieringselement gedien nie, maar ook om ongeletterde gelowiges meer van die Bybel te vertel. Die Romaanse kuns is tussen 1150 en 1250 deur die Gotiek opgevolg.

Boukuns

Die boukuns in Lombardië, waar die Romeinse metode van gewelbou nog in gebruik was, was die voorloper van die Romaanse boukuns. Vroeg-Romaanse kerke wat deur die boukuns van Lombardië beïnvloed is, word veral in die Franse en Spaanse Pirenese gebiede aangetref. Die kloosterkerk St. Maria (Ripoll; ca. 1020-1032) is ʼn goeie voorbeeld hiervan. Duitsland onder die Frankiese en Saksiese keisers het ook tot 'n belangrike gebied van die Vroeg-Romaanse styl ontwikkel; elemente van die Romeinse boukuns het trouens onder invloed van die Karolingiese Renaissance en die Ottoniese boukuns daar bly voortbestaan.

Die katedrale van Spier en Mainz soos dit oorspronklik (ca. 1035) daar uitgesien het, was Vroeg-Romaans. Die oorgang na die Hoog- of Middel-Romaanse styl (1070/80-1150) het aanvanklik veral in Boergondië plaasgevind. Twee faktore was hier van groot belang: die invoer van die gang om die priesterkoor (koorgang), met kapelle wat straalsgewys gegroepeer en elk aan 'n ander heilige gewy is, en die vervanging van houtplafonne deur klipgewelwe, wat nie net die gevaar van brand grootliks uitgeskakel het nie, maar ook die akoestiek verbeter het.

Omdat die Romaanse argitektuur van land tot land en selfs van streek tot streek verskil, is dit moeilik om ʼn algemene definisie te gee. Dit is daarom beter om 'n aantal elemente betreffende die konstruksie te noem wat nie soseer nuut was nie maar wat gesamentlik die voorkoms van die Romaanse argitektuur bepaal het. Dit spreek egter vanself dat sommige kenmerke meer op een gebied as op 'n ander van toepassing was. Die algemeenste boogtipe was die ronde boog.

Die skip van die kerk is meestal met 'n tonnelgewelf oordek, wat in beginsel slegs 'n ry ronde boë was wat heg verbind is. Benewens die gewone, ronde tonnelgewelf was daar ook 'n spitser weergawe. Om die swaar druk wat so 'n tonnelgewelf op die buitemure uitoefen, te ondersteun, is gordelboë en steunbere gebruik. 'n Gordelboog is op 'n reëlmatige afstand aan die binnekant van die tonnelgewelf aangebring en reeds voor die bou van die gewelf opgerig.

'n Steunbeer is 'n skuins uitstekende pilaar aan ʼn buitemuur wat laasgenoemde verstewig. Vir die oorwelwing van ander dele van die kerk is 'n graatgewelf gebruik. Dit is 2 tonnelgewelwe wat mekaar loodreg kruis. Daar moet ook die absidegewelf (in die vorm van 'n halwe koepel) en die kloostergewelf ('n meerkantige koepelgewelf, wat meestal ʼn vierkant of agthoek as basis het) genoem word. Bokant die kruising (die deel van die dwarsskip wat tussen die koor en die skip lê en byna altyd vierkantig is) is dikwels ʼn koepel opgerig.

Die pilare van die Romaanse kerk het gewoonlik kruisvormige plattegronde en kan half suile hê. In die ronding van die koor, waar die druk van die gewelf minder is, word dikwels suile aangetref. Bokant die sybeuke is altyd 'n galery of tribune wat net so breed soos die sybeuk is. Omdat die lig wat via die galery in die skip val, baie swak was, is vensters (ligbeuke) latertussen die galery en die gewelf gebou.

Aan die westelike gewel is daar een of meer portale, wat gewoonlik van ʼn gewelveld of timpaan met beeldhouwerk bokant die deuropening voorsien is en deur boe of argivolte omhul word. By die fasade is een of 2 torings, wat na gelang van die land of streek ook los van die gebou kan staan.

Frankryk

Die pelgrimsroetes wat na Santiago de Compostela (Noordwes-Spanje) gelei het, waar die gebeente van die apostel Jakobus die Meerdere (die seun van Sebedeös en broer van die apostel Johannes) in 810 ontdek sou gewees het, was van groot belang vir die ontwikkeling van die Romaanse boukuns in Frankryk. Die belangrikste roetes was van Parys na Tours en Bordeaux, van Vézelay (of Cluny) na Limoges en Perigueux, van Le Puy na Conques en Moissac en van Aries na Toulouse.

Die pelgrimskerke wat langs die paaie opgerig is, word gekenmerk deur sybeuke wat langs die arms van die dwarsskip loop en in die koorgang uitloop. Bokant die sybeuke is galerye. Die sybeuke is dikwels langs die skip verdubbel, sodat dit ruimte aan groot pelgrimskares kan bied. By die arms van die dwarsskip en die koorgang is ʼn aantal kapelle wat straalsgewys gerangskik is. Van die belangrikste pelgrimskerke is die katedraal van Santiago de Compostela en die St. Sernin (Toulouse), wat ca. 1080 begin is en nog groter was as die katedraal van Santiago; die groot kruisingtoring is Goties (12e tot 13e eeu).

Naas die pelgrimskerke is 'n groot aantal sogenaamde streekskole in Frankryk gebou. Die belangrikste daarvan is die van Poitou, Auvergne, Boergondië, Akwitanië, Normandië en Provence. Kenmerkend vir die Poitou kerke is die hoë sybeuke, wat soms net so hoog as die skip is. Die kerk het 'n aaneenlopende dak (blinde basiliek) en geen galerye nie. Die bekendste kerke van die groep is die St. Savin-sur-Gartempe (1060 -1115), met skilderinge aan die tonnelgewelf, en die Notre-Damela-Grande (Poitiers; einde 11e eeu, begin 12e eeu).

Die kerke van Auvergne is ook blind-basilikaal met 'n tonnelgewelf. Kenmerkend vir die groep, waarvan die Notre-Dame-du-Port (Clermont-Ferrand; 12e eeu) een van die mooiste voorbeelde is, is die kruisingtoring, dit wil sê 'n toring wat bo die kruising van die kerk gebou is. Spitsboë is reeds in die 11e eeu in Boergondië gebruik. Die hoogtepunt van die styl is die geweldige groot abdykerk Cluny III, wat in 1088 begin is maar waarvan daar feitlik niks oorgebly het nie. In die St. Madeleine (Vézelay; 1096-1132) is graatgewelwe bokant die skip gebou.

Voorts is eienskappe van die klassieke boukuns bewustelik in die groot Boergondiese kerke herhaal, soos duidelik in byvoorbeeld die St. Lazare (Autun) gesien kan word. In Aquitanië (Suidwes-Frankryk) is die skip breër as gewoonlik gebou, met 'n reeks koepels of pendentiewe bo-oor. Goeie voorbeelde is die St. Pierre (Angoulême; begin in 1105) en die St. Front (Perigueux, 1120 en later). In Normandië en Engeland (wat sterk kulturele bande met mekaar gehad het) is die kruisribgewelf vroeg reeds dikwels gebruik.

Die beste voorbeeld van die Normandiese styl is die St. Etienne en die Trinité (albei in Caen en in ca. 1115 oorwelf) en die katedraal van Durham (Noord-Engeland, 1093-1133), die eerste kerk met kruisribgewelwe in Noord-Europa. Die boukuns van Provence word gekenmerk deur betreklik lae kerke sonder sybeuke en met 'n tonnelgewelf bokant die skip. Die detail-werking, veral die beeldhouwerk, is duidelik deur die Romeinse kuns beïnvloed.

Italië

Die meeste bouwerk in Noord-Italië is in Lombardië gedoen. Die Lombardiese boukuns het gedurende die 11e eeu tot in Katalonië en die Rynland versprei. ʼn Vroeë voorbeeld is die S. Ambrogio (Milaan; 10e- 11e eeu). 'n Motief wat herhaaldelik teruggekeer het, is die sogenaamde dwerggalery, ʼn muurdikte galery met ronde boe op los suiltjies wat meestal in die koorronding, maar soms ook rondom die hele kerk, aangetref word. In veral die Rynland word die dwerggalery dikwels aangetref.

In Sentraal- en Suid-Italië was daar soveel style wat mekaar onderling beïnvloed het, dat daar nie sprake van 'n eenheid kan wees nie. Die Dom van Pisa (in 1063 begin) met sy losstaande kloktorings (die "skewe toring") en die doopkapel (1152-1278) is deur die Bisantynse styl beïnvloed, terwyl die S. Miniato al Monte (Florence; 11e-13de eeu) deur die vroeg Christelike monumente beïnvloed is en die gewels van die kerke in Umbrië aan die van Lombardië herinner (byvoorbeeld die S. Rufino in Assisi; ca. 1140).

Sisilië en die kusstrook van Amalfi het noue bande met die Bisantyne, Arabiere en Noormanne gehad, iets wat duidelik in die boukuns weerspieël word. Veral in Apulië is Lombardiese invloede ook te bespeur, soos in onder meer die S. Nicola (Bari, ca. 1087 begin).

Duitsland

In Duitsland is die Romaanse boukuns in die Saksiese en Ottoniese tradisies beoefen, terwyl die ander gebiede die skool van Hirsau (vernoem na die klooster in Hirsau (1082- 1091) in die Swartwoud waarvan net die ruïne oorgebly het) nagevolg het. Die kerke, wat veral tussen 1080 en 1150 gebou is, het 'n skip met 3 beuke en 'n lae dak en is na die voorbeeld van die Cluny II gebou nadat die ab van Hirsau 'n besoek daar afgelê het.

Die koor het ook 3 beuke, wat reguit kon wees of nisse kon hê. Die westelike front het 2 torings en 'n voorhal gehad. Langs die Ryn is 'n aantal "keiserdomme", byvoorbeeld die katedrale van Spiers, Mainz en Worms soos hulle in die 11de eeu daar uitgesien het.

Ander lande

In Spanje het die kerke langs die pelgrimsweë na Santiago de Compostela 'n duidelike Franse karakter met 'n taamlik eenvormige styl. Kenmerkend vir die 12de eeu was die toenemende gebruik van die koorgang. In Engeland het die boubedrywig hede pas na die verowering van Normandië toegeneem. Die Engelse katedrale het kenmerkend 'n lang skip en 'n regaf koor, elemente wat later ook in die Engelse Gotiek bly voortleef het.

Onder invloed van Normandië, waar verdere ontwikkeling plaasgevind het, het die Gotiese gewelkonstruksie uit die kruisribgewelf ontwikkel. Daar word 2 stylgebiede in die Nederlande onderskei, naamlik die Schelde-gebied in die weste, met die katedraal van Doornik (eerste helfte van die 12e eeu) as die belangrikste voorbeeld, en die Maasvallei in die ooste, wat baie meer deur die buiteland beïnvloed is.

Hier het ʼn Romaanse styl ontwikkel waarvan die St. Servaes (Maastricht) en die St. Bartholomeuskerk (11e -12e eeu) bekende voorbeelde is. Oostenryk en Switserland is veral deur Lombardië beïnvloed.

Beeldhoukuns

Die opkoms van die Romaanse kuns het die herlewing van die monumentale beeldhoukuns, wat na die 5e eeu byna heeltemal uit Wes-Europa verdwyn het, meegebring. Nie die Karolingiese of die Ottoniese kuns het groot beeldhouwerke in klip opgelewer nie, maar het hulle tot plat reliëfs in brons of klip en die ivoorsnykuns beperk. Wanneer daar in groot formaat gewerk is (en dit het selde gebeur), het kunstenaars van hout gebruik gemaak, soos byvoorbeeld die Gerokruis.

Die Romaanse beeldhoukuns was ten nouste verbind met die boukuns, en was in die eerste plek gerig op die verkondiging van die Christelike geloof. In die tyd kon baie min mense lees en skryf en die verhalende beeldhoukuns het die funksie van die geskrewe woord oorgeneem. Bepaalde elemente het tel kens teruggekeer: die timpane in die voorportaal van die kerk het byvoorbeeld altyd of 'n beeld van Christus op die hemelse troon, met die 4 tekens van die Evangeliste ('n leeu vir Markus, 'n adelaar vir Johannes, 'n os vir Lukas en 'n engel vir Matteus), of 'n beeld van Christu as die regter in die Laaste Oordeel bevat.

Op die kapitele van die suile in die kerk is Bybelse en allegoriese voorstellings uitgebeeld; ondeugde is ook dikwels by wyse van waarskuwing uitgebeeld. Wilde diere, wat dikwels die vorm van fantasiemonsters gekry het, het duistere magte voorgestel.

Frankryk

Die oudste bestaande Romaanse portaal in Frankryk is die sogenaamde Porte Miégeville (ca. 1100), die suidelike portaal van die St. Sernin (Toulouse). Christus se hemelvaart is op die timpane uitgebeeld, maar die gordelboog bokant die timpane is nog nie versier nie, wat wel in portale uit ʼn latere tyd die geval was.

Die diereriem, die 12 maande of die 24 ouderlinge van die Bybelboek Openbaring is later dikwels bokant die timpane uitgebeeld. In die St. Sernin is 'n pragtige altaarreliëf wat Christus op die hemelse troon saam met die 4 Evangelietekens voorstel. Christus se hele figuur is, soos dikwels in die Romaanse kuns aangetref, in 'n groot, amandelvormige stralekrans (mandorla) omhul. Die naam van die kunstenaar wat die reliëf gemaak het, Bernard Gildouin, het bewaar gebly. Die dekorasie van die St. Pierre (Moissac) het in omstreeks 1100 begin.

Die suidelike portaal van die kerk en die portaal van die St. Madeleine (Vézelay) is van die belangrikste monumente van die Romaanse beeldhoukuns. Op die timpane van die St. Pierre is die Laaste Oordeel uitgebeeld en Christus word deur die 4 Evangelietekens en die 24 ouderlinge van Openbaring omring. Die trumeau (pilaar of muurvlak tussen 2 vensters of 'n opening) by die ingang vertoon 'n pragtige komposisie van leeus wat skuins oormekaar geplaas is en ʼn simmetriese sigsagpatroon vorm.

Aan die kante van die trumeau is Jesaja en Petrus weergegee in die kenmerkende dansende beweging met hulle bene gekruis. Die uitbeelding van die 2 figure se kleding is 'n fyn spel met lyne en lyk of dit los van die liggame bestaan. Die figure is deur latere kunstenaars nageboots, onder meer by Souillac (eerste helfte van die 12e eeu). Die timpane (1130/1140) van die portaal van die pelgrimskerk St. Foy (Conques) beeld vir die gelowiges die salighede uit wat in die hemel op hulle wag en die kwellinge wat die hel hulle bied.

Daarbo word Christus as die hoofregter tussen die sterre uitgebeeld. Die figure was oorspronklik geverf en verguld, maar dit het byna al heeltemal verdwyn. Op die timpane van die westelike portaal van die katedraal van Autun, wat in 1132 deur pous Innocentius II ingewy is, word die Laaste Oordeel uitgebeeld met die dooies wat uit hulle grafte opstaan. Hier word die uitbeelding van die kleding op ʼn ander manier gehanteer: die gegolfde rande van die gewade lyk of dit deur 'n sterk wind beweeg word.

Dit is kenmerkend vir die beeldhoukuns van die Boergondiese skool, net soos die verlengde, slank bolywe van die liggame. Dit kom ook voor in die beeldhoukuns van die St. Madeleine (Vézelay). Die kerk het 3 portale met beeldhouwerk (ca. 1120- 1150) en ʼn aantal versierde kapitele. Op die middelste timpaan van die westelike portaal word die uitstuur van apostels oor die hele wêreld uitgebeeld.

Die klein, ekspressiewe figuurtjies op die latei (boonste drastuk) en in die gordelboog stel die volke voor wat nog bekeer moet word. Daar is ook fabelagtige figure uitgebeeld, soos Ethiopiërs met varksnoete (die mense in daardie tyd het geglo dat Ethiopiërs werklik so lyk). Die Provensaalse skool word deur die St. Trophime (Aries) en die St. Gilles (St. Gilles-du-Gard) verteenwoordig.

Die beeldhouwerk toon 'n sterk Romeinse invloed. Dit is egter moeilik om die werke te dateer omdat die bouwerk aan albei kerke soms vir lang tye onderbreek is (St. Gilles van 1160 af tot in die 13e eeu en St. Trophime van 1170 af tot in die 14e eeu). Die Provensaalse beeldhoukuns het in elk geval sy hoogtepunt aan die einde van die 12e eeu bereik.

Spanje

Die Romaanse beeldhoukuns in Spanje het meer inheemse karaktertrekke as die boukuns. Een van die oudste voorbeelde is die St. Isidoro (Léon; 1063-1067). Die kerk is pas nadat dit voltooi is, deur 'n brand verwoes, maar dele van die beeldhouwerk is in die Panteon de los Reyes (Léon), wat in die 11e eeu gebou is, verwerk. Die timpane beeld die Lam van God uit met die tekens van die diereriem daarbo, en op die latei is die offer van Abraham uitgebeeld.

Aan weerskante van die deur is die monumentale beelde van St. Isidorus en St. Vincentius. Die mooiste beeldhouwerk is in die katedraal van Santiago de Compostela, wat oorspronklik drie Romaanse fasades gehad het waarvan vandag net een oor is, naamlik die Puerta de la Platerias. In 1117 is dit erg beskadig tydens ʼn opstand onder die bewoners van Compostela, maar is kort daarna herstel. Nadat die ander 2 fasades tydens die 17e en 18e eeu verwoes is, is fragmente daarvan in die Puerta de las Platerias geplaas (onder meer die verdrywing van Adam en Eva, wat in die noordelike portaal was).

Van die ikonografiese detail het egter verlore gegaan. Die styl van die katedraal, wat veral Franse invloede weerspieël, het oor die hele Spanje versprei. Die 12e eeu het egter baie minder opgelewer as die 11e eeu, maar die klooster S. Domingo de Silos (vanaf 1100) is 'n uitsondering.

Italië

Die belangrikste Romaanse monumente in Italië kom in die noorde voor en hier het ook baie van die kunstenaars se name bewaar gebly. Wiligelmo da Modena (12e eeu) het die kapitele met reliëfs in die katedraal van Modena gemaak. Die kort, stewige figuurtjies is deur die Romeinse kuns beïnvloed en toon 'n duidelike gevoel vir volume. Benedetto Antelami (ca. 1150 - ca. 1230), wat onder meer die beeldhouwerk in die katedrale van Parma en Fidenza gemaak het, het in Parma gewerk en veral gedurende die eerste helfte van die 13e eeu talle navolgers gehad.

Omstreeks 1140 het 'n styl wat deur die klassieke kuns beïnvloed is, in Pisa ontstaan: die belangrikste kunstenaars van die styl was Guglielmo en Rainaldo, wat die fasade van die katedraal van beeldhouwerk voorsien het. In Sicilië het 'n afsonderlike rigting in die Romaanse kuns bestaan wat deur die Islamitiese kuns beïnvloed is en baie mosaïekwerk bevat het.

Ander lande

In Duitsland is nie baie Romaanse beeldhouwerke geskep nie, hoofsaaklik omdat die portaal daar nooit so 'n belangrike rol as in Frankryk en Spanje gespeel het nie. Die versiering daarvan was hoofsaaklik ornamentele menslike figure en taferele is selde gemaak. Waar dit wel aangetref word (byvoorbeeld in die katedrale van Spiers, Mainz en Worms), is dit sterk deur die Lombardiese beeldhoukuns beïnvloed. Beeldhoukuns wat nie met die boukuns te make het nie, veral in brons, is wel op groot skaal in Duitsland beoefen.

Die bekendste voorbeeld is die monumentale bronswerk Leeu van Brunswyk (1166), wat Hendrik die Leeu op die markplein van die stad as simbool van sy ridderlike moed en politieke krag laat oprig het. Die Romaanse kuns van Engeland is veral deur die Normandiese kultuur beïnvloed. Beeldhouwerk in portale word in onder meer die katedraal van Lincoln (middel 12e eeu) aangetref, maar oor die algemeen is monumentale beeldhouwerk in Engeland baie skaars. Ornamentele beeldhouwerk is hoofsaaklik tot die kapitele beperk.

Dieselfde geld vir Skandinawië, waar die Lombardiese invloed, net soos in Duitsland, sterk na vore kom, soos duidelik aan die beeldhouwerk van die katedraal van Lund (Swede; eerste helfte van die 12e eeu) gesien kan word. Die houtkerke is met houtsnywerk versier in die tradisie van die Noormanne se kuns (vlegbandmotief).

Skilderkuns

Die Romaanse skilderkuns bestaan hoofsaaklik uit muurskilderinge en miniature, wat onderling baie ooreenkomste loon. Oor die algemeen het vernuwings eers in die miniatuurkuns en later in die muurskilderinge ingetree. Dat die invloed van die miniatuurkuns op die muurskildering baie groter was as andersom, kan toegeskryf word aan die feit dat handskrifte algemeen onder die mense gesirkuleer het, terwyl die skilderkuns plekgebonde was.

Muurskilderkuns

Die groot, oop muurvlakke van die Romaanse kerke was baie geskik vir versiering met skilderinge. Die skilderkuns het ook, net soos in die geval van die beeldhoukuns, in groot mate die rol van die geskrewe woord vervul. Ondanks plaaslike stylverskille vertoon die Romaanse skilderkuns bepaalde algemene kenmerke: die belangrikste figure in die skildery is steeds groter as die minder belangrikes uitgebeeld en die heiliges het 'n stralekrans gehad, terwyl die Christusfiguur dikwels met 'n mandorla uitgebeeld is.

Die plek waar die afbeeldings hulle afspeel, is met net een voorwerp aangedui: 'n Boom dui aan dat iets hom buite (in die paradys) afspeel, terwyl 'n kruik weer 'n aanduiding is dat iets hom binnenshuis afspeel. Die skilderinge is in friese teen die mure en die tonnelgewelf as versiering aangebring, waardeur dit 'n dekoratiewe karakter gekry het. Bepaalde temas is steeds op bepaalde plekke afgebeeld: Christus (gewoonlik in 'n mandorla) op die hemelse troon word in die absis uitgebeeld, verhale uit die Ou en Nuwe Testament in die skip en die heiliges in die kapelle en grafkelders.

Daar het egter baie min vol ledige Romaanse interieurs oorgebly. Die tegniek van die Romaanse muurskildering wyk af van die "normale" fresko in die opsig dat 'n pleisterlaag op die muur aangebring en met 'n onderlaag verf (dikwels donkerblou) bedek is. Hierop is eers 'n voorskets met swaar, swart lyne gemaak en daarna is die verf, wat met varkvet of lym gemeng is, aangewend.

Frankryk

In Frankryk het baie Romaanse skilderinge bewaar gebly. Die bekendste is die in die St. Savin-sur-Gartempe in Poitou, 'n streek wat baie Romaanse skilderwerk opgelewer het. In die grafkelders is die martelaarskap van St. Savinus en St. Cyprianus uitgebeeld.

Die tonnelgewelf bevat 4 friese waarop die belangrikste gedeeltes van die geskiedenis volgens Genesis en Exodus weergegee word. Dit is duidelik dat verskillende kunstenaars aan die skilderinge gewerk het, en dit is ook nie bekend presies wanneer dit gedoen is nie, maar daar word algemeen aanvaar dat dit uit die einde van die 11e eeu en begin van die 12e eeu dateer.

Italië

Die Romaanse skilderkuns in Italië bestaan uit 'n verskeidenheid van style. Venesië en Suid-Italië is duidelik deur die Bisantium beïnvloed; Noord-Italië het invloed van die Ottoniese kuns ondergaan, terwyl die klassieke tradisies in Sentraal-Italië bly voortbestaan het.

Die skilderinge van die S. Angelo in Formis (Campanië), wat deur monnike van Monte Cassino uitgevoer is, toon 'n sterk Bisantynse invloed met ʼn bykomende verhalende element en 'n nuwe gevoel vir beweging. In die absis is 'n fresko wat onder meer die Benediktynse ab Desiderius, later pous Victor III, met 'n vierkantige stralekrans uitbeeld, wat aandui dat hy nog gelewe het toe die skildery gemaak is. Die skildery is dus voor 1087 gemaak.

Die absis van die S. Maria in Trastevere (Rome) is met 'n mosaïek versier waarop Christus en Maria uitgebeeld is (ca. 1140). Allegories kan dit beskou word as 'n voorstelling van Christus en die Kerk. Benewens Christus is onder andere pous Innocentius as stigter van die bepaalde kerk uitgebeeld waar hy ʼn model van die kerk in sy hand hou.

Spanje

In Katalonië word die Romaanse skilderkuns gekenmerk deur die gebruik van 'n ekspressiewe, lineêre styl met helder kleure en swaar, donker omlynings wat die kleurvlakke van mekaar skei. Van die bekendste skilderinge is die in die S. Clemente (Tahull; ca. 1200), wat vandag in die Katalaanse museum in Barcelona bewaar word.

Miniature

Die boeke wat van miniature voorsien is, was hoofsaaklik godsdienstige geskrifte soos Bybels, psalmboeke, ensovoorts. Afgesien van die illustrasies self, is baie aandag ook bestee aan die begin letters, wat soms 'n hele bladsy beslaan het en met 'n groot verskeidenheid van motiewe versier is. Uiteindelik was die eersteletterbladsy 'n figuratiewe komposisie op sy eie.

Die kantlyn is dikwels van grappige figuurtjies voorsien wat geen verband met die teks gehou het nie. Elke streek het sy eie styl, maar die kloosters van Noord-Frankryk, België en Suid-Engeland het die mooiste miniatuurkuns opgelewer. Die gebied het ook wat styl betref, baie ooreenkomste getoon, soos duidelike omlyning, ʼn sterk ontwikkelde gevoel vir vlak verdeling en helder, sprekende kleure. Daar is nie veel aandag aan lig en skadu of die uitbeelding van materiaalteksture of dieptewerking bestee nie. In die laaste helfte van die 12de eeu het die styl verander.

Die plooival van die klere was nie meer bloot 'n versieringselement nie, maar het toe ook die aanwesigheid van 'n liggaam daaronder gesuggereer. 'n Aantal pogings is ook aangewend om perspektief weer te gee. 'n Nuwe soort boek het in Suid-Italië ontstaan, naamlik die sogenaamde exultet-rol: 'n lang, smal rol perkament wat by die liturgie van die Paasmis voorgelees is. Die kantlyn is van onderstebo illustrasies voorsien sodat die kerkgangers dit reg kon sien wanneer die rol oor die kant van die kansel gehang het.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409656, volume 24, bl. 51, 60