Denis Goldberg

Denis Theodore Goldberg (11 April 1933 – 29 April 2020) was 'n Suid-Afrikaanse anti-apartheidsaktivis en skrywer. Hy was 22 jaar in die tronk saam met ander lede van die anti-apartheidsbeweging in Suid-Afrika. Na sy vrylating in 1985 het hy voortgegaan om 'n veldtog teen apartheid vanaf sy basis in Londen saam met sy gesin te voer, totdat die apartheidstelsel met die 1994-verkiesing ten volle afgeskaf is. Hy het in 2002 na Suid-Afrika teruggekeer.

Die anti-apartheidsaktivis Denis Goldberg aan die woord tydens die Edinburgh World Justice Festival, Oktober 2013

Vroeë lewe

Goldberg is op 11 April 1933 in Kaapstad, Suid-Afrika gebore en het grootgeword in 'n gesin wat, anders as die meeste blanke gesinne van daardie tyd, mense van alle rasse in hul huis verwelkom het. Sy ouers, Annie en Sam Goldberg, is albei in Londen gebore, die kinders van Litause Jode wat in die laaste helfte van die 19de eeu na Engeland geëmigreer het. Albei ouers was polities aktiewe kommuniste terwyl hulle in Londen gewoon het, en nadat hulle na Kaapstad verhuis het, het hulle 'n aktiewe rol in die plaaslike Woodstock-tak van die Suid-Afrikaanse Kommunistiese Party gespeel, terwyl Sam 'n reeks klein ondernemings bedryf het.

In Maart 1950, op 16-jarige ouderdom, begin Goldberg met sy studies in siviele ingenieurswese aan die Universiteit van Kaapstad. In sy finale jaar ontmoet hy Esme Bodenstein, afkomstig uit 'n familie wat aktief was in die Kommunistiese Party, en hulle trou in Januarie 1954. Hul dogter Hilary is in 1955 gebore en hul seun David in 1957.

Anti-apartheidsaktivisme in Suid-Afrika

Modern Youth Society

Esme was 'n komiteelid van die nie-rasse Modern Youth Society (MYS) waardeur Denis bevriend geraak het met Andimba Toivo Ya Toivo, wat later SWAPO (South West African People's Organisation) gestig het en een van die latere leiers van 'n onafhanklike Namibië. Die MYS was daarop gemik om op verskillende maniere bewustheid en solidariteit te bewerkstellig, insluitend die verkoop van die koerant New Age, deur-tot-deur aktivisme en het aandklasse gehou om werkers op te voed en te verpolitiseer. Die Goldbergs het ook by die Kongres van Demokrate betrokke geraak. Alhoewel hierdie aktiwiteite nie onwettig was nie, is die egpaar en ander aktiviste voortdurend geteister deur die Veiligheidspolisie, wat dossiere oor die betrokkenes opgebou het.

1955: Congress of the People

In 1953 stel die vooraanstaande swart akademikus Z. K. Matthews voor dat 'n 'Congress of the People' gereël word om die mense se wense te versamel en te dokumenteer. Ordeningskomitees is regoor Suid-Afrika saamgestel en Goldberg het by die Kaapstadse komitee aangesluit. Hy was betrokke by die organisering van inwoners van die desperate arm Loyolo informele nedersetting in Simonstad, en het Loyolo elke naweek besoek om die gemeenskap te help om hul afgevaardigde te kies. Nadat hy deur die Veiligheidspolisie daar raakgesien is, is hy ontslaan uit sy werk by die Suid-Afrikaanse Spoorweë.

Die Wes-Kaapse afgevaardigdes is deur die Veiligheidspolisie voorgekeer en in die tronk gestop om te keer dat hulle die Congress of the People in Kliptown bywoon, maar op 25-26 Junie 1955 het 3000 afgevaardigdes daar vergader en die Vryheidsmanifes is aangeneem. Hierdie beweging het gelei tot die stigting van die Congress Alliance, wat 'n alliansie van vier rasgebaseerde politieke anti-apartheidsbewegings bymekaar gebring het: die African National Congress (ANC), die Congress of Democrats (COD), die South African Indian Congress (SAIC) en die Coloured Peoples Congress (CPC), in een groot veelrassige beweging, soms die Charterists genoem.

1960: Eerste tronkervaring

In 1957 sluit Goldberg hom aan by die Kommunistiese Party (wat in 1950 verbied is). Hy is op 30 Maart 1960 in hegtenis geneem omdat hy stakers in die townships gesteun het in die nasleep van die Sharpeville-slagting op 21 Maart 1960. Saam met sy moeder het hy vier maande in die gevangenis gesit sonder verhoor en daarna sy werk verloor by die bou van die Athlone Kragstasie, wat bygedra het tot die las wat op Esme geplaas is. As gevolg van soortgelyke omstandighede het verskeie medewerkers die land verlaat.

1961–1963: Gewapende weerstand

Met die regering wat toenemend gewelddadige metodes gebruik om vreedsame betogings te onderdruk, het Goldberg en ander geagiteer vir 'n gewapende stryd teen die polisie en weermag. Toe die ondergrondse gewapende vleuel, Umkhonto we Sizwe ("Spear of the Nation", of MK) in Desember 1961 as 'n gewapende vleuel van die ANC gestig is, het Goldberg 'n tegniese offisier geword. Die doel was om slegs harde teikens soos kragmaste aan te val en om beserings of lewensverlies te vermy. Saam met Looksmart Ngudle het Goldberg in Desember 1962 gehelp om 'n opleidingskamp by Mamre, buite Kaapstad, te organiseer. Die kamp is later erken as die eerste MK-opleidingsentrum in Suid-Afrika; dit moes egter vroeg laat vaar word weens die belangstelling van die Veiligheidspolisie. Goldberg se betrokkenheid by die kamp vorm deel van die aanklagte wat hy later tydens die Rivonia-verhoor in die gesig gestaar het.

Na 'n golf van sabotasie-aanvalle het die regering nuwe wette deurgevoer om dit te bekamp. Die Veiligheidspolisie is volgens die Negentigdaeaanhoudingswet van 1963 toegelaat om 'n persoon vir 90 dae in aanhouding te hou sonder om hulle te laat aankla of toegang tot 'n regsverteenwoordiger te gee. MK het besluit dat Goldberg die land moet verlaat om elders opgelei te word, maar hy moes eers na Johannesburg reis om klaring van die MK-bevelstruktuur te kry.

In Johannesburg het Goldberg gehelp met die radio-uitsending van 'n toespraak op die 26 Junie-vryheidsdag deur Walter Sisulu, destyds op borgtog, om mense te wys dat die ANC steeds aktief was ondanks die onderdrukking. Lionel Gay, 'n dosent in fisika aan die Universiteit van die Witwatersrand, het die radiosender gebou.

Arrestasie en gevangenisstraf

Julie 1963: Arrestasie op Liliesleaf

Die veiligheidspolisie het op 11 Julie 1963 toegeslaan by 'n plaashuis op Liliesleaf in Rivonia, in die noordelike voorstede van Johannesburg, op 'n vergadering wat beplan was om die laaste keer daar gehou te word, nadat die huis al amper twee jaar as geheime ontmoetingsplek gebruik is. Goldberg is saam met verskeie ander op die plaas gearresteer, waaronder Walter Sisulu, Govan Mbeki, Raymond Mhlaba en Rusty Bernstein.

Goldberg is onderwerp aan 'n reeks aggressiewe ondervragings, soms gedreig om opgehang te word en soms ook aansporings aangebied om hom 'n staatsgetuie te maak. Hy is vertel van die dood van sy vriend, Looksmart Ngudle, in die gevangenis. Esme is ook gearresteer en is 38 dae lank onder die 90-dae-detensiewet gehou, waartydens sy rof behandel is en gedreig is dat haar kinders van haar verwyder sal word. Op 8 Oktober 1963, nadat die aanhoudingstyd van 90 dae verstryk het, is Goldberg en die ander aangekla van misdrywe kragtens die Sabotasie-wet. (Nelson Mandela was ten tyde van die aanval in die gevangenis, maar dokumente wat by Liliesleaf gevind is, het die staat in staat gestel om hom as medebeskuldigde by te voeg.) Die daaropvolgende verhoor het bekend gestaan as die Rivonia-verhoor.

1963–1964: die Rivonia-verhoor

Die dag nadat hulle aangekla is, het Goldberg en sy medebeskuldigdes met hul prokureurs - Bram Fischer, Joel Joffe, Arthur Chaskalson en George Bizos - vergader wat aan hulle gesê het dat hul situasie ernstig is en dat die doodstraf 'n waarskynlike uitkoms van die saak kon wees. In 'n poging om Mandela en die ander leiers te beskerm, het Goldberg aangebied om verantwoordelikheid te neem deur te getuig dat hy sy voorskrifte oor wapenvervaardiging oortree het, met die argument dat die getuienis teen hom die moeilikste was om te weerlê, aangesien die planne duidelik deur homself geskets is. Die aanbod is deur die ander van die hand gewys.

'n Ontsnappingsplan is bespreek, en Goldberg het daarop aangedring dat Esme en die kinders in ballingskap moet gaan uit vrees vir gevolge indien hy sou slaag. Esme en die kinders het in Desember 1963 na Brittanje vertrek, maar Goldberg kon nie ontsnap nie.

Nadat twee van die beskuldigdes ontsnap het, is die uitspraak op 12 Junie 1964 gelewer: Bernstein is vrygespreek en Bob Hepple ontslaan; die res is almal skuldig bevind. Die regter het geweier om die doodsvonnis op te lê; in plaas daarvan is agt van die veroordeeldes elk gevonnis tot viermaal lewenslange tronkstraf. Op 31-jarige ouderdom was Goldberg die jongste van die gevonnisdes en die enigste wit man. Sy moeder, wat in die hof was vir vonnisoplegging, het die regter nie aangehoor nie en geskree: "Denis, wat is dit? Wat het die regter gesê?" Waarop Goldberg geantwoord het: "Lewe en die lewe is wonderlik".

Junie 1964: Pretoria Sentraal-gevangenis

Goldberg is na die Blanke-afdeling van die Pretoria-gevangenis gestuur, terwyl die ander na Robbeneiland gestuur is. Soos die ander het hy nie teen sy vonnis appèl aangeteken nie. Hy was meestal 16 tot 18 uur per dag in sy sel toegesluit. Die gevangenes is verbied om met mekaar te praat en die moeilike omstandighede het dikwels tot siekte en sielkundige spanning gelei.

Ná vier jaar kon Esme hom die eerste keer besoek, maar is beperk tot vyf halfuur-besoeke; ná nog vier jaar kon sy hom weer besoek, maar daarna nooit weer nie, sonder enige verduideliking. Ná agt jaar is sy kinders toegelaat om hom te besoek, en fisiese kontak is toegelaat totdat hulle die ouderdom van 16 bereik het. Afgesien hiervan is geen fisiese kontak tydens besoeke toegelaat nie.

Albei Goldberg se ouers is oorlede terwyl hy in die gevangenis was. Hulle was geskei en sy ma, Annie, het by Esme en die kinders in die Verenigde Koninkryk gaan woon. Die dag voordat hy vrygelaat is, is Goldberg toegelaat om onder toesig sy pa se graf te besoek.

Bram Fischer het die regspan tydens die Rivonia-verhoor gelei. In 1966 het hy by Goldberg in die gevangenis aangesluit nadat hy 'n lewenslange vonnis opgelê is vir die bevordering van die doelstellings van kommunisme en sameswering om die regering omver te werp. Toe Fischer in 1974 baie siek word, het Goldberg 'n volledige dagboek van sy mediese sorg gehou. Die dagboek is daarna uit die gevangenis gesmokkel. Na 'n val is Fischer te laat gediagnoseer met terminale kanker.

Goldberg het gehelp om hom te versorg en het daarin geslaag om die gevangeniswagte te oorreed om hom oornag by Fischer in sy sel te laat bly. Nie-politieke gevangenes het selde hul volle termyn uitgedien, terwyl politieke gevangenes elke dag van hul vonnis moes uitdien. Eers kort voor sy dood is Fischer toegelaat om die gevangenis te verlaat, en is in sy broer se huis in Bloemfontein in huisarres geplaas. 'n Verjaarsdagtelegram wat namens die gevangenes deur Goldberg gereël is, is nie net onderskep nie, maar 'n gevangenisbeampte het aan Goldberg gesê dat hy hom sal aankla dat hy sonder toestemming met 'n gevangene gekommunikeer het.

Die politieke gevangenes is afgesny van alle nuus oor die buitewêreld, in die mate dat 'n artikel oor die Amerikaanse Tweehonderjarige Onafhanklikheidvieringe uit die Reader's Digest gesny is voordat die tydskrif aan die gevangenes gegee is. In 1977 het Goldberg, wat saam met agt mede-gevangenes studeer het, 'n saak teen die Minister van Gevangenisse en Kommissaris van Gevangenisse gebring en gevra om geregtig te wees om koerante te ontvang, met die argumente dat hulle swaarder gestraf word as ander gevangenes en die ontneming nuus van enige aard was 'n bykomende straf vir verlies aan vryheid. Die saak is die eerste keer in die Hooggeregshof van Transvaal aangehoor, met die uitspraak ten gunste van die Staat. Die saak is op appèl na die Hoogste Hof van Appèl gestuur, terwyl daar bevind is dat hoewel die kommissaris uitsluitlik die diskresie gehad het om te bepaal hoe gevangenes behandel kan word, die hof "ernstige twyfel oor die wysheid of redelikheid van die beslissing kan hê". Na die uitspraak het regter John Wessels, vergesel van generaal Jan Roux, eerste adjunkkommissaris, die gevangenis besoek. In die teenwoordigheid van Goldberg het Wessels gesê dat hy seker is dat Roux sal toesien dat hulle die koerante en tydskrifte van hul keuse kry. In September 1980 word aan Goldberg gesê dat hy koerante kan bestel. Dit het 16 jaar geduur voordat hy en sy medegevangenes toegang tot nuus verkry het.

1979: Ontsnapping vir sommige

In Junie 1978 het Tim Jenkin en Stephen Lee, wat tot 12 jaar gevonnis is vir onwettige politieke aktiwiteite, by die gevangenis aangekom. Kort ná sy aankoms het Jenkin aan Goldberg gesê dat hy van plan was om te ontsnap en sy hulp gevra om geld in weg te steek wat hy ingesmokkel het. Verskeie weergawes van die ontsnappingsplan het mettertyd ontwikkel, met die omvang van die ontsnappingsgroep wat op 'n stadium tot 'n maksimum van agt gegroei het, insluitend Goldberg.

Goldberg het besef dat 'n ontsnapping 'n koste vir die beweging sou inhou, aangesien dit 'n ernstige inperking deur die owerhede sou veroorsaak; om hierdie rede, en om hulp te verleen met die logistiek van die ontsnapping, moes hy met sy kamerade in die ANC kommunikeer. Hy kon dit doen deur gekodeerde boodskappe wat aan Baruch Hirson in Londen gestuur is, saam met wie hy 'n nege jaar vonnis uitgedien het, omdat hulle 'n kode geskep het om mee te kommunikeer. Hirson het daarna met Joe Slovo in Mosambiek gekommunikeer om 'n ontsnappingsvoertuig en ander besonderhede te reël.

Namate die plan ontwikkel het, het dit duidelik geword dat dit tot drie mense beperk sou moes word om te slaag, aangesien die finale plan afhanklik was van 'n tydelike wegkruipplek in 'n klein kas waarin slegs drie skraal mense kon inpas. Die ontsnappingsvoorbereidings het meningsverskille by die politieke gevangenes meegebring, wat David Rabkin, Jeremy Cronin en Raymond Suttner ingesluit het , maar hulle het kamerade gebly en almal het op 'n manier tot die ontsnappingspoging bygedra. Goldberg onttrek aan die werklike ontsnapping en laat die drie wat die grootste deel van die beplanning gedoen het en van die begin af die belangrikste dryfvere vir die idee was: Jenkin, Lee en Alex Moumbaris. Goldberg het gehelp om die bewaarder se aandag af te trek terwyl die drie ontsnaptes op pad was; al drie het daarin geslaag om na buurlande en vryheid te ontsnap.

1985: 'n Onderhandelde vrystelling

Goldberg se dogter Hilary het in 'n kibboets in Israel gewoon, wat 'n komitee in die lewe geroep het om haar vader se vrylating uit die gevangenis te probeer bewerkstellig. Herut Lapid, wat wêreldwyd beywer het vir die vrylating van Joodse gevangenes, het betrokke geraak en politieke kontakte in Brittanje begin kontak. Dit was 'n moeilike tyd vir Goldberg, omdat hy nie die houding van die ANC en sy kamerade wat op Robbeneiland in die tronk teenoor sy moontlike vrylating geweet het nie. Geïsoleer van albei en van diegene wat vry was, was daar weinig geleentheid vir konsultasie; 'n boodskap is egter aan hom oorgedra dat die ANC, ook diegene op Robbeneiland, die inisiatiewe van sy dogter en Herut Lapid goedgekeur het.

In 1985 is hierdie voortgesette inisiatiewe aangevul deur politieke ontwikkelinge. Onder druk van die Verenigde State het die regering aangebied om politieke gevangenes vry te laat as hulle afstand doen van geweld. Goldberg het gevra om Mandela en sy ander kamerade in Kaapstad te sien, maar dit is geweier. Die belangrikste voorwaarde wat aan Goldberg gestel is, was dat hy nie aan politieke geweld sou deelneem nie. Goldberg het ingestem om nie meer 'n soldaat te wees nie, maar hy het nie sy vroeëre betrokkenheid of die behoefte aan 'n gewapende stryd verwerp nie. In 'n brief aan president P. W. Botha het hy sy standpunt uiteengesit en ingestem tot 'n "onderneming om deel te neem aan normale vreedsame politiek wat vry en sinvol beoefen kan word." Op 28 Februarie 1985, na 22 jaar gevangenisstraf, is hy vrygelaat.

Terwyl hy in die gevangenis was, het Goldberg grade in Openbare Administrasie, Geskiedenis en Geografie en in Biblioteekkunde aan die Universiteit van Suid-Afrika behaal en 'n deel van 'n regsgraad onderneem.

1985–2002: Vryheid en ballingskap in Londen

Goldberg is direk uit die tronk na die lughawe geneem om na Israel te vlieg, waar hy met sy vrou en kinders herenig is. Ondanks dat Israel namens hom ingetree het, was hy heftig in sy kritiek teen die behandeling van die Palestyne en Israel se samewerking met Suid-Afrika.

Hy het saam met sy gesin in ballingskap gegaan en sy werk in die ANC in sy kantoor in Londen hervat. Op 26 Junie 1985, op die dertigste herdenking van die Congress of the People (ook bekend as Freedom Day), as woordvoerder van die ANC, het hy 'n toespraak gehou op Trafalgarplein tydens 'n anti-apartheidsbeweging (AAM), ook bygewoon deur leier van die Britse Arbeidersparty, Neil Kinnock, en daardie Desember op 'n ses-week spreektoer in Skandinawië.

Hy het die AAM by die Anti-Apartheidskomitee van die Verenigde Nasies verteenwoordig en ook betrokke geraak by Woodcraft Folk, 'n Britse burgerbeweging vir jongmense waarin sy familie jare lank werksaam was. Sy hoofrol deur die jare tot 1994 was om steun vir die AAM op te bou, en met die oog daarop reis hy uitgebreid oor Europa en Noord-Amerika en het gesprekke en media-onderhoude gevoer. Hy het ook sterk verhoudings met vakbonde gevestig, en jarelange verhoudings met mense wat na die totstandkoming van 'n nie-rassige demokrasie in Suid-Afrika voorgestaan het, te ondersteun.

1994: Apartheid eindig

Na die eerste nie-rassige verkiesing in Suid-Afrika en die inhuldiging van Nelson Mandela as president in 1994, het Goldberg besluit om nie na Suid-Afrika terug te keer nie, hoofsaaklik sodat hy by Esme, sy kinders en kleinkinders kon bly, wat in die Verenigde Koninkryk wou bly.

Hy was betrokke in die vroeë dae van Computer Aid International (gestig in 1996), en word hul ere-beskermheer. Hy stig die ontwikkelingsorganisasie Community HEART. in 1995 in Londen, om die lewenstandaard van swart Suid-Afrikaners te verbeter. Community HEART het geld ingesamel vir organisasies soos Rape Crisis Cape Town, sowel as vir inisiatiewe om boeke en rekenaars aan skole te voorsien. Met die ondersteuning van Duitse vriende het hy in 1996 Community HEART eV in Essen in Duitsland gestig, waar hy Edelgard Nkobi ontmoet het. Daarna het hy Duitsland baie keer besoek, Duits geleer en 'n wye netwerk vriende gevestig het.

In 2000 is Esme oorlede na 'n noodoperasie om 'n maagkanker te behandel. In 2002 trou Denis en Edelgard in Londen; 'n Paar dae later is sy dogter, Hilary, skielik oorlede, terwyl Goldberg en Edelgard voorberei om na Suid-Afrika terug te keer.

Later lewe, dood en nalatenskap

Goldberg het voortgegaan om na Duitsland en ander lande te reis om oor Suid-Afrika te praat en die werk wat nodig is om dit te transformeer; in Junie 2009 het hy 'n referaat “South Africa, the Transition to Democracy and the Banning of Torture” aangebied tydens 'n seminaar aan die Universiteit van Düsseldorf.

In 2009 het die Orde van Luthuli ontvang vir sy bydrae tot die bevrydingstryd en sy diens aan die Suid-Afrikaanse bevolking.

In 2010 publiseer hy sy outobiografie, The Mission: A Life for Freedom in South Africa (nuwe uitgawe in 2016 gepubliseer).

Goldberg het betrokke geraak by 'n projek om hoërskoolleerlinge te leer oor die geskiedenis van die bevrydingstryd en ook ondersteuning verleen aan verskeie projekte in Houtbaai, die voorstad in Kaapstad waar hy gewoon het. Dit behels ondersteuning aan die Kronendal Musiekakademie (gestig 2007) wat ten doel het om jongmense uit verskillende gemeenskappe bymekaar te bring deur musiek te speel. Hy het sy Duitse kontakte gebruik om te help reël vir 'n jazzorkes wat bestaan uit Kronendal-studente om in 2012 na Duitsland te toer.

Soos baie strydveterane, het Goldberg korrupsie in die ANC gekritiseer. Hy verskyn in Januarie 2016 op BBC Radio 5 Live en sê: "die lede van die ANC moet die leierskap van bo na onder vernuwe."

Op 23 Januarie 2019 het die adjunk-president David Mabuza aan Goldberg die party se grootste eer, Isitwalandwe, toegeken.

In Julie 2019 is Goldberg met longkanker op die stadium 4 gediagnoseer nadat hy inmekaargesak het tydens 'n spreektoer in Duitsland. Na uitgebreide chemoterapie het sy gewas gekrimp; sy kanker het egter in Maart teruggekeer.

Dood

Goldberg sterf net voor middernag op 29 April 2020 by sy huis in Houtbaai.

President Cyril Ramaphosa het huldeblyke gebring: "Sy toewyding aan etiese leierskap was onophoudelik en selfs tydens sy gevorderde ouderdom, vorm hy deel van die beweging van veterane wat die stryd om die morele sentrum van die samelewing hervestig het. Hy het sy lewe gewy aan die bereiking van die beter lewe wat ons vandag geniet, en sy revolusionêre bydrae het die nie-rassige karakter van ons stryd en ons demokratiese bedeling versterk." Die Nasionale Coronavirusbevelstruktuur het 'n oomblik se stilte ter ere van hom waargeneem.

Bronne

• Goldberg, Denis (2016). A Life for Freedom: The Mission to End Racial Injustice in South Africa. University Press of Kentucky. ISBN 9780813166858.