Rosario

Rosario (Spaans: [roˈsaɾjo]) is die derde grootste stad van Argentinië na Buenos Aires en Córdoba en die grootste stad van die provinsie Santa Fe met 'n oppervlakte van 179 vierkante kilometer en 'n bevolking van meer as een miljoen. Rosario is die administratiewe hoofstad van die gelyknamige departamento.

Rosario
Kaart	Wapen
	Vlag
Land	Argentinië
Provinsie	Santa Fe
Departamento	Rosario
Koördinate	32°57′S 60°38′W
Gestig op	7 Oktober 1793
Hoogte bo seevlak	31 m
Oppervlak:
- Totaal	178,69 vk km
Bevolking:
- Totaal (2012)	1 276 000
- Bevolkingsdigtheid	6 680/vk km
- Gran Rosario	1 235 558
Tydsone	UTC -3 (ART)
Somertyd	UTC -2 (ARST)
Burgemeester	Pablo Javkin (CREO)
Amptelike webwerf	rosario.gov.ar

Die Rosario-Victoria-brug oor die Paraná-delta

Rosario lê aan die westelike oewer van die Paraná-rivier, sowat 300 kilometer noordwes van Buenos Aires, in die sentrum van Argentinië se mees belangrike nywerheidskorridor. Saam met sy voorstede en aangrensende munisipaliteite vorm die stad die metropolitaanse gebied van Gran Rosario met 'n bevolking van meer as 1,2 miljoen (2009).

Rosario is 'n beduidende spoorwegsentrum en die belangrikste rivierhawe in Noordwes-Argentinië, wat danksy sy diepte van 34 voet ook as diepseehawe vir oseaanskepe dien. Die hawe hanteer uitvoergoedere soos graan, meel, hooi, lynsaad en ander plantaardige olies, mielie, suiker, timmerhout, vleis, velle en wol. Die belangrikste plaaslike nywerheidsprodukte is meelblom, suiker, vleis en ander verwerkte voedsel. 'n Brug oor die Paraná se rivierdelta verbind Rosario sedert 2003 met Victoria.

Geografie en klimaat

Die Paraná se rivierdelta, soos gesien vanuit die heelal, met Rosario in die middel

Rosario lê in die suide van die provinsie Santa Fe, in 'n tipiese Pampas-vlakte met golwende heuwels, tussen 22,5 en 24,6 meter bo seevlak. Die oorspronklike nedersetting het in 'n ravyn aan die regteroewer van die Paraná-rivier ontstaan, net teenoor 'n eilandgroep in die rivierdelta wat nou gedeeltelik in die provinsie Entre Ríos geleë is. Die mees nabygeleë stad anderkant die Paraná se riviervloedplein is Victoria in Entre Ríos, sowat 60 kilometer van Rosario af. Die twee stede word deur die Rosario-Victoria-brug met mekaar verbind.

Die stadsgebied beslaan 178,69 vierkante kilometer, wat ook 'n aantal onbeboude gebiede insluit. Die beboude gebiede van Gran Rosario tussen Alvear en San Lorenzo strek oor 'n lengte van sowat vyftig kilometer langs die Paraná. Ondanks sy grootte is Rosario net die administratiewe sentrum van die gelyknamige departamento (distrik). Die provinsiale regering van Santa Fe het sy setel in die gelyknamige stad sowat 170 kilometer noord van Rosario.

Die gebied van Rosario word deur 'n tipiese Pampas-klimaat gekenmerk, met 'n warm seisoen tussen November en Maart en maksimale temperature tussen 18 en 32 °C, en 'n koue seisoen tussen Junie en die middel van Augustus, waartydens die kwik tot tussen 5 en 16 °C daal. Reënvalle word veral in die somer aangeteken, maar die tipiese bedompigheid van die vlakte tree dwarsdeur die jaar op.

Geskiedenis

Vroeë geskiedenis

Die Vlagmonument (Monumento a la Bandera) in die middestad van Rosario

Rosario het teen die begin van die 17de eeu ontstaan. Dit het destyds as Pago de los Arroyos of "Land van die Spruite" bekend gestaan – 'n verwysing na die verskeie spruite wat deur die suide van die provinsie Santa Fé vloei en in die Paranárivier uitmond, soos die Ludueña, die Saladillo en ander. Die stad het geen presiese stigtingsdatum of enige amptelike erkenning hiervan. In 1689 het kaptein Luis Romero de Pineda 'n deel van die land van Pago de los Arroyos volgens 'n koninklike dekreet as vergoeding vir dienste ontvang wat hy aan die Spaanse Kroon verleen het.

Voor hierdie periode was die gebied oorspronklik deur die Calchaquí-stamme bewoon, wat in sogenaamde reducciones geleef het – 'n soort sendingstasies wat deur Fransiskaanse monnike gestig is. Hierdie sendingstasies is uiteindelik deur vyandelike Chaco-stamme aangeval en verniel.

Romero de la Pineda het die eerste permanente nedersetting gestig, 'n estancia, wat hy as landbougebied en nie as 'n dorp ontwikkel het nie. Die Jesuïete het in 1719 'n ander stuk land gekoop en hier die Estancia San Miguel opgerig. Die gebied was nog steeds so yl bevolk dat dit nie oor 'n sentrale owerheid beskik het nie; dit is vanuit die provinsiale hoofstad Santa Fe en Buenos Aires beheer.

In 1724 is nog 'n koloniale nedersetting deur Santiago de Montenegro gestig wat hier 'n meul en 'n kapel gebou het. Hy het begin om die toekomstige ontwikkeling van die dorp te beplan en is in 1751 tot burgemeester verkies. Die gebied wat deur hierdie plaaslike regring beheer is het vanuit die huidige Rosario tot by gebiede noord van die stad gestrek. Eers in 1784 is dit in twee kleiner regsgebiede opgedeel.

Op 27 Februarie 1812 het generaal Manuel Belgrano die nuutgeskepte nasionale vlag van Argentinië vir die eerste keer aan die oewer van die Paraná gehys. Vanweë hierdie geskiedkundige gebeurtenis staan Rosario nog steeds as die "Bakermat van die Argentynse Vlag" bekend. Die Nasionale Vlagmonument is ter herdenking van hierdie gebeurtenis opgerig.

Rosario groei tot 'n stad

'n Kaart van Rosario uit die jaar 1858

Die Vassallo-paleis, setel van die stadsregering

Die provinsie Santa Fe het sterk onder die burgeroorlog gely wat ná 1820 in Argentinië gewoed het. As gevolg hiervan was die bevolkingsgroei stadig; Rosario was 'n klein nedersetting langs die pad van Santa Fe na Buenos Aires. In 1823 is dit amptelik tot dorp verklaar (Spaans: Ilustre y Fiel Villa del Rosario). Charles Darwin, wat in 1832 deur die gebied gereis het, het Rosario reeds as 'n "Groot dorp" met sowat 2 000 inwoners beskryf. In 1841 is die plaaslike hawe volgens 'n dekreet van die caudillo en goewerneur van Buenos AIres, Juan Manuel de Rosas, vir die buitelandse handel gesluit nadat nie-Argentynse skepe nie meer op die Paraná- en Paraguay-riviere toegelaat is nie.

Op 25 Desember 1851 het 'n klein groep van plaaslike burgers en lede van die militêre garde hul steun vir Rosas se teenstander caudillo Justo José de Urquiza verklaar. As 'n beloning vir hulle deelname aan die Slag van Caseros het Urquiza ná sy oorwinning op 9 Junie 1852 die goewerneur van Santa Fe in 'n brief versoek om stadstatus aan Rosario te verleen. Goewerneur Domingo Crespo het hierdie versoek in die wetgeende vergadering van die provinsie geregverdig deur na die strategiese belangrikheid van die stad te verwys, wat vanweë sy geografiese ligging 'n beduidende rol vir die binne- en buitelandse handel sou kon speel. Op 5 Augustus is die stadstatus formeel aan Rosario toegeken.

Urquiza het die rivier vir internasionale vryehandel oopgestel, en Rosario se demografiese en ekonomiese groei het aansienlik versnel. In 1880 was Rosario reeds die belangrikste uitvoerhawe in Argentinië, en sy bevolking het in 1887 tot sowat 50 000 gegroei. Sowat veertig persent van die inwoners was immigrante wat nuwe idees uit Europa saamgebring het en van Rosario 'n stad gemaak wat in politieke baie progressief was – in teenstelling met die meer konserwatiewe en aristokratiese Santa Fe.

Gedurende die tweede helfte van die 19de eeu was daar selfs 'n beweging wat vir Rosario as die nasionale hoofstad van Argentinië gepleit het. Een van die sterkste voorsprekers vir hierdie voorstel was Ovidio Lagos, stigter van die oudste Argentynse koerant La Capital (een van Rosario se hoofstrate is intussen na Lagos vernoem). Alhoewel Rosario by drie geleenthede tot nasionale hoofstad verklaar is, is die wetsbesluit elke keer deur die uitvoerende gesag geveto J(een keer deur Bartolomé Mitre en twee keer deur Domingo Faustino Sarmiento).

In die laaste vyftien jaar van die 19de eeu het Rosario se bevolking verdubbel. Die snelle bevolkingsaanwas het egter tot slegte lewensomstandighede vir baie van die stadsbewoners, epidemieë van aansteeklike siektes soos tuberkulose en 'n oorskot van mannekrag en gepaardgaande uitbuiting gelei. In 1901 is vir die eerste keer 'n stakende werker deur die polisie dood gemaak, en Rosario het tot 'n sentrum van radikale politieke bewegings begin ontwikkel. Die Radikale Burgerunie het in 1903 'n opstand bevorder en die eerste verkiesing volgens die nuwe geheime en verpligte stemreg gewen.

Die 20ste eeu

Hierdie onwettige tronk is gedurende die militêre diktatuur vanaf 1976 gebruik om mense aan te hou en te martel. Die gebou is nou 'n nasionale monument van herinnering

Die bevolking van Rosario het in die volgende dekade en nog eens binne die volgende twee dekades verdubbel. In 1926 was daar reeds 407 000 inwoners, waarvan 47 persent uit die buiteland gekom het. Dit was meestal Europeërs wat as gevolg van die Eerste Wêreldoorlog in Rosario 'n nuwe heenkome gevind het, waarby Italiaanse immigrante – veral uit Ligurië – oorweeg het.

Die plaaslike geleerde Juan Álvarez het in 1943 'n werk oor die geskiedenis van die stad geskryf waarin hy die stelling bevestig het dat Rosario uit eie krag gegroei en sy ontwikkeling aan sy moderne kapitalistiese ekonomie en sy hardwerkende bevolking te danke het – in teenstelling met ander stede wat soos Santa Fe eerder deur 'n tradisionele koloniale en adellike verlede gekenmerk word. Ter ere van Álvarez is die grootste openbare biblioteek in Rosario, die Biblioteca Argentina Dr. Juan Álvarez, na hom vernoem.

In 1946 het Rosario die oorwinning van die populistiese kandidaat Juan Perón in die presidensiële verkiesing met 'n meerderheid van 58 persent van die uitgebragte stemme bevorder, en die stad het toe die bynaam "Hoofstad van die Peronisme" gekry. Rosario het vervolgens voordeel uit Perón se nasionaliseringsbeleid asook sy subsidies vir nywerhede en voordelige arbeidswette getrek.

Maar die stad het ná Perón se afdanking as gevolg van 'n staatsgreep desgelyks baie onder die diktatuur van sy opvolger, president Juan Carlos Onganía, gely. In Mei en September 1969 het werkers en studente in groot getalle teen die régime betoog – 'n gebeurtenis wat later as die Rosariazo bekend gestaan het. Die betogings was deel van die algemene onluste in die land, alhoewel hulle ook 'n reaksie op die onderdrukking van plaaslike vakbonde was en die moord op 'n plaaslike student wat deur polisiemagte gedood is. In September het sowat 100 000 betogers die polisiemagte oorrompel en die onluste tot by die voorstede uitgebrei. Die régime het troepe na Rosario ontbied om die opposisie met geweld te onderdruk en die beheer oor die stad te herwin.

Gedurende die sogenaamde "Nasionale Proses van Reorganisasie", wat in 1976 met die staatsgreep van dieselfde jaar begin het, is honderde inwoners deur regeringsmagte vermoor of het spoorloos verdwyn. Die militêre junta het Rosario as een van die gasheerstede van die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1978 gebruik waarmee hulle die bevolking van die menseregskendings en algemene politieke onderdrukking afgelei het.

In 1983 het Argentinië na 'n demokratiese stelsel teruggekeer, en sowat 400 000 Rosarino's het die Radikale Burgerunie se laaste byeenkoms voor die verkiesing bygewoon. Die Burgerunie het sowel die plaaslike burgemeestersverkiesing met sy kandidaat Horacio Usandizaga asook die nasionale presidentsverkiesing met sy kandidaat Raúl Alfonsín gewen.

Ekonomiese krisis

'n Villa miseria in Rosario

Wandellaan in Córdobastraat

In 1989 het 'n hiperinflasie van meer as 3 000 persent die Argentynse ekonomie in duie gestort. In Rosario het die proteste teen die prysstygings en die gepaardgaande onvoldoende voorsiening van voedsel en ander lewensnoodsaaklike goedere saam met die algemene ontevredenheid van die bevolking en aanhitsing deur ekstremistiese elemente tot die plundering van supermarkte en ander winkels gelei en ook die aanleiding gegee vir soortgelyke onluste in ander Argentynse stede. Die onluste is deur polisie-eenhede onderdruk, en volgens amptelike statistieke het veertien betogers tussen 26 en 29 Mei gesterf. President Alfonsín het 'n noodtoestand verklaar en op 12 Junie bedank sodat die presidentskap van sy gekose opvolger Carlos Menem ses maande vroeër begin het.

Die Menem-regering se makro-ekonomiese beleid het daarin geslaag om die inflasie onder beheer te bring, en aanvanklik het ook Rosario se ekonomie begin stabiliseer. Maar enkele jare later het die instelling van 'n lae vaste wisselkoers invoere drasties laat styg, terwyl die mededingendheid van Rosario se nywerheidsektor verlaag is en uitvoere van landbouprodukte gestagneer het. Toe president Menem in 1995 vir 'n tweede ampstermyn gekies is, was Rosario se werkloosheid met 21,1 persent die hoogste in die land.

Baie van Rosario se inwoners het onder die broodlyn geleef en was gedwing om in die plaaslike krotbuurte, die sogenaamde villas miseria, te gaan woon. Hierdie informele nedersettings sonder toiletgeriewe, lopende water en ander dienste was al vroeër 'n tipiese verskynsel, maar het in die 1990's het hulle oppervlaktes en bevolking aansienlik gegroei. Die probleem het weens die binnelandse migrasie en die vestiging van bewoners uit armer provinsies soos byvoorbeeld Chaco verskerp. Volgens die laaste amptelike ondersoek, 'n studie wat deur die Munisipale Bank-Stigting van Rosario in 1996 deurgevoer is, was daar 91 informele nedersettings met 115 000 inwoners (tien persent van die metropolitaanse gebied se bevolking).

Die ekonomiese resessie het in Desember 2001 sy hoogtepunt bereik, en net soos in ander groot Argentynse stede het armes en werkloses weer begin om winkels te plunder. Gedurende die onluste het agt mense gesterf, waaronder die Uruguyaans-gebore politieke aktivis Pocho Lepratti.

Huidige situasie

Ná die Argentynse ekonomiese krisis van die jaar 2001 het Rosario se ekonomie herstel. Dit is nou die snelste groeiende stad in Argentinië, en die lewensomstandighede van sy inwoners het duidelik verbeter. Verbruikerbesteding en beleggings het as gevolg van die sterk oplewing in die landbousektor (veral die uitvoer van plaasslik vervaardigde sojaboonprodukte) aansienlik toegeneem, en daarnaas trek ook die toerismebedryf voordeel uit die gunstige ekonomiese klimaat. 'n Aantal sakesentrums is geopen of heropen, waaronder twee groot winkelsentrums, Alto Rosario en El Portal.

Die pryse van eiendomme het in 2005 begin styg en nuwe bouprojekte is veral in die voorstede aangepak. Onderontwikkelde gebiede soos die noordoostelike buurte naby die lughawe is in moderne woonbuurte omskep. Die stadsregering onder die leiding van intendente (burgemeester) Miguel Lifschitz van die Sosialistiese Party was danksy die ekonomiese opswaai in staat om groot bedrae in openbare geriewe te belê. Sowat 'n derde van die stedelike begroting word tans aan openbare gesondheid bestee.

Kommunikasie en mediabedryf

Die hoofkwartier van Telecom Argentina in Rosario

Rosario lê in die sentrum van Argentinië se optiese vesel-kring. Die grootste nasionale telekommunkasie-maatskappye verskaf al hul dienste van openbare telefone tot selfoon-netwerke en breëband-internettoegange met DSL-lyne, kabelmodems, Wi-Fi en kuberkafees aan hul plaaslike klante.

Sowat 86 persent van alle huishoudings beskik oor 'n telefoonlyn (daar is tans 272 170 lyne), terwyl 36 persent van die bewoners ook gebruik maak van selfoondienste. Die vraag na selfoondienste het as gevolg van lae pryse en aggressiewe bemarkingstrategieë vinnig gegroei, maar die beperkings wat op die installasie van antenna's geplaas is en onvoldoende beleggings en opknappingswerk het die gehalte van selfoondienste laat versleg. In die jare 2004 en 2005 was die selfoonnetwerke gedurende Kersfees, Nuwejaarsdag en die Día del Amigo ("Dag van die Vriend") onderbreek.

Rosario beskik oor vier AM- en meer as 200 FM-radiostasies en twee plaaslike private-televisiekanale, Canal 3 en Canal 5 (die laasgenoemde kanaal maak deel uit van die nasionale netwerk Telefé). Ook die openbare televisie-kanaal Canal 7 Argentina word in Rosario uitgesaai. Rosario se drie kabeltelevisie-netwerke – Cablevisión en Multicanal is openbare kanale, terwyl die plaaslike Cablehogar-net onder die beheer van 'n privaatmaatskappy is – saai ook twee plaaslike kanale uit: Canal 4 Noticias en Canal 6.

Die belangrikste dagblaaie in Rosario is La Capital (die oudste Argentynse koertant wat nog steeds uitgegee word en in 1867 gestig is), Rosario/12 (gestig in 1991) en El Ciudadano & la Región (gestig in 1999).

Eksterne skakel

• (en) Toerisme-inligting oor Rosario op Wikivoyage
• (es) Amptelike webwerf