München

München (Duits: [ˈmʏnçən] luister (hulp·inligting), Beiers: Minga [ˈmɪŋ(ː)ɐ], Latyn: Monacum, byvoeglike naamwoord: monacensis) aan die Isarrivier is die hoofstad van die Duitse deelstaat Vrystaat Beiere. Met 'n bevolking van 1,48 miljoen en 'n oppervlakte van meer as 310 km² is München die grootste stedelike nedersetting in dié deelstaat volgens sy inwonertal en sy oppervlakte, asook die derde grootste stad in Duitsland ná Berlyn en Hamburg en die dertiende grootste stedelike nedersetting in die Europese Unie. Vanweë sy kleiner oppervlakte in vergelyking met ander Duitse metropole word München deur 'n relatief hoë bevolkingsdigtheid gekenmerk.

München
Kaart	Wapen



	Vlag


Land	Duitsland
Deelstaat	Beiere
Koördinate	48°08′N 11°35′O / 48.133°N 11.583°O / 48.133; 11.583
Stigting	14 Junie 1158
Stadstatus	1175
Oppervlakte:
- Totaal	310,7 vk km
Hoogte bo seevlak	519 m
Bevolking:
- Totaal (31 Desember 2019)	1 484 226^[1]
- Bevolkingsdigtheid	4 777/vk km
- Metropolitaanse gebied	2 700 000
- Metropolregion	6 000 000
Tydsone	UTC +1 (MET)
- Somertyd	UTC +2 (MEST)
Klimaat
- Tipe	Gematigde klimaat
- Gemiddelde jaarlikse temperatuur	8,9 °C
- Gem. temp. Januarie/Julie	−1,8 / 17,5 °C
- Gemiddelde jaarlikse neerslae	960,2 mm
Burgemeester	Dieter Reiter (SPD)
Amptelike Webwerf	muenchen.de

Die sogenaamde Metropolregion München, wat naas München se metropolitaanse gebied ook stede soos Augsburg, Ingolstadt, Landshut, Rosenheim, Kaufbeuren en omliggende landelike distrikte insluit, het 'n oppervlakte van 27 700 vierkante kilometer en 'n bevolking van sowat ses miljoen.

Die stad is 'n kulturele sentrum met universiteite, talle historiese geboue en meer as 12 000 ondernemings in die media- en rolprentbedryf. Sedert die sewentigerjare het die stad tot een van die welvarendstes in Europa ontwikkel; die stad huisves 'n bloeiende ekonomie met groot transnasionale korporasies soos Siemens, BMW, MAN en Allianz. Ander belangrike nywerhede is in die lug- en ruimtevaart, brouerye, elektroniese ingenieurswese en wetenskaplike gereedskap.

Geografie

Die Isarrivier

München vorm een van die 23 Oberzentren (belangrike administratiewe, ekonomiese en kulturele sentrums) van die Vrystaat Beiere. Met 4 307 inwoners per vierkante kilometer het München die hoogste bevolkingsdigtheid van alle Duitse stede met meer as 100 000 inwoners.

Die hoogste bergpiek in die stadsgebied is die Warnberg op 579 meter bo seevlak, die laagste punt lê in die stadswyk Feldmoching (482 meter bo seevlak).

Die Isarrivier vloei oor 'n lengte van 13,7 kilometer vanuit die suidweste in noordoostelike rigting deur die stadsgebied; sy bekendste eilande is die Museumeiland met die Duitse Museum en die nabygeleë Pratereiland. 'n Aantal bekende mere is in die omgewing van München geleë, waaronder die Ammer-, Wörth- en Starnbergmeer.

München beslaan 'n oppervlakte van 310,7 vierkante kilometer en is ten opsigte van sy oppervlakte die sesde grootste stad in Duitsland na Berlyn, Hamburg, Keulen, Dresden en Bremen.

Klimaat

Die Starnbergse Meer in die omgewing van München met die Zugspitze, Duitsland se hoogste bergpiek, in die agtergrond

München lê in die oorgangsgebied tussen die vogtige Atlantiese en die droë kontinentale klimaat. Ander belangrike invloedfaktore ten opsigte van weersomstandighede in München is die Alpe as die Sentraal-Europese en die Donaurivier as die plaaslike weerkundige grens. Hierdie konstellasie het 'n wisselvallige weer tot gevolg. Die temperatuurskommelings tussen dag en nag en tussen somer en winter is soms baie groot.

Die winters duur van Desember tot Maart en is relatief koud met 'n gemiddelde temperatuur van −2 °C in Januarie. Sneeuval kom dikwels voor. Die somers in München duur van Mei tot September en is gewoonlik warm met 'n gemiddelde temperatuur van 19 °C in Julie, die warmste maand van die jaar.

Die föhn ('n warm val- of bergwind) bring dwarsdeur die jaar skielik warm en droë lugstromings na München en verander weerstoestande binne enkele ure heeltemaal, maar dra ook by tot die uitstekende sig oor groot afstande (die Beierse Alpe kan danksy die föhnweer dikwels vanuit München gesien word) en die beroemde blou Beierse hemel.

Die hoogste temperatuur wat ooit in die Duitse Weerdiens se amptelike weerstasie in München-Nymphenburg aangeteken is, was 35,8 °C. Beiere is die Duitse deelstaat met die meeste donderbuie, en ook München word soms deur 'n swaar onweer soos dié van 12 Julie 1984 getref toe 'n haelstorm met sterk wind skade van 3 miljard DM (1,5 miljard €) aangerig het. Vanweë München se ligging naby die Alpe word hier ook meer sneeuvalle as in ander groot Duitse stede aangeteken.

Volgens weerkundige statistiek is die suidelike stadsgebied die sonnigste deel van München, terwyl die noordelike buurte meer newel kry. Die westelike dele is droër as die ooste van München. Hierdie verskillende mikroklimate word onder meer deur die topografie en die Isar se rivierloop beïnvloed.

Weergegewens vir München 1981–2010 (uiterstes 1954–hede)
Maand	Jan	Feb	Mar	Apr	Mei	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Des	Jaar
Hoogste maksimum (°C)	18,9	21,4	24,0	32,2	31,8	35,2	37,5	37,0	31,8	28,2	24,2	21,7	37,5
Gemiddelde maksimum (°C)	3,5	5,0	9,5	14,2	19,1	21,9	24,4	23,9	19,4	14,3	7,7	4,2	13,9
Gemiddelde temperatuur (°C)	0,3	1,4	5,3	9,4	14,3	17,2	19,4	18,9	14,7	10,1	4,4	1,3	9,7
Gemiddelde minimum (°C)	−2,5	−1,9	1,6	4,9	9,4	12,5	14,5	14,2	10,5	6,6	1,7	−1,2	5,9
Laagste minimum (°C)	−22,2	−25,4	−16,0	−6,0	−2,3	1,0	6,5	4,8	0,6	−4,5	−11,0	−20,7	−25,4

Neerslag (mm)	48,0	46,0	65,0	65,0	101,0	118,0	122,0	115,0	75,0	65,0	61,0	65,0	944,0
Sonskynure (u/d)	79	96	133	170	209	210	238	220	163	125	75	59	148,4
Bron: Deutscher Wetterdienst,^[3] sklima.de (uiterstes)^[4]

Etimologie

Die eerste verwysing ná München (munichen) in die Augsburger Schied van 14 Junie 1158

Die naam München word gewoonlik uitgelê as bei den Mönchen ("by die monnike") en afgelei van die Latynse verwysing apud Munichen in die eerste historiese dokument uit die jaar 1158. Munichen gaan waarskynlik terug op die Oudhoogduitse vorm munich ("monnik"). Reeds voor die stigting van München het sedert die 8ste eeu 'n afstigting van die klooster Tegernsee by die Petersberg in die huidige stadsgebied bestaan.

Geskiedenis

Vroeë geskiedenis

Argeologiese opgrawings in die geskiedkundige stadsentrum dui daarop dat die eerste menslike nedersettings reeds teen die einde van die Jonger Steentydperk (omtrent 2000 v.C.) ontstaan het. Die enigste heuwel in die middestad, Petersbergl, was dan ook die bakermat van die huidige stad. Onder die kerk Sankt Peter op die Petersbergl het argeoloë 'n gewelfde kamer ontdek wat uit die Voor-Merowingiese tydperk tussen die antieke oudheid en die vroeë Middeleeue dateer.

Middeleeue

Die kerkgebou van Sankt Peter met sy toring Alter Peter (links) is vandag vlakby die Marienplatz geleë

Die Frauenkirche, soos gesien vanuit die kerk Sankt Peter

Aangesien geen presiese datums ten opsigte van die eerste nedersettings beskikbaar is nie, is die jaar van die eerste historiese verwysing na München as sy stigtingsjaar aanvaar: 'n Dokument uit die jaar 1158 verwys na die Villa Munichen en 'n brug oor die Isar (naby die huidige Ludwigsbrücke en die Isar-eilande) wat Hendrik die Leeu, hertog van Beiere en Sakse, naby die monniksdorp rondom die Sint-Pieterskerk laat oprig het. Tevore het die hertog 'n brug naby Oberföhring, wat verder noordwaarts geleë was en aan die biskop van Freising behoort het, verniel, om self voordeel te trek uit die winsgewende southandel met die stad Augsburg. Danksy die nuwe brug en die southandel het keiser Frederik Barbarossa op die Ryksdag van Augsburg die mark-, munt- en doeanereg aan München toegeken. Net twintig jaar later het München in 1175 ook stadstatus verkry en sy eerste versterking gebou.

Toe hertog Hendrik in 1180 deur die keiser geban is, het Beiere onder die heerskappy van die huis Wittelsbach en die biskop van Freising gekom. In 1240 het ook München 'n besitting van die Wittelsbach-dinastie en in reeds in 1255 – ná die eerste opsplitsing van die hertogdom – die hertoglike hoofstad geword.

In 1314 is hertog Lodewyk IV as koning van die Duitse Ryk en in 1328 ook as keiser gekroon, en München is as sy regeringsetel aansienlik uitgebrei en van 'n nuwe stadsmuur voorsien. Sedert hierdie tydperk gebruik München in sy heraldiek ook die kleure van die ou Heilige Romeinse Ryk – swart en goud.

Vanaf die laat 14de eeu het die burgery van München verskeie kere in opstand teen die hertoë gekom wat hulle regeringsetel vanuit die Alter Hof na 'n nuwe gebou aan die stadsrand verskuif het. Vanweë die bedreiging deur Hussiete is die stadsmuur in 1429 met 'n nuwe buitemuur versterk. In 1442 is alle Joodse burgers uit München verdryf. Die hoeksteen van die nuwe Vrouekerk (Frauenkirche) is in 1468 gelê, en die kerk is slegs twintig jaar later voltooi.

Vroeë moderne tydperk

München in 1642. Gravure deur Mathhäus Merian

Ná sy nuwe kulturele bloeitydperk in die Laat-Gotiese periode is München ná die hereniging van Beiere deur Albrecht IV in 1506 tot hoofstad van die hele land verklaar. In die volgende dekades het die burgery hul invloed op die plaaslike politiek geleidelik kwytgeraak, en die ontwikkeling van München is deur die Wittelsbach-dinastie oorheers. Die stad het onder die heerskappy van Willem IV en Albrecht V tot 'n sentrum van die Renaissance en Kontrareformasie ontwikkel. In 1589 het Wilhelm V die beroemde brouery Hofbräuhaus gestig.

Onder hertog Maximiliaan I van Beiere het München in 1623 die setel van die keurvorstelike hof geword. Slegs nege jaar later is die stad tydens die woelinge van die Dertigjarige Oorlog deur Sweedse troepe beset en moes 'n hoë losprys betaal en gyselaars beskikbaar gestel word om aan die dreigende verwoesting te ontkom. Nogtans is München 'n ruk later deur 'n pesepidemie getref waaraan sowat 'n derde van die bevolking beswyk het. Ná die oorlog het München vinnig herstel en het danksy die invloed van keurvors Ferdinand Maria 'n sentrum van die Italiaanse Barokstyl in Duitsland geword.

In 1704 het München tydens die Spaanse Opvolgingsoorlog enkele jare lank onder die bewind van die huis Habsburg gekom, aangesien keurvors Maximiliaan II Emanuel 'n bondgenoot van Frankryk was. 'n Opstand van plaaslike burgers en boere is in die sogenaamde Sendlinger Mordweihnacht ("Moordkersfees van Sendling") bloedig afgeweer. Nadat keurvors Karel Albrecht tot Duitse keiser gekroon is, het Habsburgse troepe die stad in 1742 weereens twee jaar lank beset.

Die winkelstraat Maximilianstraße in 2006

Die Olimpiese kwartier van 1972

Die Franz Josef Strauß-lughawe is net buite München geleë

München se binnestad in 2013

Maximiliaan III het die beleid van sy voorgangers, wat van Beiere 'n Europese groot moondheid wou maak, uiteindelik laat vaar en hom met binnelandse hervorming besig gehou. Danksy sy inisaitief is die Beierse Akademie van Wetenskappe in 1759 in München gestig. In 1789 is die bekende Engelse Tuin van München in opdrag van Karel Theodor aangelê en die Middeleeuse versterkings afgebreek.

19de tot 21ste eeu

Alhoewel München reeds sedert 1328 as keiserlike setel gefungeer het, het sy vinnige groei tot 'n beduidende metropool eers 450 jaar later 'n aanvang geneem. Hierdie groei is in 1806 verder versterk toe München tot hoofstad van die Napoleonse Koninkryk Beiere verklaar is. Terwyl daar in 1700 slegs 24 000 inwoners was, het die bevolking nou elke dertig jaar verdubbel. In 1871 het die bevolking tot 170 000 en in 1933 tot 840 000 inwoners gegroei.

Onder die regering van koning Lodewyk I van Beiere (1825–1848) het München tot 'n belangrike kunssentrum ontwikkel. Die Klassistiese argitekte Leo von Klenze en Friedrich von Gärtner het die Ludwigstraße, die Koninklike Plein (Königsplatz) en die uitbreiding van die koninklike woonplek beplan. Lodewyk se seun Max II (1848–1864) het veral die geesteswetenskappe bevorder, maar ook 'n aantal bekende geboue in die nuwe Maximiliaanse styl laat oprig soos die geboue in die Maximilianstraße, wat vandag as een van die mees eksklusiewe en duurste winkelstrate in Europa bekend staan.

Onder sy broer, prins-regent Luitpold (1886–1912), het München 'n ongekende ekonomiese en kulturele oplewing beleef. In hierdie periode het die Prinzregentenstraße en die Prinzregententheater ontstaan. Die stadsbuurt Schwabing het met die eeuwisseling sy bloeitydperk as 'n belangrike kunstenaarsbuurt beleef wat 'n groot aantal belangrike skrywers en skilders gelok het. Die plaaslike tydskrif Die Jugend, wat sy naam aan die Jugendstil (omtrent 1895 tot 1905, dit staan ook bekend as Art Nouveau, Modernisme of Fin de siècle) verleen het, is vir die eerste keer in 1896 uitgegee. Die kunstenaarsvereniging Der Blaue Reiter is in 1911 gestig. In sy verhaal Gladius Dei het die beroemde Duitse skrywer Thomas Mann na hierdie tydperk met die gevleuelde woord München leuchtet ("München skyn") verwys.

Gedurende die Eerste Wêreldoorlog het die drie Franse lugaanvalle, wat in 1916 op München geloods is,min skade berokken, alhoewel die bevolking onder voedseltekorte gely het. Die monargie is ná die oorlog afgeskaf, en in 1919 was daar selfs 'n poging om 'n kommunistiese republiek te stig.

München was in die volgende jare 'n bakermat van Nasionaal-sosialistiese denke en aktiwiteite. Reeds in 1923 het Adolf Hitler met sy "Mars op die Feldherrnhalle" gepoog om die Beierse regering met 'n staatsgreep omver te werp. München het egter steeds as die amptelike setel van die Nazi-party NSdAP gedien en is deur Hitler in 1935 tot die "Hoofstad van die Beweging" verklaar.

Nogtans is München in 1933 net soos ander Duitse stede en gebiede gelykgeskakel, en daar was planne om die stad op 'n grootskaalse manier volgens planne van die argitek Hermann Giesler te herbou.

In 1938 is die Ooreenkoms van München gesluit waarvolgens die Tsjeggo-Slowaakse Sudeteland, 'n gebied met 'n Duitssprekende meerderheid, by die Duitse Ryk ingelyf is. Tydens die Tweede Wêreldoorlog is München in 71 geallieerde lugaanvalle verwoes.

Die heropbou ná die oorlog is volgens geskiedkundige bouplanne deurgevoer. München het vinnig tot 'n sentrum van hoëtegnologie ontwikkel en ook talle maatskappye uit die dienstesektor gelok soos media-ondernemings, banke en assuransies. Met sy groot aantal argitektoniese besienswaardighede en museums het die stad ook een van die belangrikste toeristebestemmings in Duitsland geword.

München het in 1972 as die gasheerstad van die 20ste Olimpiese Spele opgetree wat deur 'n Palestynse terreuraanval en gyselaarsdrama in die Israeliese woonkwartiere oorskadu is. Alle Israeliese gyselaars, 'n aantal Palestyne en 'n Duitse polisieman het in die aanval gesterf.

Vir die spele is die openbare vervoer grootskaals uitgebou met 'n aantal nuwe moltrein- en stadstreinlyne wat ook stede en dorpe in die omgewing van München met die stadsentrum verbind. In die middestad is 'n aantal wandellane geskep.

Die nuwe internasionale Franz Josef Strauß-lughawe buite München is in 1992 geopen, terwyl die ou lughawe München-Riem gesluit is. Sy terrein is vir die bou van die handelskoustad Riem gebruik. Die terrein van die Federale Tuinskou 2005 (Bundesgartenschau 2005) lê ook naby die ou lughawe.

Ekonomie

Die Uptown-wolkekrabber huisves kantore van die telekommunikasie-onderneming O₂

München en sy omgewing het in die 20ste eeu danksy sy ligging in die hartland van Europa en 'n baie gesonde beleggingsklimaat tot een van die belangrikste en mees dinamiese ekonomiese sentrums in Duitsland en Europa ontwikkel. Daarnaas het die eersterangse infrastruktuur, die beskikbaarheid van uitstekende ontspanningsgeriewe en die natuurskoon van die omgewing ook tot München se ekonomiese ontwikkeling bygedra.

Die plaaslike ekonomie se struktuur word vandag gekenmerk deur 'n gesonde mengsel van groot internasionale maatskappye, ondernemings uit die middestand en hoogs gekwalifiseerde werknemers. Byna alle sektore van 'n moderne ekonomie is in München verteenwoordig. Bedrywe soos dienste, hoëtegnologie, media, finansies, motorvervaardiging, biotegnologie en lewenswetenskappe, wetenskaplike navorsing, toerisme en handel speel 'n besonder belangrike rol.

Demografie

München het tans 'n bevolking van meer as 1,48 miljoen, en net soos in ander welvarende Europese stede is die persentasie buitelandse inwoners met sowat 23 persent bo die nasionale gemiddelde (dus hoër as dié van die Vrystaat Beiere en die Bondsrepubliek Duitsland). Van die buitelandse bevolking kom sowat 37 persent uit lidstate van die Europese Unie. Migrasie en 'n klein toename in geboortes dra by tot 'n konstante bevolkingsgroei.

Ekonomiese krag

München en sy omgewing is die ekonomiese sentrum van die Vrystaat Beiere. Alhoewel die plaaslike bevolking net 20 persent van Beiere se totale inwonertal verteenwoordig, lewer die gebied nagenoeg 30 persent van die Beierse bruto geografiese produk (BGP) – in 2006 was München se BGP 68,3 miljard € en dié van die metropolitaanse gebied 121 miljard €. Met 'n aandeel van 77 persent aan die stad se BGP is dienste die oorheersende sektor en hoër as dié van die hele Vrystaat met 68 persent. Die nywerheidsektor lewer sowat 23 persent van München se BGP op.

Arbeidsmark

Die totale aantal werkgeleenthede in die gebied van München het op 30 Junie 2006 1,085 miljoen beloop – 'n toename van 1,1 persent teenoor die vorige jaar. In die loop van 2006 het die aantal werklose inwoners van meer as 87 000 tot 65 600 gedaal (5,5 persent van die ekonomies-aktiewe bevolking).

Koopkrag

Die landelike distrikte rondom München behoort net soos dié in die omgewing van Frankfurt am Main tot die welvarendste in Duitsland en beskik al baie jare lank oor die grootste koopkrag. Die inwoners van München se per-capita-koopkrag was in 2007 26 648 € - die hoogste van alle Duitse stede met meer as 100 000 inwoners.

Kultuur

Italianità bavarese

Die Theatynekerk

Die ontwerp vir die Lenbachvilla, wat tans 'n museum huisves, is deur Toskaanse villa's geïnspireer. Sy stylvolle tuin het sy voorbeeld in Italiaanse Renaissance-tuine

Die plesierpaleis Nymphenburg het onder Maximilian II. Emanuel (1662−1726), seun van Ferdinand Maria van Beiere en Henriette Adelaide van Savoje, sy huidige gestalte as barokslot gekry en as sy somerwoning en Tweede regeringsetel gedien. Dit word tans onder die mooiste slotkomplekse ter wêreld gereken. 'n Gewilde attraksie is Venesiaanse gondeltoere deur die slotkompleks se tuinkanale

Dikwels word na München verwys as die mees noordelike stad van Italië – 'n beskrywing wat die veelvuldige kulturele betrekkinge tussen dié Mediterreense land en die Beierse hoofstad opsom, soos weerspieël in sy boukuns, mode, ontwerp, kuns en literatuur, en die uitbou van München tot 'n Europese sentrum van kuns en klassieke en Italiaanse boukuns onder koning Lodewyk I (1786−1868). Die beginpunt van die kulturele bande met Italië was die huwelik van keurvors Ferdinand Maria van Beiere (1636−1679) met die destyds veertienjarige Henriette Adelaide (Henriette Adelheid) van Savoje (1636−1676) op 11 Desember 1650 in Turyn.

Henriette Adelaide word as 'n buitengewoon mooi en energieke vrou beskryf wat groot belangstelling in die kunste getoon het en vir haar eggenoot 'n belangrike raadgewer sou word. Sy was aktief betrokke by die bou van die kasteel Nymphenburg en die Theatynekerk en het talle Italiaanse kunstenaars na die Beierse keurvorstehof ontbied. In 1654 het Henriette met die musikale toneelstuk La ninfa ritrosa die eerste vrystaande operahuis in Duitsland op München se Salvatorplein laat inwy wat danksy haar inisiatief ontstaan het.

Merkwaardig was die groot aantal Italiaanse argitekte, metselaars, musici en kunsambagsmanne wat Henriette saamgebring het. Die Theatynekerk, wat sy laat oprig het om haar blydskap en dankbaarheid oor die geboorte van haar lank verwagte seun en troonopvolger in 1662 aan God te bewys, is deur die kerk Sant’Andrea della Valle in Rome geïnspireer. Ferdinand het op sy beurt in 1664 aan Agostino Barelli, 'n argitek uit Bologna, die opdrag gegee om 'n plesierpaleis in die omgewing van München vir haar te bou wat later Nymphenburg genoem is. As voorbeeld vir die slot in die vroeë Barokstyl, wat in 1675 voltooi is, het die amptelike residensie van die Huis van Savoje in Piëmont, die paleis Venaria Reale, gedien.

München se Italofilie is verder bevorder deur die maniere, die kunssinnigheid en omgangsvorme van Italiaanse adellikes wat hul loopbaan aan die Beierse keurvorstehof gevolg het, insluitende families soos die Malaspina en Maffei uit Verona, die Spreti uit Ravenna of die Pocci uit Viterbo, maar ook deur die geografiese nabyheid van Italië wat handelsbetrekkinge vergemaklik het. Ook toon die mentaliteite van Beiere en Italianers sekere ooreenkomste – met die klemtoon wat op sinlike genot en lewensvreugde, mooiheid en estetiek val. So verskil die Mediterreens-geïnspireerde lewensgevoel en leefstyl van München ook vandag van dié van ander Duitse metropole – soos byvoorbeeld Frankfurt am Main wat ná die Tweede Wêreldoorlog sterk neigings getoon het om die Amerikaanse leefstyl op baie terreine te aanvaar.^[5]

Onderwys

Universiteite

'n Lugfoto van die TUM se historiese hoofkampus

Twee groot universiteite is in die Beierse hoofstad gesetel – die Ludwig-Maximilians-Universität München (LMU) en die Tegniese Universiteit München (TUM). Na albei word informeel as sogenaamde "elite-universiteite" verwys aangesien hulle vanweë besonderse akademiese prestasies op die gebied van navorsing sedert 2007 spesiale finansiering van die federale en die deelstaatregering ontvang.

Die LMU is reeds in 1472 in die Beierse stad Ingolstadt gestig, in 1800 na Landshut en uiteindelik in 1826 na München verplaas. Naas die hoofkampus in die stadsdeel Maxvorstadt is daar satellietkampusse in Großhadern en Martinsried (fakulteite geneeskunde, biologie, skeikunde).

Die TUM het in 1868 as die Politegniese Skool München geopen. In 1872 is dit uitgebrei met 'n afdeling landboukunde en vanaf 1877 Königliche Bayerische Technische Hochschule genoem. In 1930 is die Universiteit vir Landbou en Bierbrouery Weihenstephan by die skool ingesluit. Nadat 'n fakulteit geneeskunde gestig is, het dit in 1970 sy huidige naam gekry. Die meeste fakulteite is intussen in Garching geleë waar ook talle navorsingsinstellings gesetel is.

Net soos die TUM konsentreer ook die Universiteit vir Toegepaste Wetenskappe (wat rofweg met 'n Suid-Afrikaanse technikon vergelyk kan word) op tegniese dissiplines. Dié universiteit het in 1971 met die samesmelting van sewe ingenieurskole en ander tersiêre onderwysinstellings ontstaan. Dit is die grootste universiteit vir toegepaste wetenskappe in Beiere en die tweede grootste in Duitsland.

Die Hochschule für Politik (HfP) bied sedert sy stigting in 1950 akademiese opleiding in politieke wetenskappe.

'n Andere hoëskool in München wat akademies erkende opleidings aanbied is die Hochschule für Philosophie (gestig 1925 in Pullach, in 1971 na München verplaas), wat met die LMU saamwerk.

Sportgeriewe

'n Lugfoto van die Olimpiese Park

Die Olimpiese Stadion teen sononder

Die Allianz Arena

Die Olimpiese Park en die plaaslike stadions is belangrike voorbeelde van die moderne argitektuur. Die Olimpiese Park in die noorde van München, wat vir die XXste Olimpiese Somerspele in 1972 opgerig is, behels die Olimpiese stadion, swembad en sportsaal. Die gewaagde tentdakkonstruksie, wat by die heuwellandskap van die nabygeleë park aanpas, het wêreldwyd erkenning gekry vir sy buitengewone ontwerp. Die Olimpiese toring ('n televisietoring) met 'n hoogte van 291 meter is reeds in 1968 voltooi, en ook die ysstadion is al in 1967 ingewy.

Die Olimpiese Dorp bestaan uit twee oorspronklike kwartiere vir mans en vroue. Die suidelike gedeelte met sy enkelverdieping-wonings dien tans as 'n koshuiskompleks vir studente met 1 800 woonstelle. Vanaf die lente van 2007 word die ou geboue oor 'n tydperk van drie jaar afgebreek en volgens die oorspronklike planne herbou. Na afloop van die renovasie sal die aantal woonstelle verhoog word.

Die noordelike gedeelte met sy kenmerkende teras- en piramideagtige argitektuur is 'n moderne woonkwartier vir sowat 6 100 mense en word tans eweneens opgeknap.

Die Olympiastadion München was die sentrale stadion van die Olimpiese Spele en het sedertdien die gewildste Duitse stadion vir internasionale wedstryde geword. Die eindwedstryde van die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 1974 en die UEFA Champions League in 1979, 1993 en 1997 is hier gehou.

Tussen 1972 en 2005 het die Olimpiese Stadion ook as die tuisveld van die sokkerklub FC Bayern München en – met onderbrekings – van die klub TSV 1860 München gedien. Albei klubs het intussen na die Allianz Arena verhuis.

Die Olimpiese Park in die tuinlandskap van die Oberwiesenfeld word naas sportwedstryde ook vir kulturele, godsdienstige en ander doeleindes gebruik. Die park word deur 'n stedelike onderneming bestuur.

'n Tweede beduidende stadion naas die Olimpiese Park, die Allianz Arena aan die noordelike stadsrand, is in Mei 2005 ingewy. Die stadion dien as die tuisveld van die plaaslike sokkerklubs FC Bayern München en TSV 1860 München. In die Arena met sy 69 901 sitplekke^[6] is ook die eerste wedstryd van die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2006 en ander wedstryde gehou.

Die mees tradisionele en oudste stadion in München is die stedelike stadion in die Grünwalder Straße wat in die plaaslike omgangstaal meestal das Sechzger genoem word. In 2005 het dit nog as die tuisveld van die professionele Löwen-span gedien, maar sedert die opening van die Allianz Arena is die stadion afgeskaal tot die tuisveld van plaaslike jeug- en amateurspanne. 'n Ander groot stadion lê in Dantestraße.