Charles van Rooy

Antoine Charles Auguste van Rooy (aan boord die Karel August, 24 November 1857 – Potchefstroom, 31 Mei 1948) was lid van die wetgewende vergadering van die Kaapkolonie, boer, sakeman en onderwysman.

Herkoms

Nege van J.C. en Anne van Rooy se tien kinders met hul gades. Die mans is: H.C. van Rooy, I. van Rooy, J.C. van Rooy, Charles van Rooy, L. Coetsee, L. Pretorius, D.J. du Plessis. P.C. Snyman en P. Poisat. Die vroue is: Hester, Anemie, Lettie, Susanna, Annie Coetsee, Klaartjie Pretorius, Frederika du Plessis, Gertruida Snyman en Pauline Poisat. Ds. Koos van Rooy en sy vrou, Breggie, was afwesig toe die foto geneem is.

Charles van Rooy en sy vier broers. Agter: Willem Izaak en Jacobus Albertus (Koos). Voor: Antoine Charles August, Henri Charles en Johannes Cornelis.

Charles van Rooy was die tweede oudste kind en seun uit die huwelik op 21 Maart 1855 in Brussel, België van die stamouers van die familie van Rooy, Johannes Cornelis van Rooy (Huisseling, Noord-Brabant, Nederland, 2 November 1824 – Steynsburg, Kaapkolonie, 24 Januarie 1889) en Anna Francina (Anne Francoise) Holsters (Brussel, 31 Desember 1834 – Steynsburg, 28 Augustus 1904), 'n dogter van Vlaamse ouers, Charles Holsters en Petronella de Gilter. Sy ouers se huistale was Nederlands en Frans. Sy oudste broer, Henri Charles, is nege maande en een dag ná sy ouers se huwelik gebore in 's-Hertogenbosch, maar sy ander drie broers (onder wie ds. J.A. van Rooy) en vyf susters almal in Suid-Afrika, waar J.C. en Anne van Rooy op 26 Januarie 1858 by Port Elizabeth aan wal gegaan het. Hy het sy name gekry van Antoine, die skeepskaptein se naam, en die skip waarop hy gebore is, die Karel August, maar in Franse vorm: Charles Auguste.

Gesinslewe

Charles van Rooy was twee maal getroud. Die eerste was op 4 Junie 1887 op Burgersdorp met Susanna Maria Smit (24 Julie 1857 – Kaapstad, 22 Maart 1912) en die tweede op Reddersburg op 9 September 1913 met Aletta Johanna du Plessis (Rustenburg, 25 September 1875 – Pretoria, 26 Junie 1967), ’n dogter van ds. L.J. du Plessis en sy vrou, Martha Sophia Smit. So het hy die swaer geword van onder andere prof. Jacobus du Plessis. Uit sy eerste huwelik is 12 kinders gebore en uit die tweede net een. Die eerste vyf kinders is tussen April 1878 en Junie 1884 op Burgersdorp gebore en die laaste agt almal op Steynsburg, tussen Februarie 1887 en Junie 1915. Prof. J. Chris Coetzee (wat met Charles van Rooy se dogter Aletta Johanna getroud was) skryf in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, Deel II: "Hy was 'n beminlike man en vader, streng maar bedagsaam, 'n betroubare vriend, 'n gedugte teenstander in die politiek, 'n vurige soms skerp spreker met 'n indrukwekkende voorkoms en in godsdienstige sake 'n nougesette en nederige Christen."

Opleiding

Aletta van Rooy (née Du Plessis), Charles van Rooy se tweede vrou (inligting op foto geskryf verkeerd).

Van Rooy het sy eerste onderwys van sy vader ontvang wat in die omstreke van Steynsburg 'n rondtrekkende meester was, en sy meer gevorderde onderwys aan die Teologiese Skool Burgersdorp se Literariese Departement. Reeds op 14-jarige leeftyd begin hy onderwys gee aan plaasskole. In 1878 het hy die Kaapse Onderwysersertifikaat verkry.

Boer en handelaar

In 1879 het hy met 'n boerdery begin en in 1881 het hy sy lang verbintenis met die handel as klerk op Burgersdorp begin. In 1890 het hy op groot skaal begin boer, eers op die plaas Wonderboom, distrik Burgersdorp, tot 1901, daarna, van 1903 tot 1919, in die distrik Bethulie op die plase Lincoln en Klaverfontein, en van 1919 tot 1929 as beesboer aan die Swart Nossob in Suidwes-Afrika.

In 1886 het hy as handelaar op Steynsburg by sy vader se saak aangesluit wat hy en sy broer Willem Izak in 1890 oorgeneem het en dit tot 1910 voortgesit het terwyl hy ook van 1903 tot 1929 'n handelsaak op Bethulie gehad het waar sy broer J.A. van Rooy predikant van die plaaslike Gereformeerde kerk was van 1905 tot 1931. Charles van Rooy se suster Gertruida Adriana (Truitjie) was getroud met dr. Flippie Snyman, Steynsburg se Gereformeerde predikant van 1902 tot en met sy dood in Mei 1915.

Openbare lewe

Die Van Rooy-familiefees op Kroonstad, 23 Julie 1939, op sen. J.C. van Rooy se 80ste verjaardag. Charles van Rooy sit sesde van links, Henri Charles van Rooy sewende, sen. Jan van Rooy, agtste, dié se derde vrou, Helena (weduwee Hugo) negende, Izaak van Rooy tiende en ds. Koos van Rooy elfde. Negende van links in die derde ry staan Corrie en Jan de Klerk, ouers van dr. Wimpie de Klerk, wat twaalfde van links sit, en oudpres. FW de Klerk, agtste van links.

Reeds vroeg in 1879 het sy belangstelling in die Afrikanervolk hom begin openbaar, eers as lid van die Genootskap van Regte Afrikaners, toe as lid (en sekretaris) van die Albertsche Boeren-beschermings Vereniging en daarna as lid en sekretaris van die Albertse tak van die Afrikanerbond. Ná die Tweede Angloboereoorlog, toe hy ook as 'n vermeende Kaapse rebel in die gevangenis beland het, het hy hom ernstiger aan die politiek gewy as lid van die Afrikanerbond, van De Unie, van die Z.A. Nationale Partij en later van die Nasionale Party. Van 1905 tot 1910 is hy lid vir Middelburg van die Kaapse wetgewende vergadering en van 1911 tot 1916 lid van die Kaapse provinsiale raad en die uitvoerende komitee. In 1918 en 1921 het hy hom verkiesbaar gestel as lid van die Volksraad, maar nadat hy verslaan is, het hy hom aan die aktiewe politiek onttrek. Die beskikbare bronne dui hom nie aan as kandidaat in ’n tussenverkiesing in 1918 of in die algemene verkiesing van 1920 nie, wat moontlik kan beteken hy is telkens tydens die benoemingstryd verslaan; indertyd was ds. Louis Vorster, voorheen Gereformeerde predikant, LV vir Albert.

As politikus het Van Rooy sy aandag aan die onderwys, die boerdery en die swart vraagstuk geskenk. Hy het steeds gepleit en hom beywer vir Christelik-nasionale onderwys. In September 1908 het hy ernstig aangedring dat 'n ministerie vir onderwys ingestel word. In 1911 het hy in die Fremantle-onderwyskommissie gedien, in 1918 in die Scully-kommissie insake die vestiging van swart mense en in 1919 in die Currey-kommissie in verband met die vleishandel.

Bronne

• (af) Krüger, prof. D.W. (hoofred.) Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel II. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing, 1972.
• (af) Die familie Van Rooy in Suid-Afrika