Wikipedia:Voorbladartikel week 38 2015
Assirië was ’n belangrike Mesopotamiese koninkryk en ryk van die Antieke Nabye-Ooste. Dit het sowat ses eeue lank as ’n onafhanklike staat bestaan – van omstreeks 1250 tot 612 v.C. (van die Vroeë Bronstydperk tot in die Laat Ystertydperk). Dit het daarna nog 13 eeue lank, van die 7de eeu v.C. tot die middel 7de eeu n.C., voortbestaan as ’n geo-politieke entiteit waaroor buitelandse magte die grootste deel van die tyd geheers het, hoewel ’n aantal klein Nieu-Assiriese state soos Assur, Adiabene, Osroene en Hatra tussen die 1ste eeu v.C. en die laat 3de eeu n.C. op verskillende tye ontstaan het.
Die ryk was gesentreer om die Bo-Tigrisrivier in Noord-Mesopotamië (die hedendaagse Irak, Noordoos-Sirië en Suidoos-Turkye) en het verskeie kere oor magtige ryke geheers.
As ’n aansienlike deel van die groter Mesopotamiese "wieg van die beskawing" wat Sumer, Akkad en heelwat later Babilonië ingesluit het, was Assirië die middelpunt van die tegnologiese, wetenskaplike en kulturele vooruitgang van sy tyd. Op sy hoogtepunt het die ryk gestrek van Siprus in die Middellandse See tot by Persië (Iran), en van wat nou Armenië is tot by die Arabiese Skiereiland en Egipte.
Assirië is genoem na sy oorspronklike hoofstad, Assur, wat van omstreeks 2600 v.C. bestaan het in wat nou Noord-Irak is; dit was aanvanklik een van ’n aantal Akkadiese stadstate in Mesopotamië. In die 25ste en 24ste eeu v.C. was die Assiriese konings landelike leiers, en in die laat 24ste eeu v.C. het hulle onder die mag van Sargon van Akkad gekom wat al die Akkadies-, Semities- en Sumeriessprekende volke van Mesopotamië onder die Akkadiese Ryk (omstreeks 2334 tot 2154 v.C.) verenig het. Ná die val van die Akkadiese Ryk omstreeks 2154 v.C. en die kortstondige Nieu-Sumeriese Ryk (Ur III) wat net oor Suid-Assirië geheers het, het Assirië weer onafhanklik geword.
Die ryk se geskiedenis word ingedeel in drie tydperke, bekend as Oud-, Middel- en Nieu-Assiries. Hierdie terme word algemeen in Assiriologie gebruik en stem rofweg ooreen met onderskeidelik die Vroeë tot Middel-Bronstydperk, Laat Bronstydperk en Vroeë Ystertydperk. Tydens die Oud-Assiriese tydperk het die ryk kolonies in Klein-Asië en die Levant gestig en onder koning Ilushuma het dit ook beheer oor Suid-Mesopotamië oorgeneem. Van die middel 18de eeu v.C. het die ryk in konflik gekom met die pasgestigte staat Babilonië, wat die veel ouer Sumeries-Akkadiese state in die suide soos Ur, Isin, Larsa en Kisj oorskadu het.
Assirië het ’n magtige ryk geword tydens die tydperk van die Oud-Assiriese Ryk van die laat 21ste tot middel 18de eeu v.C. Daarna het dit in die 18de en 15de eeu v.C. vir kort rukke onder onderskeidelik Babiloniese en Mitannies-Horitiese heerskappy gekom. Nog ’n tydperk van groot mag het gevolg met die begin van die Middel-Assiriese Ryk (1365 tot 1056 v.C.) waartydens groot konings geheers het, soos Assur-uballit I, Arik-den-ili, Tukulti-Ninurta I en Tiglath-Pileser I. In dié tyd het Assirië ook die Mitanniese Ryk omvergewerp en die Hetitiese Ryk, Antieke Egipte, Babilonië, Elam en Frigië in die Nabye-Ooste oorskadu.
Van die veldtogte van Adad-nirari II in 911 v.C. af het dit vir die volgende drie eeue ’n groot mag geword wat die 25ste Dinastie van Egipte omvergewerp en Egipte verower het. Dit het ook Babilonië, Elam, Urartu, Armenië, Medië, Persië, Mannea, Gutium, Fenisië/Kanaän, Aram (Sirië), Arabië, Israel, Edom, Moab, Ammon, Samarra, Sisilië, Siprus, Galdea, Nabatea, Kommagene, Dilmun, Libië, die Horiete, Sutu en die Nieu-Hetiete oorrompel en die Ethiopiërs, Koesjiete en Nubiërs uit Egipte verdryf. Hulle het die Kimmeriërs en Skitiërs onderwerp en belasting geëis van onder meer Frigië, Magan en die Land van Poent.
Ná sy val tussen 612 en 605 v.C. het Assirië ’n provinsie en geo-politieke entiteit onder die Babiloniese, Mediese, Achaemenidiese, Seleukidiese, Parthiese, Romeinse en Sassanidiese Ryk gebly tot met die Arabies-Islamitiese verowering van Mesopotamië in die middel 7de eeu n.C.
Dit het daarna finaal tot ’n val gekom en die oorblywende Assiriërs (teen dié tyd hoofsaaklik Oos-Assiriese Christene) het geleidelik ’n etniese, taalkundige, kulturele en godsdienstige minderheid in die tradisioneel Assiriese grondgebiede geword waar hulle tot vandag toe woon.