Steyn Vorster

Dr. Marthinus Steyn Vorster (Burgersdorp, Kaapkolonie, 9 Augustus 1900 – Pretoria, 25 November 1937) was 'n regspraktisyn in Pretoria en 'n politikus.

Herkoms

Steyn Vorster was die tweede seun van ds. Louis Vorster, predikant in vier gemeentes van die Gereformeerde Kerk: Philipstown (1884–1893), Burgersdorp (1893–1905), Rustenburg (1905–1915) en Krugersdorp (1922–1928) en Abrahama Coetzee. Ds. Vorster was ’n vurige vaderlander met 'n sterk persoonlikheid, ’n vurige kampvegter vir Afrikanerbelange wat hom deurentyd vir die republikeinse ideaal beywer het. Gedurende die Eerste Wêreldoorlog (1914–1918) het hy op 14 Oktober 1914 'n onderhoud gevoer met die eerste minister, genl. Louis Botha, om beswaar te maak teen die inval van Duits-Suidwes-Afrika. As moontlike bedreiger van die oorlogspoging is hy toe gevange geneem, maar ontsnap uit die trein onderweg na Kaapstad. Hy word nogmaals in hegtenis geneem en eindelik opgesluit saam met ander politieke gevangenes op Tokai, naby Kaapstad.

As groot bevorderaar van die Afrikaanse taal, godsdiens en tradisies het ds. Vorster genl. J.B.M. Hertzog en die Nasionale Party ondersteun. In 1915 betree hy die politieke terrein en verower die Volksraadsetel Albert (rondom Burgersdorp). In 1920 wen hy met 17 stemme nadat Albert gekombineer is met Aliwal, maar verloor in 1921 teen die SAP-kandidaat. Hierna het Vorster teruggekeer na die bediening as predikant van Krugersdorp (1922–'28).

Steyn Vorster se moeder was Abrahama Johanna Coetzee (Reddersburg, 27 Januarie 1865 – Pretoria, 19 Mei 1943), dogter van ds. A.J.J. De Klerk Coetzee. Hy was een van 11 of 12 kinders. 'n Suster van hom was met ds. H.J.R. du Plessis (predikant van Erasmus van 1907 tot sy aftrede in 1953) getroud.

Lewensloop

Sy eerste skoolopleiding het Vorster op Rustenburg ontvang, en sy matrikulasie-eksamen op Potchefstroom afgelê. Nadat hy 'n tyd lank skoolgehou het, is hy na Nederland, waar hy van 1920 tot 1929 aan die Universiteit van Leiden studeer het en tot doktor in die regte gepromoveer het op 'n proefskrif: Die Britse Ryk (1929). Ná sy terugkeer in Suid-Afrika in 1929 het hy hom dadelik in die politiek begewe en 'n stryd aangeknoop met genl. J.B.M. Hertzog oor die Unie se status.

Einde 1931 het hy saam met mev. Sylva Moerdyk en 'n paar ander die blad Die Republikein gestig, wat later doodgeloop het. Daarna het hy in die Pretoriase distrik gaan boer. In 1934, het hy 'n leidende rol gespeel in die herstigting van Die Republikein, wat later met Die Weste saamgesmelt het. Tot 1936 was hy redakteur van die blad. Van Oktober 1935 tot Junie 1936 was dr. Vorster voorsitter van die Transvaalse hoofbestuur van die Nasionale Party. Nadat hy bedank het as redakteur van Die Republikein, het hy as prokureur in Johannesburg gepraktiseer.

Hy was getroud met mej. Elsie Fransina Jacobz (Pretoria, 8 Februarie 1899 – Randburg, 15 Junie 1987), en uit die huwelik is twee kinders gebore. Blykbaar is sy nie weer getroud nie sodat sy ruim 50 jaar lank 'n weduwee was.

Teer-en-veer-voorval

Dr. Vorster was een van die vier manne wat H.P. Lamont, skrywer van die berugte boek War, wine and women, geteer-en-veer het. Die voorval het 'n groot opskudding veroorsaak en was aanleiding tot 'n strafsaak in die magistraatshof en 'n siviele geding in die hooggeregshof. Prof. Lamont was van 1927 af hoogleraar in Frans aan die Transvaalse Universiteitskollege. Sy omstrede boek is in 1931 onder die skrywersnaam Wilfred Saint-Mandé in Londen uitgegee, maar het ook in Suid-Afrika op die mark gekom. Dit handel oor die oorlogservaringe van 'n skrywer in Frankryk, plek-plek aangevul met uiters kwetsende aanmerking oor die Afrikaner sy voorsate. Die boek het opslae gemaak nadat gerugte versprei is dat die onbekende skrywer 'n personeellid van Tukkies was en prof. Lamont se naam is in dié verband gefluister, al het hy sy betrokkenheid ontken.

Die ander drie manne wat prof. Lamont op 23 Mei 1932 van sy tuiste by Arcadiastraat 745 ontvoer het, was F.C.K. en S.P.E. Jacobz en G.W.H. Trichardt. Hulle het hom per motor na 'n afgeleë plek geneem waar hy 'n baaikostuum moes aantrek en toe geteer en geveer op Kerkplein afgelaai is. In die hofgeding wat hierop gevolg het, is die mans aan aanranding skuldig bevind en elk tot 'n vonnis van £50 of ses maande hardepad gevonnis. In die hofsaak het Lamont onder kruisverhoor erken dat hy die skrywer van die boek was en so kon die universiteit tugstappe teen hom doen. Hy is met ingang 31 Desember 1932 ontslaan, maar het reeds van 23 Mei 1932 af, die dag waarop hy geteer en geveer is, nie voor studente opgetree nie.

Bronne

• (af) Beyers, C.J. 1987. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel V. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.
• (af) Krüger, prof. D.W. en Beyers, C.J. 1977. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers Bpk.
• (af) Nienaber, P.J. 1949. Hier Is Ons Skrywers! Biografiese Sketse van Afrikaanse Skrywers. Johannesburg: Afrikaanse Pers-Boekhandel.
• (af) Schoeman, B.M. 1977. Parlementêre verkiesings in Suid-Afrika 1910–1976. Pretoria: Aktuele Publikasies.