A.D. Keet

A.D. Keet (1888–1972) was 'n Afrikaanse digter. Hy het van die eerste minnedigte in Afrikaans geskryf. Sy eerste digbundel, Gedigte van A. D. Keet, het in 1920 verskyn. In 1931 publiseer hy Verspotte gediggies vir verspotte kinders. Verskeie van sy gedigte is in Suid-Afrika, Nederland en Vlaandere getoonset.

A.D. Keet
Gebore	Albertus Daniël Keet 14 Oktober 1888 Alice
Sterf	12 Februarie 1972 Senekal
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Digter, medikus
Eggenoot	Nell van der Poll Rina van der Merwe
Kinders	6 (Rosa Keet, Ellen Botha en vier ander)

Lewe en werk

Vroeë lewe en herkoms

Albertus Daniël Keet is op 14 Oktober 1888 op Alice in die Kaapprovinsie as die jongste van vier seuns en een van sewe kinders gebore. Sy vader is Barend Bartholomeus Keet, vanaf 1874 tot 1879 die tweede Nederduits Gereformeerde predikant in Kimberley, en sy moeder is Jacoba Petronella Herholdt, oorspronklik van Murraysburg. Sy moeder was ’n suster van Albertus J. Herholdt, minister van landbou in die Schreiner-kabinet, wat saam met Schreiner die Kaapkolonie verteenwoordig het by die historiese Kruger-Steyn-Milner-konferensie in Bloemfontein in 1899. Sy vader word in 1879 na Alice en later na Humansdorp beroep en sy opvolger in Kimberley is die bekende J.D. Kestell. Hy het drie broers, onder wie professor Barend Bartholomeus Keet, een van die Bybelvertalers van die 1933 Afrikaanse Bybelvertaling. Sy ander twee broers is Bernardus Johannes en Michiel Johannes. Sy drie susters is Anna Susanna, Rosa Jacoba en Alice Charlotte. As kinders stamp sy broer hom in ’n watergat nog voordat hy kon swem, waarna hy byna verdrink.

Opleiding en universiteitsloopbaan

A.D. Keet in die 1940's.

Hy ondergaan sy gehele skoolopleiding in Engels, eers aan die Milner Institute op Humansdorp en later vir nege maande op Muir Kollege in Uitenhage, waar die skrywer Sam Hobson een van sy klasmaats is. Op Uitenhage slaag hy die Intermediêre Eksamen, wat hom toegang verleen tot die South African College School in Kaapstad, waar hy in 1905 matrikuleer. Hier geniet hy onderrig in Nederlands as vak by C.J. van Rhyn, wie se moedertaal dit was, en hy verower dan ook die skoolprys vir Nederlands. In ’n wedstryd van die Cape Times vir skole verower een van sy opstelle ’n prys. Tydens die Kersvakansie ná sy matriekjaar neem hy waar as redakteur van die Humansdorpse Re Echo om die gereelde redakteur af te los tydens sy vakansie. Daarna studeer hy vanaf 1906 aan die South African College (tans die Universiteit van Kaapstad) aan ’n B.A.-graad met Filosofie as hoofvak en Engels, Latyn, Grieks, Nederlands en Duits as byvakke. Hy behaal hierdie graad aan die einde van 1908, met die beste prestasie in Filosofie, waar professor R.F.A. Hoernlé sy leermeester was. Professor J. Clarke is sy Engelse lektor en kweek by hom ’n liefde vir die letterkunde aan.

Lewe in Europa

’n Beurs van die Stichting Studiefonds voor Z.A. Studenten maak dit vir hom moontlik om oorsee verder te gaan studeer. Hy vertrek in 1909 aan boord van die Duitse skip die Burgermeister na Nederland vir verdere studie in die medisyne en arriveer op 8 April 1909 te Antwerpen. Hiervandaan reis hy per trein na Amsterdam en bly uiteindelik bykans tien jaar in Holland. Meeste van hierdie tyd is hy in Amsterdam, maar werk ook een jaar as dokter in Arnhem, op die grens van Duitsland.

In Nederland is hy vir ’n ruk voorsitter van die Suid-Afrikaanse Studentevereniging in Amsterdam. Theo Wassenaar is hier ’n studentevriend van hom en Petronella van Heerden is ook dieselfde tyd daar. Hy is aktief betrokke op die sportveld en speel hier krieket, onder andere saam met die Nederlandse digter Herman Gorter en die romanskrywer Henri van Booven. Hy speel ook in ’n rugbyvertoonwedstryd tussen Afrikaanse studente uit Skotland en Afrikaanse studente uit Nederland, waarin hy na oorlewering die eerste drie op Nederlandse bodem druk.

In Nederland raak hy bevriend met drie bekende Vlaminge, die voordragkunstenaar Modest Lauwerijs, die komponis-sanger Emil Hullebroeck en die digter René de Clerq. Op aanmoediging van Keet leer Lauwerijs Afrikaans aan en besoek Suid-Afrika twee keer, in 1920 en 1933, terwyl Hullebroeck Suid-Afrika van September 1920 tot Januarie 1921 besoek en talle Afrikaanse gedigte toonset en sing. Op Keet se aandrang word beide Lauwerijs en Hullebroeck in 1959 deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns vereer met ’n erepenning vir Kulturele Prestasie in erkenning vir hulle bydraes tot die Afrikaanse kultuur. Tydens sy verblyf in Nederland doen hy ook joernalistieke ervaring op deur bydraes oor Suid-Afrikaanse politiek en kulturele sake te stuur aan koerante soos Dietsche Stemmen, De Toorts en De Nieuwe Rotterdamsche Courant. Hy kan elf tale praat en lees.

In 1918, met die griep-epidemie, is hy huisdokter aan die Stedelike Hospitaal van Arnhem en saam met dr. B.J. Havenga neem hulle in hierdie tyd die leiding oor van die noodhospitale in die stad. Terwyl hy hier werk, word in 1919 ’n vryheidsdeputasie uit Suid-Afrika na die vredesluiting in Versailles gestuur. Hy word deur dr. W.J. Leyds genader om as sekretaris op te tree en na ’n groot gesukkel slaag hy daarin om los te kom van sy kontrak met die hospitaal. Met die aankoms van die afvaardiging in Rotterdam ontdek hulle egter dat daar reeds ’n sekretaris aangestel is en sit hy sonder werk.

In Amsterdam trou hy op 9 September 1919 met Neeltje Nulda Cornelia (Nell) van der Poll, ook ’n dokter, wat ’n jaar na hom aan die Amsterdamse Universiteit kwalifiseer. Teen die einde van 1919 vertrek die egpaar per boot na Suid-Afrika en doen ook Londen aan. By hulle aankoms in Suid-Afrika vind hulle dat al hulle bagasie wat in die ruim van die skip was, oopgebreek is en hulle huweliksgeskenke en ander kosbaarhede is alles gesteel. Die vermoede is dat ongedissiplineerde en onbeheerbare Australiese soldate, wat op pad terug was na hulle land na die afloop van die Eerste Wêreldoorlog, hiervoor verantwoordelik was.

Terugkeer na Suid-Afrika

Dr. A.D. Keet.

By sy terugkeer in 1920 na Suid-Afrika word ’n redakteurspos by Die Volksblad aan hom aangebied, maar hy besluit om eerder mediese praktisyn te wees. Sy aanvanklike plan is om op Ermelo te praktiseer as vennoot van dr. Aart Jurriaanse, maar daar aangekom vind hy uit dat mej. Pet, ’n studentevriend van Amsterdam, reeds ’n praktyk daar het. Hy en sy vrou is onwillig om in opposisie met ’n ou vriendin te praktiseer en gaan dan na Senekal, waar sy oudste broer Bernard ’n besigheid besit het. Hy en sy vrou praktiseer dan saam op Senekal, waar hy ook distriksgeneesheer is.

Die egpaar het drie kinders, ’n seun (Albertus Daniël) en twee dogters (Marie Paulowna en Jacoba Petronella). Deur sy bemoeienis besoek die beroemde voordragkunstenaar Modest Lauwerijs en die komponis Emiel Hullebroeck in 1920 Suid-Afrika, waar hulle groot invloed uitoefen op die Afrikaanse voordragkuns. Hy stel ook baie belang in kuns en raak bekend as ’n kunsversamelaar wat onder andere werke besit van Anton van Wouw, Hugo Naudé, Pierneef, Erich Mayer, Sidney Carter en Francois Krige.

Tussen 1920 tot 1926 is hy Suid-Afrikaanse korrespondent van die Nieuwe Rotterdamsche Courant en hy vind ook tyd om kaptein te wees van die dorp se eerste krieketspan. Sy vrou is op 16 Oktober 1932 oorlede, nadat sy vir sowat agtien maande lank siek was aan ’n kwaadaardige gewas van die kliere tussen die longe. Hy trou dan met Dorothea Johanna Dreyer, ’n ongelukkige huwelik wat slegs drie jaar hou, en daarna trou hy op 15 Desember 1939 met Catharina Jacoba (Rina) van der Merwe van Griekwastad, ’n suster van dr. P.J. van der Merwe, die bekende historikus van Stellenbosch. Rosa Keet en Ellen Botha, die bekende digters, is twee van die drie dogters wat gebore is uit hierdie huwelik. Die derde dogter is Carina, wat op 4 September 1986 oorlede is.

In 1929 skaf hy die plaas Noorskloof naby Jeffreysbaai aan, waar hy en sy vrou beplan om eendag af te tree. Weens sy vrou se ontydige oorlye het dit egter nie verwesenlik nie. Kort nadat hy die plaas gekoop het, besef hy dat die skulpgruis op dele van die plaas van ’n besonder hoë gehalte is en hy dryf hierna handel met die skulpgruis, wat veral vir voël- en hoenderboerdery gebruik is.

Latere jare en afsterwe

In Desember 1970 verkoop hy sy plaas Noorskloof en die kopers ontwikkel hier ’n woongebied wat hulle Wavecrest noem. Een van die strate in hierdie woongebied word na hom vernoem en een na sy eerste vrou, een na sy derde vrou en een na sy broer, die Bybelvertaler B.B. Keet.

Sy gesondheid gaan aan die einde van sy lewe vinnig agteruit en van 1968 af word hy deur vele siektes geteister, wat insluit longontsteking, ’n gebreekte rib, long- en hartkomplikasies na ’n griepaanval en vernouing van die hartkleppe. Hy spandeer in 1971 ’n lang tyd in die Karl Bremer-Hospitaal in Bellville weens osteoporose, wat sy beweging kniehalter.

Op 12 Februarie 1972 is hy in sy huis op Senekal oorlede, nadat hy die vorige week ’n hartaanval gekry het en daarna in ’n koma verkeer.

Skryfwerk

Sy eerste gedigte is in Engels en hy begin eers in Nederland in Afrikaans skryf. Tydens sy studentejare verskyn daar dan ook gereeld gedigte van hom in die Studente Almanak, die jaarboek van die Amsterdamse Studente Corps, en ook in Propria Cures, die studenteblad. Sy voorkeurtema is die liefde, terwyl hy ook etlike verse met natuurindrukke skryf.

Digkuns

Vanaf 1913 stuur hy gedigte vanaf Nederland, wat aanvanklik in Die Brandwag verskyn. Baie van die gedigte wat uiteindelik in sy digbundel Gedigte verskyn, word dan ook voor die tyd in Die Huisgenoot, Die Brandwag, Ons Moedertaal en ’n paar ander publikasies gepubliseer. Die bundel word tematies verdeel in vier afdelings, wat agtereenvolgens natuurverse, gedigte oor die lewe, liefdesverse en vaderlandse poësie bevat. Sy eerste vrou is ’n groot inspirasie en die reeks liefdesgedigte Van liefde word aan haar geskryf. Enkele liefdesgedigte (Sonnedaal, Waarom juis ek, o Heer en Ek hou van blou) styg bo die sentimentele uit, terwyl enkele natuurgedigte (Sneeu, Amsterdam en Aandmymering) bekoor hoofsaaklik deur die klank daarvan. Maar een Suid-Afrika is ’n sterk vaderlandse vers. Die geestige gedig Muskietejag is bekend aan duisende skoolkinders aangesien dit vir baie jare op skool voorgeskryf is en selfs in Nederland bekendheid verwerf het. Daar word beweer dat hierdie gedig die begin is van die talle Van der Merwe-grappies wat later in omloop raak.

Na sy vrou se dood in 1932 publiseer hy ’n paar gedigte tot haar eer in Die Huisgenoot wat later privaat uitgegee word as In memoriam. Hierdie gedigte spreek van diepe ontroering. Periodiek verskyn daar hierna enkele gedigte in publikasies soos Helikon en Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring.

Jeugversies

Die res van die gedigte is hoofsaaklik jeugwerk sonder literêre pretensie, wat tog soms bekoor met hulle kinderlike eenvoud en sangerigheid. Sy bundel Verspotte gediggies vir verspotte kinders is soos die titel aandui ’n bundel gerig op kinders, waar die grens na onsin oorgesteek word om so uiting te gee aan die verspotte uitgelatenheid van die kinderlewe. Kindertaal is tipies van hierdie verse: “Môre het ek daar gewees/ Gister sal ek gaan –/ En die mooiste is dat jy wat lees/ Hierdie taal verstaan!” Elke gediggie in hierdie bundel is geïllustreer deur B. Laubscher.

Getoonsette gedigte

Weens die liriese aard daarvan word talle van sy gedigte getoonset, in Nederlands deur onder andere Marius Kerrebyn, Cornelis Dopper, Arnold Spoel en Emiel Hullebroeck, en in Afrikaans deur onder andere S. le Roux Marais, M.L. de Villiers en M.C. Roode.

Van sy gedigte wat deur verskeie komponiste getoonset is, sluit in As saans, Kinderlied, Klaas Vakie, Maar een Suid-Afrika, Moeder en Sonnedaal. Met verse soos Amsterdam, Muskietejag en die talle toonsettings van sy tekste deur Vlaamse komponiste verwerf hy in Nederland en België ’n bekendheid en gewildheid wat buite alle verhouding tot die intrinsieke waarde van sy poësie is.

Versamelbundels

Sy gedigte word ook in ’n menigte bloemlesings opgeneem, waaronder Groot verseboek, Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte, Digters en digkuns, Digterstemme, Afrikaanse ballades, Afrikaanse verse, Afrikaanse letterkunde, Afrikaanse natuurpoësie, Uit ons digkuns, Pitkos, Digters en digsoorte, Junior verseboek, Die junior digbundel, Goudaar, Digters op die toring, Tussen die engtes, Nuwe Kleinverseboek, Nuwe Kleuterverseboek, Uit ons letterkunde, My Afrikaanse verseboek, Voorspraak en Die tweede gerf.

Ander skryfwerk

Hy skryf Jan Celliers als digter en denker, wat die eerste uitgebreide studie oor hierdie digter is, wat sy ontstaan het in ’n lesing wat hy voor die jaarvergadering van die N.Z.A.V. gelewer het.

Vir die versamelbundel Jonger skrywers oor eie werk lewer hy ’n bydrae.

Sy seun en naamgenoot stel in 2004 die boek A.D. Keet aan die woord (subtitel: ’n Skakel met die Lae Lande) saam uit sy vader se nagelate briewe en gedigte. Hierdie boek bied ’n boeiende blik op die lewe en omstandighede van die digter en verskaf ook nuttige dokumentasie wat andersins nie vrylik beskikbaar sou wees nie, soos die gedigte wat in die privaat gepubliseerde In memoriam verskyn het en ander ongepubliseerde gedigte, briewe en artikels. Sy noue kontak met en toegeneentheid tot Nederland en sy sterk nasionalistiese gevoel kom baie duidelik na vore in hierdie boek.

Eerbewyse

Op 11 Oktober 1943 word ’n Heldedagviering op Senekal gehou in die vorm van ’n A.D. Keet-aand, met die hele program bestaande uit voordragte en sang uit sy werk.

Die radiojoernalis Bettie Kemp maak ’n radioprogram in die programreeks Ink in ons are wat aan hom gewy is en oor Radiosondergrense uitgesaai word.

A.D. Keet is sedert 1929 lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns en word in 1969 vereer met erelidmaatskap van hierdie organisasie sowel as met erelidmaatskap van die Afrikaanse Skrywerskring.

Publikasies

Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:

• Jan Celliers as digter en denker, 1917
• Gedigte, 1920
• Verspotte gediggies vir verspotte kinders, 1931
• A.D. Keet aan die woord, 2004

Sien ook

• Lys van Afrikaanse digters
• Bennie Keet, een van sy broers, wat met die 1933-vertaling van die Bybel in Afrikaans behulpsaam was.

Verwysings

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• APB-Komitee vir Skoolboeke. Die junior digbundel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Sesde druk 1963
• Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers) Voorspraak. Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe Tiende druk 1994
• Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. Skrywers en rigtings. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
• Nasionale Pers Beperk. Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad 1936
• Nienaber, P.J. en Lategan, F.V. Afrikaanse natuurpoësie. Afrikaanse Pers-Boekhandel Derde druk 1952
• Nienaber, P.J. (samesteller) Digters en digkuns. Afrikaanse Pers-Boekhandel Derde druk 1954
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J. Jonger skrywers oor eie werk. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1951
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Nienaber, P.J. Ses digters. J.L. van Schaik Beperk Pretoria 1964
• Nienaber, P.J.; Erasmus, M.C.; Du Plessis, W.K. en Du Plooy, J.L. Uit ons letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Sewende druk 1968
• Opperman, D.J. Junior verseboek. Nasionale Boekhandel Beperk Kaapstad Agste druk 1960
• Pienaar, E.C. Taal en poësie van die Twede Afrikaanse Taalbeweging. Nasionale Pers Beperk Kaapstad, Stellenbosch en Bloemfontein Vierde vermeerderde druk 1931
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999

Tydskrifte en koerante

• Anoniem. Ou digter besing (?) die mini! Tydskrif Beeld, 8 Maart 1970
• Anoniem. Dr. Keet was byna miljoenêr. Volksblad, 17 Julie 1972
• Jansen, Ena. A.D. Keet verbinding tussen Suid-Afrika en Nederland. Zuid-Afrika, Jaargang 81 nr. 11/12 November – Desember 2004
• Van Huyssteen, Betta. Ouer digters dalk tog nog aan die woord. Volksblad, 29 Oktober 2005
• Van Huyssteen, Betta. A.D. Keet: Senekaller wat onthou moet word. Volksblad, 11 Oktober 2006

Internet

• Van Huyssteen, Betta Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2005/10/29/VB/7/01.html^{[dooie skakel]}
• Van Huyssteen, Betta Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2006/10/11/KV/9/ktbett.html^{[dooie skakel]}

Ongepubliseerde dokumente

• Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. Keet, dr. Albertus Daniël – Biografie.