Wikipedia

Amasonereënwoud

Die Amasonereënwoud (Brasiliaanse Portugees: Floresta Amazônica; Spaans: Selva Amazónica) is ’n tropiese en subtropiese, klam breëblaarwoud in die Amasonebioom wat die grootste deel van die Amasonebekken van Suid-Amerika bedek. Die bekken is 7 000 000 km2 groot, waarvan 5 500 000 km2 deur die reënwoud beslaan word. Die streek sluit gebiede in nege lande in. Die grootste deel is in Brasilië (60%), Peru (13%) en Colombia (10%), met kleiner dele in Venezuela, Ecuador, Bolivia, Guyana, Suriname en Frans-Guiana.

Amasonereënwoud
’n Lugfoto van die Amasonareënwoud.
’n Lugfoto van die Amasonareënwoud.
 Kaart van die woud se ekostreke soos aangedui deur die Wêreldnatuurlewefonds. Die geel lyn sluit min of meer die Amasoneopvanggebied in. Nasionale grense word in swart aangedui. (Satellietbeeld deur Nasa)
Kaart van die woud se ekostreke soos aangedui deur die Wêreldnatuurlewefonds. Die geel lyn sluit min of meer die Amasoneopvanggebied in. Nasionale grense word in swart aangedui. (Satellietbeeld deur Nasa)
Lande Brasilië, Peru, Colombia, Venezuela, Ecuador, Bolivia, Guyana, Suriname, Frankryk (Frans-Guiana)
Streek Suid-Amerika
Rivier Amasone
Oppervlakte 5 500 000 km2

Die Amasone bevat meer as die helfte van die planeet se oorblywende reënwoude,[1] met die mees uiteenlopende boomspesies – daar is ’n geraamde 390 miljard individuele bome, wat in 16 000 spesies verdeel word.[2]

Etimologie

wysig

Die naam "Amasone" kom glo van ’n oorlog wat die Spaanse ontdekkingsreisiger Francisco de Orellana teen die Tapuyas en ander stamme gevoer het. Die stam se vroue het saam met die mans geveg, soos hul gebruik was.[3] Orellana het die naam Amasone geskep na aanleiding van die Amasones uit die Griekse mitologie waarvan Herodotos en Diodorus vertel het.[3]

Geskiedenis

wysig

Die reënwoud het waarskynlik in die Eoseen-epog ontstaan ná ’n wêreldwye afname in tropiese temperature toe die Atlantiese Oseaan wyd genoeg geword het om ’n warm, klam klimaat in die Amasonebekken te skep. Die woud bestaan al minstens 55 miljoen jaar. Die grootste deel van die streek was vry van savanne-tipe biome tot minstens die huidige ystydperk, toe die klimaat droër en die savanne wyer verspreid was.[4][5]

 
Die Amasonereënwoud naby Manaus, Brasilië.

Ná die Kryt-Paleogeen-uitwissing het die verdwyning van die dinosourusse en die natter klimaat dalk daartoe gelei dat die tropiese reënwoud oor die vasteland versprei het. Van 66 miljoen tot 34 miljoen jaar gelede het dit tot so ver suid as 45° gestrek. Klimaatswisselings in die laaste 34 miljoen jaar het savannestreke tot in die trope laat uitbrei. Tydens die Oligoseen het die reënwoud byvoorbeeld ’n relatief smal strook beslaan. Dit het weer tydens die Middel-Mioseen versprei en toe tydens die laaste glasiale maksimum teruggetrek tot ’n hoofsaaklik binnelandse gebied.[6] Die reënwoud het egter in hierdie ystye steeds floreer en dit het gelei tot die oorlewing en evolusie van ’n groot verskeidenheid spesies.[7]

Tydens die Middel-Eoseen is die Amasonerivier se opvangsgebied vermoedelik in die middel van die vasteland deur die Purusrif verdeel. Water aan die oostekant het na die Atlantiese Oseaan gevloei en die westelike water oor die Amasone-opvangsgebied na die Stille Oseaan. Toe die Andesgebergte styg, is ’n groot bekken gevorm wat ’n meer omsluit het; dit is nou bekend as die Solimõesbekken. Tydens die laaste 5 miljoen tot 10 miljoen jaar het hierdie opgedamde water deur die Purusrif gebreek en by die oostelike vloei na die Atlantiese Oseaan aangesluit.[8][9]

Daar is bewyse van groot veranderings in die Amasonereënwoud se plantegroei die afgelope 21 000 jaar deur die laaste glasiale maksimum en daaropvolgende ontvriesing. ’n Ontleding van sedimentneerslae dui daarop dat die reënval in die gebied in dié tyd laer was as vandag, en dat dit feitlik vir seker verband hou met ’n minder vogtige plantbedekking.[10] Daar word egter gedebatteer oor hoe omvangryk hierdie afname was. Sommige wetenskaplikes meen die reënwoud het afgeneem tot klein, geïsoleerde gebiede wat deur oop woude en grasvelde geskei is;[11] ander glo die reënwoud het grootliks ongeskonde gebly, maar het nie so ver noord, suid en oos gestrek as vandag nie.[12]

Menslike bedrywighede

wysig
 
Hutte van ’n geïsoleerde volk wat in 2009 in die Brasiliaanse deelstaat Acre ontdek is.

Argeologiese bewyse bestaan dat die eerste mense die Amasonestreek minstens 11 200 jaar gelede bewoon het.[13] Daaropvolgende ontwikkelings het gelei tot laat prehistoriese nedersettings aan die rand van die woud teen 1250 n.C., wat veranderings in die grootte van die woud veroorsaak het.[14]

 
Geogliewe op ontboste grond in Acre in die Amasonereënwoud.

Daar is lank geglo die woud was nog altyd net yl bevolk en dat dit onmoontlik is om groot bevolkings met landbou te onderhou weens die swak grondgehalte. Die argeoloog Betty Meggers was ’n belangrike voorstander van dié idee, soos beskryf in haar boek Amazonia: Man and Culture in a Counterfeit Paradise. Sy beweer ’n bevolkingsdigtheid van 0,2/km2 is die maksimum wat kan leef van jag, en dat landbou nodig is om groter bevolkings te onderhou.[15] Onlangs antropologiese vondste dui egter daarop dat die gebied in werklikheid dig bevolk was. Sowat 5 miljoen mense kon in 1500 n.C. in die Amasonestreek gewoon het – dit sluit in digte kusnedersettings, soos dié by Marajó, en binnelandse inwoners.[16] Teen 1900 het die bevolking gedaal tot 1 miljoen en teen die vroeë 1980's tot minder as 200 000.[16]

Die eerste Europeër wat met die hele Amasonerivier langs gereis het, was Francisco de Orellana in 1542.[17] Die BBC se TV-reeks Unnatural Histories het bewyse verskaf dat Orellana nie oordryf het, soos voorheen geglo is, nie toe hy gesê het ’n ingewikkelde beskawing het in die 1540's aan die Amasone floreer. Daar word geglo dié beskawing is later uitgewis deur siektes wat van Europa af versprei het, soos pokkies.[18]

Sedert die 1970's is talle geogliewe op ontboste grond ontdek wat dateer van 1-1250 n.C., en dit versterk bewerings van beskawings van voor die tyd van Christopher Columbus.[19][20] Die geogliewe is in 1977 ontdek en later met vlugte oor Acre bevestig.[18][21]

In die BBC se Unnatural Histories is bewyse gelewer dat die reënwoud nie ’n ongerepte wildernis is nie, maar minstens die afgelope 11 000 jaar deur die mens beïnvloed word met praktyke soos voedselaanplantings en houtskooloorblyfsels in die grond ("Terra preta").[18] Laasgenoemde word oor groot dele van die Amasonewoud aangetref; daar word nou geglo dit is die produk van inheemse grondbestuur. Die ontwikkeling van dié vrugbare grond het landbou in die voorheen vyandelike omgewing moontlik gemaak. Dit dui daarop dat ’n groot deel van die woud se grond eeue lank deur die mens bestuur is; voorheen is vermoed dit kom natuurlik in die streek voor.[22] In die omgewing van die Xingu-volk is oorblyfsels van sommige van hierdie groot nedersettings in 2003 in die middel van die woud ontdek deur Michael Heckenberger en kollegas van die Universiteit van Florida. Hieronder tel bewyse van paaie, brûe en groot plazas.[23]

Biodiversiteit

wysig
 
Ontbossing bedreig baie spesies sensitiewe boompaddas, soos hierdie Phyllomedusa bicolor.
 
Die ara is inheems aan die Amerikaanse trope.

Nat tropiese woude is die bioom met die grootste verskeidenheid spesies, en die tropiese woude van die Amerikas spog met aansienlik meer spesies as die nat woude van Afrika en Asië.[24] As die grootste gebied van tropiese reënwoude in die Amerikas is die Amasonereënwoud se biodiversiteit ongeëwenaar. Een uit elke tien bekende spesies ter wêreld kom hier voor.[25] Dit het die grootste versameling dier- en plantspesies op aarde.

Die streek is die tuiste van sowat 2,5 miljoen insekspesies,[26] tienduisende plante en sowat 2 000 voëls en soogdiere. Tot op datum is minstens 40 000 plantspesies, 2 200 visspesies[27] en 378 reptielspesies ook geklassifiseer.[28] Een uit elke vyf voël- en visspesies kom hier voor. Wetenskaplikes het net in Brasilië al tussen 96 660 en 128 843 ongewerwelde spesies beskryf.[29]

Daar is verskeie spesies in die woud wat gevaarlik kan wees. Onder die grootste roofdiere is die swartkaaiman, jaguar, poema en anakonda. In die rivier kan die sidder-aal elektriese skokke toedien wat ’n mens kan katswink slaan of doodmaak, terwyl die piranha mense byt en beseer.[30] Verskeie spesies gifpylpaddas gee gif deur hul vlees af. Daar is ook talle parasiete en siekteoordraers. Bloedsuiervlermuise kom in die reënwoud voor en kan hondsdolheid oordra.[31] Malaria, geel- en knokkelkoors kan ook opgedoen word.

 
Hoatsin
Hoatsin  
 
Mygalomorphae
Mygalomorphae  
 
Brulaap
Brulaap  
 
Heliconia
Heliconia  
 
Bruinkeelluidier
Bruinkeelluidier  
 
Keiserleeuapie
Keiserleeuapie  
 
Blougifpylpadda
Blougifpylpadda  
 
Suid-Amerikaanse jaguar
Suid-Amerikaanse jaguar  
 
Gewone uakari
Gewone uakari  
 
Tropiese reusemiere het ’n uiters pynlike steek
Tropiese reusemiere het ’n uiters pynlike steek  

Ontbossing

wysig
 
Ontbossing van Bolivia, 2016.

Ontbossing is die afkap of afbrand van plante en bome. Dit is hoofsaaklik om grond te kry vir landbou en woonplek.[32] Voor die vroeë 1960's was toegang tot die binneste deel van die reënwoud streng beperk en die woud het redelik ongeskonde gebly.[33] Plase is in die 1960's aangelê om gewasse te plant. Die koloniste kon egter nie hul landerye en gewasse beheer nie weens die verlies aan grondvrugbaarheid en die groei van onkruid.[34] Die grond in die Amasonegebied is net vir ’n kort tyd vrugbaar en boere moes gedurig na nuwe gebiede trek en nog bome afkap.[34] Dit het gelei tot ontbossing en groot skade aan die omgewing aangerig.[35] Ontbossing in die reënwoud is aansienlik, en dele waar bome verwyder is, kan met die blote oog uit die ruimte gesien word.

In die 1970's is begin met die bou van die Transamasonesnelweg. Dit het ’n groot bedreiging vir die woud ingehou.[36] Die snelweg is steeds nie voltooi nie, en dit beperk die omgewingskade.

Tussen 1991 en 2000 het die totale oppervlakte van die woud wat verlore gegaan het, gestyg van 415 000 to 587 000 km2. Die grootste deel daarvan het weiveld geword.[37] Altesaam 70% van voorheen ontboste grond en 91% van die grond wat sedert 1970 ontbos is, word vir weiveld gebruik.[38][39] Brasilië is tans die tweede grootste vervaardiger van sojabone ter wêreld, naas Amerika. Navorsing deur Leydimere Oliveira et al. het egter getoon hoe meer van die Amasone se bome afgekap word, hoe minder reën bereik die gebied en hoe kleiner is die oes per hektaar. Anders as wat gewoonlik geglo word, hou dit dus geen ekonomiese voordeel vir Brasilië in om bome af te kap en dit in landerye te omskep nie.[40]

 
’n Nasa-satellietfoto van ontbossing in die deelstaat Mato Grosso van Brasilië.
’n Nasa-satellietfoto van ontbossing in die deelstaat Mato Grosso van Brasilië.  
 
Vure en ontbossing in die deelstaat Rondônia.
Vure en ontbossing in die deelstaat Rondônia.  
 
Een gevolg van ontbossing is dik rook wat oor die woud hang.
Een gevolg van ontbossing is dik rook wat oor die woud hang.  

Klimaatsverandering

wysig

Omgewingsbewustes is bekommerd oor die verlies aan biodiversiteit wat veroorsaak kan word deur die vernietiging van die woud, asook oor die vrystelling van die koolstof wat in die plante opgesluit is, wat globale verwarming kan aanhelp.

Een rekenaarmodel van toekomstige klimaatsveranderings wat deur kweekhuisgasse veroorsaak word, toon die Amasonereënwoud kan onvolhoubaar word weens ’n groot afname in reënval en stygende temperature. Dit kan teen 2100 lei tot ’n feitlik algehele verlies van die woud.[41][42] Verskillende simulasies van klimaatsveranderings in die Amasone oor verskeie modelle stem nie ooreen wat die raming van toekomstige reënval in die gebied betref nie; hulle wissel van klein toenames tot groot afnames.[43] Die resultaat dui daarop dat die reënwoud deur die 21ste eeu bedreig kan word deur klimaatsveranderings en ontbossing.

In ’n studie van 2009 is bevind ’n styging van 4 °C in wêreldwye temperature teen 2100 kan 85% van die Amasonereënwoud uitwis, terwyl ’n temperatuurstyging van 3 °C sowat 75% van die woud kan vernietig.[44]

Uitwerking van 21ste-eeuse droogtes

wysig

In 2005 het dele van die Amasonebekken die ergste droogte in honderd jaar beleef,[45] en daar was aanduidings dat nog ’n droogte in 2006 sou voorkom.[46] In ’n artikel op 23 Julie 2006 in die Britse blad The Independent is berig volgens die Woods Hole-navorsingsentrum kan die woud in sy huidige vorm net drie jaar van droogte oorleef.[47][48] Wetenskaplikes van die Brasiliaanse nasionale instituut van Amasone-navorsing het in die artikel gesê die effek van dié droogte, tesame met die effek van ontbossing op die streeksklimaat, laat die woud afstuur op ’n punt waar dit onomkeerbaar sal begin doodgaan. Die artikel meen die woud is op die punt om in ’n savanne of woestyn te verander, met katastrofiese gevolge vir die wêreld se klimaat.

In 2010 het die Amasonereënwoud weer ’n kwaai droogte beleef – in sekere opsigte erger as die een in 2005. Die gebied wat geraak is, was omtrent 3 miljoen km2 in vergelyking met 1,9 miljoen km2 in 2005. Die 2010-droogte het drie episentrums gehad waar plante doodgegaan het, terwyl dit in 2005 in die suidwestelike gebied gesentreer was. In ’n tipiese jaar absorbeer die Amasone 1,5 gigaton koolstofdioksied; gedurende 2005 is 5 gigaton egter vrygestel en in 2010 altesaam 8 gigaton.[49][50] Nog kwaai droogtes het in 2015 en 2016 voorgekom.[51]

Bewaring

wysig

Van 2002 tot 2006 het die beskermde grondgebied in die Amasone amper verdriedubbel en die tempo van ontbossing het met tot 60% gedaal. Sowat ’n miljoen vierkante kilometer is onder die een of ander vorm van beskerming.[52]

Verwysings

wysig
  1. ↑ "WNF: Places: Amazon" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 April 2020. Besoek op 4 Junie 2016.
  2. ↑ "Field Museum scientists estimate 16,000 tree species in the Amazon". Field Museum (in Engels). 17 Oktober 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Desember 2019. Besoek op 18 Oktober 2013.
  3. ↑ 3,0 3,1 Taylor, Isaac (1898). Names and Their Histories: A Handbook of Historical Geography and Topographical Nomenclature. Londen: Rivingtons. ISBN 0-559-29668-1. Besoek op 12 Oktober 2008.
  4. ↑ Morley, Robert J. (2000). Origin and Evolution of Tropical Rain Forests. Wiley. ISBN 0-471-98326-8.
  5. ↑ Burnham, Robyn J.; Johnson, Kirk R. (2004). "South American palaeobotany and the origins of neotropical rainforests". Philosophical Transactions of the Royal Society. 359 (1450): 1595–1610. doi:10.1098/rstb.2004.1531. PMC 1693437. PMID 15519975.
  6. ↑ Maslin, Mark; Malhi, Yadvinder; Phillips, Oliver; Cowling, Sharon (2005). "New views on an old forest: assessing the longevity, resilience and future of the Amazon rainforest" (PDF). Transactions of the Institute of British Geographers. 30 (4): 477–499. doi:10.1111/j.1475-5661.2005.00181.x. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op Oktober 1, 2008. Besoek op September 25, 2008.
  7. ↑ Malhi, Yadvinder; Phillips, Oliver (2005). Tropical Forests & Global Atmospheric Change. Oxford University Press. ISBN 0-19-856706-5.
  8. ↑ Costa, João Batista Sena; Bemerguy, Ruth Léa; Hasui, Yociteru; Borges, Maurício da Silva (2001). "Tectonics and paleogeography along the Amazon river". Journal of South American Earth Sciences. 14 (4): 335–347. Bibcode:2001JSAES..14..335C. doi:10.1016/S0895-9811(01)00025-6.
  9. ↑ Milani, Edison José; Zalán, Pedro Victor (1999). "An outline of the geology and petroleum systems of the Paleozoic interior basins of South America" (PDF). Episodes. 22 (3): 199–205. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op Oktober 1, 2008. Besoek op September 25, 2008.
  10. ↑ Colinvaux, P.A., De Oliveira, P.E. 2000. Palaeoecology and climate of the Amazon basin during the last glacial cycle. Wiley InterScience. (abstract[dooie skakel])
  11. ↑ Van der Hammen, T., Hooghiemstra, H.. 2002. Neogene and Quaternary history of vegetation, climate, and plant diversity in Amazonia. Elsevier Science Ltd. (abstract)
  12. ↑ Colinvaux, P. A.; De Oliveira, P. E.; Bush, M. B. (Januarie 2000). "Amazonian and neotropical plant communities on glacial time-scales: The failure of the aridity and refuge hypotheses". Quaternary Science Reviews. 19 (1–5): 141–169. Bibcode:2000QSRv...19..141C. doi:10.1016/S0277-3791(99)00059-1.
  13. ↑ Roosevelt, A. C.; da Costa, M. Lima; Machado, C. Lopes; Michab, M.; Mercier, N.; Valladas, H.; Feathers, J.; Barnett, W.; da Silveira, M. Imazio; Henderson, A.; Sliva, J.; Chernoff, B.; Reese, D. S.; Holman, J. A.; Toth, N.; Schick, K. (19 April 1996). "Paleoindian Cave Dwellers in the Amazon: The Peopling of the Americas". Science. 272 (5260): 373–384. Bibcode:1996Sci...272..373R. doi:10.1126/science.272.5260.373.
  14. ↑ Heckenberger, Michael J.; Kuikuro, Afukaka; Kuikuro, Urissapá Tabata; Russell, J. Christian; Schmidt, Morgan; Fausto, Carlos; Franchetto, Bruna (19 September 2003). "Amazonia 1492: Pristine Forest or Cultural Parkland?". Science. 301 (5640): 1710–1714. Bibcode:2003Sci...301.1710H. doi:10.1126/science.1086112. PMID 14500979.
  15. ↑ Meggers, Betty J. (19 Desember 2003). "Revisiting Amazonia Circa 1492". Science. 302 (5653): 2067–2070. doi:10.1126/science.302.5653.2067b. PMID 14684803.
  16. ↑ 16,0 16,1 Chris C. Park (2003). Tropical Rainforests. Routledge. p. 108.
  17. ↑ Smith, A (1994). Explorers of the Amazon. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-76337-4.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 "Unnatural Histories – Amazon" (in Engels). BBC Four. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Januarie 2020.
  19. ↑ Simon Romero (4 Januarie 2012). "Once Hidden by Forest, Carvings in Land Attest to Amazon's Lost World" (in Engels). The New York Times. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Desember 2019.
  20. ↑ Martti Pärssinen; Denise Schaan; Alceu Ranzi (2009). "Pre-Columbian geometric earthworks in the upper Purús: a complex society in western Amazonia". Antiquity. 83 (322): 1084–1095. doi:10.1017/s0003598x00099373.
  21. ↑ Junior, Gonçalo (Oktober 2008). "Amazonia lost and found". Pesquisa (red. 220). FAPESP. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Augustus 2014.
  22. ↑ Die mens se invloed is tot dusver ver onderskat, meen Darna L. Dufour in "Use of Tropical Rainforests by Native Amazonians," BioScience 40, no. 9 (Oktober 1990):658.
  23. ↑ Heckenberger, M.J.; Kuikuro, A; Kuikuro, UT; Russell, JC; Schmidt, M; Fausto, C; Franchetto, B (19 September 2003), "Amazonia 1492: Pristine Forest or Cultural Parkland?", Science 301 (5640): 1710–14, 2003, doi:10.1126/science.1086112, PMID 14500979, Bibcode: 2003Sci...301.1710H 
  24. ↑ Turner, I.M. 2001. The ecology of trees in the tropical rain forest. Cambridge University Press, Cambridge. ISBN 0-521-80183-4
  25. ↑ "Amazon Rainforest, Amazon Plants, Amazon River Animals" (in Engels). Wêreldnatuurlewefonds. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Maart 2012. Besoek op 6 Mei 2008.
  26. ↑ "Photos / Pictures of the Amazon Rainforest" (in Engels). Travel.mongabay.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 April 2019. Besoek op 18 Desember 2008.
  27. ↑ James S. Albert; Roberto E. Reis (8 Maart 2011). Historical Biogeography of Neotropical Freshwater Fishes. University of California Press. p. 308. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Junie 2011. Besoek op 28 Junie 2011.
  28. ↑ Da Silva; Jose Maria Cardoso; et al. (2005). "The Fate of the Amazonian Areas of Endemism". Conservation Biology. 19 (3): 689–694. doi:10.1111/j.1523-1739.2005.00705.x.
  29. ↑ Lewinsohn, Thomas M.; Paulo Inácio Prado (Junie 2005). "How Many Species Are There in Brazil?". Conservation Biology. 19 (3): 619–624. doi:10.1111/j.1523-1739.2005.00680.x.
  30. ↑ "Piranha 'less deadly than feared'" (in Engels). BBC News. 2 Julie 2007. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 September 2019. Besoek op 2 Julie 2007.
  31. ↑ da Rosa; Elizabeth S. T.; et al. (Augustus 2006). "Bat-transmitted Human Rabies Outbreaks, Brazilian Amazon" (PDF). Emerging Infectious Diseases. 12 (8): 1197–1202. doi:10.3201/eid1708.050929. PMC 3291204. PMID 16965697. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 29 Oktober 2008. Besoek op 11 Oktober 2008.
  32. ↑ Various (2001). Bierregaard, Richard; Gascon, Claude; Lovejoy, Thomas E.; Mesquita, Rita (reds.). Lessons from Amazonia: The Ecology and Conservation of a Fragmented Forest. Yale University Press. ISBN 0-300-08483-8.
  33. ↑ Kirby, Kathryn R.; Laurance, William F.; Albernaz, Ana K.; Schroth, Götz; Fearnside, Philip M.; Bergen, Scott; M. Venticinque, Eduardo; Costa, Carlos da (2006). "The future of deforestation in the Brazilian Amazon" (PDF). Futures. 38 (4): 432–453. doi:10.1016/j.futures.2005.07.011.
  34. ↑ 34,0 34,1 Watkins and Griffiths, J. (2000). Forest Destruction and Sustainable Agriculture in the Brazilian Amazon: a Literature Review (Doctoral dissertation, The University of Reading, 2000). Dissertation Abstracts International, 15–17
  35. ↑ Williams, M. (2006). Deforesting the Earth: From Prehistory to Global Crisis (Abridged uitg.). Chicago, IL: The University of Chicago Press. ISBN 0-226-89947-0.
  36. ↑ "Impacts and Causes of Deforestation in the Amazon Basin". kanat.jsc.vsc.edu (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 September 2019. Besoek op 2 Oktober 2018.
  37. ↑ Centre for International Forestry Research (CIFOR) (2004)
  38. ↑ Steinfeld, Henning; Gerber, Pierre; Wassenaar, T. D.; Castel, Vincent (2006). Livestock's Long Shadow: Environmental Issues and Options. Food and Agriculture Organization of the United Nations. ISBN 92-5-105571-8. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Julie 2008. Besoek op 19 Augustus 2008.
  39. ↑ Margulis, Sergio (2004). Causes of Deforestation of the Brazilian Amazon (PDF). ISBN 0-8213-5691-7. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 10 September 2008. Besoek op 4 September 2008. {{cite book}}: |work= ignored (hulp)
  40. ↑ Research paper of Leydimere Oliveira on the amazon Geargiveer 3 Augustus 2013 op Wayback Machine
  41. ↑ Cox, Betts, Jones, Spall and Totterdell. 2000. "Acceleration of global warming due to carbon-cycle feedbacks in a coupled climate model". Nature, 9 November 2000. (intekening nodig)
  42. ↑ Radford, T. 2002. "World may be warming up even faster". The Guardian.
  43. ↑ Houghton, J.T. et al. 2001. "Climate Change 2001: The Scientific Basis" Geargiveer 7 Mei 2006 op Wayback Machine. Intergovernmental Panel on Climate Change.
  44. ↑ David Adam. "Amazon could shrink by 85% due to climate change, scientists say". the Guardian (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 April 2020.
  45. ↑ "Amazon Drought Worst in 100 Years". www.ens-newswire.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 November 2019.
  46. ↑ Drought Threatens Amazon Basin – Extreme conditions felt for second year running, Paul Brown, The Guardian, 16 Julie 2006. Besoek op 23 Augustus 2014
  47. ↑ "Amazon rainforest 'could become a desert'" Geargiveer 6 Augustus 2006 op Wayback Machine, The Independent, 23 Julie 2006. Besoek op 28 September 2006.
  48. ↑ "Dying Forest: One year to save the Amazon" Geargiveer 25 September 2015 op Wayback Machine, The Independent, 23 Julie 2006. Besoek op 23 Augustus 2014.
  49. ↑ 2010 Amazon drought record: 8 Gt extra CO2 Geargiveer 27 Maart 2019 op Wayback Machine, Rolf Schuttenhelm, Bits Of Science, 4 Februarie 2011. Besoek op 23 Augustus 2014
  50. ↑ "Amazon drought 'severe' in 2010, raising warming fears", BBC News, 3 Februarie 2011. Besoek op 23 Augustus 2014
  51. ↑ Abraham, John (3 Augustus 2017). "Study finds human influence in the Amazon's third 1-in-100 year drought since 2005 - John Abraham". the Guardian (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Oktober 2019.
  52. ↑ Cormier, L. (16 April 2006). "A Preliminary Review of Neotropical Primates in the Subsistence and Symbolism of Indigenous Lowland South American Peoples". Ecological and Environmental Anthropology. 2 (1): 14–32. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Desember 2008. Besoek op 4 September 2008.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Amasonereënwoud&oldid=2691604"