Gereformeerde kerk Delarey

Die Gereformeerde kerk Delarey was ’n gemeente van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika, deels in Roodepoort en deels in Johannesburg, waarvan die naam in 1998 Bergbron geword het nadat Johannesburg-Wes en die Melville-gedeelte van die Gereformeerde kerk Johannesburg-Noord by Delarey ingelyf is.

Die kerkgebou. Dit was die laaste kerk wat die Gereformeerde argitek Jan Koelewyn ontwerp het.

Die kerkraad afgeneem voor die onvoltooide kerkgebou, 1961 of '62.

Ds. G.L. van der Walt, van 1955 tot sy dood in 1976 die eerste leraar.

Aanloop tot stigting

Voor die Gereformeerde kerk Roodepoort (soos Florida aanvanklik bekendgestaan het) in 1942 tot stand gekom het, het lidmate in die gebied Roodepoort-Maraisburg een wyk van die Gereformeerde kerk Krugersdorp gevorm en later twee. Hulle het gewoon in Roodepoort, Hamberg, Florida, Maraisburg, Delarey, Weltevreden, Fairland en Boskop. Vir hulle is maandeliks ’n erediens in die Baptistekerk in Roodepoort gehou, maar Nagmaal het hulle in Krugersdorp gevier.

Op 13 Desember 1930 het die Gereformeerde kerk Johannesburg-Wes van die Gereformeerde kerk Johannesburg afgestig. Twee jaar later het die attestate (lidmaatskapsertifikate) van die lidmate wat in Maraisburg en Delarey gewoon het, na Johannesburg-Wes gegaan. In 1935 het dié van Weltevreden, Fairland en Boskop ook gevolg.

Van 1936 af het die lidmate in dié geweste toegeneem danksy die ontwikkeling van die buurte Ontdekkers en Florida-uitbreidings A en B. In 1941 het die kerkraadslede gevra dat die lidmate in daardie wyke Nagmaal in Roodepoort vier, pleks van in Krugersdorp. Die versoek is toegestaan en die NG gemeente Roodepoort se Eeufeessaal vir dié doel gebruik.

Nadat die Algemene Sinode in 1939 oor intensiewer bearbeiding besin het (met ander woord kleiner gemeentes en minder lidmate per predikant), het die buurkerke Krugersdorp en Johannesburg-Wes in 1942 die bediening op die Sentraal-Wes-Rand ondersoek. Dié gebied het gestrek van Newlands en Albertsville in die ooste tot anderkant Witpoortjie in die weste. Die gemeente Krugersdorp het toe 1 003 lidmate gehad en gestrek van oor ’n wye gebied tot by Maraisburg in die weste. Die latere Florida-uitbreidings en Unified was toe nog yl bewoon, terwyl die meeste Gereformeerde lidmate in Roodepoort en op die Princess-landgoed gewoon het. Johannesburg-Wes het destyds 1 000 lidmate gehad en die gebiede Maraisburg, Newlands, Greymont, Waterval en Wilgespruit ingesluit, asook die gebied binne ’n reguit lyn na Boskopskool. Die meeste lidmate kon die kerke in Brixton (Johannesburg-Wes) en Krugersdorp net per motor bereik. Vir dié in Maraisburg was treinvervoer onprakties, terwyl dié in Newlands per trem by die kerk kon kom. Strubensvallei en Wilgespruit was nog landelike gebiede. Kerkbesoek is verder bemoeilik deur beperkings op petrolverbruik, buitebande en privaat motors weens die Tweede Wêreldoorlog.

Stigting van Roodepoort en Delarey

Op 15 November 1942 is toe die tweede kerke, Roodepoort en Delarey, gestig. Elke kerk het die vaste eiendom binne sy grense ontvang. Die skeidslyn tussen die twee gemeentes het gebly soos dit was tussen Krugersdorp en Johannesburg-Wes. Op 18 November 1942, net drie dae ná die stigtingsvergadering, het ’n gekombineerde kerkraadsvergadering besluit dat die twee kerke gesamentlik sou beroep. Hulle sou ook ’n gekombineerde kerkraad saamstel wie se besluit bindend sou wees net as die onderskeie kerkrade dit bekragtig, en hulle sou so dikwels vergader as wat ’n kerkraad dit nodig ag, maar minstens een keer per jaar. Die ooreenkoms het voorts die predikant se traktement (vergoeding) en toelaes bepaal, elke kerk se verpligting daartoe en sy tuiste in Maraisburg óf in Florida-uitbreiding. Een erediens sou elke Sondag op Roodepoort, in Newlands en in die buitewyk Wilgespruit gehou word.

Roodepoort het die gebruik vcan die NG gemeente se Eeufeessaal vir dienste elke Sondagmiddag verkry. Nog voor die afstigting van Delarey van Johannesburg-Wes af, is begin met die bou van ’n kerksaal op Weltevreden, wat in Maart 1943 in gebruik geneem is.

Eerste leraar

Ds. J.F. du Plooy, van Johannesburg-Oos, het die beroep van die gekombineerde kerkraad aanvaar en is op 15 Mei 1943 deur ds. F.P.J. Snyman in die NG kerk in Newlands bevestig. Roodepoort en Delarey het toe die eredienste as volg gereël: Die eerste en derde Sondagoggend en elke Sondagaand in Newlands, elke Sondagmiddag in Roodepoort en elke tweede en vierde Sondagoggend op Weltevreden . ’n Kommissie het (op ’n datum wat die bron nie vermeld nie) gerapporteer dat geen geskikte perseel vir ’n pastorie in die bepaalde gebiede gevind kon word nie; dus besluit die kerkraad dat die predikant sy eie woning kon laat bou of koop. Ds. Du Plooy het gevolglik in die loop van 1943 vir hom ’n huis laat bou op ’n perseel in Die Ou Pad, Florida-uitbreiding, wat bykans 17 jaar lank die amptelike adres van die Gereformeerde kerk Florida sou wees. Destyds is vergaderings in die pastorie gehou.

Armsorg het heelwat van die kerkraad se aandag in beslag geneem en bydraes daarvoor is spesiaal ingevorder. Die kerkraad het ’n aantal begrafnispolisse vir behoeftiges in stand gehou en het die steun van ’n plaaslike dokter gekry wat hulle kosteloos behandel het.

Samesmelting

Delarey se kerkraad het op 18 Augustus 1943 in beginsel besluit dat die gemeentes Roodepoort en Delarey saamsmelt, waartoe ’n gekombineerde kerkraadsvergadering van op 20 Oktober 1943 ooreengekom het. Op ’n gekombineerde kerkraadsvergadering op 2 Desember 1943 in Newlands was die deputate van die Klassis Pretoria teenwoordig vir die ophef van die kombinasie en die vereniging van die twee gemeentes vanaf daardie datum. Die buitegrense van die twee kerke het die nuwe kerk se grense geword. Die westelike grens het Witpoortjie ingesluit, terwyl die grens tussen die gebiede Newlands, Greymont, Albertsville en Johannesburg-Wes die oostelike grens sou vorm. Die noordelike grens was die gebiede binne Wilgespruit en ’n reguit lyn na die Boskopskool, terwyl die hoofweg Johannesburg-Potchefstroom de suidelike grens sou wees.

In die Almanak van die GKSA vir die jaar 1944 verskyn vir die eerste keer die gegewens van die twee kerke wat net ’n jaar bestaan het; Florida se opgawes is eers in die uitgawe van 1945 opgeneem, toe die kerk 590 belydende en 459 dooplidmate gehad het en 268 gesinne. Die Almanak het die stigtingsjaar van Florida as 1942 aangegee, maar dit was die jaar waarin Roodepoort en Delarey die eerste keer gestig is en waaruit Florida op 2 Desember 1943 ontstaan het.

Kerkbou

Ds. J.F. du Plooy lê die hoeksteen van die Gereformeerde kerk Florida op 18 Oktober 1947. Die argitek was prof. Adriaan Meiring van die Universiteit van Pretoria.

Weens die bediening van Woord en sakramente op drie plekke, het die lidmate vreemdelinge vir mekaar gebly. Die kerkraad het telkens oor ’n sentrale kerkgebou gepraat en besluit op 20 Desember 1944 dat ’n kerk eers opgerig sou word nadat R6 000 daarvoor ingesamel is. Die kerkboufonds het toe op R2 700 gestaan.

'n Buitengewone kerkraadsvergadering op 8 Januarie 1945 het 'n voorlopige boukommissie versoek om planne te laat opstel vir 'n kerk met tussen 450 en 500 sitplekke, 'n argitek te benoem, 'n paar tenders te verkry en navraag te doen oor voorrade. Aan die einde van die finansiële jaar op 30 Junie 1946 het die boufonds die R8 000-kerf oorskry, sonder dat met die bouwerk begin is. In dié tyd het die NG gemeente Roodepoort ingestel dat sy kerkgebou, pleks van die Eeufeessaal, Sondagmiddae vir eredienste gebruik kon word.

Die woonbuurte het uitgebrei en op 30 Junie 1946 het die lidmaattal op 686 te staan gekom. Die kerkraad het die argitek, prof. Adriaan Meiring van Pretoria, ’n seun van ds. P.G.J. Meiring en broer van ds. Arnold Meiring (albei NG predikante), om sy planne te verander na 'n gebou vir minstens 500 mense. ’n Boupermit is vir Desember 1946 toegestaan, maar die gewysigde planne vir 500 sitplekke, asook vir die bou van 'n toring, is afgekeur.

Die kerkraad het toe opnuut die stryd aangeknoop en aanvaar in Januarie 1947 die gewysigde planne vir 'n kerkgebou, met buitegeboue, vir 500 mense, wat agtkantig sou wees met 'n galery rondom. ’n Toring van 50 voet hoog sou die kerkklok en horlosie insluit. Die boukontroleur het 'n permit uitgereik met die voorbehoud dat die gebou nie meer as R24 000 kos nie. Die boufonds het toe R10 800 bedra. 'n Buitengewone vergadering het in Junie 1947 die tender van J. de Necker vir R20 694 aanvaar en ds. J.F. du Plooy en brs. A.J. van der Walt, H.J. Lubbe, J. Toxopeus en J.S. de Klerk as boukommissie benoem. Op 18 Oktober 1947 het ds. Du Plooy die hoeksteen gelê en daarna het die bouwerk vinnig gevorder.

Die binnemure moes tot galeryhoogte met houtpanele bedek word en in April 1948 het die kerkraad 'n tender vir R5 902 vir die imbuia-paneelwerk, banke en kansel aanvaar. ’n Lidmaat het 'n muur aan die twee straatkante as 'n geskenk aan die gemeente gebou. Nog geld was nodig en 'n insameling van R4 000 is beplan. 'n Kerkklok en ’n horlosie is geïnstalleer, terwyl skenkers gesorg het vir 'n doopbak, 'n kanselstoel en Nagmaalservies.

Uitdagings

Intussen het die gemeente aandag geskenk aan verskeie dringende sake, onder meer 'n mynwerkerstaking waardeur talle gesinne diakonale sorg geverg het, die stygende lewensduurte wat die lidmate noustrop laat trek, die "Indiërkwessie", en woelinge in die onderwys wat 'n aksiekomitee laat saamwerk het om manne van Protestantse belydenis in die skoolraad verkies te kry. Later het 'n polio-epidemie bygekom wat gedurende April/Mei 1948 gelei het tot die opskorting van die katkisasie, ’n tornado in November 1948 wat talle gesinne in Roodepoort en Georginia dakloos gelaat het en die diakonie R1 116 vir die burgemeester se tornadofonds laat insamel het.

Die kerkraad het die eredienste vooruit bepaal: 'n oggend- en aanddiens elke Sondag in die kerkgebou, ’n laatmiddag- en middagdiens onderskeidelik op die tweede en vierde Sondag te Newlands en Weltevreden, en die opskorting van eredienste in Roodepoort se NG kerk.

Kerkgebou in gebruik geneem

Die kerkraad het gereël om die kerk op 4 Desember 1948 in gebruik te neem en het die Nagmaaldienste van November uitgestel tot 5 Desember, wanneer die hele gemeente dan saam sou kon deelneem. Lidmate het intussen saam geswoeg om die gebou betyds klaar te kry. Om drieuur die middag het prof. J.D. du Toit (Totius) die erediens gelei; 'n foto in die konsistorie van hom en die rysige ds. J.F. du Plooy op die kansel herinner aan dié heuglike dag in die lewe van die Gereformeerde kerk Florida.

Die gebou, wat eers later afgewerk sou word, het die gemeente, sonder 'n orrel, R31 485 gekos. Sr. Corrie de Jong het die sang op 'n orrel begelei wat die kerkraad van Delarey vroeër aangekoop het. 'n Invoerpermit is in 1949 verkry, maar 'n orrel wat plaaslik aangekoop is, is in Junie 1950 in gebruik geneem. Op 14 Desember 1948 het die kerkraad vir die eerste keer in die nuwe kerkgebou vergader. Ook teenwoordig was prop. Benoni Duvenage, wat praktiese ondervinding in die gemeente opgedoen het en ds. Du Plooy later sou opvolg.

Weens die swak bywoning van die eredienste op Weltevreden, het die kerkraad op 16 Maart 1949 besluit om dit te staak en ’n bykomende diens, voortaan op die tweede en vierde Sondag, in Newlands in te stel.

Delarey stig af

In September 1950 het visitatore van die Klassis Johannesburg kennis geneem van die gunstige stand van die gemeente se geldsake: teenoor ’n kerkskuld van R13 600, het die bates meer as R46 000 beloop. Die gemeente Johannesburg-Noord het ds. Hugo du Plessis, van Siloam, as sendingleraar beroep, en Florida aanvaar sy deel van die klassikale raming vir die sending in Marokko en omliggende gebiede. Voortaan sou die sending asook die Eeufeesbedieningsfonds besondere aandag kry van Florida se kerkraad kry.

Die lidmaattal het in dié tyd tot meer as 1 000 gestyg, en op 8 September 1954 besluit ’n spesiale kerkraadsvergadering dat die oostelike wyke in Delarey, Newlands en Greymont met 300 lidmate sou afstig. So het die eertydse Gereformeerde kerk Delarey weer op 31 Oktober 1954 tot stand gekom. Dié gemeentes sou van 1998 af as Bergbron bekendstaan nadat dit met die Gereformeerde kerk Johannesburg-Wes saamgesmelt het.

In Desember 1955 het die partikuliere sinode 'n nuwe Klassis Krugersdorp goedgekeur.

Latere ontwikkelings

Die Gereformeerde kerk Roodepoort het in 1957 tot stand gekom toe dit van Florida afstig, maar laasgenoemde is in 2003 en eersgenoemde in 2012 by die Gereformeerde kerk Ontdekkers ingelyf. Omstreeks sy afstigting het die kerkraad van Delarey ’n kerksaal in die Johannesburgse voorstad Newlands bekom. Dienste is vir eers daarin gehou.

In 1960 begin beplanning aan die ’n nuwe gebou. Die argitek J. Koelewyn van die firma Geers en Geers is aangestel om die plan op te stel en J.J. Grabe as bouaannemer. Op 18 November is dié tipiese kappiekerk se hoeksteen gelê en in April 1962 is dit amptelik in gebruik geneem. (Volgens die GKSA se Argief was die argitek egter J. Moors.)

Delarey se naam is in 1998 na Bergbron verander nadat die gemeente se grense vergroot is vanweë die insluiting van Melville en omstreke.

Predikante

1. Van der Walt, Gert Louis, 1955 – 15 April 1976 (oorlede in die amp)
2. Minnaar, Izak Christoffel Johannes, 1977–1993 (aanvaar sy emeritaat)
3. Oostenbrink, dr. Johann Wilhelm, 1990–1998 (waarna Bergbron tot 2002)
4. Coetsee, Human Beukes, B.A., Th.B., 1993–1998

Bronne

• (af) Harris, C.T., Noëth, J.G., Sarkady, N.G., Schutte, F.M. en Van Tonder, J.M. 2010. Van seringboom tot kerkgebou: die argitektoniese erfenis van die Gereformeerde Kerke. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Schalekamp, ds. M.E. (voorsitter: redaksiekommissie). 2001. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2002. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Van der Walt, dr. S.J. (voorsitter: deputate almanak). 1997. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1998. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Venter, ds. A.A. (hoofred.) 1957. Almanak van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1958. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Venter, ds. A.A. (hoofred.) 1958. Almanak van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1959. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Vogel, Willem (red.). 2014. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2015. Potchefstroom: Administratiewe Buro.