Wikipedia

Asjkenasiese Jode

(Aangestuur vanaf Ashkenazi Jode)

Asjkenasiese Jode (Hebreeus: אַשְׁכְּנַזִּים‬, Asjkenasim, [ˌaʃkəˈnazim]; eenvoud: Asjkenasi, [ˌaʃkəˈnazi]; Moderne Hebreeus: [aʃkenaˈzim] of [aʃkenaˈzi]; ook יְהוּדֵי אַשְׁכְּנַז‬, Jehoedéj Asjkenas, letterlik: "Jode van Asjkenas") is 'n Joodse diasporabevolking wat rondom die einde van die eerste millennium in die Heilige Romeinse Ryk ontstaan het.[19] Die naam is afgelei van Asjkenas (אשכְּנז), 'n seun van Gomer, kleinseun van Jafet en agterkleinseun van Noag in Genesis van die Hebreeuse Bybel.[20][21] Jeremia verwys egter na 'n koninkryk Asjkenas wat saam met Ararat (Urartu) en Minni (Manneërs) oorlog teen Babilon moes voer om dié stad te vernietig.[22] In die Middeleeuse Rabbynse literatuur het dié term na Duitsland verwys.

Asjkenasiese Jode

Asjkenasiese Jode van Oos-Europa in die laat 19de eeu vier Jom Kippoer in die sinagoge, skildery deur Maurycy Gottlieb in 1878
Totale bevolking: 10[1]–11,2[2] miljoen
Belangrike bevolkings  in: Vlag van Verenigde State van Amerika Verenigde State 5–6 miljoen[3]

Vlag van Israel Israel 2,8 miljoen[1][4]
Vlag van Rusland Rusland 194 000–500 000
Vlag van Argentinië Argentinië 300 000
Vlag van Verenigde Koninkryk Verenigde Koninkryk 260 000
Vlag van Kanada Kanada 240 000
Vlag van Frankryk Frankryk 200 000
Vlag van Duitsland Duitsland 200 000
Vlag van Oekraïne Oekraïne 150 000
Vlag van Australië Australië 120 000
Vlag van Suid-Afrika Suid-Afrika 80 000
Vlag van Belarus Belarus 80 000
Vlag van Brasilië Brasilië 80 000
Vlag van Hongarye Hongarye 75 000
Vlag van Chili Chili 70 000
Vlag van België België 30 000
Vlag van Nederland Nederland 30 000
Vlag van Moldowa Moldowa 30 000
Vlag van Italië Italië 28 000
Vlag van Pole Pole 25 000
Vlag van Meksiko Meksiko 18 500
Vlag van Swede Swede 18 000
Vlag van Letland Letland 10 000
Vlag van Roemenië Roemenië 10 000
Vlag van Oostenryk Oostenryk 9 000
Vlag van Nieu-Seeland Nieu-Seeland 5 000
Vlag van Azerbeidjan Azerbeidjan 4 300
Vlag van Litaue Litaue 4 000
Flag of the Czech Republic Tsjeggië 3 000
Vlag van Slowakye Slowakye 3 000
Vlag van Estland Estland 1 000

Taal: Histories: Jiddisj[5]
Hedendaags: plaaslike tale, veral Engels, Hebreeus, Russies
Geloofsoortuiging: Judaïsme, sommige sekulêre, ongebonde
Verwante etniese groepe: Jode, Bene Israel, Bergjode, Beta Israel, Boerejode, Mizrachi-Jode en Sefardiese Jode; Samaritane,[6][7][8] Koerde,[8] Pasjtoene,[9] ander Levantyne (Droese, Assiriërs,[6][7] Arabiere,[6][7][10][11] Palestyne[7][11]), Middellandse groepe (Italianers[12][13] en Spanjaarde[14])[15][16][17][18]
Die Jode in Sentraal-Europa (1881)
Kaart van Jiddisje dialekte in Sentraal-Europa
Voorbeeld van die gewrá kedisjá, die Joodse begrafnisvereniging, Praag, 1772
Jode van Worms (Duitsland) wat die verpligte geel kenteken dra, 16de eeu
Onakkurate verteenwoordiging van beweerde blygebiede van die Joodse diaspora rondom 1490:
Europa:

   Asjkenasiese Jode

   Sefardiese Jode

   Italiaanse Jode (Italkim, Sefaraddim, Asjkenasim en ander groepe)

   Romaniote Jode

   Karaïete-Jode


Afrika:

   Berber-Jode

   Jode van Bilad el-Sudan (Wes-Afrika, Timboektoe)

   Beta Israel


Midde-Ooste/Kaukasus (gewoonlik saam met Mizrachi-Jode gegroepeer):

   Palestynse Jode

   Babiloniese/Irakse Jode

   Koerdiese Jode

   Jemense Jode

   Georgiese Jode

   Bergjode

   Persiese/Buchara-Jode


Indië en China (vir latere tydperke: Bagdadse Jode):

   Bene Israel

   Cochin-Jode

   Kaifeng-Jode

Asjkenasiese Jode vorm die grootste en derde oudste groep binne die Joodse diaspora (Jode buite Israel) met 'n geskiedenis van meer as 2000 jaar. Rondom 200 v.C. het Palestynse Jode 'n gemeente in Rome gestig. As gevolg van die nederlae tydens die Joodse oorlog (70 n.C.) en die Bar Kochba-opstand (130 n.C.) is nog meer Palestynse Jode as slawe na Italië gebring.[23] Baie van hul nasate het hulle later in gebiede noord van die Alpe gevestig, terwyl ander na die Islamitiese verowering van Jerusalem in die 7de eeu na Palestina teruggekeer het.[24] Met die verowering van Germania Inferior en Germania Superior onder keiser Augustus het Jode hulle saam met Romeine in dié twee provinsies gevestig. Die riviere Ryn en Donau het grense van die Romeinse Ryk geword en dus was die Joodse vestiging in stede suid en wes van dié riviere beperk. Vroeë sentra was Augusta Treverorum (Trier), Mogontiacum (Mainz), Colonia Claudia Ara Agrippinensium (Keulen), Borbetomagus (Worms) en Noviomagus Nemetum (Speyer).

Die tradisionele diasporataal van Asjkenasiese Jode is Jiddisj ('n Germaanse taal met elemente van Hebreeus en Aramees) wat ontwikkel nadat hulle in Noord-Europa ingetrek het: Beginnende met Duitsland en Frankryk in die Middeleeue. Oor eeue heen het hulle Hebreeus slegs as 'n liturgiese taal gebruik, tot die herlewing van Hebreeus as 'n amptelike taal in Israel. Dwarsdeur hul tyd in Europa het Asjkenasiese Jode baie belangrike bydraes tot filosofie, geleerdheid, letterkunde, kuns, musiek en wetenskap gelewer.[25][26][27][28]

Die term "Asjkenasiese Jode" verwys na Joodse setlaars wat tydens die Middeleeue gemeentes tussen die riviere Loire in Noord-Frankryk en die Rynrivier in Wes-Duitsland gestig het.[29] Toe hulle hulle daar gevestig het, het hulle hul tradisies aangepas wat van Babilon, die Heilige Land en die Wes-Mediterreense gebied na hul nuwe omgewing saamgeneem is.[30] Die Asjkenasiese ritus het in stede soos Mainz, Worms en Trier ontwikkel. Die vooraanstaande rabbi Shlomo Itzhaki (Rashi) sou 'n beduidende invloed op die Joodse godsdiens hê.

In die laat Middeleeue, as gevolg van godsdienstige vervolging soos tydens die Kruistogte en ander pogromme, het die meerderheid van die Asjkenasiese bevolking geleidelik ooswaarts verskuif en uit die Heilige Romeinse Ryk na die gebiede van die latere Pools-Litause Gemenebes (bestaande uit dele van die hedendaagse Wit-Rusland, Letland, Litaue, Pole, Rusland en Oekraïne)[31][32] beweeg. In die loop van die laat 18de en 19de eeu het daardie Jode wat in die Duitse lande gebly of teruggekeer het, 'n kulturele heroriëntering opgedoen; onder die invloed van die Haskalá en die stryd om emansipasie sowel as die intellektuele en kulturele gis in stedelike sentrums het hulle geleidelik die gebruik van Jiddisj laat vaar en Duits as taal aangeneem en gelyktydig nuwe vorme van Joodse godsdienstige lewe en kulturele identiteit ontwikkel.[33]

Die Holocaust van die Tweede Wêreldoorlog het die Asjkenasiese Jode probeer vernietig en lede van feitlik elke Joodse familie is vermoor.[34][35] Volgens ramings het die Asjkenasiese Jode in die 11de eeu drie persent van die totale wêreldwye Joodse bevolking gevorm, terwyl volgens 'n skatting van 1930 (naby dié bevolking se piek) hulle 92 persent van die wêreldwye Jode gevorm het.[36] Onmiddellik voor die Holocaust was die getal Jode wêreldwyd ongeveer 16,7 miljoen.[37] Statistiese syfers wissel vir die kontemporêre demografie van Asjkenasiese Jode en streek van 10[1] tot 11,2 miljoen.[2] Sergio Della Pergola het in 'n ruwe skatting van Sefardiese en Mizrachi-Jode geraam dat Asjkenasiese Jode nie meer as 74% van die Joodse bevolking wêreldwyd verteenwoordig nie.[38] Volgens ander ramings maak die Asjkenasiese Jode sowat 75% van die Jode wêreldwyd uit.[39] Die meeste Jode in Suid-Afrika is van Asjkenasiese Jode afkomstig.

Volgens genetiese studies oor Asjkenasiese Jode – wat beide hul vaderlike en moederlike afstamming ondersoek het – beskik hulle oor 'n oorheersende hoeveelheid gedeelde Midde-Oosterse voorgeslagte, aangevul deur verskillende persentasies van Europese invloed. Hierdie studies het aangekom by uiteenlopende gevolgtrekkings met betrekking tot beide die graad en die bronne van hul Europese afkoms en het oor die algemeen gefokus op die mate van die Europese genetiese oorsprong wat in Asjkenasiese Jode se moederstamme waargeneem is.[40]

Asjkenasiese Jode (met hul tradisionele taal Jiddisj) word onderskei van Sefardiese Jode (met hul tradisionele taal Ladino), wat afstam van Jode wat hulle in die Iberiese Skiereiland gevestig het, en Mizrachi-Jode (met tradisionele tale soos Aramees, Arabies en Persies), wat afstam van Jode wat in die Midde-Ooste gebly het. Die belangrikste verbindende elemente is die gemeenskaplike geloof, Judaïsme, en die gebruik van Hebreeus as liturgiese taal.

Bekende Asjkenasiese Jode

wysig

Asjkenasiese Jode het 'n noemenswaardige geskiedenis van prestasie in Westerse samelewings op die gebied van natuur- en sosiale wetenskappe, wiskunde, letterkunde, finansies, politiek en die media. In hierdie samelewings waar hulle vry is om enige beroep te betree, het hulle 'n rekord van hoë beroepsprestasie, en betree beroepe en handelsrigtings waar hoër onderwys vereis word. Asjkenasiese Jode het al 'n groot aantal Nobel-toekennings gewen.

Die tydskrif Time se persoon van die 20ste eeu, Albert Einstein, was 'n Asjkenasiese Jood. Volgens 'n studie wat deur die Universiteit van Cambridge gedoen is, is 21% van Ivy League-studente, 25% van Turing-toekenningwenners, 23% van die rykste Amerikaners, 38% van Oscar-bekroonde filmregisseurs en 29% van Oslo-toekennings Asjkenasiese Jode.

Die prestasies van soveel Asjkenasiese Jode, die feit dat hul gemiddelde IK 'n halwe tot een volle standaardafwyking bo die gemiddelde IK van ander wit Europeërs is, het sommige gelei tot die siening dat Asjkenasiese Jode 'n hoër as gemiddelde intelligensie het.

Verwysings

wysig
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 "Ashkenazi Jews" (in Engels). The Hebrew University of Jerusalem. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Februarie 2020. Besoek op 16 Mei 2019.
  2. ↑ 2,0 2,1 "First genetic mutation for colorectal cancer identified in Ashkenazi Jews". The Gazette (in Engels). Johns Hopkins University. 8 September 1997. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 September 2019. Besoek op 16 Mei 2019.
  3. ↑ (en) Feldman, Gabriel E. (Mei 2001). "Do Ashkenazi Jews have a Higher than expected Cancer Burden? Implications for cancer control prioritization efforts". Israel Medical Association Journal. 3 (5): 341–46. Besoek op 16 Mei 2019.
  4. ↑ (en) Statistical Abstract of Israel, 2009, CBS. "Table 2.24 – Jews, by country of origin and age" (PDF). Besoek op 16 Mei 2019.
  5. ↑ "Yiddish" (in Engels). Ethnologue. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 September 2019. Besoek op 16 Mei 2019.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 "Reconstruction of Patrilineages and Matrilineages of Samaritans and Other Israeli Populations From Y-Chromosome and Mitochondrial DNA Sequence Variation" (PDF) (in Engels). Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 20 April 2020. Besoek op 16 Mei 2019.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 (en) "Jews Are The Genetic Brothers Of Palestinians, Syrians, And Lebanese". Sciencedaily.com. 9 Mei 2000. Besoek op 16 Mei 2019.
  8. ↑ 8,0 8,1 "Study Finds Close Genetic Connection Between Jews, Kurds" (in Engels). Haaretz. 21 November 2001. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 April 2020. Besoek op 16 Mei 2019.
  9. ↑ (en) http://www.familytreedna.com/pdf/Behar_contrasting.pdf Geargiveer 10 November 2011 op Wayback Machine
  10. ↑ Wade, Nicholas (9 Junie 2010). "Studies Show Jews' Genetic Similarity". The New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Februarie 2020. Besoek op 16 Mei 2019.
  11. ↑ 11,0 11,1 (en) Nebel, Almut; Filon, Dvora; Weiss, Deborah A.; Weale, Michael; Faerman, Marina; Oppenheim, Ariella; Thomas, Mark G. (2000). "High-resolution Y chromosome haplotypes of Israeli and Palestinian Arabs reveal geographic substructure and substantial overlap with haplotypes of Jews" (PDF). Human Genetics. 107 (6): 630–41. doi:10.1007/s004390000426. PMID 11153918. Besoek op 16 Mei 2019.
  12. ↑ "Banda et al. "Admixture Estimation in a Founder Population". Am Soc Hum Genet, 2013" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Augustus 2019. Besoek op 16 Mei 2019.
  13. ↑ (en) Bray, SM; Mulle, JG; Dodd, AF; Pulver, AE; Wooding, S; Warren, ST (September 2010). "Signatures of founder effects, admixture, and selection in the Ashkenazi Jewish population". Proceedings of the National Academy of Sciences. 107 (37): 16222–16227. Bibcode:2010PNAS..10716222B. doi:10.1073/pnas.1004381107. PMC 2941333. PMID 20798349. Besoek op 16 Mei 2019.
  14. ↑ (en) Adams SM, Bosch E, Balaresque PL, et al. (Desember 2008). "The genetic legacy of religious diversity and intolerance: paternal lineages of Christians, Jews, and Muslims in the Iberian Peninsula". American Journal of Human Genetics. 83 (6): 725–736. doi:10.1016/j.ajhg.2008.11.007. PMC 2668061. PMID 19061982.
  15. ↑ (en) Seldin MF, Shigeta R, Villoslada P, et al. (September 2006). "European population substructure: clustering of northern and southern populations". PLoS Genet. 2 (9): e143. doi:10.1371/journal.pgen.0020143. PMC 1564423. PMID 17044734.[dooie skakel]
  16. ↑ (en) M. D. Costa en 16 ander (2013). "A substantial prehistoric European ancestry amongst Ashkenazi maternal lineages". Nature Communications. 4: 2543. Bibcode:2013NatCo...4E2543C. doi:10.1038/ncomms3543. PMC 3806353. PMID 24104924.
  17. ↑ "Jewish Women's Genes Traced Mostly to Europe – Not Israel – Study Hits Claim Ashkenazi Jews Migrated From Holy Land". The Jewish Daily Forward (in Engels). 12 Oktober 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 April 2020. Besoek op 16 Mei 2019.
  18. ↑ (en) Shai Carmi; Ken Y. Hui; Ethan Kochav; Xinmin Liu; James Xue; Fillan Grady; Saurav Guha; Kinnari Upadhyay; Dan Ben-Avraham; Semanti Mukherjee; B. Monica Bowen; Tinu Thomas; Joseph Vijai; Marc Cruts; Guy Froyen; Diether Lambrechts; Stéphane Plaisance; Christine Van Broeckhoven; Philip Van Damme; Herwig Van Marck; et al. (September 2014). "Sequencing an Ashkenazi reference panel supports population-targeted personal genomics and illuminates Jewish and European origins". Nature Communications. 5: 4835. Bibcode:2014NatCo...5E4835C. doi:10.1038/ncomms5835. PMC 4164776. PMID 25203624. Besoek op 16 Mei 2019.
  19. ↑ (en) Mosk, Carl (2013). Nationalism and economic development in modern Eurasia. New York: Routledge. p. 143. ISBN 978-0-415-60518-2.
  20. ↑ (af) "Genesis 10,3". Bybel: Genesis. Bybelgenootskap van Suid-Afrika. Besoek op 16 Mei 2019. Die nageslag van Gomer was Askenas, Rifat en Togarma.
  21. ↑ (af) "1 Kronieke 1,6". Bybel: 1-2 Kronieke. Bybelgenootskap van Suid-Afrika. Besoek op 16 Mei 2019. Die nageslag van Gomer: Askenas, Rifat en Togarma.
  22. ↑ (af) "Jeremia 51,27". Bybel: Jeremia. Bybelgenootskap van Suid-Afrika. Besoek op 16 Mei 2019. Hou 'n vaandel op oor die aarde, blaas die ramshoring onder die nasies, maak hulle gereed om Babel aan te val, roep koninkryke teen hom op: Ararat, Minni en Askenas; benoem 'n bevelvoerder vir die aanslag, bring perde soos sprinkaanswerms!
  23. ↑ (de) Frank Kolb (2002). Rom. Die Geschichte der Stadt in der Antike. München: Beck. p. 622. ISBN 3-406-46988-4.
  24. ↑ (de) Ingke Brodersen (2012). Judentum: Eine Einführung. p. 40. ISBN 978-3-10-400897-4.
  25. ↑ (en) Henry L. Feingold (1995). Bearing Witness: How America and Its Jews Responded to the Holocaust. Syracuse University Press. p. 36. ISBN 978-0-8156-2670-1.
  26. ↑ (en) Eric Hobsbawm (2002). Interesting Times: A Twentieth Century Life. Abacus Books. p. 25.
  27. ↑ (en) Glenda Abramson (2004). Encyclopedia of Modern Jewish Culture. Routledge. p. 20.
  28. ↑ (en) T. C. W. Blanning (2000). The Oxford History of Modern Europe. Oxford University Press. pp. 147–148.
  29. ↑ "Ashkenazi" (in Engels). Encyclopædia Britannica. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 Julie 2019. Besoek op 16 Mei 2019.
  30. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "ShUM cities of Speyer, Worms and Mainz – UNESCO World Heritage Centre". whc.unesco.org (in Engels). Unesco. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 September 2019. Besoek op 16 Mei 2019.
  31. ↑ (en) Mosk (2013), bl. 143.
  32. ↑ (en) Harshav, Benjamin (1999). The Meaning of Yiddish. Stanford University Press. p. 6.
  33. ↑ (en) Ben-Sasson, Haim Hillel (2007). Germany. pp. 526–528. {{cite book}}: |work= ignored (hulp)
  34. ↑ (en) Yaacov Ro'i (2003). Soviet Jewry from Identification to Identity. p. 186. {{cite book}}: |work= ignored (hulp); Onbekende parameter |editors= geïgnoreer (hulp)
  35. ↑ (en) Dov Katz (2008). Languages of the Diaspora. pp. 193ff., 195. {{cite book}}: |work= ignored (hulp); Onbekende parameter |editors= geïgnoreer (hulp)
  36. ↑ (en) Brunner, José (2007). Demographie – Demokratie – Geschichte: Deutschland und Israel. Wallstein Verlag. p. 197. ISBN 978-3-8353-0135-1.
  37. ↑ (en) "The Jewish Population of the World (2010)". Jewish Virtual Library. Besoek op 16 Mei 2019., gebaseer op (en) American Jewish Year Book. American Jewish Committee. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Mei 2019. Besoek op 16 Mei 2019.
  38. ↑ (en) Sergio DellaPergola (2008). ""Sephardic and Oriental" Jews in Israel and Countries: Migration, Social Change, and Identification". Sephardic Jewry and Mizrahi Jews. Vol. X11. Oxford University Press. pp. 3–42. ISBN 978-0-19-971250-2. {{cite book}}: Onbekende parameter |editors= geïgnoreer (hulp)
  39. ↑ (en) Focus on Genetic Screening Research edited by Sandra R. Pupecki bl. 58
  40. ↑ (en) Costa, Marta D.; Pereira, Joana B.; Pala, Maria; Fernandes, Verónica; Olivieri, Anna; Achilli, Alessandro; Perego, Ugo A.; Rychkov, Sergei; Naumova, Oksana; Hatina, Jiři; Woodward, Scott R.; Eng, Ken Khong; Macaulay, Vincent; Carr, Martin; Soares, Pedro; Pereira, Luísa; Richards, Martin B. (8 Oktober 2013). "A substantial prehistoric European ancestry amongst Ashkenazi maternal lineages". Nature Communications. 4 (1). Bibcode:2013NatCo...4E2543C. doi:10.1038/ncomms3543.

Eksterne skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Asjkenasiese_Jode&oldid=2630860"