Vlaamse Taalbeweging

Die term Die Vlaamse Beweging dui meestal op die emansipasie van die Vlaamse volk. Soms egter word onder Vlaamse Beweging ook die Vlaamse Taalbeweging verstaan. Die Vlaamse Taalbeweging was egter 'n poging om Vlaams van Nederlands te skei. Die Afrikaanse Taalbeweging het die Vlaamse Taalbeweging as 'n voorbeeld beskou. Die Afrikaanse Taalbeweging het aanvaar dat Vlaandere ook 'n eie koers sou vaar op taalgebied en dat die Vlaminge ook suksesvol sou wees in die verwerwing van 'n eie inheemse kultuurtaal: Vlaams.

Taaleenheid

Sedert die instelling van die Grote Raad in 1445 het die Lae Lande 'n eenheid gevorm. Maar gedurende 1648 vind die definitiewe politieke skeiding plaas tussen België en Nederland, nadat Nederland sy onafhanklikheid van Spanje verkry het. Die twee gebiede sou van mekaar geskei bly, tot en met die val van Napoleon in 1814, toe België en Nederland weer verenig kon word onder koning Willem I, as Het Verenigd Konkinkrijk der Nederlanden. As gevolg van die emigrasie van Vlaamse intellektuele na Nederland, het Vlaandere op intellektuele sowel as ekonomiese terreine, swak begin presteer.

Oostenrykse Tyd

In 1715 neem Oostenryk die gesag oor in België. België het toe nog onder Spaanse gesag gestaan. In die tyd het Frans 'n baie belangrike rol gespeel as taal van die adel. Maar 'Vlaams' was wel nog gebruik in die plaaslike besture van Vlaandere en Brabant. Dit is ook in die Hoge Raad (Parlement) gebruik, en ook in die gereghowe.) 'Vlaams' was ook die onderwystaal en tydens die periode sou Jan des Roches 'n belangrike rol speel op die gebied van die Nederduitse taal in Vlaandere. Des Roches skryf onder andere gedurende 1761 sy Nieuwe nederduytsche Spraek-konst, en in 1769 'n woordeboek: Nouveau dictionnaire françois-flamand et flamand-françois, wat tot in 1830 herdruk is. In al sy werke gebruik hy die Antwerpse dialek as norm, en sedert 1777 word ook die onderwys in Vlaandere gebaseer op die norme van Des Roches, wat spelling en spraakkuns betref. Des Roches sou dan ook bekend staan as die grondlegger van die Nieuwe-Belgisch-Vlaemsche spelling. Nederland en Vlaandere hanteer nou elkeen sy eie spelling en eie grammatika. 'Vlaams' skei van 'Nederlands' en ontstaan hier twee onafhanklike tale.

Die Franse tyd

In 1794 word België deel van Frankryk onder Napoleon. Napoleon sou 'n kragtige verfransingspolitiek toepas. Gedurende die tyd het Vlaandere vinnig verfrans. Franse amptenare, onderwysers, regters en advokate het die land binnegestroom, en Nederlands was verbode verklaar. Alle moontlike maatreëls is getref om Nederlands in Vlaandere uit te roei. Nederlands is uit die stadsbestuur, gereg en die leer verban. Daarby is die Nederlandstalige pers ook vervolg. Selfs die groot stede Gent, Antwerpen en Brussel, waar die stadsbesture Nederlands gebruik het, was verplig om slegs Frans te gebruik. Tog was daar ten minste een ligpuntjie: Die laer onderwys kon in 'Vlaams' gegee word, maar die gehalte van die onderwys was beroerd, en die meeste van die onderwysers kon hul eie taal slegs met groot moeite onderrig.

Die Hollandse tyd

Nadat Napoleon verslaan is, is België (inklusief Luxemburg) met Nederland verenig onder koning Willem I, onder Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Willem I sou dieselfde beleid as die Franse volg, naamlik, één land, één taal. Vir dié Verenigde Koninkryk moes die taal Nederlands wees, en het hy ook gehoop om mettertyd die Waalse en Duitse gebiede vir die Nederlandse taal te wen, deur die invoering van Nederlands as vak in alle skole van die Ryk. Die vreugde oor die verwerping van Franse gesag in veral Vlaandere was groot. Baie Vlaminge het die eenmaking met Nederland verwelkom.

Taaleenheid herstel

Die koning het nie op hom laat wag nie, reeds op die 1ste Oktober 1814 is besluit dat alle openbare aktes in Nederlands moes wees in die Vlaamse provinsies van België. Vanaf 15 September 1819 is deur die regering besluit dat Nederlands die landstaal sou wees in dié provinsies, betreffende die openbare bestuur, die gereg, die bankwese en die krygswese. Op 26 Oktober 1822 word dit ook op Brussel en Leuven van toepassing gemaak. Vanaf 1 Januarie 1823 was Nederlands die enigste taal wat in vermelde funksies gebruik kon word. Bitter min staatsamptenare was toe in staat om Nederlands te gebruik.

Hierdie besluit lei egter tot groot ontevredenheid, veral aangevuur deur Walloniërs wat oral in Vlaandere die staatsdiensposte gevul het, maar ook Vlaminge self. Baie Vlaminge het die Nederlands van Nederland nie geken nie, en het selfs voorstanders van die taalhereniging tussen België en Nederland, die gesproke taal van Nederland nog nooit eens gehoor nie. Daar was baie Vlaminge wat graag weer die twee Nederlande verenig wou sien en baie het ook geglo dat hulle die Nederlandse taal "magtig" was, maar "bij het eerste contact met de Hollanders al voelden, dat zij de taal toch eigenlijk maar zeer slecht kenden".

Onmin oor taaleenheid

Taaldiskussies het op hoë vlak uitgebreek. Een van die vele stemme wat opgegaan het ten gunste van die éénheidstaal in die nuwe koninkryk, was die van priester Leo de Foere. Gedurende 1815 laat hy hom heftig uit teen Frans, en bepleit hy noue aansluiting by die taal van Nederland, want "beyde die taelen hebben in hunne natuer niets verschillig en koomen onder de gemeene benaeming van Nederduytsche Tael" L. de Foere het die eenheid tussen 'Vlaams' en 'Hollands' beklemtoon, en gemeen dat dit twee dialekte van dieselfde taal 'Nederduits', was. Oor die verskille tussen Vlaams en Hollands meen hy, dit is "geen wezenlyke maer toevallige verscheydenheden.

Maar daar was ook teenstand. 'n Advokaat, P.J. Barafin, het in 1815 betoog dat Vlaams en Hollands twee verskillende tale geword het, wat uitspraak, spelling, woordeskat en styl betref. Volgens die skrywer Behaegel was daar diepgewortelde verskille (paard i.p.v. peird, staart i.p.v. steirt, vaardig i.p.v. veirdig...), wat "gevestigd op den hollandschen en vlaemschen tongval, de uytspraek der beschaefdste en geoefendste van elke landstreek zynde, voór het tegenwoordig, aen geene vereeniging onderhevig zyn". 'n Samesmelting tussen die twee 'tale' was vir Behaegel onhaalbaar.

J.F. Willems wat 'n vurige voorstander was van taaleenheid tussen Nederland en België, was bewus daarvan dat daar groot verskille in die taalgebruik tussen Noord en Suid was. Hy meen dat veral die onderontwikkelde plattelanders in die Suide daarvan oortuig was dat Hollands werklik 'n ander taal, 'n vreemde taal was, ewe onverstaanbaar as Hoogduits".

Willems was aanvanklik nie gelukkig daarmee dat die Hollandse taal volledig deur die Suide oorgeneem moes word nie, want die glorieryke verlede toe Wesvlaams 'n dominerende rol in die Nederlande gespeel het, het nog vars in die geheue gelê. Hy skryf gedurende 1820: "Het oude Vlaemsch, dat eertyds evenzeer in de noordelyke als in de zuidelyke Provincien de wet gaf, moet onderdoen voor een dialect, hetwelk nu pas vyftig jaren den naem van Hollandsch heeft mogen dragen". Maar 'n eie taal vir Vlaandere was egter vir Willems onaanvaarbaar. Hy het aanhoudend gewaarsku teen pogings om in Vlaandere een byzonder taeltjen te probeer skep, wat volgens hom nie bestand sou wees teen Frans nie".

Onweerswolke stapel op

Om die onkunde en weerstand in België teen Nederlands te breek, is deur die nuwe regering besef dat deeglike volksonderwys onontbeerlik was. Die nuwe regering span alle kragte in om die onderwys in Vlaandere te vernederlands. Aan die universiteite word Nederlanders ingevoer, en te Lier word 'n opleidingsentrum vir onderwysers gevestig. Vanuit Leuven word 'n brosjure versprei, getiteld: Over het Herstel en de Invoering der Nederlandsche taal. By alle ander onderwyskolleges, en ook op die gebied van laer onderwys word ingrypende maatreëls getref om die Vlaminge te vernederlands." Maar die uitkoms was teleurstellend. Byna niemand was opgewonde oor die koms van die Nederlandse taal nie.

Die Franssprekende Belge het Nederlands as 'n minderwaardige taal beskou, en wou Frans as kultuurtaal ten alle koste probeer behou. Die Vlaamse elite het hewig weerstand gebied teen die invoering van Nederlands, maar daar was ook teenstand in sommige volkskringe, "waar men het stijve, boekachtige Hollands niet gelijk wenste te stellen met de inheemse Vlaamse omgangstaal" Die gewone Vlaming was arm, en sy spreektaal het geen statuswaarde gehad nie. "Zij voelde zich tegenover de Hollandse ambtenaren van Willem I gelijkwaardiger wanneer zij de Franse standaardtaal gebruikte" Daarby het talle Vlaamse katolike priesters Hollands beskou as 'gevaarlijk werktuig der ketterij'.

Nederland en België skei

Taal word nou met godsdiens in verband gebring. 'Hollands' word beskou as 'protestants'. Vlaams as 'n katolieke taal. Die verset teen die invoering van Nederlands in België het bly toeneem. Die ontevredenheid het so groot geword, dat daar in 1829 selfs 'n petisie, teen die gebruik van Nederlands in Vlaandere, aan die regering voorgelê is. As gevolg van toenemende druk, is op 4 Julie 1830 deur 'n Koninklike Besluit die taalreëling ongedaan gemaak, maar 'n Belgiese volksopstand was reeds op hande. Koning Willem I het militêr probeer ingryp, maar die gort was gaar. België word in 1830 'n onafhanklike staat.

Die spellingsoorlog

Nadat België sy onafhanklikheid van Nederland verkry het, het die Vlaminge met 'n taalprobleem gesit. Welke spellingsnorm moet in die Suide geld? Dit het aanleiding gegee tot die sogenaamde spellingsoorlog, maar in werklikheid het dit om meer gegaan as net spelling. Dit het gegaan om die taalvorm en was daar 3 opsies, naamlik die taalnorme van Nederland behou soos voor die Belgiese onafhanklikheid, of aansluiting probeer soek na die ou Des Roches spelling en grammatika, of 'n eie inheemse Vlaamse taal standaardiseer.

Die regering het die publiek gevra om taalvoorstelle in te stuur. 'n Kommissie van sewe lede (drie Vlaminge, drie Brabanders, en een Limburger), onder leiding van Willems, sou die voorstelle bestudeer. P. Behaegel het sy 'vlaemsche spelkunst' voorgedra. Behaegel het die kommissie egter gewantrou, en was die bedoeling van die kommissie volgens hom, "geheel ons vlaemsch allengskens naer het hollandsch te vervormen". Behaegel wou 'n eie inheemse Vlaamse taal vir die Vlaminge tot stand sien kom. Die kommissie het die voorstelle van Behaegel egter verwerp en omdat daar nie ander betekenisvolle voorstelle was nie, het die kommissie toe self 'n spellingsreëling uitwerk en is dit bekend gemaak in 1839. Hierdie spelling was egter vir alle praktiese doeleindes Nederlands en is op 11 Oktober 1841 as spellingsnorm aanvaar in die onderwys. Op 1 Januarie 1844 is die spelnorm deur 'n Koninklike Besluit amptelik bekragtig. Op 21 November 1864 word die spelling van De Vries en Te Winkel in België amptelik aanvaar, en in Nederland in 1883 wat beteken het dat taaleenheid volledig bereik was.

Een man het hier sterk leiding geneem en dit was Jan Frans Willems. Hy het sy opponente daarvan oortuig dat daar net een moontlikheid was en dit was dat "alleen een algemeen beschaafd-Nederlands, als kultuurtaal, zich met gezag tegenover het Frans zou kunnen doen gelden", en hy wou die taal van Vlaandere maar so na aan Nederlands hou, as wat maar moontlik kon.

Hiermee was die taaleenheid tussen Nederland en Vlaandere vir alle praktiese doeleindes herstel.

Na 1844

Die verfransing van België het met die afskeiding van Nederland weer op dreef gekom. Die Franse het Nederlands geminag en Vlaams selfs gehaat. Die amptelike taal in België was Frans en die Vlaminge moes nou sonder die hulp van Nederland opkom vir hulle taal. Tog het die Vlaamse Beweging sukses geboek. In 1866 word Antwerpen die eerste Belgiese stad waar Frans vervang is met "Vlaams" as bestuurstaal.

Vanaf 1873 is Nederlands in strafsake toegelaat, en in 1878 kon dit deur die owerheid gebruik word. Nederlands is eers weer in 1883 in die onderwys toegelaat. Die wette is egter nie goed toegepas nie. In 1930 is 'n aantal taalwette aangeneem wat vir die eerste keer behoorlik toegepas is. Die universiteit van Gent is ook vervlaams na vele vorige mislukte poginge. In 1932 het die laer- en hoërskool onderwys vir Vlaminge in Vlaandere eentalig Nederlands geword en in 1935 is 'n taalwet aangeneem wat bepaal het dat die howe die Vlaminge in hul eie taal moes verhoor en vonnis, anders kan die vonnis nietig verklaar word.

In 1962 is die taalgrens wetlik vasgelê en in 1963 is besluit dat die streektaal die onderwystaal sou word en dat Franssprekendes hulle taalregte in laer- en hoërskole in Vlaandere sou verloor. Brussel sou 'n tweetalige stad word en waar moedertaalonderrig verpligtend gemaak is. Vanaf 1963 is België definitief in vier taalgebiede verdeel, naamlik: 'n Nederlandse, Franse, Duitse en tweetalige Brussel. Die universiteite van Brussel en Leuven was nog onopgelos. Die Franse gedeelte van die Katolieke Universiteit Leuven het selfs aan uitbreiding gedink, maar na 'n tydperk van gewelddadige betogings het die Franstalige deel in 1968 na Wallonië verhuis. Die Université Libre de Bruxelles is gedurende 1969 in twee outonome universiteite verdeel, met die Vrije Universiteit Brussel as Nederlandstalige kampus.

Taalpartikularisme

Die term taalpartikularisme dui op die afskeiding van Nederlands. In Vlaandere was in die verlede talle oproepe gedoen van Vlaminge om van die Nederlandse taal te skei en 'n eie inheemse taal in te voer. Na die onafhanklikheid van België het 'n aantal persone na vore getree wat taalskeiding met Nederlands bepleit het. Vir hulle was die landsgrens ook die taalgrens. Veral een persoon was teen enige skeiding op taalgebied en dit was J.F. Willems. Teenoor hom het priesters en skrywers gestaan soos, L. de Foere, P. Behaegel, van Daele, Gezelle, Bôn, Duclos, De Bo, ens., wat 'n taalskeuring bepleit het. Te Brussel is selfs 'n onderneming gestig onder die naam "Vaderlandsliefde", wat 'n blad uitgegee het met die naam "De Waeren Belg" om elke vorm van Hollandse spelling te bestry.

In die suide van Wes-Vlaandere het die Ieperse dokter, Van Daele, gedurende 1805–1806 'n tydskrif "Tyd-Verdryf" uitgegee, waarin hy sy voorkeur gegee het aan Wesvlaams as die werklike moedertaal van die streek, want "het Hollandsch en Brabantsch zijn te ver afgeweken van de rechtschapene Tael-wetten". Volgens Van Daele was "Der Hollanderen uytspraek gelykt meer aen een jammerende gesang, als aen een mannetael".

Gudio Gezelle (1830–1899) was egter een van die voorste stryders van 'n onafhanklike taal 'Vlaams'. Gezelle het 'n Wesvlaams geskryf en die taal gepropageer as die "eie-taal" van die Vlaminge: die taal met 'n nostalgiese verlede. Aan Nederlands het hy 'n hekel gehad. Daarby het Nederlands volgens hom 'n protestantse, en dus 'n ketterse beeld uitgestraal, wat as 'n bedreiging vir die katolisisme gesien is. So skryf hy onder andere: "Ik ben geheel zeker dat de tijd allengskens gekomen is dat wijlieden, al te maal katholieke nederlanders, behooren op malkaar te steunen, liever als voortdurend naar het half joodsch, half heidensch Hoog-Holland te gaan om steun en goedkeuring". Vir Gezelle was die Hollandse taal 'n wangeskape 'bastaardtaal' en 'n mengtaal. Hy skryf dat selfs geleerde mense toegee dat Nederlands "zoo min tot de saksische als tot de zuiver frankische tongvallen van het nederduitsch behoort. Het is geen zuivere tongval, maar een mengelmoes van friesch en nederduitsch, van brabantsch, vlaamsch, nederrijnsch, saxensch, ja tot joodsch, indisch en maleisch toe".'Vlaams' daarenteen was 'n suiwer en smetvrye taal.

Vir Gezelle was die poging om taaleenheid tusen België en Nederland te bewerkstellig tot mislukking gedoem. Dié taaleenheid het hy 'n "groot ongeluk en besmettelijke kanker" genoem, wat "taalkundig, volks-, en zielkundig gesproken, eene dwaasheid" sou wees, indien dit deurgevoer sou word. Dit sou verder op niks anders neergekom het nie, as 'n "schijneenheid der papieren taal." "Beskaafde Hollands" het vir Gezelle geen teken van "beskawing" gedra nie. Dit was gewoon 'n "papiertaal". 'n Taal wat by dokumente en amptelike stukke tuishoort, en "geen onmiddellijke verbinding meer had met het volk".

Gezelle het die propagering van Nederlands in België beskou as 'n "verhollandsing van het volk". Tog het Gezelle 'n droom gehad. Hy het gehoop dat 'Vlaams' die taal sou word van die huidige Nederland en Vlaandere.

Die Afrikaanse Taalbeweging het die Vlaamse Taalbeweging as voorbeeld beskou. Veral Gustav Preller was begeester met die idees van Gezelle. Preller het vas geglo dat die Vlaminge hulle eie taal sou invoer.

Taalpartikularisme sterf

Die idee van 'n eie taal vir Vlaandere het doodgeloop. Die meeste voorstanders van 'n eie Vlaamse taal was laaggeskoolde Vlaminge. Die Vlaamse elite het geen heil gesien in 'n aparte Vlaamse taal nie. Hulle het taaleenheid met Nederland voorgestaan soos ook die Nederlandse Taalbeweging in Suid-Afrika voorstanders was van hierdie taaleenheid met Nederland.

Om verwarring op taalgebied te voorkom het die Belgiese regering op 10 Desember 1973 'n wet aanvaar waarin staan dat die terme "Vlaams" en "Vlaamse taal" voortaan vervang sal word deur die terme "Nederlands" en die "Nederlandse taal".

Taalkundiges in Vlaandere wys vandag daarop dat Vlaandere byna dieselfde fout gemaak het as die Afrikaners met die invoering van 'n eie taal en dat dit gelukkig vir Vlaandere, nie gebeur het nie. Die Vlaamse Taalbeweging het dieselfde oogmerke gehad as die Afrikaanse Taalbeweging, die Amerikaanse Taalbeweging, die Noorse Taalbeweging, die Brasiliaanse Taalbeweging en die Quebecse Taalbeweging.