Slawiese mitologie

Die Slawiese mitologie en godsdiens het oor meer as 3 000 jaar ontwikkel. Daar word geglo dat dit uit 'n deel van die Steentydperk of moontlik selfs vroeër kom. Die godsdiens stem baie ooreen met ander wat uit die Proto-Indo-Europese godsdiens ontwikkel het.

Sadko in die Onderwêreld-ryk, Ilja Repin (1876).

Bronne

'n Teksgedeelte uit die Boek van Weles, wat op 'n reeks houtplanke geskryf is. Daar word beweer dat dit 'n antieke teks oor die Slawiese geloof en geskiedenis is, maar baie akademici beskou dit as 'n vervalsing.

Anders as met die Griekse of Egiptiese mitologie, is daar geen eerstehandse rekords vir die bestudering van Slawiese mitologie nie. Ondanks 'n paar omstrede teorieë (soos die Boek van Weles), kan daar nie bewys word dat die Slawiërs enige skryfstelsel gehad het voor hulle kerstening nie. Al hulle oorspronklike godsdienstige gelowe en tradisies is waarskynlik mondelings van geslag tot geslag oorgedra. Voor hul kerstening is ylgesaaide rekords van die Slawiese godsdiens meestal geskryf deur nie-Slawiese sendelinge wat nie baie geïnteresseerd of objektief was in hul beskrywings van heidense gelowe nie. Argeologiese oorblyfsels van ou Slawiese idole en tempels is gevind, maar dit bevestig bloot bestaande historiese rekords en lewer niks nuuts op nie. Oorblyfsels van ou mitologiese gelowe en heidense feeste word vandag nog aangetref in volksgewoontes, liedere en stories van al die Slawiese nasies. Die rekonstruksie van antieke mites uit volksoorleweringe is ’n moeilike en ingewikkelde taak wat navorsers dikwels pootjie. Dit kan die verkeerde vertolkings, verwarring of selfs vervalsings en versinsels tot gevolg hê.

Geskrewe bronne

Daar is geen bekende bronne van die Slawiese mitologie voor die verdeling van die Proto-Slawiese etniese groep in Wes-, Oos-, en Suid-Slawiërs nie, met die moontlike uitsondering van 'n kort aantekening in Herodotus se Geskiedenisse. Hierin word 'n stam van Neuri in die verre noorde genoem waarvan die mans, volgens Herodotus, hulleself vir 'n paar dae elke jaar in wolwe verander. Sommige navorsers glo dit kom van die Slawiese geloof in weerwolwe, terwyl ander glo Herodotus verwys eintlik na antieke Slawiese karnivalle, waar groepe jong mans met maskers op in dorpies rondgeloop het. Hulle is soms vucari ("wolfmans") genoem.

Die eerste definitiewe verwysings na die Slawiërs en hulle mitologie in die geskrewe geskiedenis is deur die 6de-eeuse Bisantynse historikus Prokopios, wie se Bellum Gothicum die gelowe van ’n sekere Suid-Slawiese stam beskryf. Hulle het net een god aanbid wat weerlig en donder geskep het. Hoewel Prokopios nie die naam van die god noem nie, kan 'n mens aflei dat hy verwys na Peroen in latere historiese bronne, aangesien peroen vandag in baie Slawiese tale bloot "donder" of "weerligstraal" beteken. Hy noem ook dat hulle glo in verskeie demone en nimfe (dus Slawiese feetjies), maar noem nie enige ander name nie.

Die Russiese Primêre Kronieke is 'n groot werk met baie waardevolle verwysings na die heidense geloofstelsel van die Oos-Slawiërs. Die kronieke handel oor die geskiedenis van die vroeë Oos-Slawiese staat Kiëf-Roes. Hoewel dit aan die begin van die 12de eeu geskryf is, bevat dit verwysings na en afskrifte van ouer dokumente en beskryf dit gebeure van voor die kerstening van Kiëf. Twee gode, Peroen en Weles/Wolos, word genoem in die teks van die vroeë 10de-eeuse vredesooreenkomste tussen die heidense heersers van die Oos-Slawiërs en Bisantynse keisers. Later beskryf Nestor die kroniekskrywer 'n staatsgoderyk wat in 980 in Kiëf ingestel is deur grootprins Wladimir. Wladimir se goderyk het Peroen, Chors, Dazjbog, Stribog, Simargl en Mokosj ingesluit. Die Ipatijefse Kodeks van die Primêre Kronieke noem ook Swarog, wat vergelyk word met die Griekse Hefaistos. Ook interessant is die passasies in die Oos-Slawiese epiese Die Verhaal van Igor se Veldtog waarin Weles, Dazjbog en Chors genoem word. Die oorspronklike verhaal is gedateer einde van die 12de eeu, maar daar is twyfel oor die egtheid van die werk.

Die meeste geskrewe rekords gaan oor die Wes-Slawiese heidendom, veral van die Wendiese en Polabiese stamme wat eers teen die einde van die 12de eeu gedwing is om die Christelike geloof aan te neem. Die Duitse sendelinge en priesters wat teen die heidense geloof geveg het, het breedvoerige rekords van die ou mitologiese stelsels gelaat wat hulle moes oorkom. Hulle het egter geen geheim gemaak van hoe "laag" hulle die "bloeddorstige" Slawiese "barbare" beskou nie en aangesien nie een van hulle ’n Slawiese taal aangeleer het nie, is hul rekords 'n mengsel van waardevolle inligting, verwarring en oordrywing.

Groot werke sluit in 'n kroniek van Thietmar van Merseburg van die begin van die 11de eeu, wat 'n tempel beskryf in die stad Radagast waar die groot god Swarogitsj aanbid is. Volgens Thietmar was dit die heiligste plek in die land van die heidense Slawiërs, en Swarogitsj was hul belangrikste god.

Nog 'n baie waardevolle dokument is die Chronica Slavorum wat in die laat 12de eeu geskryf is deur Helmold, 'n Duitse priester. Hy noem die "duiwel Zerneboh" (Tsjernobog), die god Porenoet, godin Siwa, 'n paar naamlose gode waarvan die standbeelde meer as een kop gehad het, asook die groot god Swantewit, wat op die Rügen-eiland aanbid is en volgens Helmod die belangrikste god van al die Wes-Slawiërs was.

Die derde en waarskynlik belangrikste rekord is dié van die Deense kroniekskrywer Saxo Grammaticus, wat in sy Gesta Danorum die oorlog beskryf wat in 1168 deur die Deense koning Waldemar gevoer is teen die Wende van Rügen, die verowering van hul stad by Kaap Arkona en die verwoesting van die groot tempel van Swantewit wat daar gestaan het. Saxo beskryf die aanbidding van Swantewit breedvoerig, asook die gepaardgaande gebruike en die hoë vierkoppige standbeeld van die god. Hy noem ook die meerkoppige gode van ander Slawiese stamme: Rugievit, Porewit en Porentius.

Die vierde groot bron is die drie biografieë van die Duitse vegter-biskop sint Otto, wat in die vroeë 12de eeu verskeie militêr-pastorale ekspedisies gelei het na die streke van die Slawiese stamme wat naby die Oossee gewoon het. Volgens dié manuskrip was die belangrikste Slawiese god Triglaf, waarvan die tempels in die stad Szczecin asemrowend was. In die stede Wolgast en Havelberg is die oorlogsgod Gerovit aanbid. Dit was waarskynlik 'n verknoeiing van die naam Jarowit, ’n Slawiese god wat moontlik identies was aan Jarilo van die Oos-Slawiese folklore.

Argeologiese ontdekkings

Die Indo-Europese gebruik van gemeenskaplike bankette, bekend as brattsjina (van brat, "broer") in Rusland

Die standbeelde van verskeie Slawiese gode is ontdek. 'n Hoë klipstandbeeld is in 1848 op die oewers van die Zbruch-rivier gevind met vier gesigte onder ’n kliphoed. Vanweë die ooreenkoms met Saxo se beskrywing van die groot idool in die tempel van Rügen, is daar dadelik beweer dat die standbeeld van Swantewit is, hoewel dit duidelik was dat dit nie die oorspronklike Swantewit van Rügen kon wees nie. Verskeie meerkoppige standbeelde is elders ontdek. 'n Klein vierkoppige standbeeld uit die 10de eeu wat uit been gekerf is, is opgegrawe tussen die ruïnes van Preslaf, 'n hoofstad van Middeleeuse Bulgaarse tsaars. 'n Tweekoppige, lewensgroot houtstandbeeld is ontdek op 'n eiland in die Tollensesee naby Neubrandenburg. 'n Driekoppige standbeeld is ook ontdek in Dalmasië (Kroasië) op die heuwel met die naam Suvid, nie ver van die piek Triglaf van Berg Dinara nie.

Die oorblyfsels van verskeie Slawiese tempels is ook gevind, soos in Kaap Arkona op Rügeneiland, in Nowgorod en naby Breclav in die Tsjeggiese Republiek.

Standbeelde van meerkoppige gode en tempels met verskeie altare bevestig verslae van Christelike sendelinge oor die Slawiërs se aanbidding van gode met verskeie eienskappe.

Folklore

Toe die verskeie Slawiese stamme tussen die 7de en 12de eeu gekersten is, is die Christendom beskou as 'n godsdiens van die adel, veral dié in die stede. Onder die meeste Middeleeuse Slawiërs het die ou mites voortgeleef. Christelike priesters en monnike in Slawiese lande, veral Rusland, het eeue lank geveg teen die verskynsel dwojewerije (dubbele geloof). Aan die een kant het boere en landarbeiders die doop, mis en Christelike feesdae gretig aanvaar, maar aan die ander kant het hulle daarop aangedring om ou rituele uit te voer en heidense gebruike aan te hang, selfs al was die antieke gode en mites waarop hulle gebaseer is, lankal vergete.

Dit is omdat die Slawiese boere die Christendom nie as 'n vervanging van die ou Slawiese mitologie beskou het nie, maar as 'n verlenging daarvan. Die Christelike geloof het dalk die belofte van redding en 'n geseënde ewige lewe in die volgende wêreld ingehou, maar vir die oorlewing in hierdie wêreld, vir die jaarlikse oeste en die beskerming van die vee, was die ou godsdiensstelsel met sy vrugbaarheidsrituele, beskermende gode en huisgeeste noodsaaklik. Dit was 'n probleem wat die kerk nooit werklik opgelos het nie; ten beste kon die kerk 'n Christelike heilige of martelaar in die plek van 'n heidense god vir 'n sekere gebruik stel, maar die gebruike self het voortgeduur, asook die mitologiese siening van die wêreld waardeur natuurverskynsels verduidelik is.

'n Absurde situasie is dus geskep vir die bestudering van die Slawiese mitologie. Terwyl volksgelowe en tradisies van al die Slawiese volke inderdaad die rykste bron is vir die rekonstruksie van antieke heidense gelowe, die sleutel vir die ontsluiting van die geheime van die langvergete goderyk, is hulle bronne van 'n baie ongewone aard wat nie sommerso geglo kan word nie. Volksliedere, stories en feeste het lankal hulle oorspronklike heilige, mitiese karakter en hul oorspronklike betekenis verloor, en is afgeskaal tot 'n vlak van 'n blote bygeloof of betekenislose tradisie wat van geslag tot geslag oorgedra is deur mense wat nie die ware betekenis daarvan verstaan het nie. Mense het 'n vae idee gehad dat feeste op sekere maniere gevier moet word, dat sekere stories vertel moet word of sekere liedere gesing moet word omdat dit "nog altyd" so gedoen is. Die heidense geloof is gemeng met die Christelike geloof en ou rituele met nuwe Christelike feesdae.

Gamajoen, een van drie profetiese voëls in Russiese folklore (die ander is Alkonost en Sirin), deur Wiktor Wasnetsof (1897).

Geleerdes het dus na folklore begin kyk om die verlore mitologie te probeer rekonstrueer. Die volksoorleweringe kan rofweg in twee groepe verdeel word:

• Feëverhale oor verskeie fantasiekarakters soos Alkonost, Baba Jaga, Kosjtsjei die Onsterflike, zmei-liedere en verhale van legendariese helde soos Russies bogatirs, en bygelowe oor verskeie demone en geeste soos domowois, licho's, wilas, vampiere, wodjanois, roesalkas, ens. Baie van hierdie verhale en gelowe kan heel antiek wees en bevat waarskynlik minstens 'n paar mitologiese elemente, maar is nie op sigself mites nie. Hulle kort 'n dieper, heilige en godsdienstige betekenis en verder verskil hulle grootliks tussen die verskillende Slawiese volke.

• Die viering van verskeie Christelike feeste en die geloof in verskeie heiliges. Dit is byvoorbeeld heel duidelik dat 'n gewilde heilige in baie Slawiese lande, Sint Elia die Donderaar, 'n vervanging is van die ou dondergod Peroen. Net so kan spore van antieke gode gevind word in die gebruike wat met baie ander heiliges verband hou, soos sint Vitus, sint Giorgi, sint Wlasi, sint Maria en sint Nikolaas. Dis ook duidelik dat sekere volksfeeste, soos die lentefees van Jare of Jurjevo en die somerfees van Ivanje of Iwan Koepala, albei verband hou met Christelike vakansiedae, al is hulle vol voor-Christelike elemente.

Die rekonstruksie van oorspronklike Slawiese mites is dus regte speurwerk wat deeglike kennis verg van verskeie wetenskaplike dissiplines soos semiotiek, linguistiek, filologie, vergelykende mitologie en etnologie. Oorleweringe moet ontleed word volgens struktuur, nie net as stories en liedere nie, maar as groepe tekens en simbole wat ’n sekere interne strukturele logika bevat. Elk van hierdie tekens is saamgestel uit sekere sleutelwoorde, wat meer is as bloot die name van karakters, plekke of kunswerke. 'n Belangrike aspek van simbole is dat dit byna onmoontlik is om hulle te verander; hulle name kan verander word, maar nie hulle struktuur nie. As sleutelwoorde verander word of verlore gaan, sal die simbool verander, en dit sal die interne strukturele logika van die teks verander en die hele verhaal nutteloos maak. Dit sal gou vergeet word omdat die patroon, of logika, waardeur dit oor die geslagte heen oorgedra is, verlore sal wees.

Byvoorbeeld: soos reeds genoem, word die Slawiese god van donder, Peroen, meestal gelykgestel aan St. Elia die Donderaar in Christelike volksoorleweringe. Maar hy word soms ook gelykgestel aan St. Migael die Aartsengel, en soms selfs aan die Christelike God. In sekere Russiese en Belarussiese verhale is hy afgeskaal tot verskeie feëkarakters soos tsaar Ogin (tsaar Vlam) of Grom (Donder). Ondanks die verandering van die naam self, is daar sekere sleutelelemente teenwoordig wat gebruik is om Peroen te beskryf in antieke mitiese tekste en wat in volksoorleweringe behoue gebly het. Peroen is altyd daar bo, hoog, op die piek van die berg of in die hemel; hy is ’n hemelse god en die "hoogste" god van die ou Slawiese goderyk; hy is "droog", soos in die teenoorgestelde van "nat"; hy is die god van donder en weerlig, wat vuur maak; hy slaan, tref, vervolg, maak dood; hy is die god van donderweer en storms, vernietigend en woedend; hy het 'n pyl/'n klip/weerlig; Peroen skiet sy weerligstrale soos pyle wat so kragtig is dat hulle ontplof en klippe opblaas waar hulle tref). Hierdie sleutelwoorde word altyd aangetref in oorleweringe, selfs al is Peroen se naam lankal vergete. Die struktuur van hierdie simbool verbind Peroen met soortgelyke karakters van óf die Christelike geloof óf latere folklore met dieselfde simbole.

Met soortgelyke metodes en deur die trek van parallelle met ander, verwante Indo-Europese mitologies (veral die Baltiese mitologie), en soms met die gebruik van wenke wat in historiese rekords van die Slawiese heidendom gevind is, kon van die antieke mites gerekonstrueer word. Aansienlike vordering in die bestudering van die Slawiese mitologie is in die laaste 30 jaar gemaak, veral deur die Russiese filoloë Wladimir Toporof en Wjatsjeslaf Iwanof, asook die Kroatiese wetenskaplikes Radoslav Katičić en Vitomir Belaj. Ook baie waardevol is die studies van die Russiese geleerde Boris Oespenski en die Serwiese filoloog en etnoloog Veselin Čajkanović.

Kalender en feeste

Slawiese mites was siklies; dit is elke jaar herhaal met die veranderings van die natuur en seisoene. Om hulle te verstaan is dit dus belangrik om die Slawiërs se idee van 'n kalender te verstaan. Volgens argeologiese oorblyfsels en folklore is dit moontlik om sekere elemente van die voor-Christelike kalender te rekonstrueer, veral die groot feeste.

• Hulle het oënskynlik 'n maankalender gevolg wat op die eerste dag van Maart begin het, nes dié van ander Indo-Europese kulture wat ons beter ken. Die name vir die laaste nag van die ou jaar en die eerste dag van die nuwe jaar was Velja Noc (Velja Notj)/Velik Dan (Velikŭ dĭnĭ) (Groot Nag/Groot Dag). Nadat die Slawiërs gekersten is, is die name waarskynlik oorgedra na Paasfees. In Slawiese lande wat tot die Ortodokse kerke behoort, is Goeie Vrydag bekend as Velik Dan/Groot Dag, terwyl dit onder Katolieke Slawiërs bekend is as Velika Noc/Groot Nag. Die name sluit aan by die Griekse Megale Hemera, Groot Week, die Christelike term vir die week waarin Paasfees val. In heidense tye was dié vakansiedag waarskynlik iets soos Halloween. Sekere mense (sjamans) het groteske maskers opgesit en jasse van skaapwol aangetrek en dan in die dorpies rondgeloop omdat geglo is dat die geeste van gestorwe voorvaders gedurende die Groot Nag deur die land geloop het en dorpies en huise aangedoen het om die nuwe jaar saam hul lewende familielede te vier. Daarom was die god van die laaste dag van die jaar waarskynlik Weles, god van die onderwêreld.

Lentefeesvieringe word wêrelwyd nog deur Slawiërs gevier, soos hier in Melbourne, Australië.

• Daar was 'n groot lentefees wat gewy is aan Jarilo, die god van plantegroei en vrugbaarheid. Groepe jong mans of meisies het op dié dag in die dorpe rondgeloop met groen takke of blomme as simbole van nuwe lewe. Hulle sou van huis tot huis gaan en liedere sing en elke huishouding seën met tradisionele vrugbaarheidsrituele. Die leier van die optog, gewoonlik op 'n perd, sou met Jarilo verbind word. Die gebruik om pisanki, of versierde eiers, te maak wat ook nuwe lewe gesimboliseer het, was nog ’n tradisie wat met die fees verbind is, en dit is later oorgedra na die Christelike Paasfees.

• Die fees van die somer-dag-en-nag-ewening is vandag bekend as Ivanje, Koepala of Kries. Dit is baie soos 'n groot bruilof gevier, en volgens sekere historiese bronne in heidense tye deur 'n gemeenskaplike orgie gevolg. Daar is die vorige aand baie geëet en gedrink, groot vure (in Slawies kres) is aangesteek en jong mense het in sirkels gedans en geslagsomgang gehad of oor vure gespring. Jong meisies het kranse gemaak van blomme en varings (wat blykbaar 'n heilige plant vir hierdie fees was), hulle in die riviere gegooi en volgens die rigting waarin en manier waarop hulle gedryf het, mekaar se troues voorspel. 'n Rituele baaiery was ook belangrik op dié aand; dus die naam Koepala (van koepati, om te baai), wat aansluiting vind by die heilige wat die kerk later sou kies vir hierdie fees, Johannes die Doper. Met die fees is waarskynlik die bruilof van die god van vrugbaarheid gevier, wat ook verbind is met die groei van plante vir die oestyd.

• In die middel van die somer was daar 'n fees wat verbind is met die god van donder, Peroen, en wat in die na-Christelike tyd verander is in die baie belangrike fees van sint Elia. Dis beskou as die heiligste tyd van die jaar en daar is aanduidings uit historiese bronne dat menslike offerandes betrokke was. Die oestyd het waarskynlik net daarna begin.

• Dit is onduidelik presies wanneer die einde van die oestyd gevier is, maar historiese bronne noem 'n interessante tradisie wat daarmee verbind is. Dit is by die Swantewit-tempel op die eiland Rügen gevier en het in latere volksoorleweringe voortgeleef. Mense sou voor die tempel bymekaarkom, waar priesters 'n groot koringbrood sou neersit wat amper so groot soos 'n man was. Die hoëpriester sou dan agter die brood staan en die mense vra of hulle hom kon sien. Wat ook al die antwoord, die priester sou dan vra dat die mense hom die volgende jaar nie agter die brood sal sien nie, dus dat die volgende jaar se oes nog groter sal wees.

• Daar was waarskynlik ook 'n belangrike fees rondom die winter-dag-en-nag-ewening wat later met Kersfees verbind sou word. Daarom word Kersfees in baie Slawiese lande Bozjitsj genoem, wat eenvoudig beteken klein god. Terwyl dié naam goed pas by die Christelike idee van Kersfees, is dit waarskynlik van heidense oorsprong; dit dui op die geboorte van 'n jong, nuwe songod in die plek van die ou en swak god tydens die langste nag van die jaar. Die ou Son was Swarog en sy seun, die nuwe, jong Son, was Dazjbog. 'n Ander (of dalk die oorspronklike) naam van die fees was Korotsjoen.

Kosmologie

Boejan-eiland, deur Iwan Bilibin.

'n Taamlik tipiese kosmologiese konsep onder sprekers van Indo-Europese tale, dié van die Wêreldboom, is ook in die Slawiese mitologie aanwesig. Dit is óf ’n eikeboom óf 'n soort denneboom. Die mitologiese simbool van die Wêreldboom was 'n baie sterk een en het baie eeue ná die Slawiërs se kerstening deur hul folklore voortgeleef. Die boom het drie vlakke van die heelal bevat. Sy kroon het die lug verteenwoordig, die ryk van hemelse gode en wesens, terwyl die stam die ryk van sterflinge was. Hulle is soms saamgestel teenoor die wortels van die boom, wat die onderwêreld gesimboliseer het, die ryk van die dooies. In teenstelling met algemene opvattings, blyk dit dat die wêreld van die dooies in die Slawiese mitologie eintlik 'n mooi plek was, 'n groen en nat wêreld met grasvlaktes en ewige fonteine. In folklore word soms na dié land verwys as Wirei of Iri.

Die drie ryke op die vertikale as van die Wêreldboom bestaan, parallel met die horisontale, geografiese ordening van die wêreld: Die wêreld van die gode en sterflinge was in die middel van die aarde (wat plat was) en dit is omring deur 'n see. Oorkant die see was die land van die dooies, waarheen voëls elke winter sou vlieg en waarvandaan hulle elke lente teruggekeer het. In baie volksoorleweringe word die konsepte "oor die see gaan" teenoor "van oor die see kom" gelykgestel met sterf teenoor terugkeer na die lewe. Dit sluit aan by 'n ou mitologiese konsep dat die doderyk bereik word deur 'n reis oor water. Verder was die aarde op sy horisontale as verdeel; in hierdie geval deur vier kardinale punte, wat voorgestel is deur die vier windrigtings (noord, oos, suid en wes). Hierdie twee verdelings van die wêreld, in drie ryke op die vertikale as en vier punte op die horisontale as, was baie belangrik in die mitologie; dit kan gesien word in standbeelde van Slawiese gode, veral dié van die driekoppige Triglaf en die vierkoppige Swantewit.

Godedom

Soos blyk uit historiese bronne, het die Slawiërs 'n groot aantal verskillende gode aanbid, oor 'n groot geografiese gebied van die Oossee tot die Swartsee, en oor 'n tydperk van meer as 600 jaar. Die bronne wys ook dat die Slawiese volke elk sy eie gode aanbid en dus waarskynlik sy eie goderyk gehad het. Dit lyk of antieke Slawiese godsdiens in die algemeen taamlik plaaslik en kulties van aard was, met gode en gelowe wat van stam tot stam verskil. Nes in die geval van die verskillende Slawiese tale wat van ’n enkele, Proto-Slawiese taal afstam, is dit ook moontlik om 'n soort Proto-Slawiese Olimpus daar te stel en sekere elemente van hierdie oorspronklike goderyk te rekonstrueer deur die versigtige bestudering van folklore.

Oppergod

Volgens verskeie moderne teorieë was Rod of Swarog 'n Slawiese oppergod, en uit historiese bronne blyk dit dat gode soos Swarogitsj, Swantewit of Triglaf deur sekere stamme as oppergode beskou is. Maar die beste kandidaat vir die posisie van oppergod is verreweg Peroen. Sy naam kom die meeste voor in historiese rekords van die Slawiese godsdiens; hy is in werklikheid die eerste Slawiese god wat in die geskrewe godsdiens genoem word (Prokopios noem in sy kort aantekening dat die god van donder en weerlig die Slawiërs se enigste god is). Die Primêre Kronieke beskryf hom as hoofgod van Kiëf-Roes voor die Slawiërs se kerstening. 'n Kort aantekening in Helmold se Chronica Slavorum lui dat Wes-Slawiërs in 'n enkele god in die hemel glo wat oor al die ander gode op aarde regeer. Die naam van die god word nie genoem nie, maar dis heel waarskynlik dat na Peroen verwys word. En hoewel Peroen se naam nie voorkom in enige van die uitgebreide rekords oor die Wes-Slawiërs se godsdiens nie, was hy by al die takke van die Slawiërs bekend, soos blyk uit die groot aantal plekname in Slawiese lande wat na hom genoem is. Hy is ook die enigste Slawiese god wat met die Christelike God gelykgestel word. Dit is baie duidelike tekens dat hy inderdaad die oppergod van die Proto-Slawiese goderyk was.

Peroen het egter 'n eweknie gehad. Roman Jakobson wys daarop dat oral waar Peroen in historiese tekste genoem word, hy altyd deur 'n ander god "vergesel" word: Weles. Hierdie verhouding kan ook in plekname gesien word: Waar daar 'n heuwel of bergpiek is met 'n naam wat met Peroen verbind kan word, is daaronder, in 'n laerliggende gebied, gewoonlik naby 'n rivier, 'n plek met 'n naam wat aan Weles gekoppel kan word. Nes Peroen dus dikwels met God verbind word, so word Weles met die duiwel verbind.

Gode

Peroen en Weles

Gromoviti znaki of donderweermerke is dikwels op huise aangebring om dit te beskerm teen weerligstrale. Dit was waarskynlik simbole van die god van donder, Peroen.

Iwanof en Toporof het die antieke mite oor die twee belangrikste gode van die Proto-Slawiese goderyk, Peroen en Weles, gerekonstrueer. Die twee is in feitlik alle opsigte teenoorgesteldes. Peroen is 'n hemelse god van donder en weerlig, vurig en "droog", wat oor die lewende wêreld regeer vanuit sy vesting in die hoogte, op die punt van die hoogste tak van die Wêreldboom. Weles is 'n aardse god wat verbind word met water, hy is "nat", hy regeer oor die onderwêreld van "onder" tussen die wortels van die Wêreldboom. Peroen is die skenker van reën aan boere en die god van oorlog en wapens. Weles is ’n god van beeste en die beskermer van veewagters wat verbind word met toorkrag en handel.

'n Kosmiese geveg tussen hulle sluit aan by die antieke Proto-Indo-Europese mite van 'n geveg tussen 'n god van storms en 'n draak. Peroen val sy slangagtige vyand, Weles, aan met weerligstrale uit die lug. Weles seil onder op die aarde. Weles tart Peroen en vlug terwyl hy hom as verskeie diere vermom. Hy skuil agter bome, huise of mense. Op die ou end maak Peroen hom dood, of hy vlug in die water, in die onderwêreld, in. Dit is basies dieselfde ding; Peroen maak Weles dood; hy vernietig hom egter nie, maar stuur hom terug na sy plek in die wêreld van die dooies. So herstel Peroen die wêreldorde, wat deur Weles se boosaardigheid bedreig is. Die idee dat storms en donderweer eintlik 'n geveg is tussen die oppergod en sy aartsvyand, was baie belangrik vir die Slawiërs en het voortgeduur lank nadat God en die duiwel vir Peroen en Weles vervang het. Wanneer 'n weerligstraal 'n boom neergevel of ’n huis laat afbrand het, is geglo dat dit die hemelse god van donder is wat sy aardse, onderwêreldse vyand aanval.

Die vyandigheid tussen die twee gode kon ontstaan het omdat Weles Peroen se beeste gesteel het, of omdat Peroen Weles se beeste gesteel het. Die beeste kan ook 'n metafoor vir hemelse water of reën wees. Nog 'n rede vir dié vyandigheid kan wees die steel van mekaar se vroue. Uit volksoorleweringe blyk dat die Son soms as Peroen se vrou beskou is ('n vreemde idee, aangesien alle Slawiese songode, soos Chors en Dazjbog, manlik was). Omdat die Son egter elke aand sterf wanneer dit agter die horison in die onderwêreld in verdwyn waar dit die nag deurbring, is geglo dat Weles Peroen se vrou steel (net so kon die hergeboorte van die Son soggens beskou word as dat Peroen Weles se vrou steel).

Jarilo and Morana

Die verbranding van Morana as simbool van die winter tydens die lentefees.

Katicic en Belaj het in die voetspore van Iwanof en Toporof gevolg en die mite gerekonstrueer oor die god van plantegroei en vrugbaarheid, Jarilo, en sy suster en vrou, Morana, die godin van die natuur en die dood. Jarilo is verbind met die Maan en Morana word beskou as 'n dogter van die Son. Hulle is albei kinders van Peroen en is gebore in die nag van die nuwe jaar (Groot Nag). In dieselfde nag word Jarilo uit sy wiegie gesteel en na die onderwêreld geneem waar Weles hom as sy eie seun grootmaak. Op die lentefees van Jare/Jurjevo, keer Jarilo terug van die wêreld van die dooies ("van oor die see") en bring lente van die immergroen onderwêreld na die ryk van die lewendes. Hy ontmoet sy suster Morana en maak haar die hof. Aan die begin van die somer, op die fees wat later as Ivanje/Ivan sou bekend staan, vier Koepala hul goddelike bruilof. Die heilige verbintenis tussen broer en suster, kinders van die oppergod, bring vrugbaarheid en oorvloed na die aarde en verseker 'n goeie oes. Omdat Jarilo die (aangenome) seun van Weles is en sy vrou die dogter van Peroen, bring hul huwelik vrede tussen die twee groot gode; dus verseker dit dat daar geen storms sal wees wat die oes kan verwoes nie.

Ná die oes is Jarilo egter ontrou aan sy vrou en sy maak hom dood uit wraak (laat hom terugkeer na die onderwêreld). Dit laat die vyandigheid tussen Peroen en Weles weer opvlam. Sonder haar man, die god van plantegroei en vrugbaarheid, kwyn Morana weg – en die hele natuur saam met haar. Sy verys as simbool van die komende winter; sy verander in 'n ou, gevaarlike godin van donkerte en ryp, en sterf eindelik aan die einde van die jaar. Die hele mite sou hom elke jaar herhaal en die vertel van die sleuteldele van die verhaal het gepaard gegaan met groot jaarlikse feeste van die Slawiese kalender. Die storie wys ook talle parallelle met soortgelyke mites van die Baltiese en Hetitiese mitologie.

Swarog, Swarogitsj en Dazjbog

Swarog se naam word net in Oos-Slawiese manuskripte gevind waar dit gewoonlik gelykgestel word aan die Griekse smidgod Hefaistos. Die naam is egter baie oud, 'n aanduiding dat Swarog ’n godheid van die Proto-Slawiese godedom was. Die stam swar beteken helder en die agtervoegsel -og dui 'n plek aan. Dit is moontlik dat hy die oorspronklike luggod van die goderyk was, dalk 'n Slawiese weergawe van die Proto-Indo-Europese Dyēus. Swarog kan dalk ook 'n blink plek van vuur beteken, dus 'n smeltoond. Dit, asook 'n verbintenis met Hefaistos in historiese bronne, dui aan hy was ook 'n god van vuur en grofsmede. Volgens die interpretasie van Iwanof en Toporof het Swarog twee seuns gehad: Swarogitsj, wat vuur op aarde verteenwoordig het, en Dazjbog, wat vuur in die lug verteenwoordig het en met die Son verbind is. Daar is geglo dat Swarog die Son gesmee het en dit vir sy seun Dazjbog gegee het om oor die hemelruim te dra.

In Russiese manuskripte word Dazjbog gelykgestel aan die Son, en in folklore word hy onthou as 'n welwillende godheid van lig en die lug. In Serwiese folklore word hy egter veel donkerder voorgestel; hy is Dabog, ’n skrikwekkende en verlamde godheid wat die deure van die onderwêreld bewaak en met mynbou en edelstene verbind word. Veselin Čajkanović wys uit dat hierdie twee aspekte goed aanpas by die simboliek van ’n Slawiese songod; ’n welwillende karaktertrek gedurende die dag wanneer hy die son oor die hemelruim dra. Die kwaadwillige en lelike Dabog dra die son saans in die onderwêreld in. Dié patroon kan ook aangewend word vir die Son se jaarlikse siklus; 'n welwillende aspek word verbind met die jong somerson, en 'n kwaadwillige aspek met die ou winterson.

Swarogitsj is lank ná die Slawiërs se kerstening aanbid as 'n vuurgod deur Russiese boere. Hy was ook bekend onder Wes-Slawiërs, maar hulle het hom aanbid as 'n oppergod in die heilige stad Radegast. Swarogitsj is die verkleiningsvorm van Swarog se naam en kan dus bloot 'n ander aspek, sê maar 'n van, van Dazjbog wees.

Swantewit en Triglaf

Swantewit

Dit is ironies dat die presiese posisie van hierdie twee gode in die Slawiese goderyk nog nie vasgestel is nie, maar dat baie tog oor hulle geskryf is. Dat hulle belangrik was vir alle heidense Slawiërs blyk uit die feit dat daar talle plekname is wat met hulle verbind kan word, asook die ontdekking van meerkoppige standbeelde in verskeie Slawiese streke. Hulle is albei op sekere plekke as oppergode beskou; albei word verbind met waarsêery en word deur die perd gesimboliseer. 'n Moontlik veelseggende verskil is dat Swantewit 'n wit perd gehad het en Triglaf 'n swarte, en dat Swantewit voorgestel is met vier koppe en Triglaf (wie se naam bloot Driekoppig beteken) met drie. Swantewit is ook verbind met oorwinning in oorlog, die oes en handel.

Daar is verskeie hipoteses oor hulle: dat hulle eintlik dieselfde godheid was omdat hulle effens ooreenstem, of dat hulle glad nie gode was nie, maar samestellings van drie of vier gode, 'n soort mini-goderyk.

Zorja en Danica

Hierdie name beteken bloot daeraad en dagster, maar in die folklore van alle Slawiese volke word hulle dikwels beskryf as mense, net soos die Son en die Maan. Danica word dikwels die Son se jonger suster of dogter genoem en is moontlik verbind met Morana. Zorja was weer óf die Son se ma óf ouer suster. Hulle was heel moontlik Slawiese oorblyfsels van die Proto-Indo-Europese godin van die daeraad Hausos, maar dit kan nog nie met sekerheid gesê word nie.

Dit is moontlik dat baie van hierdie gode onder verskillende name bekend was, selfs in dieselfde taal. Daar was onder die Slawiërs 'n verbod op die noem van gode se name, dus is hulle dikwels by ander name genoem, of by byvoeglike naamwoorde wat hul eienskappe beskryf het.

Verdere ontwikkelings

Iwanof en Toporof noem verskillende stadiums van ontwikkeling van die Slawiese mitologie en probeer wys hoe dit ontwikkel het vanaf die oorspronklike godedom:

• Die eerste ontwikkeling was ná die verdeling van die Proto-Slawiërs in Oos, Wes en Suid. Elke tak het sy eie gode bedink wat verbind is met ambagte, landbou en vrugbaarheid, soos Rod en Tsjoer en verskeie vroulike gode van die huishouding soos Mokosj. Gode soos Chors en Simargl is volgens sommige kenners geleen by die Oos-Slawiërs se Iranse bure.

Baba Jaga, deur Iwan Bilibin

• Op die vlak van abstrakte personifikasies van goddelike funksies is daar konsepte soos Prawda/Kriwda (Reg/Verkeerd) of Dobra Kob/Zla Kob (Voorspoed/Teenspoed). Dit word in baie Slawiese feëverhale aangetref en het moontlik ontstaan in 'n tyd toe ou mites reeds afgeskaal is tot die vlak van legendes en stories. Loius Leger wys daarop dat verskeie Slawiese woorde wat sukses, die noodlot of geluk beteken, verband hou met die Slawiese woord vir God – "bog". Hoewel dit die naam van die Christelike God is, is die woord baie oud en van heidense afkoms. Dit kom van die Proto-Indo-Europese stam bhag (geluk) en is verwant aan die Avestiese woord baga en die Sanskritiese woord bhagah (albei beteken "god").

• Die volgende vlak van ontwikkeling is die mitologisering van historiese tradisies. Dit het begin in die heidense tye en voortgeduur lank ná die Slawiërs se kerstening. Dit word gekenmerk deur verhale en liedere oor legendariese helde, van suiwer legendariese stigters van sekere stamme, soos die stories oor Ljech, Tsjech en Roes, tot historiese figure soos die 15de-eeuse Kroaties-Hongaarse koning Matthias Corvinus of die Serwiese prins Marko, wat albei verewig is in volkslegendes en gedigte. Russiese bilinas oor bogatirs, Poolse legendes van Krak die Draakdoder, Tsjeggiese legendes oor Libuše en die stigting van Praag val almal in hierdie kategorie. Verskeie elemente van hierdie verhale openbaar steeds elemente van ou mites (soos ’n held wat 'n draak verslaan, 'n flou weergawe van die antieke konsep van 'n kosmiese geveg tussen Peroen en Weles).

• Op 'n selfs laer vlak het sekere mitiese argetipes ontwikkel in feëverhaal-karakters. Hulle sluit in Baba Jaga, Kosjtsjei die Onsterflike, Wodjanoi, Zmei Gorinitsj, ens. In hierdie stadium kan 'n mens beswaarlik nog praat van mitologie. Dit is eerder legendes en stories wat sekere fragmente van ou mites bevat, maar hul struktuur en bedoeling is nie so duidelik nie.

• Die laagste vlak van ontwikkeling van Slawiese mitologie sluit in verskeie groepe huis- of natuurgeeste en magiese wesens wat grootliks verskil van volk tot volk. Mitiese strukture op hierdie vlak is heeltemal afwesig, al is party verhale baie oud. In die 5de eeu noem Prokopios reeds dat Slawiërs rivier- en natuurgeeste aanbid en tekens daarvan kan steeds herken word in verhale oor wilas, vampiere, hekse en weerwolwe.

Sien ook

• Wasilisa die Skone
• Roeslan en Ljoedmila
• Die verhaal van die dooie prinses en die sewe ridders
• Die vuurvoël en prinses Wasilisa
• Iwan die dwaas

Verwysings en bronnelys

Hierdie artikel is vertaal vanaf die Engelse Wikipedia-artikel en:Slavic Mythology

• Bonnerjea, B. A Dictionary of Superstitions and Mythology. Londen 1927.
• Chrypinski, Anna, redakteur. Polish Customs. Friends of Polish Art: Detroit, MI, 1977.
• Contoski, Josepha K., redakteur. Treasured Polish Songs with English Translations. Polanie Publishing Co.: Minneapolis, MN, 1953.
• Estes, Clarissa Pinkola, Ph.D. Women Who Run with the Wolves. Ballantine Books: New York, 1992.
• Gimbutas, Marija. The Slavs. Preager Publishers: New York, 1971.
• Ingeman, B. S. Grundtræk til En Nord-Slavisk og Vendisk Gudelære. Kopenhagen 1824.
• Knab, Sophie Hodorowicz. Polish Customs, Traditions, & Folklore. Hippocrene Books: New York, 1993.
• Krasicki, Ignacy (tr by Gerard Kapolka) Polish Fables: Bilingual. 1997
• Leland, Charles Godfrey. Gypsy Sorcery and Fortune Telling. New York: University Books, 1962.
• Zajdler, Zoe. Polish Fairy Tales. Chicago, Ill: Follett Publishing, 1959.
• Sekalski, Anstruther J. Old Polish Legends. 1997.
• Singing Back the Sun: A Dictionary of Old Polish Customs and Beliefs, Okana, 1999.
• Szyjewski, Andrzej: Slavic Religion, WAM, Krakau, 2003.
• Boris Rybakov. Ancient Slavic Paganism. Moskou, 1981.
• Franjo Ledić. Mitologija Slavena – knjiga I, Zagreb, 1970 god.
• V. Belaj. Hod kroz godinu, mitska pozadina hrvatskih narodnih vjerovanja i obicaja", Golden Marketing, Zagreb 1998.
• Svarog, [1]

Eksterne skakels

• ’n Ensiklopedie oor die Slawiese heidendom (in Russies)
• Slawiese spiritualisme (in Russies)
• Russiese blad oor mitologie
• Uittreksels uit Boris Rybakov se boek Early Centuries of Russian History Geargiveer 17 Oktober 2006 op Wayback Machine
• Swarog
• ’n Slawiese goderyk Geargiveer 2 Maart 2008 op Wayback Machine
• Pantheon des dieux slaves Geargiveer 14 Julie 2009 op Wayback Machine
• Slawiese en Eurasiese goderyke Geargiveer 2 Maart 2008 op Wayback Machine
• Slawiese mites en godsdiens
• Slawiese heidendom en heksery Geargiveer 13 November 2007 op Wayback Machine
• Okana's Web Geargiveer 13 Mei 2008 op Wayback Machine
• Gode en godinne van Liefde en Seksualiteit Geargiveer 2 Maart 2008 op Wayback Machine
• Slawiese mitologie in beeld
• Oos-Slawiese heidendom Geargiveer 11 Julie 2015 op Wayback Machine
• Slawiese n Bulgaarse heidendom
• Bulgaarse gebruike en gode
• Pan-Slawiese tradisies en gelowe
• Slawiese geheime Geargiveer 8 Maart 2008 op Wayback Machine
• Inleiding tot Slawiese Rituele Geargiveer 21 Februarie 2008 op Wayback Machine
• ’n Gids tot Wit-Russiese mitologie, deur Leŭ Haroška^{[dooie skakel]}