Afrikaners in Argentinië

Die Afrikaners in Argentinië verwys na die sowat 600 Afrikaners wat tussen 1902 en 1906 uit Suid-Afrika na Argentinië geëmigreer het en hul nasate, van wie enkeles vandag nog woon in die provinsie Chubut, sowat 1 600 km suid van die hoofstad, Buenos Aires. Hulle het hoofsaaklik geëmigreer omdat dit te swaar was om hul lewe in hul vaderland uit die puin van die Tweede Vryheidsoorlog weer op te bou nadat talle alles verloor het weens die Britte se verskroeideaardebeleid. Sommige het ook nie kans gesien om dit onder die Britse gesag te doen nie. ’n Groot gedeelte van hulle het in 1938 die aanbod van repatriasie na die Unie van Suid-Afrika aanvaar nadat die Suid-Afrikaanse regering en NG Kerk hulle gesamentlik beywer het vir die Afrikaners se terugkeer. Tradisioneel was die meeste Afrikaners in Argentinië gemoeid met skaapboerdery op die Pampas, noordwes van die windverwaaide hawedorp Comodoro Rivadavia.

Afrikaners
Boere-nedersetters in Pastos Blancos, Chubut-provinsie.
Totale bevolking:	c. 300
Belangrike bevolkings  in:	Chubut-provinsie, Argentinië
Taal:	Afrikaans, Spaans
Geloofsoortuiging:	Christendom
Verwante etniese groepe:	Afrikaners

Die Gereformeerde kerk in Comodoro Rivadavia, Argentinië. Dis in gebruik geneem in die naweek van 17 en 18 Maart 1934.

Die NG kerk Chubut in Sarmiento, Argentinië.

Vestiging in Argentinië

In dié huis het ds. Jacobs dienste gehou toe hy leraar van die NG gemeente Chubut was van 1907 tot 1911.

In dié winkel het ds. Jacobs ook eredienste waargeneem.

Die here Green en Vietma is kort ná die Tweede Vryheidsoorlog na Suid-Afrika gestuur om nedersetters vir die dorre streke van Argentinië te werf omdat die regering graag die ylbevolkte dele van die land beter wou vestig en ontwikkel. van Bloemfontein was een van die eerste Boere wat na die provinsie Chubut verhuis het. Ds. L.P. Vorster van die Gereformeerde kerk Burgersdorp het die tweede trek (1903) vergesel, maar ná sy terugkeer ontmoedig hy die verdere verhuising van Afrikaners wat nie minstens £500 besit nie. Gunstige verslae het Suid-Afrika wel bereik en so het heelwat Afrikaners besluit om liewer in die vreemde opnuut met hul lewe te begin. Party bronne sê die getal was eindelik 600 mense; ander stel dit op tot 800 gesinne. In Oktober 1903 het 322 Boere Kaapstad aan boord van die Highland Fling verlaat. Enkele gekleurde werknemers het hulle vergesel. Die skip het in die Kaap aangekom met 'n vrag muile en is toe daar omskep om passasiers te vervoer. Nadat hulle in Buenos Aires aangekom het, het hulle 17 dae later aan boord van die Presidente Roca na Chubut gevaar en op 5 Desember 1903 in Comodoro Rivadavia aangekom.

Weens die ellende van die Driejarige Oorlog het die meeste Afrikaanse immigrante uit Suid-Afrika baie min kapitaal gehad, maar wel ’n grondige kennis van skaap- en wolboerdery. (Luidens die meeste bronne was hulle hoofsaaklik uit die Kaapkolonie afkomstig.) Aan die begin het die Argentynse regering elke nedersetter 625 hektaar gratis grond gegee terwyl van hulle verwag is om elkeen nog 1 875 hektaar grond teen een peso per hektaar te koop. So het hy ’n ekonomies lewensvatbare stuk grond van amper 2 500 hektaar gekry. Die koopprys is versprei oor vyf jaar en die koper moes bewys van inbesitneming bied deur minstens een vertrek op te rig, 200 bome aan te plant en 10 hektaar te verbou; hy moes in besit wees van 400 skape of bokke, of 80 beeste; en hy moes ’n eed van getrouheid aan die Argentynse regering aflê. Min van die nedersetters het volle eienaarskap gekry ingevolge die neergelegde voorwaardes, want kort ná die koms van die eerste Afrikaners is die gratis toewysing van grond stopgesit en die koopprys verhoog tot vier peso's per hektaar. Eindelik kon staatsgrond net gehuur word. Dit het tot ontevredenheid by baie gelei omdat hulle nie in staat daartoe was om titelakte op hul grond te bekom nie, maar in die praktyk het dit min verskil aan hul verblyfreg gemaak.

Die boere het gou besef die grond was nie geskik vir akkerbou nie, maar wel vir skaapboerdery, waarby die meeste van hulle toe betrokke geraak het. In die dorre landstreek waar hulle gevestig het, was geen drinkwater nie en dis moes per wa aangery word. Die Afrikaners het 'n boor van Buenos Aires versoek en in 1907 die eerste keer olie raak geboor. As Argentinië se landswette nie bepaal het alle mineraalregte behoort aan die staat nie, kon die Boere seker superryk geword het.

Boerderybedrywighede

Ds. Andreas Johannes Jacobs was van 1906 (weens die lang reis uit die Kaap het hy eers in Februarie 1907 daar aangekom) tot Februarie 1911 Chubut se eerste NG leraar, hoewel hy aanvanklik net vir 'n jaar sou gebly het.

Ds. Jacon Johannes Wasserfall was van 1928 tot 1931 leraar van die herstigte NG gemeente Chubut.

Die landstreek waar die Boere gaan woon het, was ’n vaal, onbewoonde gebied met geringe weiding, gure winters en kwaai sneeustorms. Daar was geen paaie of brûe nie en ook geen hawegeriewe by Comodoro Rivadavia nie. So is die nedersetters feitlik afgesny van die buitewêreld. Al kommunikasie met Buenos Aires en die gevestigde noorde van die land was per skip. Aanvanklik moes hulle klaarkom sonder ’n kerk en daar was ook nie ’n skool nie. Enkele gekleurde bediendes het hulle werkgewers na die nuwe land vergesel, maar die landbouers moes self amper al die werk op hulle plaas verrig. Hoewel die nedersetters oor die algemeen nie welvarend geword het nie, het hulle tog daarin geslaag om ’n redelike bestaan te voer. Die ergste terugslag was in 1925 toe ’n kwaai sneeustorm gelei het tot ’n groot verlies van skape, wat baie boere gedwing het om opnuut te begin. Geleidelik het hulle wel die onherbergsame streek getem. Hulle het beter wonings gebou, meer grond bewerk en die een plaas ná die ander is omhein. Die koste hiervan, die regering se invordering van lank agterstallige huurgeld en die lae wolpryse van 1926 en 1927 het baie van die boere feitlik geruïneer en sterk stukrag aan die repatriasiebeweging gegee. In 1934 was daar nog 900 Afrikaners in Argentinië van wie 80% in die provinsie Chubut gewoon het. Van hulle het 535 tot die NG gemeente Chubut behoort en die meeste van die res waarskynlik tot die Gereformeerde Kerk.

Onderwyssake

’n Unieke probleem wat die boere in die gesig gestaar het, was die handhawing van kerkbande en die opvoeding van die jeug. Hulle het gehoop om hulle volksidentiteit, taal en godsdiens te handhaaf midde-in ’n vreemde volk en geloof (Rooms-Katolisisme), en hulle was nie bereid om met die Argentyne te assimileer nie. Eers het die ouers dit op hulle geneem om die kinders so ver moontlik op te voed. In 1907 het die regering ’n skool tot stand gebring op die plaas van C.J.N. Visser met ’n eentalige Spaanssprekende onderwyser aan die hoof daarvan. Dié skool is later gesluit toe van die boere dieper die land binnegetrek het. Sommige kinders is na die staatskool in Comodoro Rivadavia gestuur waar koshuisgeriewe was, maar daar was geen onderrig in Afrikaans (oftewel Nederlands) nie en die staatskole het ook nie godsdiensonderrig aangebied nie. Ouers wat na aan die privaat skool van ene mej. Cave gewoon het, het soms hulle kinders na haar gestuur. Enkeles het Rooms-Katolieke skole bygewoon, en ouers wat dit kon bekostig, het hulle kinders in Buenos Aires laat onderrig. Privaat skole het groot opofferings van die ouers geverg. In 1934 het meer as 500 kinders by hulle ouers ingewoon en hulle vooruitsigte was swak. Tensy hulle onderrig ontvang het, was hulle gedoem tot ’n nederige bestaan as skaapwagters, -skeerders en knegte. Sowat 200 van dié kinders was van skoolgaande ouderdom. Sommige het die staats- of Rooms-Katolieke skole bygewoon, maar die meeste het net die basiese tuis geleer, genoeg om die Bybel te lees en te katkiseer. ’n Poging in 1934 om die regering te oorreed om ’n Spaanse skool met ’n koshuis en Protestantse koshuisvader en matrone op te rig het misluk. ’n Pleidooi aan die Suid-Afrikaanse regering in dieselfde jaar het ook nie geslaag nie.

Met baie moeite en teen groot onkoste is enkele privaat skole op plase in stand gehou. Die onderwysers was C. Verwey, T. van der Walt en ene Melville, wat privaat onderrig gegee het en so daarin geslaag het om primêre onderwys tot 1925 te handhaaf. Van 1928 tot 1930 het mev. ds. J.J. Wasserfall 'n voorbereidende skool in Comodoro Rivadavia gelei met Afrikaans as onderrigmedium. Van Oktober 1929 tot Mei 1933 was mej. Johanna Visser aan die stuur van sake by dié skool.

Die Armesorgkommissie van die Kaapse NG Kerk het ’n belangrike rol gespeel ter ondersteuning van Christelike nasionale onderwys onder sy lidmate in Argentinië. Ds. A.D. Lückhoff het die land in 1925 as afgevaardigde van die Kerk besoek en was veral besorg oor die stand van die onderwys. Ná sy terugkeer in Suid-Afrika het die Armesorgkommissie Nico Loubser en T.C. de Villiers van die Paarlse Onderwyskollege uitgestuur, maar hul poging om skole op te rig het misluk weens ’n gebrek aan ondersteuning. Ds. D.P. van Huyssteen van die Kaapse Kerk het ’n groot mate van ongeletterdheid onder die jonger geslag waargeneem en gemeen die aanname van die Spaanse kultuur was onafwendbaar.

In 1934 het sen. F.S. Malan die Afrikaanse gemeenskap in Argentinië besoek ná 'n versoek om kerklike en opvoedkundige hulp.

Kerksake

Ds. L.P. Vorster het die tweede trek na Argentinië in September 1903 vergesel, maar ná sy terugkeer na Suid-Afrika was die Doppers in die vreemde herderloos.

Ds. A.D. Lückhoff, eerste armesorgsekretaris van die Kaapse Kerk, het Argentinië in 1925 besoek nadat NG lidmate gevra het om beter bearbveiding.

Ds. J.A. Hurter het die Afrikaners in Argentinië in 1927 besoek terwyl hy predikant van die NG gemeente George was.

Ds. H.J. Piek was leraar van die NG gemeente Chubut van 1933 tot 1935.

Ds. en mev. J.S. Klopper. Hy was blykbaar van 1935 tot 1937 die laaste predikant van die NG gemeente Chubut.

Die kansel in die Gereformeerde kerk in Comodoro Rivadavia.

Wat kerksake betref, het die Afrikaners in Argentinië ewe groot probleme ervaar. Ds. L.P. Vorster van die Gereformeerde Kerk in die Kaapprovinsie het die tweede trek na Suid-Amerika – dié van C.J.N. Visser van Maclear in die Noordoos-Kaap – vergesel nadat ’n klein trek onder leiding van Lewis Baumann van Bloemfontein reeds in 1902 die land binnegekom het. Die Vissertrek het bestaan uit 102 mense wat op 13 September 1903 as gemeente onder ds. Vorster op die skip byeengekom het waarop hulle Suid-Afrika verlaat het en ouderlinge en diakens verkies het. Die meeste van hulle was lidmate van die NG Kerk en die res Gereformeerdes. Ná Vorster se terugkeer na Suid-Afrika was dié mense sonder ’n geestelike leier. Die derde trek, wat in 1905 onder M.M. Venter, ’n oudlid van die Kaapse Wetgewende Vergadering, vertrek het, het die getalleverhouding tussen die twee kerkverbande in ’n groot mate versteur omdat die meeste van die nuwe aankommers Gereformeerde lidmate was en hulle kerk nie geldelike steun aan haar lidmate in Suid-Amerika kon bekostig nie.

In 1906 het die Kaapse Kerk se Kommissie vir Hulpbehoewende Kerke ds. A.J. Jacobs na Argentinië gestuur om dié kerkverband opnuut daar te organiseer. Hy het die gemeente Colonia Boera (die latere NG gemeente Chubut) georganiseer waarby lidmate van sowel die NG as Gereformeerde Kerk aangesluit het, hoewel dit eintlik ’n gemeente van die Kaapse NG Kerk was. Van die 195 belydende lidmate by die stigting van die gemeente het 34 uit die Gereformeerde Kerk gekom. Vele teleurstellings het op ds. Jacobs gewag. Hy het in 1911 na Suid-Afrika teruggekeer en daarna het die Doppers hul eie kerk in stand probeer hou. Albei dié groepe het hul kerklike bedrywighede lewend gehou met behulp van kerklike amptenare van hul onderskeie kerke ten spyte daarvan dat nie een ’n predikant gehad het nie.

Die immigrante het hulle ook op die Nederlandse Gereformeerde Kerk in Buenos Aires beroep. Die predikant van dié klein gemeente in die hoofstad was ds. A.C. Sonneveldt wat, op versoek van die twee Afrikaanse gemeentes, die Afrikaners besoek en omgesien het na hul afsonderlike behoeftes. Hy het hulle die eerste maal in 1913 besoek en die jaar daarop ’n beroep van albei gemeentes se kerkraad ontvang. Daarna het hy dié rol met groot toewyding twee maal per vanuit die hoofstad vervul. Die noue samewerking tussen die twee gemeentes het voortgeduur tot 1925 toe die NG gemeente die Kaapse Kerk versoek het om beter bearbeiding. Dit het daartoe gelei dat ds. A.D. Lückhoff, van 1916 tot 1943 die eerste armesorgsekretaris van die Kaapse Kerk, die land nog in daardie jaar besoek het. In 1927 het ds. J.A. Hurter besoek aan Argentinië afgelê en van 1928 tot 1931 het ds. J.J. Wasserfall die gemeente bedien. Hy is opgevolg deur di. H.J. Piek en later ds. J.S. Klopper. In al die jare is die Gereformeerde gemeente steeds getrou deur ds. Sonneveldt bedien. In 1936 het die Gereformeerde Kerk in die Kaapprovinsie ds. Dirk Postma na Argentinië gestuur, waar hy gebly het tot vroeg in 1937.

Repatriasie

Afrikaners aan boord van 'n skip wat hulle in 1938 uit Argentinië terug na die Unie gebring het.

Ds. J.M. Opperman en eggenote saam met Totius voor hul vertrek na Argentinië waar hy leraar was van die Gereformeerde kerk Chubut van 1951 tot 1953.

Daar was reeds in die 1920 ernstige sprake onder die immigrante van repatriasie. In 1929, nadat hulle te hore gekom het van die geslaagde repatriasie van Afrikaners uit Angola met behulp van die Unieregering (sien Gereformeerde kerk Humpata), het hulle voorleggings aan die Unieregering gedoen om ook hulle by te staan. Die meeste van hulle kon nog ’n redelike bestaan voer, maar hulle was oor die algemeen gekant teen assimilasie met die plaaslike bevolking, wat hoofsaaklik Latyns was en, veral in die omgewing van Comodoro Rivadavia waar olie ontdek is, kosmopolities. Die Afrikaners was ongetwyfeld burgers van Argentinië, maar hulle was vasbeslote om hul taal en godsdiens te handhaaf.

Die Kaapse Kerk was sterk ten gunste van repatriasie en in 1938 het die Unieregering sy hulp aangebied. Gerepatrieerdes se Unieburgerskap sou herstel word en die staat en kerk het saamgewerk om die koste van repatriasie te bestry en om werk aan hulle te voorsien. In die loop van 1938 het twee derdes van die Afrikaners van Argentinië teruggekeer na Suid-Afrika. Sommige is ingeneem deur familielede en die meeste ander is werk gegee. Net enkeles het voldoende geldmiddele gehad om opnuut selfstandig te begin boer. Die hele repatriasieskema is met die hartlike samewerking van die Argentynse regering uitgevoer.

Diegene wat die aanbod om terug te keer van die hand gewys het – altesaam skaars 200 – was hoofsaaklik die jonger garde wat reeds die nuwe land, waar heelparty gebore is, as hulle eie aangeneem het. Ds. Sonneveldt het omgesien na hul geestelike behoeftes.

Ná die Tweede Wêreldoorlog het die Gereformeerde Kerk nogmaals ’n poging aangewend om sy lidmate te behou. In 1951 het ds. J.M. Opperman ’n beroep van die Gereformeerde kerk Chubut aanvaar en daar vertoef tot 1953. Daarna het die gemeente hom geskaar by ander Gereformeerde elemente in Suid-Amerika en een van sy eie jong manne uitgekies om opgelei te word vir die bediening.

Nadraai

Gedenkteken ter ere van die Afrikanerpioniers in Comodoro Rivadavia.

Die Afrikaanse diens van die SAUK het twee programme oor die Afrikaners in Argentinië uitgesaai, naamlik "Springbok op die Pampas" in 1979 en "Van Pampas tot Springbokvlakte" in 1980. In 1991 het nog net twee van die oorspronklike nedersetters nog gelewe. Die jaar daarna was daar na raming duisend nasate van die Boere. Die ouer nasate het nog in sommige gevalle redelik suiwer Afrikaans gepraat. Algemene vanne is vandag nog onder meer Botha, Grimbeek, Henning, Venter en Visser. Daar was 'n jaarlikse fees waartydens tradisionele kleredrag gedra is, hulle Volkspele gedans het en boerekos berei het. Baie van die mans net met Argentynse vroue getrou omdat die gemeenskap te klein was om afsonderlik voort te bestaan. Dié ouers en hul kinders het dan amper altyd Spaans gepraat, pleks van Afrikaans.

Vroeg in 1992 het 'n groep van 107 Suid-Afrikaners Patagonië vir twee weke besoek. Die besoek is gereël deur Ollie Viljoen, vervaardiger van die TV-geselsprogram Spies en Plessis. Plaaslike koerante, radio en TV het foto's van die besoekers geneem en onderhoude met hulle gevoer

In 2002 is 'n gedenkteken in Comodoro Rivadavia, wat saam met Sarmiento die meeste Boere gehuisves het, ter ere van die Afrikanerpioniers opgerig. Dit bestaan uit 'n granietkaart van Suid-Afrika, 'n granietkaart van die provinsie Chubut, Argentinië, 'n granietkakebeenwa en 'n gedenkmuur waar die vanne van al die families wat geëemigreer het, aangedui word. Die plein waarop die monument opgerig is, is herdoop na "Boulevard Colectividao Sudafricana". 'n Ander straat in Comodoro Rivadavia is ook hernoem na "Colonos Sudafricanos", wat in Afrikaans "Suid-Afrikaanse nedersetters" beteken. Die inwoners van die straat het self hierdie naamsverandering versoek. Blykbaar woon 'n hele paar nasate van die Boere daar.

Die Boeregemeenskap hou blykbaar nog vas aan baie van hulle tradisies en gebruike. Hulle boer nog met skape; hulle kook nog "boerekos"; hulle sing nog met nostalgie en geesdrif liedjies soos "Sarie Marais", "Tannie met die rooi rokkie" en "Suikerbossie". Baie van die mense ouer as 45 jaar praat nog vlot Afrikaans. Tydens die Falklandoorlog in 1982 het baie van die Boere weer vir hulle vaderland – nou Argentinië – teen die Engelse geveg.

In Junie 2012 het die Afrikanernasate in Comodoro die 110-jarige herdenking van die koms van hul voorouers na Argentinië tydens 'n roerende seremonie gevier. Martin Blackie het in 'n toespraak in Spaans herinneringe gedeel en ook gepraat oor die gemeenskap van sowat 300 mense wat nog 'n Afrikaanse van het. Die geleentheid het plaasgevind by die gedenkteken ter ere van die Afrikanerbaanbrekers. In 'n berig oor die seremonie wat in El Patagónico verskyn het, skryf dié koerant die eerste nedersetter het op 4 Junie 1902 in Comodoro Rivadavia aangekom. Nog groepe het in 1903, 1905 en 1907 in Patagonië aangekom, "meestal uit die Transvaal en die Oranje-Vrystaat". Blackie het vertel die setlaars het toegespits op skaapboerdery, het paaie geboue, ongetemde gebiede mak gemaak en produkte verbou soos hawer, gars en lusern. "Hulle het hul kinders hul gewoontes, kultuur en taal geleer. Selfs vandag praat baie van hulle afstammelinge Afrikaans," aldus El Patagónico

In 2015 het die rolprentvervaardiger Richard Finn Gregory die dokumentêr Boere op die Aardsdrempel, ’n vollengteprent deur The Good Work Picture Company, uitgereik wat belangstelling in die Afrikaners van Argentinië laat opvlam het. In Oktober daardie jaar sou In die grond van die wind op die Aardklop-kunstefees première. Die skepper daarvan, Drikus Volschenk het onder meer ’n maand in Argentinië deurgebring en het toe die stuk geskryf. Hy het met sowat 50 liedere begin en eindelik 10 tot 15 gekies. Volschenk het die produksie aanmekaargesit met behulp van Elize Cawood, wat ook die regisseur is. Die storie word deur die musiek vertel met ’n variasie van subtitels, voordrag (die teks van die liedere) en dialoog sodat die gehoor altyd die verloop van die storie verstaan.

Bronne

• (en) Krüger, prof. D.W. in Potgieter, D.J. (ed.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.

Sien ook

• P.H. Henning
• Patagoniese Afrikaans

Eksterne skakels

• (af) Die Boere in vandag se Argentinië. URL besoek op 29 Augustus 2015.
• (af) Die stryd om kerklike eenheid onder Afrikaners in Argentinië 1915–1954. URL besoek op 29 Augustus 2015.
• (en) (af) Lokprent van die dokumentêr Boers at the end of the world/Boere op die Aardsdrempel. URL besoek op 29 Augustus 2015.
• (en) Onderhoud op YouTube met die vervaardiger van die dokumentêr Boers at the end of the world/Boere op die Aardsdrempel. URL besoek op 29 Augustus 2015.
• (af) Dokumentêr oor Afrikaners in Argentinië, waarskynlik uit die 1970's. URL besoek op 29 Augustus 2015.
• (af) Die vyfde deel van die boekereeks Die Afrikaner en sy kultuur is getiteld Afrikaners in die vreemde en handel onder meer oor die Afrikaners in Argentinië Geargiveer 30 Oktober 2015 op Wayback Machine. URL besoek op 29 Augustus 2015.
• (af) Die bittereinder-Boere van Patagonië Geargiveer 11 Desember 2014 op Wayback Machine, Netwerk24.com, 29 November 2014. URL besoek op 30 Augustus 2015.
• (af) Drikus Volschenk se musiekteater na Aardklop Geargiveer 20 Februarie 2016 op Wayback Machine. URL besoek op 30 November 2015.