Le Roux Smith le Roux

Le Roux Smith le Roux (kunstenaarsnaam van Le Roux Smith, Kaapstad, 21 September 1914 – Londen, 27 Augustus 1963) was ’n Suid-Afrikaanse skilder, akteur, omroeper, kunsresensent en –handelaar, wat beskou is as die beste spesialis-muurskilder wat die land tot dusver opgelewer het. Le Roux het berug geraak weens sy betrokkenheid by die Groot Tate-affair. Hy was 48 ten tyde van sy dood, blykbaar weens selfmoord.

Le Roux Smith le Roux.

Herkoms

Johannes Anthonie Smith, Le Roux Smith le Roux se vader.

Le Roux was ’n seun van Johannes Smith (4 September 1886 – 2 April 1954), ’n skilder en kunsresensent, kunsredakteur van 'n koerant en verslaggewer. Sy moeder was Annie Elizabeth le Roux; vandaar sy kunstenaarsnaam. Sy vader het as skoolseun van nog nie 15 jaar oud nie besluit om tydens die Driejarige Oorlog teen die Britse owerheid te rebelleer. Een nag ontsnap hy uit die beleërde Aberdeen onder geweervuur. Eers sluit hy by kmdt. Gideon Scheepers se kommando aan en veg later onder genl. Wynand Malan. Op 3 Julie 1902 is hy as sestienjarige skolier aan hoogverraad skuldig bevind en gevonnis. Hoewel vrede op 31 Mei 1902 gesluit is, is die Krygswet nie voor 16 September 1902 finaal in Kaapland opgehef nie. Sy doodsvonnis vir hoogverraad (omdat hy as inwoner van die Kaapkolonie teen die Britse owerheid gerebelleer het) is later versag tot lewenslange verlies van stemreg. Hy het sy herinneringe aan die Driejarige Oorlog te boek gestel in Ek rebelleer, wat in 1939 uitgereik is.

Ná die oorlog het Smith, en sy gesin saam met hom, 'n swerwersbestaan gevoer en het hy as verslaggewer gewerk by koerante op Aberdeen, Potchefstroom, Graaff-Reinet en in Pietermaritzburg tot omstreeks 1925. Hy het hom toe by die redaksie van Die Burger as Johannesburgse medewerker aangesluit, waarna hy in 1928 in Kaapstad in dié dagblad se hoofkantoor gaan werk het. Tydens die Tweede Wêreldoorlog het hy hom by die Ossewabrandwag (OB) aangesluit en dié buiteparlementêre Nazi-gesinde groep se Kaaplandse leier geword. J.A. Smith was blykbaar 'n meer gematigde lid van die OB: Hy was vasbeslote om die Stormjaers, die organisasie se militêre vleuel wat aan die begin van die oorlog beperk was tot Transvaal, maar weldra ook uitgebrei het na die Vrystaat en Natal, uit Kaapland te hou. Dié pogings het misluk.

Le Roux se broer J. Anthonie Smith (Leeukop, distrik Aberdeen, 23 Julie 1910 – Somerset-Wes, 7 Mei 1997) het tallose kerkgeboue ontwerp, onder meer die NG kerk Ladismith, waarvan Le Roux die plafon beskilder het.

Opleiding

Le Roux het in Kaapstad skoolgegaan en matrikuleer in 1930 aan die Hoërskool Jan van Riebeeck en begin in 1931 met sy kunsopleiding aan die fakulteit van skone kunste van die Universiteit van Kaapstad onder leiding van prof. John Wheatley. Hy bestudeer ook argitektuur onder Knapp-Fisher. In 1933 ontvang Le Roux 'n regeringstudiebeurs vir opleiding in muurskildering en vertrek hy na Londen.

Daar sit hy sy studie voort aan die Royal College of Art onder prof. E.W. Tristann, aan die Slade School of Art en aan die Universiteit van Londen. Hy studeer daarna ook aan die Britse Kunsskool in Rome onder Colin Hardie en aan die Britse Kunsskool in Athene. Verder besoek hy ook kunsmuseums in Skandinawië, Nederland, België, Frankryk en Spanje.

Vroeë loopbaan

Die vergadersaal van die Ou Mutual-gebou in Kaapstad.

Detail van die muurskilderye in die Ou Mutual-gebou.

Le Roux ontvang sy eerste opdrag 1935 toe hy saam met Eleanor Esmond-White versoek word om 'n muurskildery in tempera vir Suid-Afrika-huis in Londen uit te voer. Drie jaar later help hy met die versiering van die Britse Pawiljoen op die Paryse Wêreldtentoonstelling waarvoor hy 'n spesiale diploma van die Franse regering ontvang. Hy voltooi 'n mosaïek vir Cheltenham College en doen muurskildering vir die Britse passasiersbote die Queen Elizabeth en die Queen Mary. Die onderskeiding val hom ook te beurt dat hy die jongste kunstenaar was wat muurpanele tydens 'n uitstalling in die Tate Gallery in 1938 ten toon stel. In 1939 keer hy terug na Suid-Afrika en voltooi 'n muurskildery vir die Ou Mutual-gebou in Darlingstraat, Kaapstad, en doen verder illustrasies vir boeke, onder meer vir die digbundels van I.D. du Plessis, Land van ons vadere (1943), Die vlammende fez (1945) en Gevreesde vriend (1946). Vir dié werke kry hy eervolle vermelding tydens die Wêreldtentoonstelling van Geïllustreerde Boeke in 1946 in New York

Le Roux is in 1943 aangestel as direkteur van die Pretoriase Kunssentrum en as kurator van die stedelike kunsversameling. Hy tree ook op as raadgewer van die departement van verdediging insake oorlogskuns. Verder slaag hy daarin om die departement van vervoer te oorreed om sy eie kunsversameling byeen te bring en is ook nou gemoeid met die vervaardiging van dokumentêre rolprente van kulturele aard.

Loopbaan in Europa

Le Roux Smith le Roux werk aan 'n Ou Mutual-muurskildery, 1942.

Lord Beaverbrook het Le Roux in sy smeerveldtog teen sir John Rothenstein gehelp deur aantygings teen laasgenoemde in sy dagblaaie die Evening Standard en Daily Express te laat publiseer.

Le Roux is vroeg in 1949 na Nederland genooi om muurskilderye vir nuwe Nederlandse passasiersbote te maak en voltooi die werk aan die Jagersfontein. In 1950 word hy as onderdirekteur van die Tate Gallery aangestel, 'n betrekking wat hy vyf jaar lank beklee het. So word hy die eerste kunskenner uit 'n Statebondsland wat so 'n betrekking in Brittanje te beklee. Intussen doen hy ook uitsaaiwerk oor Suid-Afrikaanse aangeleenthede vir die BBC. Sy dienstermyn by die Tate Gallery is egter van 1952 uiters onaangenaam vanweë sy botsing met sir John Rothenstein, die direkteur van die inrigting, en dit gee aanleiding tot sy bedanking in 1954. Wat by die Tate gebeur het, staan bekend as die Groot Tate-affair.

Rothenstein is in 1938 aangestel as direkteur van die Tate en het gesukkel om kuratore te kry wat bereid was om vir net £300 per jaar te werk. Terwyl hy in 1950 op reis was in Suid-Afrika het hy Le Roux ontmoet, wat hom oortuig het dat hy in Suid-Afrika sou ly weens sy opvattings jeens rasseaangeleenthede wat in stryd was met regeringsbeleid. Rothenstein het geswig voor die jong Suid-Afrikaner se sjarme en hom die pos van adjunkkurator by die Tate aangebied. Volgens oorlewering het Le Roux onmiddellik begin konkel om van Rothenstein ontslae te raak sodat hyself direkteur van die kunsmuseum kon word. Hy het sy toegang tot die argief gebruik om inligting op te spoor en uit te lek aan die museum se trustees en die pers wat die direkteur in ’n slegte sou stel, onder meer oor die verkoop van ’n Renoir-skildery sonder dat hy die voorgeskrewe prosedure gevolg het. Dit was egter die wyse waarop Rothenstein belangrike Europese kunsbewegings, soos Fauvisme, Kubisme, Futurisme en Surrealisme, afgeskeep het, wat versamelaars soos Douglas Cooper, ’n kunshistorikus en versamelaar van Kubistiese werke, ontstel het. Cooper se goeie vriend Graham Sutherland, die skilder, was ’n trustee van die tate en het gou onder Le Roux se invloed gekom.

Le Roux het ook ’n bondgenoot gekry in die persoon van Max Aitken, lord Beaverbrook, wie se koerante, die Evening Standard en Daily Express, goedgunstiglik se bekendmakings gepubliseer het. As staatsamptenaar kon Rothenstein nie kommentaar lewer op die persberigte nie. Omdat die aantygings dus onbeantwoord moes bly, het Le Roux se veldtog die steun gewerf van deskundiges soos Denis Mahon, kunskritici soos Denys Sutton van die Financial Times, parlementslede en persmanne, onder andere Kingsley Martin van die New Statesman.

Graham Sutherland se bedanking as trustee, wat ’n sensasie veroorsaak het, en giftige openbare briewe van Douglas Cooper het kritici van die Tate-bestuur laat twyfel oor hul aanvalle. Kort daarna het Rothenstein tydens die opening van ’n uitstalling Cooper se bril van sy gesig af geslaan nadat dié hom uitgelok het. Dié voorval het so hittete tot Rothenstein se ontslag gelei, maar hy kon sy teëstanders daarvan oortuig dat die saak te ver gevoer is. Le Roux se bekendmakings het in die soeklig gekom en in 1954 is hy ontslaan. In die Britse Hoërhuis is Rothenstein se optrede geregverdig en so bly hy aan as direkteur tot 1964.

Rosalind McKever het in 2014 oor dié onsmaaklike gebeure geskryf: "In retrospect the Tate Affair appears as an amusing scandalous tale from yesteryear, closer to the controversial changes in leadership at the Musée Picasso in Paris than the current situation at Millbank. However, the underlying tension about the nature and importance of the British art collected and displayed by Tate is still highly relevant. A perceived bias towards modern and contemporary art over historic art in Tate Britain’s permanent collection displays has been at the heart of much recent criticism.

"The Tate Affair also highlights a shift in expectations of art museums and their directors. While in the 1950s criticism focused on acquisitions and prices, today the emphasis is on curating coherent and accessible exhibitions and displays, a quality judged as much by visitor figures as by art world opinion. In recent praise of two national museum directors, Nicholas Penny of The National Gallery and Sandy Nairne of the National Portrait Gallery, on the occasion of their retirements, more attention has been paid to audiences attracted than works acquired. This shift may appear subtle, there is a clear continuing concern for the best use of public funds, but it is perhaps indicative of an art world weary of debates over artistic quality and value, and more concerned with the communicability of art and ideas."

Oor dié episode en die bedrog wat Le Roux gepleeg het terwyl hy in diens van lord Beaverbrook was, rep die twee gesaghebbende Suid-Afrikaanse bronne oor sy lewe, die Standard Encyclopaedia of Southern Africa (Sesa) en die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, so te sê geen woord nie. In laasgenoemde skryf F.G.E. Nilant bloot: "Sy dienstermyn by die Tate Gallery is egter van 1952 (af) uiters onaangenaam vanweë sy botsing met sir John Rothenstein, die direkteur van die inrigting, en dit gee aanleiding tot sy bedanking." In die Sesa is H.M. van der Westhuyzen selfs vaer: "Van die begin van 1953 was hy ’n tyd lank adjunkdirekteur van die Nasionale Kunsmuseum, Londen, onder sir John Rothenstein."

Ná die Tate-affair

Lord Beaverbrook het Le Roux hierna in diens geneem en so dien hy onder meer in die paneel beoordelaars wat in 1955 skilderye vir die Daily Express se uitstalling moes kies. Medebeoordelaars was Graham Sutherland, Herbert en Anthony Blunt, wat later geïdentifiseer is as lid van die Cambridge Five, ’n groep spioene wat in die Verenigde Koninkryk vir die Sowjetunie gewerf is.

Kort voor lank het dit aan die lig gekom dat Le Roux lord Beaverbrook, volgens dié se mening, uit sowat £40 000 bedrieg het. Le Roux, wat by die Evening Standard in diens geneem is as kunsresensent, het Beaverbrook aangeraai om twee skilderye deur J.M.W. Turner en John Constable vir dié bedrag te koop, maar dit het later geblyk die skilderye was namaaksels.

Nadat hy Beaverbrook se diens verlaat het, was hy van 1960 af verbonde aan die groot kunshandelsaak Wildenstein in Londen. In 1963 is hy dood aangetref in wat geblyk het selfmoord te wees.

Tydens sy jare in Londen was Le Roux aktief betrokke by die uitsaaiwese as omroeper en het onder meer 'n weeklikse program behartig waarin hy 'n brief uit Londen aan Suid-Afrikaanse luisteraars tuis voorgelees het. Sy insiggewende uitsendings het hom groot aansien verwerf.

Kunsuitstallings

Le Roux het talle uitstallings in Suid-Afrika gehou, onder meer in Pretoria, Johannesburg en Kaapstad en van sy werke is ingesluit in die uitstalling van Suid-Afrikaanse kuns in die Tate Gallery, Londen, in 1948 en by die Rhodes-herdenkingsuitstalling van 1953 in Bulawayo. Ander werke van hom in Suid-Afrika is te sien in die twee muurskilderye in die nuwe geregshofgebou in Johannesburg en die plafonversiering van die NG kerk op Ladismith, waarvan sy broer J. Anthonie Smith die argitek was.

Hoewel Le Roux ook natuurtonele in olie- en waterverf geskilder het en houtsneë en ontwerpe vir die weefkuns gemaak het, het hy veral bekendheid verwerf as muurskilder in tempera. Die meeste van sy werk is monumentaal-dekoratief, met 'n sterk argitektoniese element. Sy tekentalent was sterk aangepas by sy uiteindelike doel: die muurskildery, met helder omtrekke en 'n rustige, besonne verdeling van kleurvlakke. Daarbenewens het hy hom steeds aangetrokke gevoel tot die uitbeelding van geskiedkundige en simboliese onderwerpe.

Sy werk toon 'n sin vir die ritmiese gebruik van lyne en dekoratiewe patroon, en wend Afrika-motiewe aan op 'n oorspronklike manier. Hoewel die invloed van sy Engelse opleiding sigbaar gebly het, het hy 'n eiesoortige bydrae gelewer tot monumentaal dekoratiewe kuns in Suid-Afrika. Olieskilderye en waterverfskilderye wat landskappe uitbeeld asook illustratiewe werke van kleiner formaat is uitgevoer in 'n monumentaal dekoratiewe styl.

Gesinslewe

Le Roux was getroud met Philippa Davis en het met sy dood sy eggenote en drie kinders agtergelaat.

Bronne

• (en) Van der Westhuizen, H.M. in Potgieter, D.J. (hoofredakteur). Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery.
• (af) Nilant, F.G.E. in Krüger, prof. D.W. (red. tot 1972) en Beyers, C.J. (red. sedert 1973). Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers.
• (af) Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. Afrikaanse kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.
• (af) Bouman, dr. A.C. 1938. Kuns in Suid-Afrika. Kaapstad: H.A.U.M. v/h Jacques Dusseau & Co., Pretoria: Firma J.H. de Bussy.

Eksterne skakels

• (en) Punch-up at the Tate Geargiveer 26 Februarie 2016 op Wayback Machine. URL besoek op 5 September 2015.
• (en) Twee foto's van Le Roux aan die werk, in besit van die National Portrait Gallery. URl besoek op 5 September 2015.
• (en) Bondige biografiese besonderhede op ArcyArt.com, gegrond op die inskrywing oor hom in E. Berman se Art & Artists of South Africa, uitgegee deur Southern Book Publishers in 1984. URL besoek op 5 September 2015.
• (en) Die Tate se eie weergawe van die gebeure wat beskryf word as The Great Tate Affair. URL besoek op 6 September 2015.