Cor Dirks

Justus Cornelias Dirks beter bekend as Cor Dirks (*28 Februarie 1911, Volksrust – †15 Oktober 2000, Johannesburg), was 'n Afrikaanse skrywer van jeugboeke.

Cor Dirks
Geboortenaam	Justus Cornelias Dirks
Geboorte	28 Februarie 1911 Volksrust
Sterfte	15 Oktober 2000 (op 89) Barberton
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Skoolhoof, skrywer
Huweliksmaat	Elsje Christina van Niekerk
Kind(ers)	Justus en Elsje

Lewe en werk

Herkoms en vroeë lewe

Justus Cornelias Dirks is op 28 Februarie 1911 op ’n plaas naby Volksrust gebore. Sy pa se naam is Justus. Die naam Cornelias is afgelei van sy ma se naam, Cornelia, en die eerste deel daarvan, Cor, word sy noemnaam. Hy het ’n broer wat tien jaar- en ’n suster wat ses jaar ouer is as hy. Kort na sy geboorte verhuis die gesin na die dorp, waar hy grootword en sy hele skoolopleiding ondergaan. Hy matrikuleer in 1928 aan die Volksrust Hoërskool en speel op skool reeds vir die dorp se eerste rugbyspan.

Verdere studie

Vanaf 1929 bekwaam hy homself as onderwyser aan die Potchefstroomse Universiteitskollege en Potchefstroomse Normaalkollege. Hy doen die gekombineerde BAO2 (B.A.-graad en Onderwysdiploma), wat hy in 1932 verwerf. By die Normaalkollege dien hy op die Studente Verteenwoordigende Raad. Hy speel ook vir die eerste rugbyspan en die gekombineerde rugbyspan van die universiteit en die normaalkollege. Sy hoofvakke vir sy B.A.-graad is Engels en Geskiedenis. Aan die einde van 1932 gaan hy saam met ’n vriend na Makwassie in die destydse Wes-Transvaal om diamante te delf. Sy opbrengs uit hierdie ekskursie is genoeg om sy studiegelde vir die teoretiese deel van sy M.A.-graad in Geskiedenis te betaal, wat hy eindelik in 1937 aan sy alma mater verwerf met ’n verhandeling oor Die juridiese stryd tussen Hoofregter J.G. Kotze en die Volksraad van die Zuid-Afrikaansche Republiek.

Loopbaan

In 1934 begin hy onderwys gee, eers aan die laerskool op Duiwelskloof. Daarna aanvaar hy vanaf die laaste kwartaal van 1935 ’n pos aan die Central Primary School op Potchefstroom (op voorwaarde dat hy vir die dorpspan moet rugby speel) en in 1937 kry hy ’n pos as Geskiedenis onderwyser aan Hoërskool Belfast. Vanaf 1938 gee hy Geskiedenis en ook Afrikaans by die Hoër Volkskool in Potchefstroom. Hier gee hy vir dertien jaar onderwys, is ook koshuisvader en rig rugby en krieket af.

Vanaf Julie 1952 tot die einde van 1954 is hy vise-hoof van die Voortrekker Hoërskool op Boksburg en in 1955 word hy hoof van Linden Hoërskool in Johannesburg, ’n pos wat hy tot met sy aftrede in 1973 beklee.

Persoonlike lewe en sterfte

Hy is in 1939 getroud met die onderwyseres Elsje Christina (Ella) van Niekerk (gebore 1 Oktober 1913) wat hy op ’n studentetoer na Lourenço Marques in Mosambiek ontmoet. Hulle het ’n seun (Justus) en ’n dogter (Elsje).

Tot met sy dood woon hy in Linden in Johannesburg, waar hy en sy vrou in Augustus 1994 hul huis verkoop en na die Afsaal-oord vir bejaardes verhuis. Op Sondag 15 Oktober 2000 is Cor Dirks in Barberton, by sy seun se huis oorlede as gevolg van foutiewe toediening van narkose vir ’n heupoperasie wat hy in Augustus 2000 ondergaan het en waarvan hy nooit werklik herstel het nie. Sy as word in die Krugerwildtuin gestrooi

Skryfwerk

Cor Dirks was skrywer van 'n paar reekse gewilde boeke oor Die Uile van Kranskop, Die Otters en Joof. Hy word veral onthou vir Die Uile waarmee hy derduisende kinders aan die lees gekry het. Besonder gewild was Wadda van die Woestyn, die verhaal van 'n baba wat deur Boesmans grootgemaak word en waarna daar verwysings in Die Uile in die Kalahari is.

Op skool is sy eerste voltooide skryfpoging ’n gedig wat hy vir die debatsvereniging skryf. Die inspirasie hiervoor was die pak slae wat hy gekry het toe hy ’n wekker ontydig in die klas laat afgaan het. Hy durf in later jare ’n paar humoristiese kortverhale aan, die eerste een wat dieselfde tema van die wekker gebruik en in 1937 onder die titel Die raad van onraad in Die Jongspan verskyn.

Speurverhale

Sy meer ernstige skryfloopbaan begin egter met ’n aantal gepubliseerde speurverhale, soos As die galg dreig en Arendnes se moordenaar. Bloed in die Weste word later heruitgegee as deel van die Tieroog-reeks. Êrens in Noordoos-Tibet word ’n tempel beroof. Hierdie daad vind later weerklank in Suid-Afrika in ’n reeks spannende gebeurtenisse waarin geweld, vernuf, wraaksug en gewetenlose gierigheid alles ’n rol speel. Daarna verskyn Wadda in die woestyn, die verhaal van ’n kind wat deur San grootgemaak word nadat hulle hom as drie-jarige kleuter na ’n skipbreuk op die strand van die Namib-woestyn vind. Die lewe saam met die San maak van hom ’n natuurkind, wat heers oor die natuur en wilde diere. As jongman tree hy op as redder van blankes wat in hierdie onherbergsame gebied deur vyandige San bedreig word. Eindelik moet hy besluit tussen die eerste blanke meisie wat hy ooit gesien het of sy trou aan sy San volgelinge. Na Wadda word ook verwys in die boek Die Uile in die Kalahari. Later verskyn onder andere Rooi oog, geel oog wat oor Russiese en Chinese spioene aan die Mosambiekse kus handel.

Jeugverhale

Uile-reeks

Cor Dirks is egter veral bekend as die skrywer van die baie gewilde Uile-reeks vir seuns, wat verskeie kere herdruk word. Hierin beleef vyf skoolseuns as bende verskeie avonture. Die vyf skoolseuns van die Genootskap van die Uile (Philip die leier, die slim Jorsie, die ronde Vaatjie, die sportiewe Berrie en die hakkelende Hennie) is verbind tot reg en geregtigheid en bestaan uit die groot Uil, sy adjudant en drie manskappe. Hulle bly op die dorpie Kranskop. Tiperend van die reeks is die grotendeels goeie inbors van die Afrikaanse jeug wat in die tyd van die ontstaan van die boeke nog sonder drank, dwelmmiddels, seks en ander negatiewe elemente geleef het. Die ‘slegte’ karakters is meestal buitestaanders of boewe van elders wat die verhaalwêreld binnedring. Die verhale is ’n mengsel van episodiese avonture en ’n sentrale  tema of spanningselement wat die verhale hegter bind.

In Die Uile van Kranskop sorg hulle dat ongeregtigheid op hulle dorpie, soos paaiboelies wat die laerskoolkoshuis terroriseer, dorpsmense wat slagysters vir vrugtediewe stel en dies meer, reggestel word.

In Breuk onder die Uile maak Berrie vriende met Ernest Fouché, wat die skoolreëls oortree en ’n bullebak is teenoor Jorsie, die kleinste Uil. Dit lei tot groot onmin tussen Philip en Berrie en Berrie verlaat die bende.  Met krieket kan Berrie en Philip nog saam speel sonder dat hulle regtig saam hoef te werk. Rugby is egter anders. In die belangrike rugbywedstryd teen Excelsior kan Berrie met sy gebreekte sleutelbeen hulle laat wen as hy die laaste skop kan oorsit. Philip moet egter die bal vir hom stel. Intussen maak die Uile ’n geheimsinnige ontdekking en Jorsie is vasbeslote om dié raaisel op te los.

In Die Uile in die Kalahari bevind die bende hulle in Wadda se wêreld, wat hulle moet red van die verwoede olifantbul met die gebreekte tand en later weer toe hulle deur bygelowige swart priesters ontvoer word.

In Die Uile langs die Limpopo hou die bende ’n kampvakansie en moet krokodille en ander natuurgevare trotseer. Hulle paaie kruis ook met dié van ’n smokkelbende.

In Die Uile by die see hou die maats vakansie saam met Jorsie se ouers by die see, waar hulle uitvind van smokkelaars wat diamante onwettig na ’n boot smokkel.

Die Uile onderneem in Die Uile in die wapad ’n fietstoer na die Oos-Transvaalse boswêreld tydens die somervakansie. Niksvermoedend klim hulle op wanneer ’n vriendelike vragmotorbestuurder aanbied om hulle teen die lang bergpas uit te neem en beland so in die hande van gewetenlose ontvoerders.

Vyf Uile en ’n tier vertel van die jaarlikse besoek van die sirkus aan die dorp. Een van die wilde diere ontsnap en die seuns word verbied om aan die gewapende soektog deel te neem. Hulle gaan veld toe om na geitjies te soek vir die Biologie-klas, maar Philip kom op ’n smal rotslysie die ontsnapte tier teë.

Die Uile in die gimnasium vertel van die lewe tydens militêre diensplig in die Leërgimnasium. Hier loop die maats hulle rieme styf onder die ysere dissipline wat hier toegepas word en word tot jong volwassenes gebrei.

In Die Uile in Mosambiek gaan hou die vriende ’n tropiese vakansie in Mosambiek. Gou gebeur daar egter veel meer as net pret en plesier. Hulle het ’n noue ontkoming met ’n haai en dan vind hulle ’n geheimsinnige kaart wat die roete na ’n afgeleë eiland aandui, die eiland waarop die Uile toevallig vakansie hou.

Die reeks sluit in 1990 af met ’n laaste boek, Die Uile vlieg weer, waarin die kinders van die Uile bymekaarkom en in hulle pa’s se voetspore volg.

Otter-reeks

Na aftrede skryf Cor Dirks ook die Joof-reeks en die Otter-reeks, maar hierdie reekse word nie een so gewild soos die Uile nie.

Die Otter-reeks het ’n bende bestaande uit Buks, Litte en Kassie in ’n skoolkoshuis op die platteland as tema. Die Otters stel ons voor aan die hoofkarakters wanneer hulle by die koshuis aanmeld. Hier vind hulle gou uit hulle moet saamstaan om te kan oorwin. Dan word hulle daarvan beskuldig dat hulle opsetlik ingebreek en die koshuisspens besteel het. In Die Otters se veldskoolavonture gaan die maats veldskool toe, maar kom hier af op tekens van ’n ou beskawing. Hulle ontdek ’n donker tonnel, ’n gevaarlike grot en ’n vervalle kasteel, wat lyk of dit tog in die verlede met mekaar verbind was.

Die Otters en die huis op die krans vertel van die maats se see-vakansie. Hier maak ’n groep plaaslike seuns die wêreld vir hulle warm en gou kom hulle agter dat die plaaslike seuns verbind is met die geheimsinnige huis op die krans. Wanneer hulle nader ondersoek instel, kom hulle agter dat hier mense woon wat weinig respek het vir ander mense se lewens.

In Die Otters in die Okavango-moeras vertrek die Otters saam met hul pa’s en Gerrie-hulle op ’n kampeervakansie na Moremi, ’n wildreservaat in die oostelike gedeelte van die Okavango-delta. Die pad soontoe loop egter lang draaie deur vreemde plekke, deur die Makgadikgadipanne en ’n doolhof van waterkanale by Matlapaneng tot in die woestynstreek waar net die San kan oorleef. Hulle vakansiedroom verander in ’n nagmerrie toe Giel en sy wrede trawante op die toneel verskyn.

Joof-reeks

Die Joof-reeks verhaal die uiteenlopende avonture van vier maats (Joof, Evert, Kosie en Loot). Hulle raak onder andere betrokke by ivoordiewe in die Caprivi, vang smokkelaars by die see en beleef avonture in die Bosveld. Hierdie agtergrond gee die skrywer die geleentheid om feitlik ongemerk inligting oor die milieu aan sy lesers oor te dra.

Die reeks begin met Joof van Doringkop, waar Joof van Doringkop in die Laeveld verhuis stad toe, waar hy dit moeilik vind om maats te maak en aan te pas, maar hy staan sy man en ontdek wat ware vriendskap is.

In Joof en sy maats onder die koeëls gaan stap hulle in die maanskyn langs die see, maar Loot word gevang en vasgebind. Hy het onverwags op spioene van Rusland afgekom.

In Joof en sy maats se bergavontuur bevind die maats hulle tydens ’n vakansie op ’n plaas in die Laeveld. Hulle het gehoor van goud wat daar in die omgewing begrawe is, maar in hulle soektog loop hulle in die skuilplek van terroriste vas.

Ander skryfwerk

Hy publiseer ’n aantal kortverhale, die eerste op 16 Julie 1957 in Die Jongspan onder die titel Die raad van onraad. Daarop volg verhale in Die Huisgenoot, Die Naweek, Die Huisvrou, Die Brandwag en Die Ruiter. Hierdie is hoofsaaklik speur- en spanningsverhale, met ’n bietjie humor en liefde bygelas.

Vir 10-Plus skryf hy op versoek in 1979–80 kinderverhale, wat later in die publikasie Daardie rooiwang appeltjies opgeneem is.

By wyse van afwisseling skryf hy ook vir die radio en televisie en met die openingsaand van televisie in Suid-Afrika in 1976 word sy spanningsdrama Die dubbele alibi gebeeldsend. Hierdie stuk is gebaseer op ’n verhaal wat in 1947 in die eerste uitgawe van Die Ruiter verskyn het onder die titel Om sewe-uur.

Ook in 1976 word sy radiovervolgverhaal Die honde van Donkerkrans oor die Afrikaanse sender van die SAUK uitgesaai.

Eerbewyse

In 1999 ontvang hy by die Aardklop Kunstefees op Potchefstroom ’n Akademie-oorkonde as erkenning vir sy jeugboeke.

Publikasies

Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:

Jaar	Publikasies
1946	As die galg dreig
1947	Arendnes se moordenaar
1948	Hoefslag van die dood
1950	Bloed in die Weste
	Moord wek moord
	Wadda van die woestyn
1951	Arend van As
1956	Ghoerie die musketeer
1966	Rooi oog, geel oog
1971	Ben Opperman van Hoogland
1976	Die Smits gaan see toe
	Die Uile-reeks:
1949	Die Uile van Kranskop
1950	Die Uile en die rampokkers
1953	Breuk onder die Uile
1954	Die Uile in die wildtuin
1956	Die Uile in die Kalahari
1957	Die Uile en die verlore stad
1958	Die Uile langs die Limpopo
1959	Die Uile by die see
1961	Die Uile in die wapad
1962	Die Uile in die verlore stad
	Die Uile in die verlore stad
1965	Vyf Uile en ’n tier
1966	Die Uile in die gimnasium
1971	Die Uile in Mosambiek
1990	Die Uile vlieg weer
1992	Omnibus 1: Die Uile van Kranskop, Die Uile en die rampokkers, Breuk onder die Uile
1994	Omnibus 2: Die Uile in die Kalahari, Die Uile en die verlore stad, Vyf Uile en ’n tier
1995	Omnibus 3: Die Uile langs die Limpopo, Die Uile by die see, Die Uile in die wildtuin
1996	Omnibus 4: Die Uile in die wapad, Die Uile in die stad, Die Uile in die gimnasium
	Die Joof-reeks:
1977	Joof van Doringkop
1979	Joof en sy maats by Doringspruit
1980	Joof en sy maats in Etosha
1981	Joof en sy maats op Doringkruin
	Joof en sy maats onder die koeëls
1983	Joof en sy maats se bergavontuur
	Joof en sy maats in Tongaland
	Joof en sy maats: Platina uit Wes-Transvaal
1986	Joof en sy maats en die dwelmsmokkelaars
1988	Joof en sy maats en die ivoordiewe
	Die Otters-reeks:
1981	Die Otters
1983	Die Otters op die Bosveldplaas
	Die Otters se koshuisstreke
1984	Die Otters en die huis op die krans
1985	Die Otters se fietstoer
1986	Die Otters en die skateiland van die Seychelles
1988	Die Otters se veldskoolavonture
1989	Die Otters in die Okavango-moeras

Bronnelys

Boeke

• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg.  Eerste uitgawe. Eerste druk, 1983.
• Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom. Lapa-Uitgewers. Eerste uitgawe. Tweede druk, 2005.

Tydskrifte en koerante

• Anoniem. Cor Dirks het steeds ’n vonkel in die oë. Beeld, 4 Desember 1989.
• Hagelskamp, Elsa. Dié liefdes oorwin. Rapport-Tydskrif, 13 Februarie 1994.
• Korrespondent. Skrywer van jeugverhale sterf. Die Volksblad, 16 Oktober 2000.
• Oosthuizen, Mia. Die wonder van die reeksboek. Rapport, 2 Februarie 2014.
• Page, Madelaine. Ná 45 boeke wil Cor nog skryf. Die Transvaler, 28 Julie 1992.
• Roodt, P.H. Cor Dirks ’n sport-entoesias. Hoofstad, 22 November 1982.
• Rousseau, Leon. Uile oud, maar nog lank nie koud. Rapport, 28 Augustus 2011.

Internet

• Steenkamp, Lizel Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2000/10/16/5/4.html
• Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2000/10/16/4/12.html

Ongepubliseerde dokumente

• Dirks, Cor. Lewenskets. Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein